Γιάννης Ρίτσος (1.5.1909-11.11.1990): Στο Υπερώον της ποίησης, ανέγγιχτος από την κόψη του θανάτου (4 επιγράμματα - 4 σχέδια του Μπάμπη Ζαφειράτου)

 

Γιάννης Ρίτσος
1 Μαΐου 1909, Μονεμβασιά – 11 Νοεμβρίου 1990, Αθήνα
Σχέδιο (4^ο από 4 του Ρίτσου), Μπάμπης Ζαφειράτος, 29.IV.2016 (Μολύβι, 29χ21 εκ.)

 

Επίγραμμα

Για τον Άγιο Ρίτσο της Πρωτομαγιάς

(1 Μαΐου 1909, Μονεμβασιά – 11 Νοεμβρίου 1990, Αθήνα)

 

[Α]

Μ’ ένα Τρακτέρ τη γη οργώνοντας έσπειρε νέους ήχους
Στην έρημό μας ξεφυτρώσανε θεόρατες Πυραμίδες
Τα όνειρα γίνανε πουλιά και μανιφέστα οι ελπίδες
Βγήκανε οι δεκαπεντασύλλαβοι μέσα απ’ του Μαρξ τους στίχους
Κι ο Επιτάφιος του λαού σε μιαν Ελλάδα της οδύνης
Έφερε την Πρωτομαγιά στον ουρανό της Ρωμιοσύνης

Λόρκα (5.6.1898 - 19.8.1936): Δύο ποιήματα από το Ρομανθέρο Χιτάνο — Και το Σονέτο του τρυφερού παράπονου | Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος

Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα

Γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1898, στην πόλη Φουέντε, Βακέρος της επαρχίας Γρανάδας.

Δολοφονήθηκε από τους φασίστες του Φράνκο, στις 19 Αυγούστου 1936, μεταξύ Βιθνάρ και Αλφακάρ έξω από τη Γρανάδα.

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 5.VI.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

 

 

Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα

Δύο Τσιγγάνικα Ποιήματα

(Romancero Gitano)

 

Μετάφραση

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο
Πρώτη δημοσίευση εδώ, 19/8/2024

 

 

 

 

Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα

Καβγάς

 

Στον Ραφαέλ Μέντες

 

Μες στη μέση της χαράδρας

οι σουγιάδες του Αλμπαθέτε,

όμορφοι μ’ αντίμαχο αίμα,

ψάρια που αστραφτοκοπάνε.

Ένα φως τραχύ ανελέητο,

τραπουλόχαρτο, θερίζει

μες στην πικροπρασινάδα

τα φαριά τα φρενιασμένα,

τους ωραίους καβαλαραίους.

Με μια ελιά στεφανωμένες

κλαίνε δυο γριές γυναίκες.

Των Αγίων Μπέρτολτ (10.2.1898 - 14.8.1956) και Μάνου (14.8.1908 - 2.9.1984) — Ο Κατράκης «Συντροφιά με τον Μπρεχτ»

Μπέρτολτ Μπρεχτ: 10 Φεβ. 1898, Άουγκσμπουργκ Βαυαρίας - 14 Αυγ. 1956, Ανατολικό Βερολίνο
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 14.VIII.2015 (Μελάνι, 29χ21 εκ.)
*
Μάνος Κατράκης: 14 Αυγ. 1908 Κίσσαμος, Κρήτη - 2 Σεπ. 1984, Αθήνα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 2.IX.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)
 

*

ΟΠΟΙΟΣ ΑΜΥΝΕΤΑΙ

Όποιος αμύνεται, όταν του κόβει την ανάσα
αυτός που του σφίγγει το λαιμό, προστατεύεται
από ρητή διάταξη του νόμου –
γι’ αυτό και κραυγάζει
πως ευρέθη σε νόμιμη άμυνα. Όμως
αυτός ο ίδιος νόμος το πρόσωπό του αποστρέφει
—και αν τυχόν ιδεί, αντιπαρέρχεται—,
όποτε αμύνεσθε, γιατί σας κόβουν το ψωμί.
Και βέβαια όποιος δεν τρώει πεθαίνει,
το ίδιο πεθαίνει δε και όποιος τρώει ελάχιστα,
μόνο που αυτός αργεί λιγάκι να πεθάνει.
Και όσο πεθαίνει —μέρες και μήνες—
του απαγορεύεται η άμυνα.

(Wer sich wehrt)

Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Η βαβυλωνιακή σύγχυση των λέξεων και άλλα 499 ποιήματα
(GUTENBERG, Αθήνα, 2014, σ. 159)

*

ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ME TON ΜΠΡΕΧΤ

Τον Φεβρουάριο του 1978 το Ε.Λ.Θ. συμμετέχει στις εκδηλώσεις για τα 80 χρόνια από τη γέννηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ με το ανέβασμα της παράστασης Συντροφιά με τον Μπρεχτ στο θέατρο Μπρόντγουαιη.

Η ιδέα και η σκηνοθεσία είναι του Ζιλ Ντασέν, η μετάφραση και η διασκευή του Μάριου Πλωρίτη.

Τη μουσική των Hans Eisler και Kurt Weil επιμελείται ο Θάνος Μικρούτσικος, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι του Αντ. Κυριακούλη.

Δίπλα στον Μάνο Κατράκη εμφανίζεται ένα επιτελείο λαμπρών ηθοποιών - πρωταγωνιστών του θεάτρου: η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιάννης Φέρτης, η Μπέτυ Βαλάση, ο Χρήστος Καλαβρούζος κ.ά.

Ο στόχος της παράστασης δηλώνεται ξεκάθαρα στο πρόγραμμα:

«Ούτε βιογραφία του Μπρεχτ, ούτε ανθολογία του έργου του αποτελεί το πρόγραμμα που παρουσιάζουμε... Εκείνο που θελήσαμε να δώσουμε είναι μερικές πλευρές του Μπρεχτ ιδιαίτερα αγαπητές σε μας... Κι αυτά, πάντα, μέσα από εκείνο που ο Μπρεχτ θεωρούσε ως “την πιο μεγάλη κι ευγενική λειτουργία του θεάτρου: την ψυχαγωγία”, την ψυχαγωγία που απευθύνεται στη λογική του θεατή, και αποσκοπεί να τον φωτίσει και να τον αλλάξει, ώστε να αλλάξει κι εκείνος με τη σειρά του τον κόσμο».

Μία από τις χαρακτηριστικές στιγμές της επικοινωνίας με τους θεατές ήταν όταν σε ένα τραγούδι, που ερμήνευε ο Μάνος Κατράκης, τον διακόπτει με χειροκροτήματα ενθουσιασμένο το κοινό και ο καλλιτέχνης απαντά: «Στον Ντασέν, που επέμενε να τραγουδήσω».

«ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ME TON ΜΠΡΕΧΤ»

Επιλογή και προσαρμογή: JULES DASSIN, ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ
Μεταφράσεις: ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ
Σκηνοθεσία: JULES DASSI
Μουσική: HANS EISLER, KURT WEILL, ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
Κοστούμια: ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΗΣ
Τραγούδι: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΡΑΣ
Ορχήστρα: ΗΛ. ΚΟΛΟΒΟΣ (κλαρινέτο), Θ. ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ (πιάνο), Γ. ΚΟΥΤΡΑΣ (μπάντζο)
Φωτισμοί: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ
Βοηθός σκηνοθέτη: ΜΑΝΟΥΕΛΛΑ ΠΑΥΛΙΔΟΥ
(Από το λεύκωμα: ΜΑΝΟΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ, Στη ζωή, τη σκηνή και την οθόνη. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2004)

*

Περισσότερα:

Των Αγίων Κατράκη (14.8.1908 - 2.9.1984) και Μπρεχτ (10.2.1898 - 14.8.1956) ή Όταν ο Μάνος Κατράκης βρισκόταν συντροφιά με τον Μπέρτολτ Μπρεχτ — Μια παράσταση και 2 ποιήματα της παράστασης — Για τους ναζί, την άμυνα και την αλληλεγγύη: 3 ακόμη ποιήματα του φτωχού Μπ. Μπ. από τα Μαύρα Δάση (Και τα 5 ποιήματα στην εξαιρετική μετάφραση του φίλου και σύντροφου Γιώργου Κεντρωτή)

Πολύχρωμος... κατακόκκινος και φλογερός, Γραμματέα! Με τον ίδιo πάντα ξύλινo λόγo που τσακίζει τα κόκκαλα του ταξικού μας εχθρού! — Κι ο έρμος ο Παντελής — Καλή συνέχεια. Με δύναμη πάλι και πάλη. ¡Hasta La Poesía De La Revolución!

Δημήτρης Κουτσούμπας: 10 Αυγούστου 1955, Λαμία.

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 5.V.2015 (Μελάνι, 21χ29 εκ.)

 

Πολύχρωμος... κατακόκκινος και φλογερός Γραμματέα! Με τον ίδιο πάντα ξύλινο λόγο που τσακίζει τα κόκκαλα του ταξικού μας εχθρού! — Καλή συνέχεια. Με δύναμη πάλι και πάλη. ¡Hasta La Poesía De La Revolución!

Και δυο ξύλινες ρήσεις του Δημήτρη Κουτσούμπα

Η μία κρίση διαδέχεται την άλλη με ένα μικρό διάλειμμα αναιμικής ανάκαμψης και ο λαός πληρώνει το μάρμαρο (Από συνέντευξη στις 24/5/2020)... Τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου. Μόνο που ο έρμος ο «Παντελής», κάπως έτσι βρίσκεται μονίμως διασωληνωμένος και σε συνθήκες πανδημίας κορονοϊού και σε συνθήκες όχι τόσο ιδιαίτερες και ζόρικες, αλλά πάντως σε συνθήκες οπωσδήποτε καπιταλισμού. (Από άρθρο του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα στον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου, 28-29/3/2020)

79 χρόνια από τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι — Νικηφόρος Βρεττάκος (1.1.1912 - 4.8.1991): Γράμμα στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ

Νικηφόρος Βρεττάκος

1 Ιαν. 1912, Κροκεές Λακωνίας - 4 Αυγ. 1991, Πλούμιτσα Λακωνίας

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 30.XII.2015 (Μελάνι, 29χ21 εκ.)

 

 
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

ΣΤΟΝ ΡΟΜΠΕΡΤ ΟΠΕΝΧΑΪΜΕΡ

[...]
 

Αλλά, φίλε Οπενχάιμερ, όχι
δεν προσθέσατε τίποτα στην καρδιά μας. Η πράξη σας
έμεινε πράξη. Η σελίδα σας έκλεισε.
Τ’ ανάλαφρο σαν αστέρι όνομά σας
έγινε στάχτη στη Χιροσίμα.
Σε τι θα ωφελούσε ν’ αφήσουμε τώρα
την καρδιά μας αδέσποτη κάτω απ’ τα δάκρυά σας;
Σε τι θα ωφελούσε να κάτσουμε δίπλα σας
αντίκρυ στο σύμπαν; Σας παραδίνουμε στη
μακροθυμία των αιώνων κι ευχόμαστε
ν’ αξιωθείτε τη χάρη της.

[...]

Προσέξτε με, όχι, είμαι αυτός που επέζησε, φίλε Οπενχάιμερ!

Τα χέρια μου και τα πόδια μου τα ’χω ξεθάψει απ’ τη Χιροσίμα.

Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε.

Μόνο το στόμα μου έμεινε ν’ ανοιγοκλείνει.

Τ’ άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο,

δε μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, να ’χει ένα όνομα.

Δε μπορεί πια, Ρομπέρτ! Κοιταξέ με καλύτερα.

Δυσκολεύεσαι ακόμη; Ρομπέρτ, δε με γνώρισες; Ο αδελφός σου

Ρομπέρτ! Είμαι εγώ, ο αδελφός σας,

που σας ζύμωσα το ψωμί και το ξέρατε.

Που σας ύφανα και το ξέρατε, που σας τα ’δωσα όλα,

που σας έχτισα τ’ αργαστήρι σας με παράθυρα στον ουρανό,

να μελετάτε τον ήλιο, να ψάχνετε

το βάθος του κόσμου, να στοχάζεστε άνετα.

Κι εσείς αντί να παρακάμψετε τη νύχτα,

να φυλαχτείτε από τη Σκύλλα κι απ’ τη Χάρυβδη,

που καιροφυλαχτούν ανάμεσα στις μεταμφιεσμένες

συμπληγάδες,

αφήσατε ανοιχτές τις πόρτες του εργαστηρίου σας

και μπήκε μέσα αυτό το μαύρο σκυλί ο Μεφιστοφελής

κι έκατσε δίπλα σας

κι αφήσατε τα χέρια σας μες στα δικά του

και ψαλιδίζατε το φως

και μαστορεύατε στο σκοτάδι.

[...]

 

Ολόκληρο εδώ:

Νικηφόρος Βρεττάκος: Γράμμα στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (5 VIDEO - Ο ποιητής για το Γράμμα και η μελοποίηση του ποιήματος από τον Νίκο Καλλίτση)

Μπάμπης Ζαφειράτος: Στη «μικρή μας συντρόφισσα με το μικρό χαμόγελο και τα μεγάλα πανανθρώπινα όνειρα» — 44 χρόνια από τη δολοφονία της συντρόφισσας Σωτηρίας Βασιλακοπούλου — Στις 29 Ιούλη η εκδήλωση στο χώρο που δολοφονήθηκε, στο πρώην εργοστάσιο της ΕΤΜΑ

Σωτηρία Βασιλακοπούλου

Γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου 1959

Φοιτήτρια του Παντείου και μέλος της ΚΝΕ

Δολοφονήθηκε στις 28 Ιουλίου 1980 στην πύλη του Εργοστασίου της ΕΤΜΑ μοιράζοντας προκηρύξεις

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 2.VI.2015 (Μελάνι, 29χ21 εκ.)

Το «Πρόσωπο» της Σωτηρίας σχεδιάστηκε με έναυσμα τους μεγαλοφυείς καταληκτικούς στίχους του Ρίτσου από το ποίημά του «Στη συντρόφισσα Σωτηρία Βασιλακοπούλου»:

Μεθαύριο, ξέρε το, θα καταθέσουμε στο μουσείο της επανάστασης τα γυαλιά σου

σαν δυο ήλιους που φωτίζουν το δρόμο των νέων συντρόφων.

(Από το ίδιο ποίημα και ο τίτλος)

Το «Πρόσωπο» της Σωτηρίας που προτάσσεται (βλ. Δια χειρός, Πρόσωπο 31) έγινε μεν με έναυσμα τους μεγαλοφυείς καταληκτικούς στίχους του Ρίτσου στο ποίημά του για τη «Μικρή μας συντρόφισσα», αλλά νοηματοδοτεί και τα χιλιάδες επώνυμα και ανώνυμα πρόσωπα που αγωνίστηκαν με τη σημαία του ΚΚΕ, εμπεριέχοντας ταυτόχρονα και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του καθενός και της καθεμιάς από εμάς, που με πίστη στην τάξη μας, και με τις μικρές ή μεγάλες δυνάμεις μας, είμαστε διατεθειμένοι να δώσουμε στην υπόθεση του αγώνα για τη νίκη του σοσιαλισμού.

(Μπ. Ζαφειράτος, Ιούλ. 2015)

Σωτηρία Βασιλακοπούλου: Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου

 

* * *

44 χρόνια από τη δολοφονία της συντρόφισσας Σωτηρίας Βασιλακοπούλου

«Αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει, θα ‘σαι πάντα μέσα σε όλα εκείνα που γι’ αυτά έχεις λείψει, θα ‘σαι για πάντα μέσα σε όλο τον κόσμο»

Αυτούς τους στίχους αφιέρωσε από το βήμα του 6ου Φεστιβάλ της ΚΝΕ, ο κομμουνιστής ποιητής Γιάννης Ρίτσος στη δολοφονημένη συντρόφισσά μας, τη Σωτηρία Βασιλακοπούλου, που πριν 44 χρόνια, χτυπήθηκε θανάσιμα μπροστά στην πύλη του εργοστασίου της ΕΤΜΑ την ώρα που μοίραζε προκηρύξεις στους εργάτες. Οι ίδιοι στίχοι κοσμούν το σεμνό μνημείο που βρίσκεται μπροστά στην πύλη του εργοστασίου, στο σημείο της δολοφονίας της.

Νικολάς Γκιγιέν (10.7.1902–16.7.1989): Δύο ποιήματα | Μετάφραση - Σημειώσεις: Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο

Επέτειος γέννησης του Εθνικού Ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν
(Nicolás Guillén – Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο (το 5^ο από 5 του Γκιγιέν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.VII.2016 (Μολύβι σε χαρτί, 29 χ 21 εκ.)

Νικολάς  Γκιγιέν

Balada de los dos abuelos

Abril sus flores abría

Μετάφραση – Σημειώσεις:
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο
(Οι Παππούδες σε πρώτη παρουσίαση, δημοσίευση για το BookSitting, 10/7/2024)

Νικολάς Γκιγιέν
Μπαλάντα των δύο παππούδων

 

ΊΣΚΙΟΙ που εγώ μόνο βλέπω,
δίπλα μου οι δυο παππούδες.

Μ’ αιχμή κοκκαλένια ακόντιο
και ταμπούρλο από δέρμα
κι από ξύλο έχει φτιάξει
ο παππούλης μου ο μαύρος.
Περιλαίμιο σιδερένιο
και μια πανοπλία γκρίζα
έχει ο παππούς μου ο άσπρος.

Γυμνοπόδης⸱ σκέτη πέτρα
η κορμοστασιά του μαύρου⸱
από ανταρκτικό γυαλί
του άσπρου μου παππού τα μάτια!

Άγγελος Σικελιανός (15.3.1884 - 19.6.1951): Fuga

Άγγελος Σικελιανός

Λευκάδα, 28 (15) Μαρτίου 1884 - Αθήνα, 19 Ιουνίου 1951

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 28.III.1972 (Μολύβι, 33χ23 εκ.)

 

*

 

FUGA

 

Το χέρι στον σγουρόπλοκον αυχένα

κρατώντας, ή στο μελαψό της ώμο,

με τα μάτια στο πέλαο καρφωμένα,

του πόθου μου έδινα καινούριο δρόμο...

Κι αυτή γυρνούσε κάποτε το βλέμμα

το μαύρο και το υπάκουο προς εμένα,

σα να ’λεε: «Πώς σ’ ανοίγουν τα ρουθούνια

στην πνοή της πιθυμιάς και της αβύσσου,

κ’ εγώ, σαν άτι κάτου απ’ τα σπιρούνια,

παντού, παντού θα ’ρχόμουνα μαζί σου,

στη δύναμή σου δίπλα και τη γλύκα

και τον αέρα τρεμάμενη μυρίζει...

καθώς στο λόγκο μέσα η λαγωνίκα,

κάτου απ’ τα θάμνα ή πάνω από τα βάτα,

ή στ’ ορθό τ’ ανηφόρου μετερίζι,

ακλουθώντας σε τ’ άγριά μου τα νιάτα!»

 

Άγγελου Σικελιανού, Λυρικός Βίος Β΄

Φιλολογική Επιμέλεια, Γ. Π. Σαββίδης

(Ίκαρος, 1966, σελ. 116)

 

*

 

Περισσότερα:

Άγγελος Σικελιανός: Γιατί ποτέ δε λόγιασε το πότε και το πώς — 7 Ποιήματα από τον Λυρικό Βίο

και

Άγγελος Σικελιανός

 

*

Ζοζέ Σαραμάγκου (16.11.1922 - 18.6.2010): Ήμασταν ήδη τυφλοί τη στιγμή που τυφλωθήκαμε, Ο φόβος μας τύφλωσε, ο φόβος θα μας κρατήσει τυφλούς

Ζοζέ Σαραμάγκου (José de Sousa Saramago)

16 Νοε. 1922, Αζινιάγκα, Πορτογαλία – 18 Ιουνίου 2010, Λανθαρότε, Κανάρια Νησιά

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 18.VI.2018 (Μολύβι, 21χ29 εκ.)

 Νομίζω ότι δεν τυφλωθήκαμε, νομίζω ότι είμαστε τυφλοί, Τυφλοί που βλέπουν, Τυφλοί που δεν βλέπουν, κι ας βλέπουν. (Περί Τυφλότητος, 1995. Στα Ελληνικά 1998, σ. 381)

Η Ραμάλα είναι το Άουσβιτς του σήμερα: Στη Ραμάλα είδα την ανθρωπότητα ταπεινωμένη και εκμηδενισμένη, όπως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. (Ζοζέ Σαραμάγκου, 2004)

Η τυφλότητα εξαπλώνεται, όχι σαν μια ξαφνική φουσκονεριά που πλημμυρίζει και σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της, αλλά σαν μια θυελλώδης διύλιση από χίλια και ένα ρυάκια που, αφού μουσκέψουν αργά το χώμα, ξαφνικά το βυθίζουν εντελώς. (Περί Τυφλότητος, σ. 149)

Ο φόβος τυφλώνει, είπε η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, Αυτή είναι η σωστή κουβέντα, ήμασταν ήδη τυφλοί τη στιγμή που τυφλωθήκαμε, Ο φόβος μας τύφλωσε, ο φόβος θα μας κρατήσει τυφλούς, (Περί Τυφλότητος, σ. 158)

Κι εσύ τι θα κάνεις τώρα, Τίποτα, θα μείνω εδώ, […] Μόνη σου και τυφλή, Συνήθισα πια στην τύφλωση, Και στη μοναξιά, (Περί Τυφλότητος, σ. 293)