Μπάμπης Ζαφειράτος: Μπομπ Ντύλαν (24.5.1941), Επιτάφιο Μπλουζ – Ένα μυθικό τραγούδι για τον μπουρδελοπόλεμο του μπαρμπα-Σαμ

Μπομπ Ντύλαν (Ρόμπερτ Άλλεν Ζίμμερμαν): 24 Μαΐου 1941, Μινεσότα, ΗΠΑ
Σχέδιο (3ο από 3 του Ντύλαν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.XI.2016 (Μολύβι, 29χ21 εκ.)

 

Υστερικό θηλυκό στο μπουρδέλο ουρλιάζει
«Ποιος με γκάστρωσε πάλι!», οδύρεται κλαίει
Κι ένας γιατρός στο παραβάν του την μπάζει
«Συμβουλή μου, μακριά απ’ τ’ αγόρια!», της λέει

Ένα μεγάλο αντιπολεμικό τραγούδι από την ταραγμένη 10ετία του ’6ο, που ανήκει στις κορυφαίες στιγμές του κυρίου Ρόμπερτ Άλλεν Ζίμμερμαν, κατά κόσμον Μπομπ Ντύλαν, γραμμένο το 1965, χρονιά κορύφωσης του 20ετούς (1955-1975) Πολέμου στο Βιετνάμ, που τον διαδέχτηκε ο άλλος 20ετής Πόλεμος στο Αφγανιστάν (2001-2021), αλλά και ο 15ετής (και βάλε) Πόλεμος στο Ιράκ (2003-2017).

Ένα Επιτάφιο Μπλουζ, που παρά τις πυκνές αλληγορικές αναφορές του στη «μυθολογία» της εποχής παραμένει επίκαιρο, όσο τραγικά επίκαιρος μπορεί να είναι ο κάθε μπουρδελοπόλεμος, όπως αυτός ο καινούργιος, δι’ αντιπροσώπου, που τον προκάλεσαν οι ΗΠΑ-ΕΕ με το οπλισμένο ΝΑΤΟικό τους χέρι και τον εκτέλεσε η ομοίως καπιταλιστική Ρωσία.

 

 

Μπομπ Ντύλαν

(Ρόμπερτ Άλλεν Ζίμμερμαν, 24 Μαΐου 1941)

Επιτάφιο Μπλουζ

Πρώτη δημοσίευση: Μποτίλια Στον Άνεμο, 4/11/2016, με αφορμή την απονομή του Βραβείου Νόμπελ στον Ντύλαν. Αναδημοσιεύτηκε στην Κατιούσα στις 24/5/2022 ξανακοιταγμένο, με προσθήκες σημειώσεων, φωτογραφιών και βίντεο, χωρίς το Επίμετρο για τον Γούντυ Γκάθρι.

 

Μετάφραση – Σημειώσεις – Επίμετρο (I’m Not There, Ρίτσι Χέιβενς)

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

 

Bob Dylan – Tombstone Blues

Από ηχογράφηση στο Newport Folk Festival, Freebody Park, Newport, Rhode Island, 24 Ιουλίου 1965

Επιτάφιο Μπλουζ

(Από το LP Highway 61 Revisited, 30 Αυγούστου 1965)

Στο βίντεο ο Ντύλαν δεν τραγουδάει καθόλου το ρεφρέν.
Μετά τις Σημειώσεις ακολουθούν και οι πρωτότυποι στίχοι με μια ακόμη πολύ ωραία εκτελέση του Ρίτσι Χέιβενς, όπου οι λέξεις ηχούν καθαρά και η μετάφραση μπορεί να τραγουδηθεί με τη μελωδία.

 

Τ’ ανθρωπάκια τώρα κοιμούνται βαθιά
Κι οι πατέρες της πόλης προσπαθούν βιαστικά
Στου Πωλ Ριβίαρ^[1] το άλογο να ξαναδώσουν ζωή
Αλλά ήσυχη η πόλη μας κοιμάται κι αυτή

Και το φάντασμα της Μπελ Σταρ^[2] δίνει σπίθα κι ορμή
Στης ιερής Ιεζάβελ^[3] το θείο κορμί
Του Αντεροβγάλτη^[4] να πλέξει το πλούσιο μαλλί^[5]
Που πρόεδρος του Εμπορίου^[6] έχει χρηστεί

Στο εργοστάσιο η μάνα
Ξυπόλητη γυρνά
Ο πατέρας στους δρόμους
Να ψάχνει δουλειά
Πλανόδιος κι εγώ
Μ’ ένα μπλουζ νεκρικό ^[7]

Μπάμπης Ζαφειράτος: Guantanamera - Το κορίτσι απ’ το Γουαντάναμο ή Από τον λενινιστή Χοσέ Μαρτί και τον κομμουνιστή Πητ Σίγκερ μέχρι τον Σέρτζιο Εντρίγκο και τον τυφώνα Ίρμα — 12+2 εκδοχές για ένα μυθικό τραγούδι

Χοσέ Μαρτί – Η δική μας Αμερική (Nuestra América).
Εθνικός ήρωας της Κούβας και ποιητής
(José Julián Martí y Pérez – Jose Martí). Αβάνα, 28 Ιαν. 1853 – Ντος Ρίος, 19 Μαΐ. 1895.
Σχέδιο – Σύνθεση, Μπάμπης Ζαφειράτος, 18.V.2015 – Bandera Cuba Ιαν. 2020. (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

ΣΕΒΟΜΑΙ όποιον με μια δυνατή
Έναν τύραννο κάτω σωριάζει:
Τον τιμώ και σταλιά δε με νοιάζει
Ποιας πατρίδας το χώμα πατεί.

Χοσέ Μαρτί, Απλοί Στίχοι

(Μτφρ.: Μπάμπης Ζαφειράτος, Ιαν. 2020)

*

Πρώτη δημοσίευση Κατιούσα, 28 Ιαν. 2020

*

Χοσέ Μαρτί

Ο Απόστολος της Ανεξαρτησίας

(José Julián Martí y Pérez)

Κούβα, Αβάνα 28 Ιανουαρίου 1853 – Δος Ρίος, 19 Μαΐου 1895

Συγγραφέας, Ποιητής, Εθνικός ήρωας της Κούβας

*

Νικάνε αυτοί που μάχονται και αντιστέκονται.

Η ελευθερία είναι πολύ ακριβή και είναι απαραίτητο ή να παραιτηθείς και να ζεις χωρίς αυτήν ή να αποφασίσεις να την αγοράσεις στην τιμή της.

Χοσέ Μαρτί

*

Χοσέ Μαρτί – Απλοί Στίχοι

(1891)

Μετάφραση – Σημειώσεις

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Η πολιτική, ηθική και ποιητική παρακαταθήκη του Χοσέ Μαρτί

VII: 3/8

ΣΕ κάμπο ανθισμένο κρατήσου,
Εκεί που τις μάχες σου δίνεις·
Για όσα ποτέ δεν προδίνεις
Θα παίζεις διαρκώς τη ζωή σου.

VII: 6/8

ΣΕΒΟΜΑΙ όποιον με μια δυνατή
Έναν τύραννο κάτω σωριάζει:
Τον τιμώ και σταλιά δε με νοιάζει
Ποιας πατρίδας το χώμα πατεί.

Allá, en la vega florida
La de la heroica defensa
Por mantener lo que piensa
Juega la gente la vida.

Estimo a quien de un revés
Echa por tierra a un tirano:
Lo estimo, si es un cubano;
Lo estimo, si aragonés.

Χοσέ Μαρτί, Απλοί Στίχο
(Μτφρ: Μπάμπης Ζαφειράτος, Ιαν. 2020)

*

Χοσέ Μαρτί: Ο Απόστολος της Κούβας. Πίνακας, Λουίς Μιγέλ Ροδρίγες.
Στο “ευαγγέλιο” που κρατάει αναγράφονται κάποιες από της ρήσεις του (π.χ.): «Η ελευθερία είναι η τυραννία του καθήκοντος». «Οι άνθρωποι ανήκουν σε δύο κατηγορίες: Σ’ εκείνους που αγαπούν και χτίζουν και σ’ εκείνους που μισούν και γκρεμίζουν». «Κάνοντας είναι ο καλύτερος τρόπος για να πεις». «Οι υπερεκτιμημένοι φίλοι είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί». «H ελευθερία είναι η ουσία της ζωής»… (Πηγή πίνακα: diariolasamericas)

Πρόλογος

Χοσέ Μαρτί. Πολιτικός, ποιητής, συγγραφέας, Υποστράτηγος του Απελευθερωτικού Στρατού της Κούβας. Το αρχικό τετράστιχό του (VII: 3/8) θα μπορούσε κάλλιστα να συνοψίσει την παρακαταθήκη του στους λαούς της γης, αφού εν τέλει, σε μαγιάτικο ανθισμένο κάμπο θα παίξει και θα χάσει τη ζωή του, εκεί στη συμβολή των ποταμών Κάουτο και Κοντραμαέστρε (Dos Rios -Δυο Ποτάμια), στην πρώτη και τελευταία του μάχη για την Ανεξαρτησία της Κούβας. Ήταν μόλις 42 χρονών.

Η επαναστατική δράση του Χοσέ Μαρτί δεν περιορίζεται μόνο στον κοινωνικό στίβο, αλλά αναταράζει και τα λιμνάζοντα νερά της ισπανοαμερικάνικης λογοτεχνίας, ανοίγοντας το δρόμο στον Μοντερνισμό.

Οι Απλοί Στίχοι (Versos Sencillos) αποτελούνται από 46 άτιτλα ποιήματα με λατινική αρίθμηση (I – XLVI). Τα 44 ποιήματα έχουν συνολικά 204 τετράστιχα (816 στίχοι), υπάρχει ένα ποίημα με τρεις 6στιχες στροφές και ένα ακόμη 39στιχο χωρίς ρίμες. Σύνολο 873 στίχοι.

Εδώ μεταφράζονται και παρουσιάζονται (με τη σειρά του βιβλίου) 18 τετράστιχα: τα 15 τετράστιχα που κατά καιρούς τραγουδήθηκαν από μεγάλα ονόματα της μουσικής –περιλαμβάνονται τα 4 βασικά της πρώτης εκτέλεσης (αραβ. αρ. 1-4) και των περισσότερων κατοπινών εκτελέσεων–, τα δύο που προηγήθηκαν και το ακροτελεύτιο τετράστιχο της συλλογής.

Κρίθηκε σκόπιμο να παρουσιαστεί και ο Πρόλογος του Χοσέ Μαρτί, γιατί προσθέτει σημαντικές πληροφορίες, τόσο πολιτικοϊστορικές όσο και για την ίδια τη συλλογή, μα και σαν ένα ελάχιστο δείγμα της πρώιμης λενινιστικής σκέψης του. Ο Μαρτί πέθανε όταν ο Λένιν ήταν 25 ετών. 

Ακολουθούν 14 βίντεο με ιστορικές και σημαντικές εκτελέσεις (ενδεικτικά) και με διαφοροποιήσεις στη μετάφραση για προσαρμογή στη μελωδία, κάτι όχι εύκολο, λόγω κυρίως του διαφορετικού ερμηνευτικού ύφους (και του τονισμού άρα).

*

Στο Επίμετρο για τον τυφώνα Ίρμα υπάρχει απλώς το πνεύμα του Χοσέ Μαρτί, αφού η Γουανταναμέρα, εκτός του ότι είναι, ομολογουμένως, το πιο αγαπημένο τραγούδι και «σήμα κατατεθέν» της Λατινικής Αμερικής, τείνει να γίνει (αν δεν είναι ήδη) ο δεύτερος Εθνικός Ύμνος της Κούβας.

*

Ας ληφθεί υπόψη ότι οι στίχοι του Μαρτί είναι Απλοί μεν πολύσημοι δε. Και οι λέξεις του επίσης. Sencillo, π.χ., εκτός από απλός, σημαίνει και: αγνός, ευθύς, γνήσιος αληθινός, έντιμος, λιτός, απέριττος, μετριόφρων, ταπεινός, σεμνός, φυσικός, ειλικρινής ντόμπρος… 

Κατά νου και το ελληνικό απλός: απλοϊκός, ανεπιτήδευτος, λιτός, απέριττος.

*

Οι Απλοί Στίχοι της Γουανταναμέρα

1.

Ι: 1 στροφή από 18

ΕΙΜΑΙ άνθρωπος ντόμπρος κι η γη μου
Είν’ εκεί που ο φοίνικας βγαίνει.
Κι απλούς στίχους να βγάλει η ψυχή μου
Πριν πεθάνω είν’ αυτό που μου μένει.

YO SOY UN hombre sincero
De donde crece la palma.
Y antes de morirme quiero
Echar mis versos del alma.


Ι: 2/18

ΠΑΤΡΙΔΑ μου έχω όλα τα μέρη
Κι από τόπο σε τόπο γυρνάω:
Είμαι τέχνη, κι τέχνη με ξέρει,
Στα βουνά σαν βουνό τριγυρνάω.

Yo vengo de todas partes,
Y hacia todas partes voy:
Arte soy entre las artes,
En los montes, monte soy.


Ι: 6/18

ΕΙΔΑ κάποιον να ζει με μπηγμένο
Στα πλευρά του βαθιά το μαχαίρι
Μα ποτέ του δεν είχε ειπωμένο
Ποιας τον είχε σκοτώσει το χέρι.

He visto vivir a un hombre
Con el puñal al costado,
Sin decir jamás el nombre
De aquélla que lo ha matado.


Ι: 12/18

ΕΧΩ δει τον αετό μες στη δίνη
Του γλαυκού, με πληγές να πετάει.
Στη φωλιά της οχιά να ψοφάει
Το δικό της φαρμάκι σαν πίνει.

Yo he Visto al águila herida
Volar al azul sereno,
Y morir en su guarida
La víbora del veneno.


4.
ΙΙΙ: 2/12

ΜΕ της γης τους φτωχούς να πλουταίνω
Θ’ αποθέσω την τύχη μου εκεί:
Στου βουνού το ρυάκι χορταίνω,
Πιο απ’ τη θάλασσ’ αυτό μου αρκεί.

Con los pobres de la tierra
Quiero yo mi suerte echar:
El arroyo de la sierra
Me complace más que el mar.


III: 9/12
ΓΕΡΝΩ πάνω σε πέτρινο στρώμα
Γλυκός ύπνος, βαθύς ο δικός μου·
Μια μέλισσα μ’ αγγίζει στο στόμα
Κι έχω όλο τον κόσμο εντός μου.

Duermo en mi cama de roca
Mi sueño dulce y profundo:
Roza una abeja mi boca
Y crece en mi cuerpo el mundo.


V: 1/4

ΑΝ δεις κύμα στη σιέρα ν’ αφρίζει
Το στιχάκι μου θα ’ναι αυτό
Το στιχάκι μου που είναι βουνό
Και σημαία φτερωτή που ανεμίζει.

V: 2/4

ΕΙΝΑΙ ο στίχος μου σαν το σπαθί
Στη λαβή του έν’ άνθος θωρώ
Είν’ ο στίχος μου σαν μια πηγή
Κοραλλένιο αναβλύζει νερό.

V: 3/4
ΤΟ ΣΤΙΧΑΚΙ μου πράσινο, επίγειο
Και βαθύ κρεμεζί φλογισμένο·
Σαν ελάφι γυρνά λαβωμένο
Στο βουνό για να βρει καταφύγιο.

V: 4 /4

ΣΤΟΝ γενναίο ο στίχος μου αρέσει
Μικρός είναι μα αλήθεια μεγάλη
Δυνατός από φίνο ατσάλι
Σαν σπαθί μες στη μάχη θα πέσει.

V

Si ves un monte de espumas
Es mi verso lo que ves:
Mi verso es un monte, y es
Un abanico de plumas.

Mi verso es como un puñal
Que por el puño echa flor:
Mi verso es un surtidor
Que da un agua de coral.

Mi verso es de un verde claro
Y de un carmín encendido:
Mi verso es un ciervo herido
Que busca en el monte amparo.

Mi verso al valiente agrada:
Mi verso, breve y sincero,
Es del vigor del acero
Con que se funde la espada.


3.

XXXIX: 1/2

ΑΣΠΡΟ ρόδο στον κήπο ποτίζω
Χειμώνα μα και καλοκαίρι,
Και στον άδολο φίλο χαρίζω
Έτσι απλά αν μου δώσει το χέρι.

XXXIX: 2/2

ΚΑΙ σ’ εκείνον που έρχεται, ωστόσο
Την καρδιά μ’ ασπλαχνιά να μου βγάλει,
Κι εκεί αγκάθι δεν δίνω· μα πάλι
Τ’ άσπρο ρόδο μου αυτό θα του δώσω.

XXXIX

Cultivo una rosa blanca
En julio como en enero,
Para el amigo sincero
Que me da su mano franca.

Y para el cruel que me arranca
El corazón con que vivo,
Cardo ni oruga cultivo;
Cultivo la rosa blanca.


XLIV: 1/4

Η ΛΕΟΠΑΡΔΑΛΗ έχει κονάκι
Στο γυμνό το βουνό της μονιάζει·
Πιο πολλά έχω εγώ· δε με νοιάζει
Αφού έχω ακριβό φιλαράκι.

Tiene el leopardo un abrigo
En su monte seco y pardo:
Yo tengo más que el leopardo
Porque tengo un buen amigo.


Το ακροτελεύτιο 4στιχο της συλλογής

XLVI: 11/11

ΣΤΙΧΕ, για Θεό μας λεν κι ακούμε
Εκεί όπου πάνε οι πεθαμένοι:
Στίχε, ή κι οι δυο μας δικασμένοι
Ή κι οι δυο μας θα σωθούμε!

¡Verso, nos hablan de un Dios
A donde van los difuntos:
Verso, o nos condenan juntos,
O nos salvamos los dos!


José Martí, Versos encillos

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 2-14 Ιανουαρίου 2020

__________________

Στην Κατιούσα ένα ακόμη ποίημα από τους Απλούς Στίχους (ΧΧΧ): Ο Όρκος. Πρώτη δημοσίευση: Μποτίλια Στον Άνεμο, 19/3/2017: Χοσέ Μαρτί: Ο Όρκος − Ένα ποίημα και μια εκδήλωση για τα 122 χρόνια από το θάνατό του (20/5/2017)

Από Μποτίλια Στον Άνεμο: Ο Χοσέ Μαρτί των λαών της Αμερικής και ο Καρλ Μαρξ του Χοσέ Μαρτί και Χοσέ Μαρτί

__________________ 

Ο λενινιστής Χοσέ Μαρτί

Χοσέ Μαρτί (José Julián Martí y Pérez – Jose Marti). Αβάνα, 28 Ιαν. 1853 – Ντος Ρίος, 19 Μαΐ. 1895.
Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν (Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ). Ρωσία, 22 Απρ. 1870, Ουλιάνοφσκ – 21 Ιαν. 1924, Γκόρκι.

*

Ο Χοσέ Μαρτί το είχε πρωτοφωνάξει και το είχε καταγγείλει: το νεοσύστατο αμερικανικό έθνος μετατρεπόταν σε μια λαίμαργη αυτοκρατορία και η πείνα του ήταν ακόρεστη. Ήδη είχε καταβροχθίσει τη γη των αυτοχθόνων και είχε φάει το μισό Μεξικό. Τίποτα δεν μπορούσε να το σταματήσει.

Εδουάρδο Γκαλεάνο, Καθρέφτες, Μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία –Μαρτί. Ισπ. έκδ. 2008. (Πάπυρος, 2009, Μετάφραση: Ισμήνη Κανσή, σ. 239)

*

Χοσέ Μαρτί – Απλοί Στίχοι

(Συλλογή αφιερωμένη)

Στον ΜΑΝΟΥΕΛ ΜΕΡΚΑΔΟ, από το Μεξικό
Στον ΕΝΡΙΚΕ ΕΣΤΡÁΣΟΥΛΑΣ από την Ουρουγουάη

Πρόλογος

Οι φίλοι μου ξέρουν πώς βγήκαν αυτοί οι στίχοι απ’ την καρδιά μου. Ήταν εκείνο το χειμώνα της απελπισίας, όπου από  άγνοια ή από φανατική πίστη, από φόβο ή από ευγένεια, συναντήθηκαν στην Ουάσινγκτον, κάτω από τον τρομακτικό αετό, οι λαοί της Ισπανοαμερικής. Ποιος από εμάς έχει ξεχάσει εκείνο το έμβλημα, όπου ο αετός του Μοντερέυ και του Τσαπουλτέπεκ, ο αετός του Λόπες  και του Ουώκερ, είχε γραπώσει με τα νύχια του όλα τα περίπτερα των εθνικών αντιπροσωπειών; Και δεν θα ξεχάσω την αγωνία μέσα στην οποία έζησα, μέχρι να μπορέσω να βεβαιωθώ για τη φρόνηση και την ενέργεια των λαών μας· ούτε τη φρίκη και τη ντροπή που με διακατείχε από το δικαιολογημένο φόβο πως εμείς οι Κουβανοί θα συντρέχαμε, με χέρια πατροκτόνα, στο παράλογο σχέδιο να αποσπαστεί η Κούβα –προς όφελος μόνο ενός νέου μεταμφιεσμένου αφέντη– από μια πατρίδα που δικαίως διεκδικεί και χωρίς αυτήν δεν ολοκληρώνεται, την ισπανοαμερικανική πατρίδα, που την άρπαξαν δυνάμεις διαβρωμένες απ’ το άδικο. Ο γιατρός με έστειλε στα βουνά για ξεκούραση· εκεί ρυάκια κελάρυζαν και σύννεφα σκέπαζαν τον ουρανό· κι έγραψα στίχους. Είναι στιγμές που μουγκρίζει η θάλασσα και μες στην κατάμαυρη νύχτα το κύμα ξεσπάει πάνω στα βράχια ενός αιματοβαμμένου κάστρου· κι άλλοτε πάλι βουίζει η μέλισσα μες στα λουλούδια.

Και ποιος ο λόγος να δημοσιευτεί αυτή η απλότητα, που γράφτηκε σαν παιγνίδι και όχι όπως γράφτηκαν οι εξεγερμένοι ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΣΤΙΧΟΙ μου, οι σκληροί μου εντεκασύλλαβοι, που γεννήθηκαν από μεγάλους φόβους ή από μεγάλες ελπίδες, από αδάμαστο πόθο για την ελευθερία ή από βασανιστική επιθυμία για την ομορφιά, σαν χείμαρρος από ατόφιο χρυσάφι, που ρέει στην άμμο, ανάμεσα σε θολόνερα και σε ρίζες, ή σαν το σίδερο στη φωτιά που τσιτσιρίζει και λάμπει, ή σαν πύρινοι πίδακες; Ή όπως γράφτηκαν οι ΚΟΥΒΑΝΙΚΟΙ ΣΤΙΧΟΙ μου, τόσο θυμωμένοι, που είναι καλύτερα να μένουν αθώρητοι; Και τόση αμαρτία μου ανομολόγητη και τόσο άδολη κι ανυπότακτη λογοτεχνική μου κατάθεση; Γιατί λοιπόν να παρουσιάσω τώρα με αυτά τ’  αγριολούλουδα ένα κομμάτι της ποιητικής μου και να δείξω γιατί επαναλαμβάνω ένα σύμφωνο, ή γιατί τα ταξινομώ και τα ομαδοποιώ για να περάσουν από την όραση και την ακοή στο συναίσθημα ή γιατί τα προσπερνάω, όταν μια ταραγμένη ιδέα δεν θέλει τη ρίμα ή παραμένει ακατέργαστη; Αυτοί οι στίχοι τυπώνονται επειδή η θέρμη με την οποία τους καλωσόρισαν κάποιες αγνές ψυχές, μια νύχτα ποίησης και φιλίας, τους έχει ήδη καταστήσει δημόσιους. Μα και επειδή αγαπώ την απλότητα, και πιστεύω στην ανάγκη να βάζεις συναίσθημα με φόρμες απλές κι ανυπόκριτες.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, Ιαν. 2020

Για τα πρόσωπα και τα γεγονότα του Προλόγου βλ. Σημειώσεις.

***

Από τον Χοσέ Μαρτί στον… τυφώνα Ίρμα

«Όπως το κόκαλο στο ανθρώπινο σώμα, και ο άξονας σε έναν τροχό, και η φτερούγα σε ένα πουλί και ο αέρας στη φτερούγα, έτσι και η ελευθερία είναι η ουσία της ζωής. Χωρίς αυτήν τα πάντα είναι ατελή»
Χοσέ Μαρτί

Ο Χοσέ Μαρτί από τον Ντέηβιντ Λεβίν, 1988

***

12+3 εκδοχές της Γουανταναμέρα

Οι ελληνικοί στίχοι, συνάδοντες με τις μελωδίες, είναι παραλλαγή της μετάφρασης που προηγήθηκε

Joseíto Fernández (Αβάνα, 5 Σεπ., 1908 – 11 Οκτ. 1979)

Guantanamera (1929)

Η αρχική μελωδία του ρεφρέν με αυτοσχέδια κουπλέ για σχολιασμό της καθημερινότητας στην Κούβα.

Οι στίχοι του Μαρτί, Ι: 1/18, V: 3/4, XXXIX: 1/2, ΙΙΙ: 2/12 (γλ. Πητ Σίγκερ) «ενσωματώθηκαν» για πρώτη φορά το 1958 από τον Ισπανοκουβανό μουσικοκριτικό και συνθέτη Χουλιάν Ορβόν (Αβιλές, Ισπανία, 7 Αυγ. 1925 – Μαϊάμι, 21 Μαΐ. 1991).

Ο Χοσεΐτο θεωρούσε μεγάλη του τιμή τους Απλούς Στίχους του Μαρτί στη μελωδία, προσθέτοντας στη συνέχεια κι άλλες στροφές, πέραν των τεσσάρων γνωστών που τραγουδούσε ο Σίγκερ.

*

Άλλη μια «εκδοχή» του Joseíto Fernández από το ντοκιμαντέρ Hablando del punto cubano (1972), του Κουβανού Octavio Cortazar (1935-2008), με θέμα το αυτοσχεδιαστικό τραγούδι της Κούβας. Εδώ ο Joseíto αυτοσχεδιάζει με τη μουσική του Guantanamera, περπατώντας στους δρόμους του Σαντιάγο ντε Κούβα.

*

Η Guantanamera της Ειρήνης

Μνήμη Χοσέ Μαρτί και Πητ Σίγκερ

28 Ιανουαρίου 1853 γεννιέται ο Χοσέ Μαρτί
27 Ιανουαρίου 2014 πεθαίνει ο Πητ Σίγκερ (Pete Seeger· γεν. 3 Μαΐου 1919)

CIRCA 1960: Photo of Pete Seeger on stage (Photo by George Pickow/Michael Ochs. Archives/Getty Images)

Το 1960, ο τραγουδοποιός Πητ Σίγκερ, κομμουνιστής, μέλος του Κ.Κ.ΗΠΑ (CPUSA) ακτιβιστής για την Ειρήνη, σε μια θερινή πανεπιστημιακή κατασκήνωση θα ανακαλύψει την Guantanamera… (βλ. στο τέλος, Πητ Σίγκερ).

Guantanamera (1963)
(Το  κορίτσι απ’ το Γκουαντάναμο)
Héctor Angulo / Joseíto Fernandez / José Martí / Julián Orbón / Pete Seeger (4:37)

Carnegie Hall Concert, June 8, 1963 ℗ Originally recorded 1963
(Άλμπουμ: We Shall Overcome, 1963)
All rights reserved by Sony Music Entertainment
Composer, Lyricist: H. Angula
Producer: Mike Berniker
Producer: John Hammond
Producer: Harold Leventhal
Composer, Lyricist: P. Seeger Re-mastering
Engineer: Mark Wilder
Recording Engineer: Buddy Graham
Composer, Lyricist: J. Orbon
Composer, Lyricist: J. Fernandez
Composer, Lyricist: J. Marti

Στο Κάρνεγκι ακούγονται μόνο οι 3 στροφές (1,2,4) και ένα 3λεπτο αποθεωτικό χειροκρότημα

*

Η Guantanamera της Ειρήνης

Arlo Guthrie (γιος του Γούντυ Γκάθρι) & Pete Seeger – Wolf Trap (Βιρτζίνια) 8 Αυγ. 1993

Εδώ ο Πητ Σίγκερ με τον εγγονό του Τάο

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

V: 3/4
Με στίχο πράσινο ατόφιο
και κρεμεζί φλογισμένο·
Με στίχο ελάφι που ψάχνει
Να βρει μονιά πληγωμένο.

XXXIX: 1/2
Φυτεύω τ’ άσπρο μου ρόδο
Χειμώνα και Καλοκαίρι
Γι’ αυτόν τον άδολο φίλο
Που απλά μου σφίγγει το χέρι.

ΙΙΙ: 2/12
Με τους φτωχούς μες στον κόσμο
Θα μοιραστώ τη ζωή:
Απ’ τη θάλασσα πιο πάνω,
Τ’ απλό ρυάκι μου αρκεί.

*

Αυτοί που το έκαναν επιτυχία

The Sandpipers Live – Guantanamera (1966)

*

Πιο γνωστό με τα κινήματα διαμαρτυρίας από την

Joan Báez
(9 Ιαν. 1941, Στάτεν Άιλαντ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ)

Guantanamera

*

Celia Cruz & The Fania All Stars – Guantanamera Live – Zaire, Africa 1974

Με τα κλασικά τετράστιχα

Η καλύτερη ίσως (ένα μοναδικό τελικό 4λεπτο «τζαμάρισμα») με αυτήν του Άνχελ Πάρα (πιο κάτω)

Celia Cruz
(Αβάνα, 21.10. 1925 – Νιου Τζέρσυ ΗΠΑ, 16.7.2003)

V: 3/4
Με στίχο πράσινο ατόφιο
και κρεμεζί φλογισμένο·
Με στίχο ελάφι που ψάχνει
Να βρει μονιά πληγωμένο.

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

XXXIX: 1/2
Φυτεύω τ’ άσπρο μου ρόδο
Χειμώνα και Καλοκαίρι
Γι’ αυτόν τον άδολο φίλο
Που απλά μου σφίγγει το χέρι.

*

Guantanamera Live

Celia Cruz

Μια ακόμα Cruz με δυο καταπληκτικά ευρηματικά 4στιχα στην αρχή, που δεν προέρχονται βέβαια από τον Μαρτί.

Με πρωταγωνιστές τον Maceo, τον Μαρτί και τους Μαμπί (βλ. σχετικά)

(Η πρώτη καταγραφή με τη Celia Cruz είναι το 1968, με τους στίχους που ακολουθούν)

Κούβα μου Αρχόντισσά μου
Τους ψίθυρούς σου θυμάμαι
Πλάι στο ποτάμι η καλύβα
Και στ’ άκουσμά τους κοιμάμαι.

Τώρα λευτεριά μου πέτα
Σου ’δωσαν φτερά οι Μαμπί
Με το στίχο του ο Μαρτί,
Κι ο Μασέο με τη ματσέτα.

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

XXXIX: 1/2
Φυτεύω τ’ άσπρο μου ρόδο
Χειμώνα και Καλοκαίρι
Γι’ αυτόν τον άδολο φίλο
Που απλά μου σφίγγει το χέρι.

*

Guantanamera
(José Martí – Joseíto Fernández)

Versión cantada por Sara González, Vicente Feliú, Gerardo Alfonso, Santiago Feliú, Amaury Pérez y Silvio Rodríguez

Τελετή λήξης στο XIV Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας και Φοιτητών (Festival Mundial de la Juventud y los Estudiantes, 1997)

Για την αντιιμπεριαλιστική αλληλεγγύη, την ειρήνη και τη φιλία των λαών!

Βλέπε και από Κατιούσα (Ρόκε Δάλτον, έτος 1957)

(Στο 20:50)

Ι: 2/18
Έρχομ’ απ’ όλα τα μέρη
Κι εκεί πάντα θα γυρνάω
Είμαι τέχνη μες στις τέχνες
Στα βουνά βουνό μιλάω.

XLIV: 1/4
Έχει ο λεόπαρδος κονάκι
Στ’ άνυδρο βουνό μονιάζει
Μα εμένα δε με νοιάζει
Έχω φίνο φιλαράκι.

III: 9/12
Πάνω στην πέτρα κοιμάμαι
Μα είναι γλυκό τ’ όνειρό μου
Κι όταν μια μέλισσ’ αγγίζω
Έχω τον κόσμο εντός μου.

V: 2/4
Ο στίχος μου ήχος σπαθιών
που ανθίζουν απ’ τη λαβή
Ο στίχος μου είναι πηγή
Τρέχει νερό κοραλλιών.

V: 1/4
Κύμα αν δεις πάνω στη σιέρα
Το στιχάκι μου είν’ αυτό:
Είν’ ο στίχος μου βουνό
Και μια φτερωτή παντιέρα.

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

*

Guantanamera

Η καλύτερη.
Με τη φωνάρα
του Άνχελ Πάρα
Ángel Parra
(Βαλπαραΐσο, Χιλή, 27 Ιουν. 1943 – Παρίσι, 11 Μαρ. 2017)

Ι: 1/18

Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

Ι: 2/18
Έρχομ’ απ’ όλα τα μέρη
Κι εκεί πάντα θα γυρνάω
Είμαι τέχνη μες στις τέχνες
Στα βουνά βουνό μιλάω

Ι: 6/18
Είδα έναν που στα πλευρά του
είχε μαχαίρι μπηγμένο
και ποτέ κανείς δεν είπε
ποια τον είχε σκοτωμένο.

Ι: 12/18
Είδ’ αετό λαβωμένο
Μες στο γλαυκό να πετάει
Φαρμακερή οχιά είδα
Στην τρύπα της να ψοφάει.

V: 1/4
Κι αν δεις κύμα εκεί στη σιέρα
Το στιχάκι μου είν’ αυτό
Είν’ ο στίχος μου βουνό
Και μια φτερωτή παντιέρα.

V: 2/4
Ο στίχος μου ήχος σπαθιών
Π’ ανθίζουν απ’ τη λαβή:
Ο στίχος μου είναι πηγή
Δίνει νερό κοραλλιών.

V: 3/4
Με στίχο πράσινο ατόφιο
και κρεμεζί φλογισμένο·
Με στίχο ελάφι που ψάχνει
Να βρει μονιά πληγωμένο.

V: 4 /4
Μόνο στον άφοβο αρέσουν
Κι έχουνε τόλμη μεγάλη
Αυτά  τ’ απλά μου στιχάκια
Σπαθιά ’πο φίνο ατσάλι.

*

Rolando Alarcón

Rolando Alarcón Soto (Χιλή, 5 Αυγ.1929 – 4 Φεβ. 1973)

LP: El mundo folklórico de Rolando Alarcón

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

ΙΙΙ: 2/12
Με τους φτωχούς μες στον κόσμο
Θα μοιραστώ τη ζωή:
Απ’ τη θάλασσα πιο πάνω,
Τ’ απλό ρυάκι μου αρκεί.

XXIII: 2/2
Δε θα μείνω στο σκοτάδι
Σαν προδότης και δειλός·
Είμ’ εντάξει, θα πεθάνω
–με παραλλαγή–
Στην Κούβα μου θα πεθάνω
Στου ήλιου αντικριστά το φως!

Ι: 6/18
Είδα έναν που στα πλευρά του
Είχε μαχαίρι μπηγμένο,
Και ποτέ κανείς δεν είπε
Ποια τον είχε σκοτωμένο

*

Guantanamera – Playing For Change Foundation – Song Around The World

Μια ενδιαφέρουσα… παγκόσμια, εκτέλεση με 80 περίπου πολύ καλούς Κουβανούς μουσικούς

(Από την Αβάνα και το Σαντιάγο μέχρι το Μαϊάμι και το Τόκυο)

Ας προσεχθεί το… χάσμα των γενεών στην εναρκτήρια σκηνή (0:13), με την αντίστοιχη στο 6:10, και από εκεί κι έπειτα το σολάρισμα του βιολιού με το φινάλε στην εκκλησία…

Ι: 1/18
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω αφήνω
Δυο στίχους απ’ την ψυχή μου.

XXXIX: 1/2
Φυτεύω τ’ άσπρο μου ρόδο
Χειμώνα και Καλοκαίρι
Γι’ αυτόν τον άδολο φίλο
Που απλά μου σφίγγει το χέρι.

XXXIX: 2/2
Και σ’ όποιον πάει την καρδιά μου
να ξεριζώσει ωστόσο
Κι εκεί αγκάθι δεν δίνω
Τ’ άσπρο μου ρόδο θα δώσω.

ΙΙΙ: 2/12
Μ’ όλους τους φτωχούς του κόσμου
Τη ζωή θα μοιραστώ:
Απ’ τη θάλασσα πιο πάνω,
Θέλω ένα ρυάκι απλό.

XXXIV: 2/3
Είν’ ένας πόνος κρυμμένος
που με τους άλλους δε μοιάζει
Είναι να ζεις σκλαβωμένος
Το πιο μεγάλο μαράζι.

XXIII: 2/2
Δε θα μείνω στο σκοτάδι
(Άκουσ’ το καλά ρουμπέρο)
Σαν προδότης και δειλός
Είμ’ εντάξει, θα πεθάνω
Στου ήλιου αντικριστά το φως.
(Σου το λέω εγώ)

[Το τελευταίο κουπλέ αυτοσχεδιαστικό]

* * *

Sergio Endrigo – La rosa Bianca, 1963

Mια αλλιώτικη τρυφερή ερωτική εκδοχή –συνομήλικη της εκτός Κούβας πρώτης (1963) του Πητ Σίγκερ– από τον πολύ καλό τραγουδοποιό

Σέρτζιο Εντρίγκο (15  Ιουν. 1933, Πόλα, Ίστρια – 7  Σεπ. 2005, Ρώμη), ο οποίος μελοποίησε και Παζολίνι (Il soldato di Napoleone, ποίημα του 1954)

La rosa Bianca

XXXIX: 1/2
Φυτεύω τ’ άσπρο μου ρόδο
Χειμώνα και Καλοκαίρι
Γι’ αυτόν τον άδολο φίλο
Που απλά μου σφίγγει το χέρι.

XXXIX: 1/2
Και σ’ όποιον πάει την καρδιά μου
να ξεριζώσει ωστόσο
Κι εκεί αγκάθι δεν δίνω
Τ’ άσπρο μου ρόδο θα δώσω

Σκοτωμός στα πάρτι της εποχής για το ποιος θα πρωτοπρολάβει να το χορέψει με το κορίτσι των ονείρων του, μαζί με το επίσης τρυφερό

Io che amo solo te

Εγώ που αγαπώ εσένα μόνο
και θα μείνω εδώ κοντά σου
για να σου δώσω
ό,τι απομένει
απ’ τη νιότη μου.

*

Επίμετρο

Για τον σκληρό τυφώνα του bloqueo (εμπάργκο)

Guajira Guantanamera

Με την Εθνική Παιδική Χορωδία, μετά το χτύπημα του Τυφώνα Ίρμα, στις 30 Αυγ. 2017 (Βλ. από Μποτίλια Στον Άνεμο)

Υπουργείο πολιτισμού Κούβας

Direcciòn: Ladys Sotomayor, Dir. General: Digna Guerra, Fotos: Ivan Soca, Audiovisuales: La Brùjula, Ζωγραφιές: Alumnos CEAP Josè A. Dìaz Pelaez

Είναι η φοινικιά θλιμμένη
Στον τυφώνα που περνάει.
Κι απ’ το κύμα χτυπημένη
Η ψυχή της σπαρταράει.

Μα η μαμπίσα μου η πατρίδα
Ποτέ κάτω δεν το βάζει
Σαν ανθρώπινη ασπίδα
Την ορμή του εξουσιάζει.

Και το ιμπέριουμ ωμό
Στου τυφώνα εκεί τη μέση
Λέει πως νέο μπλοκέο θα πέσει
Στον αθάνατο λαό.

Ζήτω ο λαός μας ζήτω
Η αλήθεια μας η ωραία
Ζήτω η ένδοξη σημαία
Ο Ραούλ κι ο Φιντέλ ζήτω.

*

Σημειώσεις στον Πρόλογο και ο Πητ Σίγκερ

Μνημείο του Χοσέ Μαρτί στην Αθήνα, Μιχαλακοπούλου 52, Πάρκο Μαιάνδρου. (Πηγή φωτό: cubaniagriega)

Κι εκείνος ο επικίνδυνος κύριος, ο λεπτοκαμωμένος, ο φαλακρός, που περπατούσε λες και θα έφτανε κάπου αργοπορημένος, ονομαζόταν Χοσέ Μαρτί. Οι γονείς του ήταν Ισπανοί, αλλά ο ίδιος Κουβανός μέχρι το κόκαλο, και είχε πει:

«Ήμασταν μασκαρεμένοι με εγγλέζικα παντελόνια, γιλέκο από το Παρί­σι, σακάκι από τις Ηνωμένες Πολιτείες και καπέλο από την Ισπανία.»

Απεχθανόταν την ψεύτικη ευρυμάθεια που ονόμαζαν Πολιτισμό, και απαίτησε:

«Αρκετά οι τήβεννοι και οι επωμίδες.»

Και διαπίστωσε ότι:

«Όλη η δόξα του κόσμου μπορεί να χωρέσει σ’ ένα σπυρί καλαμποκιού.»

Εδουάρδο Γκαλεάνο (ό.π.π.)

***

Manuel Mercado: Δικηγόρος και δημόσιος υπάλληλος, τον οποίον ο Μαρτί συνάντησε στο Μεξικό το 1875, παρέμεινε ένας από τους αγαπημένους φίλους του Μαρτί και αυτός με τον οποίο διατήρησε μακρόχρονη αλληλογραφία. Η τελευταία επιστολή του Μαρτί την προηγουμένη του θανάτου του, στις 18 Μαΐου 1895, και την οποία δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, απευθυνόταν στον Manuel Mercado.

Enrique Estrázulas: Σύμβουλος για την Ουρουγουάη στις ΗΠΑ. Αυτός πρότεινε τον Μαρτί για ανάληψη προξενικών καθηκόντων για την Ουρουγουάη. Τακτικός επισκέπτης στο γραφείο του Μαρτί στην Front Street 120,  στη Νέα Υόρκη. Ο προπάππος του είχε χρηματίσει εκπρόσωπος της Ουρουγουάης στην Κούβα.

*

Μνημείο του Χοσέ Μαρτί στη Σόφια.

Η συνάντηση στην Ουάσιγκτον: Οι ΗΠΑ, μετά την ολοκλήρωση της κατάκτησης των εδαφών της ηπειρωτικής χώρας με την τελευταία σφαγή των Ινδιάνων στο Wounded Knee (1890), έχουν βρεθεί με πλεονασματικά κεφάλαια και προϊόντα. Έτσι αρχίζουν την αναζήτηση νέων αγορών. Για το σκοπό αυτόν διοργανώνεται στην Ουάσιγκτον η Πρώτη Παναμερικανική Συνδιάσκεψη, από 2 Οκτωβρίου 1889 – 19 Απριλίου 1890, με εκπροσώπους από τις χώρες τις Λατινικής Αμερικής (στα εθνικά περίπτερα που στήθηκαν εκεί θα μιλήσει ο Χοσέ Μαρτί), για να βάλουν κι εκεί πόδι και χέρι, και για τη δημιουργία μιας τελωνειακής και νομισματικής ένωσης (!) Το δολάριο αρχίζει να δαγκώνει.

Μετά από αυτήν τη Συνδιάσκεψη ακολούθησαν και άλλες, που οδήγησαν το 1970 στον περίφημο Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών (Από Κατιούσα: Πάμπλο Νερούδα – Ρόκε Δάλτον: ΟΑΚ).

Συμμετέχουσες χώρες στη Διάσκεψη: Αργεντινή, Βολιβία, Βραζιλία, Κολομβία, Κόστα Ρίκα, Χιλή, ΗΠΑ, Αϊτή, Χαβάη, Ονδούρα, Μεξικό, Νικαράγουα, Περού, Ουρουγουάη, Βενεζουέλα.

[Και κάτι μήνες μετά, τον Φεβρουάριο του 1891 διεξήχθη η Διεθνής Νομισματική Συνδιάσκεψη]

Ο Χοσέ Μαρτί συμμετέχει ενεργά στις οκτώ συνεδριάσεις, εκφράζοντας την αντιιμπεριαλιστική του σκέψη.

Αναπτύσσει έντονο προβληματισμό στις διάφορες επιτροπές, ώστε να διατηρηθεί η ανεξαρτησία και η κυριαρχία της Λατινικής Αμερικής, αγωνίζεται να ενημερώσει την ηπειρωτική κοινή γνώμη για τους κινδύνους μιας τέτοιας στενής συμμαχίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, προσπαθεί να πείσει τους λατινοαμερικανούς συναδέλφους του να μην ενδώσουν τις προτάσεις της Ουάσιγκτον και προειδοποιεί για τους κινδύνους μιας ανισόρροπης συμμαχίας με τις ΗΠΑ, που αρχίζουν πλέον να αναδύονται ως κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη.

Είναι εδώ που η σκέψη του Μαρτί συναντάει τη σκέψη του… Λένιν στο Ο Ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, 1917 [Βλ. στο Νικολάς Γκιγιέν: West Indies Ltd., Α΄. Ιστορικο Πλάισιο (στο τέλος)].

Ας θυμηθούμε και το άρθρο του Λένιν Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης:

Οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μέσα σε καπιταλιστικό καθεστώς, είτε είναι απραγματοποίητες, είτε είναι αντιδραστικές. […]

Οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης στις συνθήκες του καπιταλισμού θα ισοδυναμούσαν με συμφωνία για το μοίρασμα των αποικιών. Στον καπιταλισμό όμως, δεν μπορεί να υπάρξει άλλη βάση, άλλη αρχή μοιρασιάς, εκτός από τη δύναμη. Ο δισεκατομμυριούχος δεν μπορεί να μοιράσει με οποιονδήποτε άλλον «το εθνικό εισόδημα» μιας καπιταλιστικής χώρας παρά μόνο: «Ανάλογα με το κεφάλαιο» (κι ακόμη πρέπει να προσθέσουμε ότι το μεγαλύτερο κεφάλαιο θα πάρει περισσότερα απ’ όσα του αναλογούν). Ο καπιταλισμός σημαίνει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και αναρχία στην παραγωγή. Το να κηρύσσει κανείς μια «δίκαιη» μοιρασιά του εισοδήματος σε μια τέτοια βάση είναι προυντονισμός, στενοκεφαλιά μικροαστού και φιλισταίου. Το μοίρασμα δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά, παρά «σύμφωνα με τη δύναμη».

(«Άπαντα», 5η έκδοση, «ΣΕ», τόμος 26, σελίδες 359-363.)

Αλήθεια πόσο απέχουμε από εκείνη την… κοντινή μας εποχή;

Επίσης από Μποτίλια στον Άνεμο:
Ο Χοσέ Μαρτί των λαών της Αμερικής και ο Καρλ Μαρξ του Χοσέ Μαρτί

*

Μνημείο του Χοσέ Μαρτί στη Ρώμη.

Μοντερέυ και Τσαπουλτέπεκ: Θέατρα μαχών στο Μεξικό, κατά τον Μεξικανοαμερικανικό Πόλεμο (1846 –1848).

*

Λόπες: Narciso López de Urriola (Καράκας 1796 – Αβάνα 1851). Γνωστός και ως Ο Μεγάλος Πειρατής: Στρατιωτικός και πολιτικός Βενεζουελάνος τυχοδιώκτης, πιστός στην Ισπανική αυτοκρατορία, πολέμησε εναντίον των επαναστατών υπό τον Σίμωνα Μπολιβάρ, κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας της χώρας, και μετά την επικράτησή τους εστάλη στην Αβάνα ως Ισπανός αξιωματικός [Σε αυτόν οφείλεται ο σχεδιασμός της σημερινής σημαίας της Κούβας]. Όταν έπεσε σε δυσμένεια τάχθηκε υπέρ της «ανεξαρτησίας» της Κούβας από τους Ισπανούς, για λογαριασμό των ΗΠΑ βέβαια που επιθυμούσαν σφόδρα την προσάρτησή της. Συνελήφθη από τις ισπανικές αποικιακές αρχές στην Αβάνα και εκτελέστηκε.

Ουώκερ: William Walker (ΗΠΑ 1824 – 1860). Αμερικανός τυχοδιώκτης που έγινε πρόεδρος της Νικαράγουα (1856–1857). Θεωρείται η κορυφή της επιχειρηματικής πειρατείας (filibusterismo, filibustering) στις υπηρεσίες των πλούσιων δουλέμπορων της Βόρειας Αμερικής. Ήθελε να χαράξει τα σύνορα μιας αυτοκρατορίας για πάρτη του. Εκτελέστηκε στην Ονδούρα.

Η διορατικότητα του Μαρτί: Ο Μαρτί με οράματα και βόλια, όπως τον περιγράφει ο Πάμπλο Νερούδα. Σε μια εποχή που ο Λόπες θεωρήθηκε από πολλούς πατριώτης και μάρτυρας της ανεξαρτησίας της Κούβας, ο Χοσέ Μαρτί τον χαρακτηρίζει αμετανόητο υποστηρικτή της προσάρτησης, που δεν διαφέρει σε τίποτα από τον Ουώκερ τον φιλιμπουστέρο («επιχειρηματίας» με μεθόδους αντίστοιχες των πειρατών).

Ο Μαρτί σε άρθρο του στη La Nación του Μπουένος Άιρες γράφει για τους δύο:

Ο Ουώκερ πήγε στη Νικαράγουα για τις ΗΠΑ· για τις ΗΠΑ, ο Λόπες πήγε στην Κούβα»

[Για Ουώκερ και φιλιμπουστέρος βλ. Ρόκε Δάλτον: Ρεβιζιονιστική Ηφαιστειολογία και Ακροαριστερά – Αφιέρωμα Α΄, σημ. 8].

*

Martí en los sellos del mundo (24): Argentina 1995 (1). China 1953 (1). Colombia 1955 (3). Costa Rica 1995 (1). El Salvador 1953 (6). España 1995 (1). Hungría 1973 (1). India 1997 (1). México 1955 (1). Nicaragua 1983 (1). Paraguay 1995 (2). República Dominicana, tres series diferentes, 1954, 1995, 2003 (5). (Πηγή: cubacollectibles.com)

Ελεύθεροι Στίχοι: Συλλογή που εκδόθηκε μετά θάνατον, γραμμένη μεταξύ 1878 και 1882.

Κουβανικοί Στίχοι: Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση γι’ αυτήν τη «συλλογή». Υπάρχουν τα εξής ενδεχόμενα (περιληπτικά): Ή η συλλογή χάθηκε ή τα ποιήματα άλλαξαν μορφή και τιτλοφορήθηκαν αλλιώς  ή –το πιθανότερο– τα ενσωμάτωσε στους Ελεύθερους Στίχους.

[Με βάση τον πρόλογο στο José Martí, Poesía completa, Σχολιασμένη έκδοση, Τόμος Ι. Κέντρο Μελετών Μαρτί, Αβάνα, Γενάρης 1981. Έτος 20^ης Επετείου της Χιρόν (Κόλπος των Χοίρων)].

*

Ο γιατρός με έστειλε στα βουνά για ξεκούραση: Τα βουνά Κάσκιλ (βλ.κ. τη μαρτυρία του Πητ Σίγκερ).

Ο Πητ Σίγκερ και η Γουανταναμέρα

Pete Seeger, Oct. 6. 1979, Bread & Roses. Copyright: ©1997 Jon Sievert (Πηγή: humblearchives)

Τραγουδιστής και τραγουδοποιός, συνιδρυτής του 4μελούς συγκροτήματος The Weavers (1948), μπόλιασε τη μουσική σκηνή των ΗΠΑ, εμπνέοντας καλλιτέχνες και καλλιτέχνες…

Ο Σίγκερ άκουσε τους στίχους του Χοσέ Μαρτί τραγουδισμένους από τον Κουβανό συνθέτη Έκτωρ Ανγκούλο (Héctor Angulo, Σάντα Κλάρα, 1932 – 2018), ο οποίος μετά από σπουδές Αρχιτεκτονικής στην Αβάνα, σπούδασε μουσική στη Νέα Υόρκη, και αγάπησε κεραυνοβόλα τη χωριατοπούλα από το Γουαντάναμο. Γράφει για εκείνη τη μουσική του συνάντηση (πρόλογός του σε δίγλωσση, Αγγλικά – Ισπανικά, έκδοση των Απλών Στίχων, το 2005. Υπογρ. δικές μου):

Όπως και οι περισσότεροι Γιάνκηδες είχα πολυετή «εκπαίδευση», αλλά ήξερα πολύ λίγα για την ιστορία ή τον πολιτισμό της Λατινικής Αμερικής. Ενώ τραγουδούσα σε μια παιδική κατασκήνωση στα βουνά Κάτσκιλ (Catskill), της πολιτείας της Νέας Υόρκης το 1962, έμαθα από ένα νεαρό Κουβανό, τον Έκτωρ Ανγκούλο, το τραγούδι που λέγεται Γουανταναμέρα. Ήταν η αρχή της πραγματικής μου εκπαίδευσης. Συνειδητοποίησα ότι ο Μαρτί κατατάσσεται δίπλα σε άλλους μεγάλους ποιητές του κόσμου όπως ο Σαίξπηρ, ο Πούσκιν, ο Δάντης, ο Ταγκόρ ή ο Ίσα [Κομπαγιάσι Ίσα, 1763 – 1828] της Ιαπωνίας. Και περίπου σαράντα χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι ο Μαρτί έγραψε τους Απλούς Στίχους το 1890, στα βουνά Κάτσκιλ, μόνο δεκατρία μίλια από εκεί που εγώ είχα μάθει γι’ αυτούς.

Το 1963, λίγο μετά την Κρίση των Πυραύλων (Κούβα, 1962) και με τον Πόλεμο του Βιετνάμ να κλιμακώνεται, ηχογραφεί το τραγούδι (παίχτηκε στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης), που θα γίνει ο ύμνος του Κινήματος Ειρήνης και του Αντιπολεμικού Κινήματος, αλλά και ένα μεγάλο σύμβολο ενότητας μεταξύ των λαών της Αμερικής και της Κούβας.

*

Pete Seeger και Joseíto Fernández στην Αβάνα. Χρονολογία άγνωστη. Fotocopia: 24 de noviembre de 1988. (Πηγή: ecured)

Η Γουανταναμέρα, εμποτισμένη από τις διαχρονικές αξίες του Μαρτί, είναι το λαμπρό σύμβολο αντίστασης για τον λαό της Κούβας και είναι πάντα επίκαιρο.

Ιδιαίτερα στις μέρες μας, με το πάγιο αίτημα για την άρση του εγκληματικού οικονομικού και χρηματοπιστωτικού αποκλεισμού (εμπάργκο, γνωστό και ως bloqueo) που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ από το 1960 (μέχρι το 2016 και η ΕΕ) στο Νησί της Επανάστασης, αλλά για το κλείσιμο της ναυτικής βάσης του Γκουαντάναμο, το τραγούδι είναι μια δυνατή μουσική διαμαρτυρία και παίρνει –χωρίς υπερβολή– επική διάσταση (ό.π.π. Επίμετρο).

Θα ακολουθήσει μικρό αφιέρωμα στον Πητ Σίγκερ.

 Μπάμπης Ζαφειράτος, Δεκ. – Ιαν. 2020

*

Και ένα φινάλε σε κουβανέζικη γειτονιά

*

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ.

Κατιούσα και Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Ο Χοσέ Μαρτί σκοτώθηκε στη μάχη στις 19 Μαΐου 1895

Ο Χο Τσι Μινχ γεννήθηκε στις 19 Μαΐου 189ο

Κούβα 1972, Έτος της Σοσιαλιστικής Άμιλλας (από τους εργαζόμενους και τα συνδικάτα τους): Αναμνηστικό γραμματόσημο για το ΙΙΙ Συμπόσιο κατά της Γενοκτονίας που Συντελείται από τους Γιάνκηδες στο Βιετνάμ και Επεκτείνεται στο Λάος και στην Καμπότζη, 19 Μαΐου.

Χοσέ Μαρτί (José Julián Martí y Pérez – Jose Martí). Αβάνα, 28 Ιαν.1853 – Ντος Ρίος, 19 Μαΐ 1895.
Χο Τσι Μινχ (Εκείνος Που φωτίζει). 19 Μαΐου 1890, Επαρχία Νγκε Αν, Γαλλική Ινδοκίνα – 2 Σεπτεμβρίου 1969, Ανόι, Βόρειο Βιετνάμ.

*

Δείτε και:

Χοσέ Μαρτί: Ο Όρκος

Παλιά Αβάνα. Πάρκο 13ης Μαρτίου (13 de Marzo). Μπροστά στο Μουσείο της Επανάστασης. Εδώ βρίσκεται από τις 28 Γενάρη 2018 το καταπληκτικό άγαλμα που αναπαριστά τον έφιππο Χοσέ Μαρτί, κατά τη στιγμή του θανάτου του από σφαίρα.
Βάρους 8,5 τόνων, από χαλκό, τοποθετημένο σε μαύρο μαρμάρινο βάθρο ύψους πέντε μέτρων. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο του αγάλματος που εκτίθεται στο Central Park της Νέας Υόρκης από το 1965 (έργο του 1959), της Αμερικανίδας Anna Hyatt Huntington (10 Μαρ. 1876, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη – 4 Οκτ. 1973, Κονέκτικατ).
[13 Μαρτίου 1957. Κατάληψη του Προεδρικού Μεγάρου, όπου σκοτώθηκε ο ηγέτης της νεολαίας José Antonio Echevarría. Γέννηση 16 Ιουλ. 1932, Κάρντενας]. Foto: Roberto Suárez