Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Φιντέλ του Πάμπλο Νερούδα - Για να μπορούν τα γιασεμιά να λάμπουν (πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση) − Ένα Επικό Τραγούδι και η ιστορία του (2 VIDEO-ντοκουμέντα και Φωτό)

1959. Ο Φιντέλ στη Σάντα Κλάρα από το φακό του Μπαρτ Γκλιν (ΗΠΑ, 1925-2008) -Magnum Photos

Δημοσίευση: Τρίτη, 20/12/2016, 21:15
Ενημέρωση: Τεράρτη, 21/12/2015, 08:55

Πάμπλο Νερούδα

Προβάλλει η Κούβα

Από την ποιητική συλλογή

Επικό Τραγούδι (1960)

Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση - Κείμενα - Σημειώσεις
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο

*

IV Cuba aparece Pablo Neruda PERO cuando torturas y tinieblas parecen apagar el aire libre y no se ve la espuma de las olas sino la sangre entre los arrecifes, surge la mano de Fidel y en ella Cuba, la rosa limpia del Caribe. Y así demuestra con su luz la Historia que el hombre modifica lo que existe y si lleva al combate la pureza se abre en su honor la primavera insigne: atrás queda la noche del tirano su crueldad y sus ojos insensibles, el oro arrebatado por sus uñas, sus mercenarios, sus jueces caníbales, sus altos monumentos sostenidos por el tormento, el deshonor y el crimen: todo cae en el polvo de los muertos cuando el pueblo establece sus violines y mirando de frente corta y canta, corta el odio de sombras y mastines, canta y levanta estrellas con su canto y corta las tinieblas con fusiles. Y así surgió Fidel cortando sombras para que amanecieran los jazmines. Canción de Gesta Imprenta Nacional de Cuba 1960, p. 7.

IV Προβάλλει η Κούβα Πάμπλο Νερούδα ΜΑ όταν μαρτύρια αρχίζουν και σκοτάδια κι ασφυκτικά ο αέρας λιγοστεύει και δεν θωρείς το κύμα τ’ αφρισμένο μονάχα το αίμα γύρω απ’ τα κοράλλια, βγαίνει το χέρι του Φιντέλ κι απάνω η Κούβα, της Καραΐβας τ’ αγνό ρόδο. Και δείχνει με το φως της η Ιστορία πως ο άνθρωπος αλλάζει τα γραμμένα κι αν οδηγεί στον δίκαιο αγώνα, εξαίσια για χάρη του η άνοιξη θ’ ανθίσει: πίσω απομένει η νύχτα του τυράννου, με τα σκληρά, τ’ απάνθρωπά του μάτια, που άρπαξε με τα νύχια το χρυσάφι, με δικαστές κανίβαλoυς, τραμπούκους, με τα ψηλά μνημεία του τα φτιαγμένα από ατιμίες, μαρτύρια και φόνους: συντρίμμια όλα στη σκόνη των θυμάτων σαν ο λαός στήνοντας τα βιολιά του τραβάει μπροστά, χτυπάει και τραγουδάει, τους μολοσσούς τσακίζει, και τους ίσκιους, ανάβει στο τραγούδι του τ’ αστέρια με τα όπλα του ξεσκίζοντας το ζόφο. Κι ανάτειλε ο Φιντέλ και σπάει τα ερέβη, για να μπορούν τα γιασεμιά να λάμπουν. Επικό Τραγούδι Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας 1960, σελ. 7. Μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος, 15-16 Δεκ. 2016

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

 Από Επικό Τραγούδι βλέπε και το:

Πάμπλο Νερούδα: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε

(Μεταφράζονται και άλλα ποιήματα της συλλογή)

*

Επίσης:
Φιντέλ: Αυτός που τους σκλάβους ανύψωσε στην κορφή της μυρτιάς και της δάφνης
Το καταπληκτικό πορτραίτο του Φιντέλ από  τον Νικολάς Γκιγιέν και το τραγούδι του Κάρλος Πουέμπλα, Ως τη νίκη Κομαντάντε

**

Canción de Gesta

Το Επικό Τραγούδι και η ιστορία του

Α΄ Μέρος

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Το Επικό Τραγούδι εκδόθηκε από το Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας, τον Δεκ. του 1960: «Έτος της αγροτικής μεταρρύθμισης» [1]. Έχει γραφτεί για τους λαούς της Λατινικής Αμερικής –της κατά Χοσέ Μαρτί Nuestra América (Δική μας Αμερική), από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία– και επίκεντρό του είναι η μεγάλη Κουβανική Επανάσταση: Κούβα, τριάντα (30) αναφορές· Φιντέλ, δέκα (10)· Χοσέ Μαρτί, τέσσερεις (4). 

Στον Κολοφώνα διαβάζουμε:

Σε αυτή την πρώτη έκδοση του Canción de Gesta, τυπώθηκαν 20.000 αντίτυπα σε κοινό χαρτί εφημερίδας, 5.000 αντίτυπα σε χαρτί Antique και 50 αντίτυπα σε χαρτί Guarro αριθμημένα και υπογραμμένα από τον συγγραφέα.

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Η συλλογή αποτελείται από 42 ποιήματα, αριθμημένα από I έως XLII, με τον τίτλο στα αριστερά του ποιήματος. Όλοι οι στίχοι σε 11σύλλαβο (αυτόν κρατάει και η μετάφραση), το μέτρο των ηρωικών - επικών, ρομαντικών τραγουδιών του Μεσαίωνα.

Το Canción de Gesta εκδίδεται κανονικά μέχρι το 1966, εκτός από την Αργεντινή, όπου το 1962 ο μεγάλος εκδοτικός οίκος Losada δεν θα συμπεριλάβει τη συλλογή στη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Νερούδα, φοβούμενος κατάσχεση, υπό την απειλή του επερχόμενου, εκείνη τη χρονιά, πραξικοπήματος.  

Αργότερα «προστέθηκε» ακόμη ένα ποίημα: XLIII. Τελική Κρίση - Juicio Final (που παραπέμπει στη… Δευτέρα Παρουσία), το οποίο γράφτηκε μετά το 1966 και με αφορμή την Ανοιχτή Επιστολή 145 Κουβανών διανοουμένων προς τον Νερούδα, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Γκράνμα στις 31 Ιούλη 1966, και για το οποίο θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε επόμενη δημοσίευση (για να μην τραβήξει σε μάκρος η παρούσα).

Τα εισαγωγικά μπαίνουν στο «προστέθηκε», επειδή αυτό το ποίημα θα γίνει γνωστό πολύ μετά το θάνατό του ποιητή (1973), όταν με απόφαση της συντρόφου του Ματίλντε, το 1999, θα συμπεριληφθεί στον Τόμο ΙΙ των Απάντων του Νερούδα.

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Η Τελική Κρίση, ένας λίβελλος (σε 11σύλλαβο, επίσης, στίχο), όχι μόνο δεν μπορεί να σταθεί –κατά την ταπεινή μου άποψή– δίπλα στα υπόλοιπα 42 ποιήματα της συλλογής, αλλά αδικεί και τον ποιητή.

Ο Νερούδα φαίνεται ότι το γνώριζε καλά, εξού και από το 1966-1973 ούτε το δημοσίευσε ούτε το περιέλαβε ποτέ σε συγκεντρωτικές εκδόσεις των έργων του. Το 1968 μάλιστα αρνείται να συμπεριλάβει τη συλλογή στη συγκεντρωτική έκδοση (Obras completas) των έργων του, αν και σε προηγούμενη έκδοση (Canción de gesta. Editorial El Siglo Ilustrado de Montevideo, 1968), στο δεύτερο πρόλογό του (ο πρώτος είναι της κουβανικής έκδοσης, βλ. πιο κάτω), απάντηση στην Ανοιχτή Επιστολή των Κουβανών, γράφει ότι για τη διάδοσή της χρησιμοποιήθηκαν τα ισπανικά τυπογραφεία του Φράνκο. Και ακόμη, μετά το τελευταίο ποίημα, ( XLII. Γραμμένο Το Έτος 2000 – Escrito en el año 2000, βλ. και πιο κάτω), υπάρχει ο τίτλος, XLIII. Τελική Κρίση, όπου αντί ποιήματος, διαβάζουμε σε παρένθεση:

(Ο Εκδότης σημειώνει ότι ο Ποιητής με αυτόν τον τίτλο ανακοινώνει ένα ποίημα που θα κλείσει τον ανά χείρας τόμο σε μια οριστική έκδοση.)

Και βέβαια ο Νερούδα με το πέρασμα των ετών πρέπει να το μετάνιωσε, κυρίως μετά και την επίσκεψη του Φιντέλ στη Χιλή το 1971, όπου πήγε στις 10 Νοε. για μια βδομάδα και έμεινε μέχρι τις 4 Δεκ., κοντά ένα μήνα, και πήρε σβάρνα τα εργοστάσια, τα συνδικάτα και τα πανεπιστήμια, μεταφέροντας την αμέριστη συμπαράσταση του λαού της Κούβας και διαβεβαιώνοντας ότι θα στηρίξει τον Πρόεδρο Αγιέντε με κάθε μέσον και τρόπο, όπως και έπραξε.

Θα επανέλθουμε, όμως. (Στο μεταξύ, βλέπε δυο βασικά σημεία της επιστολής στην Μποτίλια, 26-6-2017, El Che Jesucristo, στο ποίημα του Νερούδα για τον Τσε (γραμμένο το1969), όπου τα... ρίχνει στον Φιντέλ).

*

Στον ΠΡΟΛΟΓΟ της πρώτης κουβανικής έκδοσης (1960) σημειώνεται (από τον Roberto Fernández Retamar):

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Κατά τη στιγμή που θα πραγματοποιείται η δεύτερη επέτειος της ένδοξης Επανάστασής μας, το Εθνικό Τμήμα Πολιτισμού του Υπουργείου Παιδείας είναι στην ευχάριστη θέση να προσφέρει στον λαό της Κούβας αυτό το καινούργιο βιβλίο του Πάμπλο Νερούδα, ενός ποιητή του οποίου η λυρική φωνή ξεδιπλώνει ένα σύγχρονο έπος που εκθειάζει τις μορφές του Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο, των ηρωικών μαχητών της Σιέρα Μαέστρα και όλων των ανδρών που έχουν αγωνιστεί στη Λατινική Αμερική για τη νέα και οριστική ανεξαρτησία των λαών τους. Ταυτόχρονα ο ποιητής εκφράζει την οργή του κατά των πρακτόρων του ιμπεριαλισμού και της καταπίεσης.

Για μια ακόμη φορά, η μεγάλη φωνή του Πάμπλο Νερούδα μάς μιλάει στο όνομα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, με καίριους στίχους, πιο επίκαιρους και πιο δυνατούς από ποτέ.

Ιστορικό

1959. Ο Φιντέλ στο Σιενφουέγος από το φακό του Μπαρτ Γκλιν (ΗΠΑ, 1925-2008) -Magnum Photos

Το 1958 ο Νερούδα, ξεκινάει να γράφει κάποια ποιήματα για το Πουέρτο Ρίκο και για τους αγώνες ανεξαρτησίας του από την κυριαρχία των ΗΠΑ, αλλά και για τους λαούς της Καραϊβικής και της ευρύτερης περιοχής –Ελ Σαλβαδόρ, Βενεζουέλα, Γουατεμάλα, όπως φαίνεται και από τους τίτλους των ποιημάτων (φωτό περιεχόμενα)– όταν ξαφνικά, μέσα από τους ματωμένους υφάλους των κοραλλιών (μονάχα το αίμα γύρω από τα κοράλλια) Προβάλλει η Κούβα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 41^ο (XLI) ποίημα έχει τον τίτλο Ενός Λεπτού Τραγούδι για τη Σιέρα Μαέστρα –κατά το ενός λεπτού σιγή (Un Minuto Cantado Para Sierra Maestra), με το τελευταίο μέρος της συλλογής να τιτλοφορείται Στοχασμός πάνω στη Σιέρα Μαέστρα (Meditación Sobre La Sierra Maestrα) και να περιέχει ένα και μοναδικό (αυτοβιογραφικό) ποίημα, το 42^ο (XLII) –το μεγαλύτερο σε έκταση– υπό τον μελλοντολογικό τίτλο: Γραμμένο Το Έτος 2000 (Escrito En El Año 2000).

Στον δικό του Πρόλογο της συλλογής ο ποιητής εξηγεί:

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Αρχικά, σκέφτηκα αυτό το βιβλίο για το Πουέρτο Ρίκο, για τη μαρτυρική αποικιακή του κατάσταση, για το σημερινό αγώνα των εξεγερμένων πατριωτών του.

Το βιβλίο μεγάλωσε έπειτα από τα μεγαλόπνοα γεγονότα της Κούβας και αναπτύχθηκε στο σκηνικό της Καραϊβικής.

Το αφιερώνω, λοιπόν, στους ελευθερωτές της Κούβας: Στον Φιντέλ Κάστρο, στους συντρόφους του και σε ολόκληρο τον κουβανικό λαό.

Το αφιερώνω σε όλους εκείνους που αγωνίζονται στο Πουέρτο Ρίκο, και σε όλη την  ταραγμένη περιοχή της Καραϊβικής, για την ελευθερία και για τη μόνιμα απειλούμενη αλήθεια, από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Βόρειας Αμερικής.

Αυτό το βιβλίο δεν είναι ένας μοναχικός θρήνος ούτε εκπορεύεται απ’ το σκότος, αλλά ένα ευθύβολο και στοχοθετημένο όπλο, για μια βοήθεια στοιχειώδη και συντροφική, που το προσφέρω στον καθημερινό αγώνα των αδελφών λαών.

Εκείνοι που κάποτε με κατηγόρησαν θα εξακολουθήσουν να με κατηγορούν με περισσότερο ζήλο. Από την πλευρά μου, εδώ, για μια ακόμα φορά –και με περηφάνια– επωμίζομαι τα καθήκοντά μου ως ποιητής του λαϊκού συμφέροντος, που πάει να πει αγνός ποιητής. Η ποίηση είχε πάντα την αγνότητα του νερού ή της φωτιάς, που καθαρίζουνε ή πυρπολούνε, ωστόσο.

Μακάρι η ποίησή μου να φανεί χρήσιμη στα αδέρφια μου της Καραϊβικής σε τούτα τα ζητήματα τιμής. Σε ολόκληρη την Αμερική έχουμε πολλά να καθαρίσουμε και να κάψουμε.

Περισσότερα οφείλουμε να οικοδομήσουμε.

Ο καθείς ας συμβάλει με αυτοθυσία και χαρά.

Οι λαοί μας έχουν υποφέρει τόσο που θα τους δώσουμε ελάχιστα ακόμα κι όταν θα τους έχουμε δώσει τα πάντα.

Πάβλο
Νερούδα

Εν πλω στο κρουαζιερόπλοιο Louis Lumiere,
μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης, 12 Απρίλη 1960.

Ο Νερούδα με τη μούσα του, τη Χιλιανή τραγουδίστρια Ματίλντε Ουρούτια, ταξιδεύει για τη Σοβιετική Ένωση, όπου είναι μέλος της μόνιμης επιτροπής για το Βραβείο Λένιν. Μετά από μια περιοδεία σε Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Παρίσι θα αναχωρήσει για Κούβα.

Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Δεκέμβρη, ο ποιητής θα συναντηθεί με τον Τσε (ο οποίος, ας σημειωθεί ότι, στη Βολιβία κρατάει πάντα μαζί του τα ποιήματα του Νερούδα -βλ. και Σημειώσεις), θα έχει τιμητική θέση στο Προεδρείο που θα οριστεί για τη Δεύτερη Επέτειο της Επανάστασης, στην ομώνυμη Πλατεία με το τεράστιο συγκεντρωμένο πλήθος, και πριν την αναχώρησή του, θα περιοδεύσει την Κούβα, διαβάζοντας τα ποιήματα της συλλογής με τους 11σύλλαβους για τον Φιντέλ.

Στις 17 Δεκεμβρίου 1960, ο Νερούδα τιμώμενος στο Μεγάλο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου της Αβάνας, εξομολογείται:

Μόλις έλαβα από τα πιεστήρια το βιβλίο μου «Canción de Gesta», που εκδόθηκε από το Εθνικό Τυπογραφείο της Κούβας. Το καμαρώνω σαν μωρό, αν και κατά βάθος είναι ένα τρομερό μωρό. Η Χιλή και η Κούβα συνδέονται με μια αόρατη γέφυρα, και κάθε φορά ο Πρωθυπουργός σας, ο Δρ Φιντέλ Κάστρο, εξασφαλίζει όλο και περισσότερη αξιοπρέπεια στην πατρίδα μου και σε ολόκληρη την Ήπειρο.

Το βιβλίο μου τυπώθηκε από εργαζόμενους οι οποίοι, προκειμένου να ολοκληρώσουν την έκδοση, άφησαν το όπλο πλάι στην πόρτα, αφού με αυτό το όπλο δεν υπερασπίστηκαν μόνο την Κούβα, αλλά υπερασπίζονται και την αξιοπρέπεια ολόκληρης της Αμερικής. Αυτό που οικοδομείται στην Κούβα δεν μπορεί ποτέ να ανατραπεί από τα επιθετικά συμφέροντα και τα δεινά του ιμπεριαλισμού, ο οποίος έχει ήδη αρχίσει να χαμηλώνει την κλίμακα της εξουσίας και της ισχύος του.

(Εφημερίδα Revolución [2], La Habana, 17 de diciembre, 1960)

Ακούγοντας τον Φιντέλ επί 4 ώρες, ασάλευτος

1959. Ο Φιντέλ από το φακό του Τζέσε Α. Φερνάντες (Αβάνα, 1925 - Παρίσι, 1986)

Ο Νερούδα έχει ήδη γνωρίσει τον Φιντέλ στις 23 Ιανουαρίου 1959 στη Βενεζουέλα [3], στη μεγάλη πλατεία El Silencio του Καράκας. Ακούγοντας τον Κομαντάντε, σε μια ημιμαραθώνια 4ωρη ομιλία του σημειώνει:

Ήμουν ένας από το πλήθος των διακοσίων χιλιάδων ανθρώπων που στεκόμαστε και ακούγαμε ασάλευτοι καθ’ όλη τη διάρκεια εκείνης της μακράς ομιλίας. Τον άκουσα να μιλάει μπροστά στο πολυάριθμο πλήθος και κατάλαβα ότι είχε αρχίσει μια νέα εποχή για τη Λατινική Αμερική.

[Pablo Neruda, Confieso que he vivido (Ομολογώ ότι έχω ζήσει), Barcelona, Seix Barral, 2017, Κεφάλαιο 11. «Η ποίηση είναι επάγγελμα»· Ενότητα: Φιντέλ Κάστρο, σ. 372].

Βίντεο [4]: Ο Φιντέλ στη Βενεζουέλα

Η ημερομηνία δεν είναι τυχαία. Συμπίπτει με την πρώτη επέτειο από την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας του Perez Jimenez (23 Ιαν. 1958), ο οποίος είχε άρρηκτους δεσμούς με τον Μπατίστα και με τις ΗΠΑ. Το ποίημα XXV είναι «αφιερωμένο» στην αφεντιά του Χιμένες, και με το όνομά του τιτλοφορείται. Κι επειδή ο Νερούδα έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη στους «γορίλες» των ΗΠΑ, το ποίημα ΙΙ φέρει το τίτλο Muñoz Marín: Πρόκειται για τον Κυβερνήτη του Πουέρτο Ρίκο José Luis Alberto Muñoz Marín.

Ο Φιντέλ επισκέπτεται τη Βενεζουέλα –είναι το πρώτο ταξίδι του στο εξωτερικό, μετά το θρίαμβο της Επανάστασης– θέλοντας να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του στον λαό της, για την πολύτιμη ηθική και υλική συμβολή του στον απελευθερωτικό αγώνα της Κούβας. Την εποχή που βρίσκονταν στη Σιέρα Μαέστρα υπήρξαν πολλές δράσεις αλληλεγγύης από την πατρίδα του Μπολίβαρ προς το Κίνημα της 26ης Ιουλίου.

Εντωμεταξύ, η χώρα μόλις έβγαινε από προεδρικές εκλογές, στις οποίες θριαμβευτής ήταν ο Romulo Betancourt, από το Κόμμα Δημοκρατικής Δράσης, και ο οποίος δυο χρόνια αργότερα έμελε να παίξει πρωτεύοντα ρόλο με τον Κένεντυ στην άθλια Συμμαχία για την Πρόοδο. (Για Μπετανκούρ, Μουνιός και Συμμαχία βλέπε από Μποτίλια: Αηδόνια και Μπαζούκας).

Τριάντα χιλιάδες άνθρωποι περίμεναν τον Φιντέλ στο αεροδρόμιο. Στο δρόμο προς το Καράκας χιλιάδες λαού του έριχναν λουλούδια. Πολλοί έκλαιγαν από συγκίνηση. Για πολύ μεγάλη απόσταση, το πλήθος τον μετέφερε στους ώμους του.

Ο Φιντέλ, στις συνεχείς παρακλήσεις του κόσμου, υπέγραφε συνεχώς αυτόγραφα. Σε μια ομιλία του είπε:

Θέλετε να αφιερωθώ στην επανάσταση ή να δίνω αυτόγραφα; Δεν είμαι καλλιτέχνης, επαναστάτης είμαι.

Ο Φιντέλ Μπολίβαρ

1959. Ο Φιντέλ στο δρόμο για την Αβάνα από το φακό του Μπαρτ Γκλιν (ΗΠΑ, 1925-2008) -Magnum Photos

Εκεί στο Καράκας, στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο, θα συναντηθεί με τον Νερούδα, ο οποίος μίλησε σε συγκέντρωση των φοιτητών και απάγγειλε το Τραγούδι (του) για τον Μπολιβάρ [5] και [6]. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κουβανού δημοσιογράφου Luis Baez, που συνόδευε τον Φιντέλ, ο Νερούδα είπε:

Σε αυτές τις οδυνηρές και νικηφόρες στιγμές που περνάνε οι λαοί της Αμερικής, το ποίημά μου με μικρές αλλαγές μπορεί να ειπωθεί ότι απευθύνεται στον Φιντέλ Κάστρο, επειδή στους αγώνες για την ελευθερία, κάθε φορά αναδύεται η μοίρα ενός ανθρώπου που με το μεγαλειώδες πνεύμα του θα δώσει σιγουριά στην ιστορία των λαών μας.

Το Un canto para Bolívar κλείνει με τους παρακάτω στίχους:

[…]
Λιμπερταδόρ, ένας κόσμος ειρήνης γεννήθηκε στα μπράτσα σου.
Η ειρήνη, το ψωμί, το στάρι στο αίμα σου καρπίσανε,
το νέο δικό μας αίμα από το αίμα σου αναβλύζει
φυτρώνει ειρήνη, στάρι και ψωμί για τον καινούργιο κόσμο που θα φτιάξουμε.

Αντάμωσα τον Μπολιβάρ κάποιο ατέλειωτο πρωινό,
κεί πέρα στη Μαδρίτη, μπροστά στο Πέμπτο Σύνταγμα,
Πατέρα, λέω, είσαι εσύ, δεν είσαι και ποιος είσαι;
Κι αυτός κοιτάζοντας προς τους Στρατώνες του Βουνού, μου λέει:
«Ξυπνάω κάθε εκατό χρόνους, όταν ξυπνάει ο λαός».
         (Μτφρ.: Μπ. Ζ. – Θα δημοσιευθεί ολόκληρο προσεχώς)

Και ο Μπολίβαρ (24 Ιουλίου 1783, Καράκας, Βενεζουέλα - 17 Δεκεμβρίου 1830, Σάντα Μάρτα, Κολομβία), 130 χρόνια μετά το θάνατό του, αναδύεται και πάλι, τη φορά αυτή με τη μορφή του Φιντέλ στο Επικό Τραγούδι, όπως ο ίδιος ο Νερούδα το είχε θελήσει το 1959, μιλώντας στο Πανεπιστήμιο του Καράκας.

Και δείχνει με το φως της η Ιστορία
πως ο άνθρωπος αλλάζει τα γραμμένα
κι κι αν οδηγεί στον δίκαιο αγώνα, εξαίσια
για χάρη του η άνοιξη θ’ ανθίσει:
[…]
Κι ανάτειλε ο Φιντέλ και σπάει τα ερέβη,
για να μπορούν τα γιασεμιά να λάμπουν.

Ολοκληρώνεται με το Β΄ Μέρος

Πάμπλο Νερούδα - Ρικάρδο Ελιέσερ Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο
(Pablo Neruda - Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto)
Παράλ, Χιλή, 12 Ιουλίου 1904 - Σαντιάγο, Χιλή, 23 Σεπτεμβρίου 1973
Σχέδιο 1^ο από 1 του Νερούδα, Μπάμπης Ζαφειράτος, 23.XII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

________________________

Σημειώσεις

1964. Από το φακό του Έλιοτ Έργουιτ (Παρίσι, 1928) -Magnum Photos

1. Για την ιστορία. 1960: «Έτος της αγροτικής μεταρρύθμισης». Από το θρίαμβο της Επανάστασης και για 50 χρόνια, μέχρι το 2008, τα έτη ονοματοδοτούνται με κάποιο ιστορικό και κοινωνικό γεγονός. Έκτοτε αναφέρονται μόνο ως Έτος "Χ" της Επανάστασης. (για όλες τις χρονιές βλ. από ecured). Το έτος (και η ονομασία του, προκειμένου για τα εκδοτικά της Κούβας) σημειώνεται στον Κολοφώνα όλων των βιβλίων. Στο Επικό Τραγούδι απουσιάζει. Πιθανόν να υπήρχε βιασύνη, προκειμένου να προλάβουν τις εκδηλώσεις για την Επέτειο της Επανάστασης, αλλά και το πρόγραμμα του Νερούδα. Βλέπε π.χ. το El gran Zoo του Νικολάς Γκιγιέν (1967: Έτος του Ηρωικού Βιετνάμ) Για πρώτη φορά στα ισπανικά η επίμονα ανθρωπιστική γραφή του Γιάννη Ρίτσου ‒ 9 ποιήματα από τις Μαρτυρίες και 1 από τις Ασκήσεις
2. Revolución: Ημερήσια εφημερίδα, όργανο της M-26-7, κυκλοφορεί κρυφά από το 1956 και επίσημα από το 1959, με στόχο να οργανώσει και να καθοδηγήσει τον κουβανικό λαό, μεταδίδοντάς του την επαναστατική ιδεολογία. Την 1η του Οκτώβρη του 1965, ο Φιντέλ Κάστρο Ρους, 1ος Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματο, ανακοίνωσε στο λαό τη συγχώνευση των εφημερίδων Hoy (Σήμερα) και Revolución και εγένετο Granma, επίσημο όργανο, από τότε, του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας.
3. Η επίσκεψη στη Βενεζουέλα, το βίντεο και η φωτογραφία στο αεροπλάνο από: aristobulo.psuv.org
4. Sierra Maestra. Αυτό είναι το τραγούδι που ακούγεται στο βίντεο της Βενεζουέλας. Με στοιχεία από τον Ύμνο της 26 Ιουλίου (επίθεση στους Στρατώνες Μονκάδα), είναι γραμμένο από τον Πορτορικανό τραγουδιστή και συνθέτη των μπολερό Ντανιέλ Σάντος (Daniel Santos. 5 Φεβ. 1916, Σαντούρσε, Πουέρτο Ρίκο, - 27 Νοε. 1992 Φλόριδα, ΗΠΑ). Το 1946 εγκαταστάθηκε  στην Αβάνα έως το 1958, οπότε και του απαγορεύτηκε από τον Μπατίστα η επιστροφή του στο νησί. Είναι η χρονιά που συνέθεσε το τραγούδι. Ο Σάντος προσέφερε όλα τα κέρδη από το Sierra Maestra στην Κουβανική Επανάσταση. Δυστυχώς από το 1959 κι έπειτα αυτοανακηρύχθηκε «αντικομμουνιστής», επειδή κατά τα λεγόμενά του ο Τσε και ο Φιντέλ τον είχαν εξαπατήσει(!), περί του ότι η Επανάσταση δεν ήταν κομμουνιστική. 
5. Από Μποτίλια και: Νίκος Εγγονόπουλος: Μπολιβάρ! Όνομα από μέταλλο και ξύλο
6. Για τον Τσε, τον Νερούδα και τον Μπολιβάρ, βλέπε από Μποτίλια και το σχόλιο ΤΣΕ ΚΟΜΑΝΤΑΝΤΕ στο: Νικολάς Γκιγιέν: Γκεβάρα, ο Γκάουτσο (4 ποιήματα) ‒ Σχολιασμός και Επίμετρο: Τα γεγονότα μέσα απ' τους στίχους (Α' Μέρος με 47 φωτό)

***

Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση - Κείμενα - Σημειώσεις
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Επίσης

Τα φρούρια του ιμπεριαλισμού δεν είναι απόρθητα: Μικρή ιστορική αναδρομή στη νικηφόρα Κουβανική Επανάσταση ‒ Με αφορμή τα 88α γενέθλια του Φιντέλ ‒ Επίμετρο: Εκλογικό σύστημα & Εκλογές - Ασφάλεια - Εκπαίδευση - Υγεία (88 ΦΩΤΟ)

*

Φιντέλ, Τσε, Γκιγιέν, Κούβα, Νερούντα, Ο Φιντέλ του Ντανιέλ Τσαβαρία

και

Όλα τα Πρόσωπα της Μποτίλιας

***