Πάμπλο Νερούδα: 3 ποιήματα για τον Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο που δολοφονήθηκε σαν σήμερα (18.5.1895-21.2.1934) – Mετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος

Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο – Augusto César Sandino (Αugusto Nicolás Calderón de Sandino y José de María Sandino): Νικαράγουα. Γεννήθηκε στις 18 Μαΐ. 1895 στο Νικινόμο – Δολοφονήθηκε στις 21 Φεβ. 1934 στη Μανάγουα. Επαναστάτης, ηγέτης της εξέγερσης 1927-1933, ενάντια στην αμερικανική στρατιωτική κατοχή της Νικαράγουας. Εθνικός Ήρωας, «Στρατηγός των Ελεύθερων Ανθρώπων».

(Φωτό: Juventud Sandinista)

*

Είμαι εργάτης της πόλης, τεχνίτης που λέμε σε τούτη τη χώρα, όμως το ιδανικό μου βλασταίνει σε έναν πλατύ διεθνιστικό ορίζοντα, στο δικαίωμα του να είσαι ελεύθερος και να απαιτείς δικαιοσύνη, αν και για να αγγίξεις αυτή την τελειότητα είναι απαραίτητο να χυθεί το δικό σου και το ξένο αίμα.
(Από το Πρώτο Μανιφέστο του Σαντίνο, 1 Ιουλ. 1927)

*

Πάμπλο Νερούδα

Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο

*

3 ποιήματα από τη συλλογή 

Επικό Τραγούδι (1960)

Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση

Μπάμπης Ζαφειράτος –Μποτίλια Στον Άνεμο

*

 «Θέλω μια πατρίδα ελεύθερη ή να πεθάνω»

*

Αν οι Αμερικανοί δεν είχαν πωρωμένες συνειδήσεις από τα υλικά αγαθά, δεν θα ξεχνούσαν τόσο εύκολα ότι ένα έθνος, αργά ή γρήγορα, όσο αδύναμο κι αν είναι, κερδίζει την ελευθερία του, και ότι κάθε κατάχρηση εξουσίας επισπεύδει την καταστροφή αυτού που την κατευθύνει.
Τραβάμε για τον ήλιο της ελευθερίας ή για το θάνατο· κι αν πεθάνουμε, δεν έχει καμιά σημασία· ο αγώνας μας θα κρατηθεί ζωντανός. Άλλοι θα μας ακολουθήσουν.

(Ο Σαντίνο στον Βορειοαμερικανό δημοσιογράφο Κάρλτον Μπίαλς, 2 Φεβ. 1928)

 

*

 

Η σημαία του Σαντίνο. (Πηγή φωτό: https://enbatallas.wordpress.com/)

 

Πάμπλο Νερούδα

[X] Εκείνος Ο Φίλος

 

Μετά ο Σαντίνο διάσχισε τη σέλβα
κι άδειασε το αγιασμένο του μπαρούτι
κόντρα στους πεζοναύτες μπαντολέρος,
της Νέας Υόρκης γέννημα και θρέμμα·
αστράφτει η γη, οι φυλλωσιές βροντάνε
κι ούτε που πήρε είδηση ο Γιάνκης.

Μπάμπης Ζαφειράτος: 2 Δεκέμβρη 1956, Granma ➽ Χωρητικότητας 20-22 ατόμων ➽ Χώρεσαν 82 ➽ Επέζησαν 21 ➽ Μια ολόκληρη επανάσταση! Ένα Έπος!

Granma (Γκράνμα). Το γιωτ της Επανάστασης. Σαλπάρησε στις 25 Νοεμβρίου 1956 από το Τούξπαν του Μεξικού και προσάραξε στις ακτές της Κούβας στις 2 Δεκεμβρίου, με το «πλήρωμα» της ελευθερίας που γκρέμισε το καθεστώς του Μπατίστα.

Χωρητικότητα: 20-22 άτομα. Χώρεσαν 82. Για την ιστορία: το 82^o μέλος που ναυτολογήθηκε ήταν ο Καμίλο Σιενφουέγος. 

Δεν επρόκειτο για απόβαση, επρόκειτο για ναυάγιο, θα πει αργότερα ο Τσε.

Και μια επική σύμπτωση: Στις 25 Νοε. 2016, ακριβώς 60 χρόνια μετά την αναχώρηση του πλοιαρίου, ο Φιντέλ θα σαλπάρει για την Αθανασία.

Πόσοι επέζησαν μετά το... ναυάγιο για να ανέβουν στη Σιέρα Μαέστρα;
Στα δύο ποιήματα που ακολουθούν:

Ο Πάμπλο Νερούδα λέει ότι ήταν ο Φιντέλ Κάστρο μ’ άλλους δεκαπέντε.
Ο Νικολάς Γκιγιέν, κάνει λόγο για μόλις πάνω / απ’ τα δέκα δάχτυλά μας.

Τελικά πόσοι ήταν; (Βλέπε μετά τα ποιήματα).

*

 

16 Απριλίου 2016. Αντίγραφο του Γκράνμα στην επετειακή εκδήλωση για τη μεγάλη νίκη της Κουβανικής Επανάστασης κατά των εισβολέων στην Πλάγια Χιρόν, 17-19 Απρ. 1961

 

 29 Νοε. 2016. Πλατεία της Επανάστασης. Αντίγραφο του Γκράνμα κατά την τελετή για τον θάνατο του Φιντέλ.

*

Τούξπαν - Λας Κολοράδας. 25 Νοε. - 2 Δεκ. 1956.

Πάμπλο Νερούδα – Νικολάς Γκιγιέν

Δυο ποιήματα για το Έπος του Γκράνμα

V

Το Έπος

Πάμπλο Νερούδα

ΑΝ η βαθιά η θάλασσα τις πίκρες
κατάφερνε να πνίξει, τότε οι ελπίδες
θ’ ανθίζανε στη γη· και ξεμπαρκάραν:
ήταν γροθιές και μπράτσα για τη μάχη.

Συνεχίστε εδώ:

Μπάμπης Ζαφειράτος: Νικολάς Γκιγιέν & Πάμπλο Νερούδα - Το Έπος του Γκράνμα και ο Μύθος των Δώδεκα (12) που ήταν Είκοσι ένας (21)

 

Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα, Η δολοφονία του Σαντίνο (18.5.1895-21.2.1934)

Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο – Augusto César Sandino (Αugusto Nicolás Calderón de Sandino y José de María Sandino): Νικαράγουα. Γεννήθηκε στις 18 Μαΐ. 1895 στο Νικινόμο – Δολοφονήθηκε στις 21 Φεβ. 1934 στη Μανάγουα. Επαναστάτης, ηγέτης της εξέγερσης 1927-1933, ενάντια στην αμερικανική στρατιωτική κατοχή της Νικαράγουας. Εθνικός Ήρωας, «Στρατηγός των Ελεύθερων Ανθρώπων».

Από μικρό παιδί γνωρίζει την αδικία, δουλεύοντας με τη μάνα του στις καφεοφυτείες της χώρας κι έχει δει ήδη τα έργα του στρατού των Γιάνκηδων.

Τα κατορθώματά του τον έκαναν ήρωα σε όλη τη Λατινική Αμερική, όπου έγινε σύμβολο αντίστασης κατά της κυριαρχίας των ΗΠΑ, που τον… τίμησαν με τον τίτλο του «bandolero» (λήσταρχος).

*

Πάμπλο Νερούδα

Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο

Δυο ποιήματα για τη δολοφονία του

*

Από τη συλλογή Επικό Τραγούδι (1960)

Μετάφραση – Σημείωση

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση, Κατιούσα, 21/2/2022

Φωτό επανω: Ο Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο (1895-1934) στην πόλη του Μεξικού το 1930. (Πηγή: http://quepasoestamosvivos).

*

«Θέλω μια πατρίδα ελεύθερη ή να πεθάνω»

 

Έλαβα χθες το μήνυμά σας και σας κατανοώ. Δεν θα τα παρατήσω και σας περιμένω εδώ. Θέλω μια πατρίδα ελεύθερη ή να πεθάνω. Δεν σας φοβάμαι. Λογαριάζω στον φλογερό πατριωτισμό των συντρόφων μου.
Patria y Libertad
A. C. Sandino

(12 Ιούλη 1927. Απάντηση του Σαντίνο, όταν ο Διοικητής της αμερικανικής αρμάδας τον κάλεσε να παραδοθεί μαζί με τους άντρες του)

*

Κοπιάστε λοιπόν εσείς, βρομερή γλίτσα των μορφινομανών· κοπιάστε στη δική μας γη να μας δολοφονήσετε, εδώ που σας περιμένω όρθιος, επικεφαλής του στρατού των συμπατριωτών μου, δίχως να νοιάζομαι για το πόσοι είσαστε· αλλά βάλτε το καλά στο μυαλό σας πως όταν αυτό συμβεί, η συντριβή του μεγαλείου σας θα τραντάξει συθέμελα το Καπιτώλιο της Ουάσινγκτον, και το αίμα σας θα βάψει τον τρούλο του περίφημου Λευκού Οίκου σας, αυτού του άντρου όπου σχεδιάζετε τα εγκλήματά σας.

(Από Το Πρώτο Μανιφέστο του Σαντίνο, 1 Ιουλ. 1927)

*

Η σημαία του Σαντίνο. (Πηγή φωτό: https://enbatallas.wordpress.com)

 

Πάμπλο Νερούδα

[XI]

Η Προδοσία

 

Μια θλιβερή νυχτιά, για την ειρήνη
τον Στρατηγό Σαντίνο προσκαλέσαν
σε γεύμα, την ανδρεία του να γιορτάσουν,
μαζί με της «Αμερικής» τον Πρέσβη
(για δες που τ’ όνομα όλης της Ηπείρου
καπηλευτήκαν τούτοι οι αγιογδύτες!).

Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα: Στοχασμός Επάνω Στη Σιέρα Μαέστρα (Γραμμένο Το Έτος 2000)

*

Ένα άλμπουρο λαμπρό είν’ η Κούβα που το βλέπουν / να βγαίνει απ’ τα πηχτά σκοτάδια κι απ’ τα χάη, / σαν δέντρο από της Καραϊβικής το κύμα / κι απ’ τους καημούς της τους αρχαίους γεννημένο: / Από παντού είναι ορατή η φυλλωσιά του / κι οι σπόροι του στη γη βαθιά είναι ριζωμένοι…

*

1 – 8 Γενάρη 1959, το Καραβάνι της Ελευθερίας του Αντάρτικου Στρατού της Κούβας κάνει το θριαμβευτικό πέρασμά του από το Σαντιάγο δε Κούβα στην Αβάνα.

Η Μεγάλη Κουβανική Επανάσταση σφραγίζει τον 20^ο αιώνα και αποτελεί το φωτεινό παράδειγμα των λαών που θέλουν να είναι πραγματικά ελεύθεροι.

Ο Στοχασμός επάνω στη Σιέρα Μαέστρα προέρχεται από την όχι πολύ γνωστή –για λόγους ποιητικού… εμπάργκο– συλλογής του Πάμπλο Νερούδα, Επικό Τραγούδι, που εκδόθηκε από το Εθνικό Τυπογραφείο της Κούβας τον Δεκέμβρη του 1960, με τη φυσική παρουσία του ποιητή στο Νησί.

Το 1958, ο Νερούδα είχε αρχίσει να γράφει κάποια ποιήματα για το Πουέρτο Ρίκο και για τους αγώνες ανεξαρτησίας του από την κυριαρχία των ΗΠΑ, αλλά και για τους λαούς της Καραϊβικής και της ευρύτερης περιοχής –Ελ Σαλβαδόρ, Βενεζουέλα, Γουατεμάλα–, όταν ξαφνικά, μέσα από τους ματωμένους υφάλους των κοραλλιών –«μονάχα το αίμα γύρω απ’ τα κοράλλια»– Προβάλλει η Κούβα, όπως τιτλοφορείται το τέταρτο ποίημα της συλλογής:

Μα όταν μαρτύρια αρχίζουν και σκοτάδια
κι ασφυκτικά ο αέρας λιγοστεύει
και δεν θωρείς το κύμα τ’ αφρισμένο,
μονάχα το αίμα γύρω απ’ τα κοράλλια,
βγαίνει το χέρι του Φιντέλ κι απάνω,
η Κούβα της Καραΐβας τ’ αγνό ρόδο.

 

CUBA. La Havana. 1959. Cuban leader Fidel CASTRO being welcomed by crowds as he makes his way to liberate La Havana. (Burt Glinn / MagnumPhotos-PAR285682)

Το Επικό Τραγούδι –μια μικρογραφία του «Κάντο Χενεράλ»– περιέχει 42 ποιήματα. Τα 8 είναι για την Κούβα και την Επανάστασή της (30 συνολικά αναφορές), εκ των οποίων ένα ποίημα είναι για τον Φιντέλ και δύο ποιήματα για τον Χοσέ Μαρτί.

Στον πρόλογό του ο Νερούδα γράφει χαρακτηριστικά:

Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Πάμπλο Νερούδα για τον Σαντίνο (18.5.1895-21.2.1934) - 3 VIDEO

Ο Σαντίνο στο Μεξικό, 1930. (Πηγή: http://www.mediateca.inah.gob.mx)

*

Είμαι εργάτης της πόλης, τεχνίτης που λέμε σε τούτη τη χώρα, όμως το ιδανικό μου βλασταίνει σε έναν πλατύ διεθνιστικό ορίζοντα, στο δικαίωμα του να είσαι ελεύθερος και να απαιτείς δικαιοσύνη, αν και για να αγγίξεις αυτή την τελειότητα είναι απαραίτητο να χυθεί το δικό σου και το ξένο αίμα.
(Από το Πρώτο Μανιφέστο του Σαντίνο, 1 Ιουλ. 1927)

*

Augusto César Sandino (Αugusto Nicolás Calderón de Sandino y José de María Sandino): Νικαράγουα. Γεννήθηκε στις 18 Μαΐ. 1895 στο Νικινόμο – Δολοφονήθηκε στις 21 Φεβ. 1934 στη Μανάγουα. Ο Στρατηγός των Ελεύθερων Ανδρών και Γυναικών.

*

Πάμπλο Νερούδα

Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο

*

Από την ποιητική συλλογή Επικό Τραγούδι (1960)

Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση – Σημείωση – Επίμετρο

(3 VIDEO)

Μπάμπης Ζαφειράτος –Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση: Κατιούσα, 21/2/2021

 

*

 

«Θέλω μια πατρίδα ελεύθερη ή να πεθάνω»

 

Ο Σαντίνο από τον Περουβιανό Ever Arrascue Arévalo (2.4.1962). Πηγή

*

Αν οι Αμερικανοί δεν είχαν πωρωμένες συνειδήσεις από τα υλικά αγαθά, δεν θα ξεχνούσαν τόσο εύκολα ότι ένα έθνος, αργά ή γρήγορα, όσο αδύναμο κι αν είναι, κερδίζει την ελευθερία του, και ότι κάθε κατάχρηση εξουσίας επισπεύδει την καταστροφή αυτού που την κατευθύνει.
Τραβάμε για τον ήλιο της ελευθερίας ή για το θάνατο· κι αν πεθάνουμε, δεν έχει καμιά σημασία· ο αγώνας μας θα κρατηθεί ζωντανός. Άλλοι θα μας ακολουθήσουν.

(Ο Σαντίνο στον Βορειοαμερικανό δημοσιογράφο Κάρλτον Μπίαλς, 2 Φεβ. 1928)[*]

 

*

 

Η σημαία του Σαντίνο. (Πηγή φωτό: https://enbatallas.wordpress.com/)

 

[X]

Εκείνος Ο Φίλος

Πάμπλο Νερούδα

Μετά ο Σαντίνο διάσχισε τη σέλβα
κι άδειασε το αγιασμένο του μπαρούτι
κόντρα στους πεζοναύτες μπαντολέρος,
της Νέας Υόρκης γέννημα και θρέμμα·
αστράφτει η γη, οι φυλλωσιές βροντάνε
κι ούτε που πήρε είδηση ο Γιάνκης.

Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα - Η θύμηση του Χοσέ Μαρτί - Ο Μαρτί με οράματα και βόλια

Παλιά Αβάνα. Πάρκο 13ης Μαρτίου (13 de Marzo*). Μπροστά στο Μουσείο της Επανάστασης. Εδώ βρίσκεται από τις 28 Γενάρη 2018 το καταπληκτικό άγαλμα που αναπαριστά τον έφιππο Χοσέ Μαρτί, κατά τη στιγμή του θανάτου του από σφαίρα. Το άγαλμα, βάρους 8,5 τόνων, από χαλκό, είναι τοποθετημένο σε μαύρο μαρμάρινο βάθρο, ύψους πέντε μέτρων. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο του αγάλματος που εκτίθεται στο Central Park της Νέας Υόρκης από το 1965 (έργο του 1959), της Αμερικανίδας Anna Hyatt Huntington (10 Μαρ. 1876, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη - 4 Οκτ. 1973, Κονέκτικατ).
[*13 Μαρτίου 1957: Κατάληψη του Προεδρικού Μεγάρου, όπου σκοτώθηκε ο ηγέτης της νεολαίας Χοσέ Αντόνιο Ετσεβερρία (José Antonio Echeverría). Γέννηση 16 Ιουλ. 1932, Κάρδενας]. (Foto: Roberto Suárez).

Πάμπλο Νερούδα

Η Θύμηση Ενός Άντρα

Από την ποιητική συλλογή Επικό Τραγούδι (1960)

Μετάφραση

Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση Κατιούσα, 28/1/2018

*

Με τη φωνή του ποιητή

IX

Η Θύμηση Ενός Ανθρώπου

Πάμπλο Νερούδα


Μιλώντας για τo πάθος των φοινίκων,
που η Καραϊβική φιλάει ριγώντας,
θα πω ότι απ’ τα μύρια μαύρα μάτια
ήτανε του Μαρτί τα πιο γενναία.
Είδε μακριά αυτός κι είδε κοντά μας
κι ακόμα φεγγοβόλα είν’ η ματιά του
που λες κι ο χρόνος δεν την ξεθωριάζει:
τα μάτια είναι της Κούβας τ’ ανθισμένα.

Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα - Πετώντας με τα πουλιά - 90 φωτό των φτερωτών συντρόφων του (3 ποιήματα)

Ο κόσμος είναι μια σφαίρα μαγική
που πάει του χαμού αν δεν πετάξει ο άνθρωπος
αν δεν μπορεί να δει το διάφανο αστραφτερό γυαλί της.

O  Πάμπλο Νερούδα, γεννημένος στις 12 Ιούλη 1904, στο Παράλ της Χιλής, έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τα πουλιά· και είναι βαθιά η τρυφερότητα με την οποία αυτός ο Γίγαντας της Ποίησης τα κατονομάζει, περιγράφει τα παραδείσια χρώματά τους, τα καλεί, συνομιλεί μαζί τους, ακολουθώντας τα στις εντυπωσιακές πτήσεις τους με το μαγικό φτερό του, με την ανεξάντλητη πένα του —pluma: φτερό και πένα.

*

Πάμπλο Νερούδα

Τρία ποιήματα για τα πουλιά

Μετάφραση – Σημειώσεις – Σχέδιο – Ο Νερούδα πετώντας – Επιμέλεια

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

(Πρώτη δημοσίευση: Κατιούσα, 12 Ιουλ. 2020)

*

Και δεν πετάνε μόνο τα πουλιά στους στίχους του. Αλλά και… γάτες, άλογα, βόδια, ελέφαντες, τίγρεις, σκύλοι, μέδουσες, σαλιγκάρια, κοχύλια, ψάρια, φάλαινες…

Ωστόσο, ο Νερούδα, μόνο στα πουλιά έχει αφιερώσει μια ολόκληρη συλλογή. Πρόκειται για την Τέχνη των Πουλιών (1966), αποτελούμενη από 52 ποιήματα, όπου εκτός από 5 [Πρόλογος, Ιντερμέδιο –Η πτήση (βλ. κάτω), Το πουλί εκείνη —για την αγαπημένη του σύντροφο Ματίλντε Ουρούτια, την Τσασκόνα του ^[1]— Το πουλί Εγώ και Ο ποιητής αποχαιρετά τα πουλιά], τα υπόλοιπα 47 υμνούν ισάθμους φτερωτούς συντρόφους του της Λατινικής Αμερικής και τιτλοφορούνται με τα όνοματά τους.

Στο παραθαλάσσιο σπίτι του, στην Isla Negra (όπως ο ίδιος είχε βαφτίσει το ένα από τα τρία «καταφύγιά» του), πέρναγε ώρες ατελείωτες παρατηρώντας τα πουλιά, και εξασκούσε το πάθος του για την ορνιθολογία.

Θα αναρωτιούνται, ενδεχομένως, γιατί υπάρχουν τόσα πολλά βιβλία για τα ζώα και τα φυτά. Η απάντηση βρίσκεται στην ποίησή μου. Επιπλέον, αυτά τα βιβλία ζωολογίας και βοτανολογίας, ανέκαθεν με εντυπωσίαζαν. Παρέτειναν την παιδική μου ηλικία. Έφερναν κοντάμου τον απέραντο κόσμο, τον ατελείωτο λαβύρινθο της φύσης. Αυτά τα βιβλία για την εξερεύνηση της Γης είναι τα αγαπημένα μου και σπανίως κοιμάμαι χωρίς να κοιτάξω τις εικόνες με τα υπέροχα, αξιολάτρευτα πουλιά ή τα εκθαμβωτικά και περίπλοκα, σαν τα ρολόγια, έντομα.

[Πάμπλο Νερούδα: Γεννήθηκα για να γεννηθώ –Μεταθανάτια έκδοση, 1978, σ. 392)].

Γεννήθηκε για να μας αναγεννήσει με τη σπουδαία επική, λυρική, ερωτική, ταξική του ποίηση. Και στις 23 Σεπ. 1973, στο Σαντιάγο, με τα φτερά του ξέφυγε απ’ το θάνατο.

[Σημείωση: Τα πουλιά στη Λατινική Αμερική —πέρα από την προαιώνια, «Ικάρεια» γοητεία που ασκούν στον άνθρωπο— περιβάλλονται και με ιδιαίτερη αίγλη· κουβαλάνε τη λάμψη, την ακτινοβολία, το μεγαλείο, τη δόξα και τους μύθους των αυτοχθόνων ^[2], και αντιμετωπίζονται με μεγάλο σεβασμό, όπως συμβαίνει και στην ποίηση του μεγάλου Νικαραγουανού Ερνέστο Καρδενάλ ^[3], που τον Νερούδα πολύ εθαύμαζε].

Χαρακτικό έργο του Χόρχε Σότο Βεράγουα (Βλ. στο τέλος)

*

Τα ποιήματα που ακολουθούν προέρχονται από τις συλλογές:

Κάντο Χενεράλ (1950), Επικό Τραγούδι (1960), Τέχνη των Πουλιών (1966)

*

III

Έρχονται τα Πουλιά

Πάμπλο Νερούδα

Τα πάντα ήταν ιπτάμενα στη γη μας.
Στάλες από φτερά και αίμα
στραγγίζανε οι καρδινάλιοι
το αυγινό του Ανάουακ ^[4] χρώμα.

Γλυκούλι το τουκάν σαν δίσκος
φρεσκοζωγραφισμένων φρούτων,
το κολιμπρί πέταγε σπίθες
από αρχαία αστροπελέκια,
κι έκαιγε ο ασάλευτος αγέρας
στις τοσοδούλες πυρκαγιές του.