Μπάμπης Ζαφειράτος: «Ο ΤΣΕ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ - Ο Ποιητής Των Ποιητών» (Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχολιασμός, Σημειώσεις, Σχέδια) — Παρουσίαση: 8 Οκτωβρίου 2025 στο STUDIO new star art cinema — Ομιλίες - Χαιρετισμοί - Μουσική (7 Video - Φωτό)

Ο ΤΣΕ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ - Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ • ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ • ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ • ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ • ΣΧΕΔΙΑ
ΜΠΑΜΠΗΣ ΖΑΦΕΙΡΑΤΟΣ

Ένα βιβλίο που αποκαλύπτει τον Τσε ως ποιητή, αναδεικνύοντας τη βαθιά του σχέση με την ποίηση και τους ποιητές.
Περιλαμβάνει δικά του ποιήματα, κείμενα και διηγήματα, αλλά και έργα γραμμένα γι’ αυτόν, αγαπημένα του ποιήματα και κείμενα που τον συνόδευσαν ως το τέλος.  Με εισαγωγή, χρονοβιοεργογραφία, κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο, φωτογραφίες,
πορτρέτα και πλούσιο τεκμηριωτικό υλικό, σκιαγραφείται όχι μόνο ο «Μεγάλος Ποιητής της Επανάστασης», αλλά και ο αδηφάγος αναγνώστης, ο λογοτέχνης, ο κριτικός λογοτεχνίας, ο σκακιστής, ο οικονομολόγος, ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, Τσε – «Ο Ποιητής των Ποιητών»

Σελίδες: 640, διάσταση 17x24
Τιμή: 29€
ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2025
ΕΚΔΟΣΕΙΣ NEW STAR

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ -ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ 2108640054

*

Ομιλίες και Χαιρετισμοί από τη Βιβλιοπαρουσίαση - Εκδήλωση της 8 Οκτ. 2025, για τα 58 χρόνια από τη δολοφονία του Τσε (9 Οκτ. 1967)

(Κείμενα στο τέλος)

*

Ομιλίες

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Γιώργος Κεντρωτής, συγγραφέας, τ. καθηγητής Θεωρίας της Μετάφρασης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο

*

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Ο Μπάμπης Ζαφειράτος διαβάζει Βύρωνα Κώττη, τ. καθηγητή Συγκριτικής Φιλολογίας

(Πανεπιστήμιa Ρεν 2, Γκρενόμπλ 3, Νεοελληνικό Ινστιτούτο Σορβόννης 4)

*

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Νίκος Μόττας, πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας

*

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Μπάμπης Ζαφειράτος, ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής

*

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Πρέσβης της Κούβας στην Ελλάδα Aramís Fuente Hernández

*

Χαιρετισμοί

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Νίκος Καρανδρέας. Προέδρος του Ελληνοκουβανικού Συνδέσμου Φίλιας Αλληλεγγύης

*

Μουσική - Τραγούδι

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Μουσική παρέμβαση: Ευτυχία Μπίμη, Τραγούδι - Βασίλης Καβουκίδης, Πιάνο

Στο τέλος ακούγεται το μελοποιημένο ποίημα του Τσε, «Στους Μεταλλωρύχους της Βολιβίας» (περιλαμβάνεται στο βιβλίο) με την πρωτότυπη μουσική του

Βλέπε από:

Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο ποιητής Τσε Γκεβάρα - Στους μεταλλωρύχους της Βολιβίας (μετά μουσικής 3 VIDEO - Δεύτερη μεταφραστική προσέγγιση κοντά στα μέτρα της μελωδίας 

* * *

Νίκος Μόττας

Φίλες και φίλοι –

υπάρχουν βιβλία που τα διαβάζεις...
υπάρχουν όμως και βιβλία που σε κοιτούν πίσω απ’ τις σελίδες τους και σε διαβάζουν αυτά.–

Σε κοιτούν κατάματα –
και σε ρωτούν:
τι κάνεις με τη ζωή σου, με τα όνειρά σου, με την αδικία που βλέπεις γύρω σου; –

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι «Ο Τσε της Ποίησης» του φίλου Μπάμπη Ζαφειράτου που παρουσιάζουμε σήμερα. –

Δεν είναι απλώς μια μελέτη για τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα·
είναι ένα ταξίδι μέσα στη φλόγα του ανθρώπου που τόλμησε να ενώσει την ποίηση με την επανάσταση. –
Ένα βιβλίο που δείχνει πως οι στίχοι μπορούν να γίνουν πράξη –
και πως η πράξη, όταν κουβαλά ψυχή, μπορεί να γίνει ποίηση. ––

Ο Ζαφειράτος μάς παρουσιάζει τον Τσε όχι όπως τον έχουμε συνηθίσει στις αφίσες και στα συνθήματα, –
αλλά όπως τον βλέπει η Ιστορία όταν σκύβει προσεκτικά: –
ως έναν άνθρωπο ευαίσθητο, οραματιστή, βαθιά στοχαστικό –
έναν ποιητή που έζησε μέσα στη φωτιά της πράξης,
κι έναν κομμουνιστή που μετουσίωσε την ιδεολογία του σε τρόπο ζωής. –

Μέσα από τις εξακόσιες δέκα σελίδες του βιβλίου,
παρακολουθούμε τον Τσε να μεταμορφώνεται από νέο φοιτητή της ιατρικής σε οικουμενικό σύμβολο –
μα πάντα με ένα σημειωματάριο στην τσέπη. –

Γιατί ο Τσε έγραφε.
Έγραφε για τον πόνο, για τη μοναξιά, για την αδικία. –
Έγραφε για να κρατήσει τη μνήμη όρθια. –
Και η γραφή του – όπως αναδεικνύει υπέροχα ο Ζαφειράτος – δεν ήταν διακοσμητική·
ήταν πολιτική πράξη. ––

Η ποίηση, για τον Τσε, δεν ήταν απόδραση από την πραγματικότητα·
ήταν όπλο για την αλλαγή της . –
Ήταν η μορφή που έπαιρνε η ταξική πάλη μέσα στην ψυχή. –
Γιατί, φίλες και φίλοι,

όταν οι λαοί στενάζουν, η ποίηση γίνεται η φωνή τους. –
Κι όταν ο κόσμος σωπαίνει, η ποίηση γίνεται κραυγή. –

Στη Ρωσία της Οχτωβριανής Επανάστασης, στην Ισπανία του εμφυλίου, στο Στάλινγκραντ, στην Κούβα, στη Χιλή, στη Μακρονήσο, στην Κύπρο, σήμερα στην Γάζα —
οι στίχοι έγιναν σύνθημα, και το τραγούδι έγινε σημαία. –

Αυτό το πνεύμα διαπερνά κάθε σελίδα του βιβλίου,
το ίδιο πνεύμα που ενέπνευσε τον Τσε να αγωνιστεί για τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό,
όχι σαν αποστεωμένη θεωρία, αλλά σαν καθημερινή πράξη αξιοπρέπειας. ––

Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στα ποιήματα του ίδιου του Τσε·
παρουσιάζει και τα ποιήματα που γράφτηκαν γι’ αυτόν –
από τους κορυφαίους ποιητές της Λατινικής Αμερικής:
τον Πάμπλο Νερούδα, τον Νικολάς Γκιγιέν, τον Μάριο Μπενεντέτι, τον Κορτάσαρ. –
Ποιητές που είδαν στον Τσε όχι μόνο έναν αντάρτη,
αλλά έναν ποιητή των ποιητών. –
Έναν άνθρωπο που, όπως λέει ο Ζαφειράτος,
«κατάκτησε και τις δύο τέχνες: έκανε την ποίηση επανάσταση και την επανάσταση ποίηση». ––

Κι εκεί, μέσα σ’ αυτό το μεγάλο ποτάμι της λογοτεχνικής μνήμης –
αντηχεί μια φωνή που ξεπερνά σύνορα και εποχές. –
Είναι η φωνή του Ναζίμ Χικμέτ, που μας θυμίζει:
«Οι πιο όμορφες θάλασσες, δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει». –
Και η φωνή του Γιάννη Ρίτσου, από τη Ρωμιοσύνη:
«Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό». –
Ποιητές που, όπως και ο Τσε, πίστεψαν ότι η ποίηση δεν είναι καταφύγιο, αλλά όρκος αγώνα. –
Κι έτσι, μέσα από το έργο του Ζαφειράτου,
η επαναστατική ποίηση δεν ανήκει πια σε μια ήπειρο·
γίνεται παγκόσμια γλώσσα της ελευθερίας. ––

Η δύναμη του βιβλίου βρίσκεται στη λεπτομέρεια – και στη σύνθεση. –
Ο Ζαφειράτος δεν καταγράφει απλώς γεγονότα· τα ερμηνεύει με το βλέμμα του δημιουργού. –
Στις σελίδες του, η Κούβα δεν είναι απλώς ένας τόπος –
είναι ένας στίχος που πάλλεται. –
Η Βολιβία δεν είναι πεδίο μάχης,
αλλά σκηνικό ενός ποιήματος που γράφεται με αίμα και όνειρα. –
Κι ο ίδιος ο Τσε – δεν είναι απλώς επαναστάτης·
είναι ένας άνθρωπος που πάλεψε να κρατήσει την ψυχή του καθαρή μέσα στη λάσπη της Ιστορίας. ––

Το βιβλίο «Ο Τσε της Ποίησης» είναι, θα έλεγα, μια πράξη αγάπης προς τον λόγο και προς τον άνθρωπο. –
Μια έκδοση που δείχνει πως ο Ζαφειράτος δεν είναι απλώς μεταφραστής ή σχολιαστής –
αλλά συνοδοιπόρος. –
Και μέσα από τη δική του ματιά, ο Τσε δεν είναι πια μακρινός μύθος·
είναι ένας φίλος που κάθεται απέναντί μας και μας ρωτά –
«Κι εσύ, ποια ποίηση γράφεις με τη ζωή σου;» ––

Γιατί στο τέλος, φίλες και φίλοι –
αυτό είναι και το βαθύτερο μήνυμα του βιβλίου: –
ότι η ποίηση είναι μορφή ευθύνης. –
Είναι η ευαισθησία που γίνεται στάση ζωής –
η συγκίνηση που γίνεται συνείδηση. –
Και μέσα σε αυτό, η επανάσταση δεν είναι πια μόνο πολιτική·
είναι υπαρξιακή. –
Είναι ο αγώνας του ανθρώπου – να μείνει άνθρωπος. ––

Κλείνοντας –
θα έλεγα πως ο Μπάμπης Ζαφειράτος, με αυτό το έργο,
δεν έγραψε απλώς ένα βιβλίο για τον Τσε·
έγραψε ένα βιβλίο με τον Τσε. –
Ένα βιβλίο που τον ανασταίνει μέσα από τις λέξεις·
που θυμίζει πως τα όνειρα, όταν έχουν ψυχή, δεν πεθαίνουν ποτέ. –

Ίσως τελικά αυτό να είναι και το πραγματικό μήνυμα του «Τσε της Ποίησης»: –
ότι η ποίηση και η επανάσταση είναι δύο μορφές της ίδιας ανάγκης –
της ανάγκης να αλλάξουμε τον κόσμο, ξεκινώντας από τον εαυτό μας. –

Σας ευχαριστώ. –––

*

Βύρων Κώττης

Καλησπέρα,

Ένα μεγάλο ευχαριστώ καταρχήν στον Μπάμπη για την πρόσκληση να συμμετάσχω στην σημερινή παρουσίαση παρά την πολύ πρόσφατη γνωριμία μας. Κοινά ενδιαφέροντα και λογοτεχνικές ανησυχίες μ’ επίκεντρο την Λατινική Αμερική και βέβαια κοινές πολιτικές ευαισθησίες ήταν λόγοι αρκετοί ώστε η αρχή μιας νέας φιλίας να επιβεβαιωθεί με αυτόν τον όμορφο τρόπο. Ελπίζω να φανώ αντάξιος της εμπιστοσύνης του και των συνομιλητών!

Ευχαριστώ επίσης και καλωσορίζω όλους εσάς για την παρουσία σας.

Δυστυχώς οι περιστάσεις δεν μου επέτρεψαν να είμαι παρών αλλά έστω κι έτσι ελπίζω ότι η εκ του μακρόθεν παρέμβασή μου θα είναι ουσιαστική και συμπληρωματική των υπόλοιπων εισηγητών.

Όσον αφορά την παρούσα έκδοση, νομίζω πως είναι προφανές ότι πρόκειται για έργο πνοής και μεταφραστικό επίτευγμα, για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση μιας σχετικά λιγότερο γνωστής πλευράς των γραπτών του Τσε, τουλάχιστον όσον αφορά την ελληνική βιβλιογραφία για τον Τσε.

Η εργασία του Μπάμπη, εκτός απ’ την λεπτομερή παρουσίαση των ποιημάτων του Τσε (και των αφιερωμένων στον Τσε), προσφέρει πολλές δυνατότητες προσέγγισης και συσχετισμών που θα μπορούσαν από μόνες τους να αποτελούν αντικείμενο μελέτης και λεπτομερούς επεξεργασίας, πράγμα που ξεπερνάει βέβαια τα πλαίσια της σημερινής παρουσίασης. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στη μετάφραση και στην εξαιρετική απόδοση των ποιημάτων και των άλλων κειμένων στα ελληνικά, οι οποίες αναδεικνύουν τόσο την σημασία των ποιημάτων και τις ερμηνευτικές δυνατότητες των στίχων ενώ παράλληλα σέβονται και διατηρούν την μελωδικότητα του πρωτότυπου κειμένου!

Απ’ την πλευρά μου, θα περιοριστώ σε μια σύντομη αναφορά στον Τσε ως αναγνώστη λογοτεχνίας και ποίησης πριν γίνει ο ίδιος ποιητής και στον τρόπο με τον οποίο η ποίηση εμφανίζεται στην αντίληψή του ως χρήσιμη και αναγκαία στην καθημερινή ζωή και στην επαναστατική διαδικασία.

Όπως αναφέρει κι ο Μπάμπης στην εισαγωγή του, όλοι όσοι γνώρισαν τον Τσε τον περιέγραψαν ως ακόρεστο αναγνώστη, «αναγνωσιομανή», ακόμη και στις τελευταίες στιγμές της ζωής του…

Το τρίπτυχο: Βιβλίο, Λογοτεχνία και Ανάγνωση αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του τρόπου ύπαρξης και ζωής του Τσε, απ’ τα παιδικά του χρόνια όταν ήταν υποχρεωμένος σε πλήρη ανάπαυση κι απομόνωση λόγω του άσθματος έως τις στιγμές μοναξιάς κι αναστοχασμού στη ζούγκλα του Κονγκό και της Βολιβίας…

Οι λογοτεχνικές του προτιμήσεις είναι πολύπλευρες, χωρίς περιορισμούς, κι εκλεκτικές: μικρός διαβάζει εξωσχολικά με προτίμηση στις φυσικές επιστήμες, την γεωγραφία και τα μαθηματικά (ο πατέρας του σημειώνει πως λίγο πριν τις σπουδές του η βιβλιοθήκη του Τσε ήταν γεμάτη από « πολλά διαφορετικά είδη βιβλίων,  φυσικής ιστορίας, περιπετειώδη, γεωγραφικά, ταξιδιωτικά »).

Αργότερα, κι όσο προετοιμάζεται για τα ταξίδια του στην Αμερική και το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στις ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της ηπείρου, στρέφεται στους κλασικούς της λατινοαμερικάνικης κι ισπανόφωνης λογοτεχνίας Θερβάντες, Χοσέ Μαρτί, Οράσιο Κιρόγα, Λόρκα, Πίο Μπαροχα, Σεζαρ Βαγιέχο, Πάμπλο Νερούδα, στους Γάλλους κλασικούς Ιούλιο Βερν, Ανατόλ Φρανς, Αλέξανδρο Δουμά αλλά και στους Ρ.Λ. Στήβενσον και Τζακ Λόντον ενώ συνεχίζει να επανέρχεται στη μελέτη των αρχαίων ελληνικών κειμένων (Όμηρος βασικά αλλά και Πλάτων, Αισχύλος, Ευριπίδης).  

Αυτή η βουλιμική προσέγγιση της ανάγνωσης και του βιβλίου ως μόνιμου κι αναγκαίου συνοδού στην καθημερινότητα, που φαινομενικά και μόνο αντιτίθενται στην αναζήτηση της περιπέτειας και της δράσης, καταμαρτυρούνται από πλήθος φωτογραφιών απ’ την παιδική του ηλικία ως τα τελευταία χρόνια της ζωής του ως αντάρτη guerillero.

Όλες αυτές οι φωτογραφίες τον απεικονίζουν, σ’ όποιες συνθήκες κι αν βρίσκεται, ως στοχαστή-αναγνώστη δρώντα: είτε συζητάει είτε εργάζεται, συνοδεύεται από έγγραφα και βιβλία ενώ αντί για όπλο συχνά κρατάει εργαλεία…

Πρόκειται για μια απεικόνιση άκρως συμβολική και συνειδητά επιλεγμένη που αντιπροσωπεύει απόλυτα την αντίληψη του Τσε για την λογοτεχνία, την αξία της και τον ρόλο της ως θεμελιώδους στοιχείου στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας και στην ανάδειξη του νέου ανθρώπου. Μια απεικόνιση που έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με το στερεότυπο του άνετα κι ευχάριστα εγκατεστημένου αναγνώστη, με την αντίληψη του διανοούμενου ως απομακρυσμένου στοχαστή και  μ’ αυτήν του απομονωμένου στη βιβλιοθήκη συγγραφέα (ή αναγνώστη).

Στο σύνολό τους, αυτές οι φωτογραφίες αναπαριστούν έναν διαφορετικό αναγνώστη που συνδυάζει, έως ταυτίζει, την ζωή και την δράση με την ανάγνωση και την γραφή, όπου το βιβλίο εμφανίζεται σε τόπους αφιλόξενους και στιγμές ακατάλληλες για διάβασμα. Είναι ο δρων αναγνώστης που δεν προσεγγίζει την λογοτεχνία ως απλή απόλαυση ή διαφυγή κι απόδραση απ’ την καθημερινότητα αλλά κύρια ως πηγή γνώσης κι αυτογνωσίας, αναστοχασμού και συνάμα προβολή στόχων και στράτευσης  για την κοινωνική απελευθέρωση.

Οι λογοτεχνικές εμπειρίες κι εξερευνήσεις του Τσε βασίζονται σε δυο άξονες, δυο παράλληλες ερμηνείες της ανάγνωσης λογοτεχνικών κειμένων: την λογοτεχνία ως πηγή γνώσης και κατανόησης του κόσμου κι ως δημιουργικού και δυναμικού παραδείγματος ικανού να εμπνεύσει, να καθοδηγήσει και ν’ αναδείξει τρόπο ζωής και συλλογική συνείδηση.

Αυτή η προσέγγιση είναι καθ’ όλα σύμφωνη με την κυρίαρχη, για την εποχή, άποψη στην Αμερική του Τσε όπου η ανάγνωση ανάγεται σε διαδικασία απόκτησης γνώσης ενώ η λογοτεχνία, στις διάφορες μορφές της, σε κοινωνική « δρώσα » δύναμη: η ουσία της λογοτεχνίας δεν προσδιορίζεται μόνο απ’ τις μορφολογικές και γλωσσικές ιδιαιτερότητες ή την λεγόμενη «λογοτεχνικότητα» αλλά εξ ίσου με όρους χρέους κοινωνικής αφύπνισης και πολιτικής αποτελεσματικότητας.

Η ανάγνωση των λογοτεχνικών (κυρίως) κειμένων και των συμφραζομένων τους οδηγεί ή πρέπει να προσφέρει μια καλύτερη, ολοκληρωμένη κατανόηση των κοινωνικών προβλημάτων κι αντιθέσεων και κατά συνέπεια να οδηγεί σε πολιτικοποίηση και στράτευση  — η έννοια της στράτευσης εδώ προϋποθέτει ακριβώς την αρμονική σύζευξη Λόγου και Πράξης.

Μια αντίληψη που θα βρει λίγο αργότερα την συμβολική επιβεβαίωση και την πρακτική εφαρμογή της με τον θρίαμβο της κουβανικής επανάστασης.

Η λογοτεχνική ανάγνωση, το διάβασμα, είναι για τον Τσε μια διαδικασία (ανα)σύνθεσης και σύνδεσης των παραστάσεων της ίδιας του της ζωής, της δράσης του και των στοχεύσεών του.

Τέτοιες στιγμές, όπου ο Ερνέστο, ανάλογα με την περίσταση, ανατρέχει σε λογοτεχνικές αναφορές καθιστώντας τες ως παραδείγματα στάσης ζωής, υπάρχουν πολλές.

Θα αναφέρω επιγραμματικά δυο τρία παραδείγματα που περιλαμβάνονται με λεπτομερείς αναφορές, σχόλια και παραπομπές στο βιβλίο του Μπάμπη:

Στο πρώτο, μέσα στην αφήγηση της βίαιης μάχης της Alegría del Pío, ο Τσε, σίγουρος ότι έχει έρθει το τέλος του, ανατρέχει σ’ έναν λογοτεχνικό ήρωα του Τζακ Λόντον.

Το δεύτερο παράδειγμα προέρχεται απ’ το Ημερολόγιο Βολιβίας. Για να αποδώσει φόρο τιμής στον Ρολάνδο, σύντροφό του στις μάχες που μόλις σκοτώθηκε στη βολιβιανή ζούγκλα, ο Τσε χρησιμοποιεί τους δυο πρώτους στίχους της δεύτερης στροφής απ’ το ποίημα «Ένα τραγούδι για τον Μπολιβάρ» απ’ το Tercera Residencia του Νερούδα όπου ο Χιλιανός ποιητής αποτίνει φόρο τιμής στον Βενεζουελάνο ελευθερωτή.

« Δεν μένει παρά… », γράφει ο Τσε αναφερόμενος στον χαμό του φίλου του: « δεν μένει παρά » να χρησιμοποιήσει ένα ποίημα - ωδή για έναν άλλο επαναστάτη ώστε να εκφράσει καθαρά, άμεσα, την συγκίνησή του και συγχρόνως να υπενθυμίσει με λυρικό τόνο την συνέχεια και την διάρκεια των αξεπέραστων αξιών της Επανάστασης.

Ανάλογες αναφορές, βρίσκουμε και στην αλληλογραφία του όπου, καθόλου τυχαία κατά την γνώμη μου, κάνει ειδική μνεία στον Ναζίμ Χικμέτ στίχους του οποίου χρησιμοποιεί για να αποχαιρετίσει τους γονείς του. 

Η λογοτεχνική ανάμνηση σε απόλυτη αναλογία με την προσωπική μαρτυρία αποτελεί ένα δείγμα του ηθο-λογοτεχνικού μοντέλου απ’ το οποίο πηγάζει η ιστορική κι επική προσέγγιση που εμφανίζεται στα ποιήματά του αλλά κι η στάση ζωής που επαγγέλλεται.

Παράλληλα εικάζω ότι είναι βάσιμο να θεωρήσουμε πως η επιλογή συγκεκριμένων αποσπασμάτων, οι λογοτεχνικές αναφορές κι η χρήση τους καθιστούν την γραφή του Τσε «ποιητική» με την έννοια ότι η ποίησή του είναι το σημείο, ο λογοτεχνικός χώρος, όπου (ανα)παράγεται το πραγματικό γεγονός ως καθολικό παράδειγμα πέρα κι έξω από συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο και χρόνο. Ανάγοντάς την έτσι, και χάρη στο λυρικό κι επικό της ύφος, σε Άσμα κατά το πρότυπο του Νερούδα τον οποίο θαύμαζε απεριόριστα.

Αναμφισβήτητα, η συνεχής προσπάθεια του Τσε να διατηρήσει ένα τρόπο ζωής πειθαρχημένο, παραδειγματικό στην στράτευσή του και στο πολιτικό και κοινωνικό ήθος πηγάζει οπωσδήποτε από τις γενικές αξιακές αρχές που προβάλλονται στον επαναστατικό χώρο. Υπάρχουν όμως και δείγματα ανάγνωσης και γραφής που δείχνουν ότι αυτή η στάση του κομαντάντε προέρχεται επίσης απ’ την προσέγγιση αν όχι σύζευξη που πραγματοποιεί μεταξύ λογοτεχνίας και πνευματικής αναζήτησης.

Ο επαναληπτικός ρυθμός των τελευταίων σελίδων του Ημερολόγιου Βολιβίας προσομοιάζει με εσωτερικό μονόλογο, στα όρια της λιτανείας, όπου η αφήγηση γίνεται αργή, σχεδόν στατική κι επαναληπτική.

Δεν είναι διόλου τυχαίο κατά την άποψή μου η παρουσία του περιπλανώμενου ιππότη Αλόνσο Κιχάνο [ο Δον Κιχώτης], σύμβολο ενός διαφορετικού και παράδοξου για την εποχή του ήθους, η οποία του επιτρέπει την κατασκευή μιας επικής ταυτότητας κι ενός σπάνιου και κοινωνικά στρατευμένου χαρακτήρα. Χαρακτήρα ανάλογου με τον Δον Κιχώτη του Μιγκέλ Ντε Ουναμούνο στο Η Ζωή του δον Κιχότη και του Σάντσο όπου ο ήρωας του μυθιστορήματος του Θερβάντες, αλληγορία του Ιησού Χριστού, παρουσιάζεται ως προφήτης και κήρυκας μιας κοσμικής, επίγειας, απελευθέρωσης.

Να σημειωθεί εδώ, μιας και τίποτα τελικά δεν είναι τυχαίο στα αναγνώσματα, στα ποιήματα, στις αναφορές και στις προτιμήσεις του Τσε, ότι το 1906 ο Ουρουγουανός Χοσέ Ενρίκε Ροδό [José Enrique Rodó] δημοσιεύει το δοκίμιο «Ο καβαλάρης Χριστός» [ο Χριστός στο άλογο]. Η φιγούρα του πολεμιστή Ιησού του Ροδό συνοδεύει την ζωή και τις περιπλανήσεις του ποιητή Λεόν Φελίπε, ενός απ’ τους πιο αγαπημένους ποιητές του Τσε.

Η ύπαρξη κι η χρήση ανάλογων λογοτεχνικών πλασμάτων και τύπων είναι μια πρόσκληση προς ενσάρκωση αυτής της διαφορετικότητας που συνθέτει το επαναστατικό ήθος και στράτευση: ο «κιχωτισμός», λογοτεχνικό μοντέλο αυτού που «παρα-νοεί», (με την διπλή έννοια: αυτού που συμπεριφέρεται παράλογα, εκτός κανόνων κι αυτού που διαβάζει/ακούει και κατανοεί λάθος ή σύμφωνα με άλλη λογική, με διαφορετικούς όρους και σημεία αναφοράς), αυτού που «πολεμάει ανεμόμυλους», αποτελεί το πιο συμβολικό αλλά και δομικό στοιχείο της υποκειμενικότητας του Τσε ως «guerillero», «πολεμιστή για την λευτεριά», «επαναστάτη», έμβλημα και παράδειγμα «των καλύτερων κι ανώτερων αξιών του καλύτερου στρατιώτη»: Αυτά έγραφε στο κείμενό του «Τι είναι ένας γκεριγέρο;» ο Τσε αναφερόμενος στον Νέο Άνθρωπο που πρέπει να ’ναι πειθαρχημένος, να σέβεται την επαναστατική ηθική, να έχει κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά και συμμετοχή, έτοιμος να θυσιαστεί για την επίτευξη των στόχων, πολιτικών ή στρατιωτικών. Προσθέτει όμως ότι πρέπει εξ ίσου να είναι ταπεινός, μετριόφρων, συναισθηματικός και παθιασμένος, ικανός να συγκινείται, καλλιεργημένος. «Πρέπει να γίνεις σκληρός χωρίς όμως να χάσεις ποτέ την τρυφερότητά σου» δήλωνε.

Τέλος, είναι γνωστό απ’ τους διάφορους μελετητές της ζωής του Τσε πως αγαπούσε την ποίηση του Ρουβέν Νταρίο κι ειδικά το ποίημα «Λιτανίες του κυρίου μας Δον Κιχώτη» (απ’ την συλλογή Τραγούδια  Ζωής κι Ελπίδας, 1905) όπου, ενώ η ευλάβεια κι η θρησκοληψία συνυπάρχουν με την ηρωική κι επική διάσταση της φιγούρας του Δον Κιχώτη, ο περιπλανώμενος Ισπανός ιππότης παρουσιάζεται απ’ τον Νταρίο ως απελευθερωτής και προστάτης των καταπιεσμένων.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αυτήν την παράδοση, απαλλαγμένη απ’ την θρησκευτική και μυστικιστική της διάσταση και προσαρμοσμένη στη λατινοαμερικάνικη ήπειρο και στις ιθαγενείς παραδόσεις, ασπάζονται ο Νικολάς Γκιγέν, ο Λεόν Φελίπε κι ο Πάμπλο Νερούδα στα ποιήματά τους, ο Χούλιο Κορτάσαρ στο διήγημα Reunión, τα λαϊκά τραγούδια των Κάρλος Πουέμπλα, Βίκτωρ και Άνχελ Πάρρα, Ντανιέλ Βιγιέτι ή της κουβανικής Nueva Trova του Σίλβιο Ροδρίγες, Σαντιάγο Φελϊού, όταν θα έρθει η σειρά τους να υμνήσουν και να θρηνήσουν τον «guerillero heroico».

Σας ευχαριστώ!

*

Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Τσε της Ποίησης

Να σας καλησπερίσω και

—Να ευχαριστήσω εν αρχή όλες και όλους, φίλες και φίλους, συντρόφισσες και συντρόφους, αλλά και μία μία και έναν έναν ξεχωριστά που τιμάμε σήμερα τον Τσε της Ποίησης.

— Να ευχαριστήσω εκ βαθέων τον Αραμίς Φουέντε Ερνάντες, πρεσβευτή της ακατάβλητης ψυχής του Νησιού της Επανάστασης και του αλτρουιστικού, διεθνιστικού πνεύματος του Τσε Γκεβάρα

— Τον Ομότιμο Καθηγητή Νευρολογίας και Κλινικής Νευροφυσιολογίας του ΕΚΠΑ και Πρόεδρο του Ελληνοκουβανικού Συνδέσμου Φιλίας και Αλληλεγγύης —στον οποίον είμαι μέλος— τον Νίκο Καρανδρέα

— Τον φιλο Αλωνάρχη της Ποίησης και τραδουκτόρ χενεράλ Γιώργο Κεντρωτή

— Τον καινούργιο φίλο Βύρωνα Κώττη, που γνωριστήκαμε τον Ιούλιο στα μονοπάτια της Δόξας του ΔΣΕ στον Γράμμο και που αν και βρίσκεται στα ένδοξα Παρίσια κάθεται εδώ δίπλα μας.

— Τον φίλο πολιτικό επιστήμονα και συγγραφέα, Νίκο Μόττα και συμπριγαδίστα το 2015 στην Κούβα, που δουλεύαμε μαζί στα χωράφια κλαδεύοντας παπάγιες… μάντολες όπως έλεγε τότε

— Την Ευτυχία Μπίμη και τον Βασίλη Καβουκίδη για τη μελωδική τους συνεισφορά

— Τον Βελισσάριο Κοσσυβάκη τέλος με το ανήσυχο κινηματογραφικό αστέρι του, τη NEW STAR. Τον Βελισσάριο που με τιμά με τη φιλία του και που με τη δική του επιμονή αυτό το βιβλίο βλέπει το φως της δημοσιότητας, ενταγμένο στη γιγαντιαία εκδοτική προσπάθεια με τα Άπαντα του Τσε Γκεβάρα

* * *

Χτες, κλείσανε 2 χρόνια γενοκτονικής σφαγής στη Γάζα από τους ιουδαιοναζί του Νετανιάιχμαν. (Ο όρος δεν είναι δικός μου· είναι ενός άλλου χασάπη, του Αριέλ Σαρόν).

Και σήμερα δεν μπορώ παρά να επαναλάβω τα λόγια που είχα απευθύνει από τούτο το βήμα, στις 13/10/2023, σε εκδήλωση για τον Τσε, μια βδομάδα δηλ. μετά την έναρξη του εγκληματικού, όπως αποδείχθηκε, σχεδίου για τον αφανισμό του ηρωικού λαού της Παλαιστίνης.

Ο νους λοιπόν και η καρδιά όσων θέλουμε να λεγόμαστε ακόμα άνθρωποι, δεν μπορεί παρά να βρίσκεται και να χτυπάει εκεί όπου «Του Ισραήλ τα Άουσβιτς Καπνίζουν πάντα», και με την συνενοχή των υπανθρώπων (το ι με υ και με η) της ΕΕ. Που τώρα μπροστά στη διεθνή λαϊκή κατακραυγή χύνουνε κορκοδίλια δάκρυά. Και να φωνάξουμε: Je suis Handala, είμαι η οργή και η ξυπόλυτη κραυγή της Παλαιστίνης.

Κι ακόμα, να επαναλάβουμε τους στίχους του Τσε, όταν το 1956 (29/10 – 7/11) το Ισραήλ θα εισβάλει στη Λωρίδα της Γάζας και στη Χερσόνησο του Σινά, και οι από τότε συνεργοί του, Αγγλία και Γαλλία, θα βομβαρδίσουνε το Πορτ Σάιντ. Είναι από το ποίημά του «Ύμνος στον Νείλο»:

Και μπήγονται και στη δική μου σάρκα οι άγριες δαγκωματιές
από τα αποικιοκρατικά σαγόνια / τα διεφθαρμένα αρπαχτικά σαγόνια του Ισραήλ / Λοιπόν, Μπορεί κανείς να υποστηρίξει χωρίς ίχνος ντροπής / το θρίαμβο του σπαθιού πάνω απ’ την πίστη του ανθρώπου;

Τέλος, τιμώντας τον διεθνιστή Τσε, υψώνω συμβολικά την απαγορευμένη και κυνηγημένη από το 1967 σημαία της Παλαιστίνης με ένα μικρό δικό μου επίγραμμα

Γλυκό καρπούζι / Ενός λαού οι πόθοι / Σε χρωματίζουν
Κι ο σπόρος σου φυτρώνει / Στης παπαρούνας το αίμα
Κι απ’ τα ερείπια / Θ’ αναστηθούνε πάλι / Οι σκοτωμένοι

* * *

Και τώρα δυο λόγια για τη γνωριμία μου με την Κούβα και τον Τσε. Είναι εκεί στα 1958-1959, όταν άκουγα στο σπίτι μου, 10χρονος τότε, εντυπωσιασμένος, τις συζητήσεις που κάνανε οι μεγάλοι, εντυπωσιασμένοι κι αυτοί, για το εγχείρημα του Γκράνμα, όπου μια χούφτα άνθρωποι μόλις πάνω / απ’ τα δέκα δάχτυλά μας, όπως λέει ο Νικολάς Γκιγιέν, ο εθνικός ποιητής της Κούβας, τα βάλανε με έναν ολόκληρο στρατό. Μα πιο πολύ με εντυπωσίαζε εκείνος ο γιατρός, γιατί είχαμε κάτι κοινό: το άσθμα μας…

Την εποχή εκείνη επίσης πήγαινα αρκετά συχνά στο ΣΙΝΕΑΚ, γιατί η ταμίας του σινεμά που συνέβαινε να είναι και η σπιτονοικοκυρά μας ήταν μας έβαζε τζάμπα.

Κι εκεί συναντιόμουν με τον Νίκο Καρανδρέα, αλλά αυτό το έμαθα μόλις πρόσφατα.

Και τότε είναι που τα πράγματα για τον γιατρό αρχίσανε να μπερδεύονται με τα επίκαιρα που μας δείχνανε τις εκτελέσεις στο Φρούριο Λα Καμπάνια, όπου στις 3 Γενάρη του 1959 ο Τσε εγκατέστησε το στρατηγείο του. Οι εκτελέσεις σε εισαγωγικά αφού πρόκειται για θανατικές ποινές μετά από δίκη.

Το αντίστοιχο δηλαδή της Νυρεμβέργης, που εκεί όμως δεν μιλάμε για εκτελέσεις αλλά για θανατικές ποινές.

Μια σχετική παρένθεση εδώ: Στις 7 Φεβρουαρίου 1959, ψηφίστηκε ο Θεμελιώδης Νόμος· το Άρθρο 25 ορίζει:

«Η θανατική ποινή δεν εφαρμόζεται εκτός από τις περιπτώσεις μελών των Ενόπλων Δυνάμεων, των κατασταλτικών δυνάμεων της Τυραννίας, βοηθητικών ομάδων που ήταν οργανωμένες από την Τυραννία, ένοπλων ομάδων πολιτών που είχαν οργανωθεί για την υπεράσπισή της, και πληροφοριοδοτών της, για εγκλήματα που διαπράχθηκαν προς υποστήριξη της εγκαθίδρυσης ή της υπεράσπισης της Τυραννίας, που ανατράπηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1958, και προσώπων ένοχων για προδοσία ή για κατασκοπεία υπέρ του εχθρού σε καιρό πολέμου…»

Είναι λοιπόν θανατικές ποινές για εγκληματίες σαν τον Άνχελ Σάντσες Μοσκέρα, τον Άγγελο του Θανάτου [θα τον διαβάσετε στο καταπληκτικό Δολοφονημένο Κουτάβι] όπου το αρχηγείο του στην επαρχία Γκράνμα ήταν τόπος σφαγής και έμεινε γνωστό με το όνομα Σπίτι του Θανάτου. Από το 1985 αυτό το Σπίτι του Θανάτου έχει γίνει σπίτι ζωής, όπου στεγάζει εργαστήριο χειροτεχνίας, και λειτουργεί και εργαστήριο για ΑΜΕΑ.

Από το Μαϊάμι (ΗΠ), οι αντεπαναστάτες και οι νοσταλγοί της δικτατορίας άρχισαν να αποκαλούν τον Τσε «Χασάπη του Λα Καμπάνια».

Ο Τσε στην περίφημη ομιλία του Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 11 Δεκεμβρίου 1964 και συγκεκριμένα στη δευτερολογία του υπογραμμίζει:

«Πρέπει εδώ να πούμε κάτι που είναι μια πασίγνωστη αλήθεια και την οποία έχουμε πολλές φορές αναφέρει: Ναι έχουμε τουφεκίσει ανθρώπους. Τουφεκίζουμε και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε για όσο χρειάζεται. Ο αγώνας μας είναι ένας αγώνας μέχρι θανάτου. Ξέρουμε καλά ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα μιας χαμένης μάχης για την Κούβα, και τα γουσάνος (τα σκουλήκια) το γνωρίζουν επίσης. Είναι ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός που μας το έχει επιβάλει. Είναι επίσης γνωστό το εξής: Εμείς δεν διαπράττουμε δολοφονίες, όπως αυτή τη στιγμή η αστυνομία της Βενεζουέλας. Η εν λόγω αστυνομία έχει διαπράξει σωρεία βάρβαρων πράξεων, εκτελέσεις, δολοφονίες δηλαδή, και εξαφανίσεις πτωμάτων. Μεταξύ των θυμάτων της και πολλοί φοιτητές».

Κλείνει η παρένθεση: Μετά από το καλοκαίρι του ’58, ήρθε το 1966, η Ρωμιοσύνη του Ρίτσου και σε μετάφρασή του ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος του Νικολάς Γκιγιέν, η δικτατορία, η είδηση της δολοφονίας του Τσε, οι συζητήσεις μας για το ότι δεν είναι αλήθεια και ότι αυτός συνεχίζει το αντάρτικό του, η  φωτογραφία του απ’ τα ξένα, ο μύθος του... Ώσπου με ένα άλμα στο μέλλον, συνταξιούχος ων, μετά το πρώτο ταξίδι μου στην Κούβα το 2011 και κυρίως μετά το δεύτερο του 2015 που προανέφερα, ξαναγύρισα μοιραία στον γυμνασιακό μου Γκιγιέν, για να ανακαλύψω τα ποιήματά του για τον Τσε, που πρωτοεμφανιστήκανε το 2016 στο βιβλίο μου, Αηδόνια και Μπαζούκας και βρίσκονται και στον Τσε της Ποίησης. Κι από κει άρχισε σιγά σιγά να ξετυλίγεται το τεράστιο νήμα των στίχων και των κειμένων που γράφτηκαν γι’ αυτόν…

* * *

Ο Τσε είναι μια πολυσχιδής προσωπικότητα με ένα τεράστιο συγγραφικό έργο πίσω του, παρά τη σύντομη τρικυμιώδη επαναστατική ζωή του και πριν καλά καλά κλείσει τα 40 του χρόνια.

Με πλήθος αναφορών στο βιβλίο θέλησα ακόμα να φωτίσω, στο μέτρο του δυνατού, τον αδηφάγο αναγνώστη, τον κριτικό λογοτεχνίας, τον σκακιστή, τον οικονομολόγο, τον αρχαιολόγο, τον φωτογράφο…

Μα εδώ θα επικαλεστώ τον Ίταλο Καλβίνο από το στοχαστικό κείμενό του για τον Τσε που θα το διαβάσετε στο βιβλίο: Ό,τι κι αν προσπαθώ να γράψω για να εκφράσω τον θαυμασμό μου προς τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, για το πώς έζησε και το πώς πέθανε, μου φαίνεται λειψό.

Γι’ αυτό και θα κλείσω με τους αισιόδοξους στίχους του Τσε από τη Σκοτεινή (που δεν είναι καθόλου σκοτεινή Αυτοπροσωπογραφία του

νιώθω να ’ρχεται καταπάνω μου ο αχός

από του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι·

το παίζει ο Λένιν και το τραγουδάνε οι λαοί.

 

¡Hasta la victoria siempre!

¡Hasta la Poesía de la Revolución!

 

STUDIO, Τετάρτη 8/10/2025

****

Το βιβλίο (640 σελ.) επικεντρώνεται στον ποιητή Τσε, μια πολύ λίγο γνωστή πλευρά του, επιχειρώντας ταυτόχρονα να αναδείξει τη μεγάλη του αγάπη για την ποίηση, αλλά και τη μεγάλη αγάπη που του είχαν και του έχουν οι ποιητές.

— Περιλαμβάνει: Ποιήματα του Τσε, κείμενα και διηγήματά του, ποιήματα, κείμενα και τραγούδια που γράψανε άλλοι για τον Τσε, αγαπημένα του ποιήματα, ποιήματα που άφησε στη σύζυγό του φεύγοντας για τη Βολιβία, ποιήματα που κουβάλαγε μαζί του μέχρι την τελευταία στιγμή…

— Με Εισαγωγή στην ποίησή του, εκτενή Χρονοβιοεργογραφία (Τα Γεγονότα πίσω από το Κείμενα), Επίμετρο (Οι ποιητές του Τσε με 54 ποιήματα και 29 κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο) και με πλήθος αναφορών, αναδεικνύεται ακόμη, ο αδηφάγος αναγνώστης, ο κριτικός λογοτεχνίας, ο σκακιστής, ο οικονομολόγος, ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος Τσε.

— Τεκμηριώνεται με αποσπάσματα από τα βιβλία της Αλέιδα Μαρτς, της Ίλντα Γαδέα, του ίδιου του Τσε (Ημερολόγιά του, Επιστολές του, ομιλίες του), των βιογράφων του...

— Συνοδεύεται από αλφαβητικό ευρετήριο ονομάτων και ακρωνυμίων, εφτά πορτρέτα διά χειρός μεταφραστή, είκοσι πέντε φωτογραφίες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι του φωτογράφου Τσε, και πλήθος υποσημειώσεων…

Με Εισαγωγή στην ποίησή του, εκτενή Χρονοβιοεργογραφία (Τα Γεγονότα πίσω από το Κείμενα), Επίμετρο (Οι ποιητές του Τσε με 54 ποιήματα και 29 κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο) και με πλήθος αναφορών, αναδεικνύεται ακόμη, ο αδηφάγος αναγνώστης, ο κριτικός λογοτεχνίας, ο σκακιστής, ο οικονομολόγος, ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος Τσε.

 

*

Aramís Fuente Hernández

Αγαπητοί σύντροφοι:

Η αποψινή βραδιά θα είναι αφιερωμένη στην ποίηση, τιμώντας αυτόν τον εξαιρετικό επαναστάτη που υπήρξε ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, στην 58η επέτειο της πτώσης του στη Βολιβία.

Με τη βοήθεια ποιητών και μελετητών, θα εμβαθύνουμε σε αυτή την ακόμη όχι αρκετά γνωστή πτυχή του Τσε Γκεβάρα και για άλλη μια φορά, με την ποίηση ως λάβαρό μας, θα  επιβεβαιωθούν οι τεράστιες αξίες του ανθρώπου που ο Φιντέλ χαρακτήρισε ως ένα «ηθικό γίγαντα».

«Ο Τσε», είπε ο σύντροφος Αρμάντο Χαρτ Ντάβαλος, διακεκριμένος κουβανός διανοούμενος και επαναστάτης που τον γνώριζε πολύ καλά, «είναι η πηγή της ποίησης που χρειάζεται ο 21ος αιώνας, επειδή για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, με το παράδειγμα της ζωής του, φώτισε το όνειρο για κάτι που ο κόσμος χρειάζεται να συνειδητοποιήσει, προκειμένου να πραγματοποιήσει τα ιδανικά της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ευημερίας για όλους».

Για να τυποποιήσει την αληθινή γενεαλογία του Τσε, ο Χαρτ δεν μίλησε για τις επικές του μάχες, ούτε για την διαβόητη απλότητά του σε συνδυασμό με την αναγνωρισμένη τόλμη του να βρίσκεται πάντα στα πιο επικίνδυνα μέρη ή να προτείνεται για τα πιο δύσκολα καθήκοντα. Δεν μίλησε για τις πεποιθήσεις και τις αξίες του, ούτε για την προθυμία του, όπως έλεγε ο Φιντέλ, να αγωνιστεί μέχρι τη νίκη ή να πεθάνει για την ελευθερία των λαών, που τον μετέτρεψε σε παγκόσμιο σημείο αναφοράς.

Μίλησε για τον Τσε ως πηγή ποίησης, ποιητής ο ίδιος, υπό την έννοια ότι γι' αυτόν, το πάν επικεντρώνονταν σε: ακλόνητο θάρρος, εξαιρετική διάνοια και κουλτούρα, ειλικρίνεια και συντροφικότητα, νόημα της ζωής και της δράσης μετασχηματισμού, που συνέλαβε την Επανάσταση ως την ουσιώδη οδό της ύπαρξής του.

Αυτός που όρισε με εξαιρετική σαφήνεια ότι το να είσαι επαναστάτης σήμαινε να φτάσεις στο υψηλότερο σκαλοπάτι του ανθρώπινου είδους. Ήταν αυτός που πάντα ζούσε ριζωμένος στις αρχές και τις αξίες μιας ασκητικής και αφοσιωμένης ζωής, υπερασπιζόμενος με πάθος την αντίληψη ότι «Η Επανάσταση δεν είναι λόγια του αέρα για να επωφεληθείς από αυτήν, αλλά, βρίσκεται μέσα στην καρδιά για να πεθάνεις γι' αυτήν».

Ο άνθρωπος που ζητούσε από τους νέους φρεσκάδα, δυναμισμό, τόλμη και θράσος, και τους καλούσε να βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή όλων των διεργασιών. Εκείνος που εναρμόνισε στη δική του μορφή και δράση πολλές από τις καλύτερες αξίες του ανθρώπινου γένους.

Θέλω να σας ευχαριστήσω όλους σας για την παρουσία σας και επίσης τον σύντροφο Βελισσάριο Κοσσιβάκη για την ευαισθησία, όσον αφορά την οργάνωση, σε αυτή την περίσταση, με νέες και ανανεωμένες προσεγγίσεις, του φόρου τιμής που αξίζει στον Τσε μιας νέας επετείου για την πτώση του και το πέρασμα στην αιωνιότητα. Ευχαριστώ επίσης τον αγαπητό σύντροφο Μπάμπη Ζαφειράτο για το σημαντικό έργο που επιτέλεσε αφήνοντας ως καρπό αυτό το έργο που σήμερα παρουσιάζεται υπό τον τίτλο ''Ο ΤΣΕ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ - Ο Ποιητής των Ποιητών'', δημοσιευμένη από τον εκδοτικό οίκο NEW STAR.

Ευχαριστώ, βεβαίως, όλους όσους που σ' αυτή την βραδιά θα συνεισφέρουν σημαντικά στοιχεία για τον Τσε Γκεβάρα, την προσωπικότητά του, το ποιητικό του έργο και τις αξίες του ως ανθρώπου και επαναστάτη.

Ο εθνικός ποιητής της Κούβας, Νικολάς Γκιγιέν, στην ωραιότερη ποίησή του που έγραψε μετά την είδηση του θανάτου του Τσε Γκεβάρα, προφήτευσε: «Βρίσκεσαι παντού,/ ζωντανός, όπως δεν σε ήθελαν».

Και έτσι ο Τσε Γκεβάρα είναι, ζωντανός και αντιμετωπίζει νέες μάχες. Το πνεύμα του βρίσκεται στον αγώνα του κουβανικού λαού ενάντια στον σκληρό και ενισχυμένο αποκλεισμό και τις ιμπεριαλιστικές επιθετικότητες, στην αντίσταση και τον ηρωισμό της Παλαιστίνης που δέχτηκε επίθεση, αποκαλύπτοντας και κατηγορώντας τους εγκληματίες Σιωνιστές, την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών που τους στηρίζει υποστηρίζοντας αυτή τη γενοκτονία, μαζί με άλλους που ενεργούν για να χλευάσουν την ανθρωπότητα.

Μόλις σκηνοθέτησαν μια τρομοκρατική ενέργεια που δείχνει μέχρι που είναι ικανοί να φτάσουν με τη σύλληψη περισσότερων από 400 μελών του ανθρωπιστικού στολίσκου Global Sumud. Το Ισραήλ πρέπει να σταματήσει την ασέβειά του στο διεθνές δίκαιο, καθώς και τον αποκλεισμό και τη γενοκτονία του κατά του παλαιστινιακού λαού στη Γάζα.

Ο κόσμος αξιώνει να σταματήσουν αυτή η γενοκτονία, καθώς και όλες οι εγκληματικές ενέργειες που διαπράττονται. Από εδώ, επιβεβαιώνουμε την ακλόνητη αλληλεγγύη μας με τον ηρωικό παλαιστινιακό λαό.

Καταδικάζουμε επίσης τις ανεύθυνες και επικίνδυνες ενέργειες της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών με την κλιμάκωση των ενεργειών της για να δικαιολογήσει μια στρατιωτική επίθεση κατά της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας, επιδιώκοντας να ιδιοποιηθεί το πετρέλαιο και άλλους φυσικούς πόρους της.

Ο Τσε Γκεβάρα, μεταμορφωμένος σε ποίηση, συνεχίζει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή σε υπεράσπιση των καταπιεσμένων και των δίκαιων σκοπών, προτρέποντάς μας να βιώσουμε προσωπικά κάθε αδικία, κάθε ταπείνωση του ανθρώπου οπουδήποτε στον κόσμο. Ζει και θα ζει σε κάθε άνδρα και γυναίκα που είναι πρόθυμοι να αγωνιστούν για έναν κόσμο δικαιοσύνης και ειρήνης.

Μέχρι τη νίκη για πάντα!

*

Νίκος Καρανδρέας

Η σκέψη, σε στιγμές όπως η τωρινή, με αφορμή τα 54 χρόνια από τη δολοφονία του Τσε, πηγαίνει σ’ όλους και όλες, τα εκατομμύρια των εξεγερμένων της εποχής μας και της ιστορίας ολόκληρης που δεν δίστασαν να θυσιάσουν και τη ζωή τους για μιά καλλίτερη, δικαιότερη κοινωνία για όλους.

Όμως ο Τσέ, στη δικιά μας τουλάχιστον εποχή, ξεχώρισε χάρη στα ιδιαίτερά του χαρακτηριστικά, το συνδυασμό του αυθορμητισμού και της βαθιάς μελέτης, την πρωτοβουλία και την ικανότητα ένταξης στα πιό πρωτοπόρα τμήματα του λαού όπου κατάφερνε να καθοδηγεί και να μαθαίνει, να αφομοιώνει τα πιό προοδευτικά στοιχεία στοιχεία που ξεπηδούσαν μέσα από τη λαϊκή πάλη.

Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα, συνειδητός κομμουνιστής επαναστάτης, συνεχιστής και διαμορφωτής της διαλεκτικής της μαρξιστικής – λενινιστικής θεωρίας και πράξης, είναι ταυτόχρονα δημιούργημα και δημιουργός της επαναστατικής διαδικασίας στη Κούβα, στη Λ. Αμερική και σ’ ολόκληρο τον κόσμο καθώς οι ίδιες οι συνθήκες και ανάγκες της τον βοήθησαν να καταλάβει και να εφαρμόσει στη πράξη τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Όταν ο Τσε εντάχθηκε στο ένοπλο τμήμα του Κινήματος της 26 Ιούλη που καθοδηγούσε ο Φ. Κάστρο, ήρθε σε επαφή με το πιό μαχητικό τμήμα του κουβανικού προοδευτικού κινήματος, που είχε αφομοιώσει τις εμπειρίες μιας 90χρονης επαναστατικής ιστορίας με αντιαποικιοκρατικά, αστικοδημοκρατικά και αντιιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά. H οικονομική και πολιτική επικυριαρχία των ΗΠΑ, αλλά και η επίδραση των κομμουνιστικών ιδεών, είχαν ωθήσει την πολιτική σκέψη πέρα από τα προοδευτικά αστικά πλαίσια.

Ο επαναστατικός ένοπλος αγώνας, η κατάληψη της εξουσίας και η τεράστια ανάπτυξη της λαϊκής πάλης που ακολούθησε οδήγησαν στη γοργή υπερνίκηση της ντόπιας και εξωτερικής οικονομικής και στρατιωτικής αντίδρασης, με αποκορύφωμα τη νίκη στο Κόλπο των Χοίρων. Χτυπήθηκαν αποφασιστικά οι οικονομικές δομές του ιμπεριαλιστικού και ντόπιου κεφαλαίου στη πόλη και στην ύπαιθρο, πάρθηκαν τα πρώτα μέτρα για τη βελτίωση του πολιτιστικού και βιοτικού επιπέδου του λαού.

Ο Τσε μπροστά στα προβλήματα οικονομικά, κοινωνικά, που όπως είναι φυσικό, εμφανίστηκαν μετά τη νίκη της Κουβανικής Επανάστασης, μέσα στα πλαίσια του σκληρού ταξικού αγώνα και στη προσπάθεια απόκρουσης της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας, μπόρεσε να διαμορφώσει μιά δική του άποψη για βασικές πλευρές της οικοδόμησης του σοσιαλισμού.        

Η ιδέες του για την οικονομία, το κράτος και το κοινωνικό υποκείμενο, τον συνειδητό εργαζόμενο – επαναστάτη, τον δημιουργό της καινούργιας κοινωνίας, διατηρούν και σήμερα τη μεγάλη τους σημασία.

 Οι ιδέες αυτές προέκυψαν τόσο από την μαρξιστική ανάλυση της κουβανικής πραγματικότητας, όσο και από την μελέτη των θεωρητικών και πρακτικών εξελίξεων και διαπάλης στη Σοβιετική Ένωση, την Κίνα, τη Γιουγκοσλαβία και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες καθώς και από τις εμπειρίες των επαναστατικών κινημάτων, στην Ασία, την Ευρώπη, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

Η καθοριστική δράση του Τσε κατά τα πρώτα χρόνια μετα τη νίκη της επανάστασης στην πολιτική πάλη και στους τομείς των εξωτερικών σχέσεων και της οικονομίας βασίστηκε και πάλι στις κλασσικές αναλύσεις για το σοσιαλιστικό κράτος και τη δικτατορία του προλεταριάτου, με την μαρξιστική έννοια του όρου. Έννοια που εκφράζει την πολιτική κυριαρχία της εργατικής τάξης και που συμπληρώνεται από τη μεγαλύτερη δυνατή ανάπτυξη της δημοκρατίας για τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών και τη συνειδητή συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση και λήψη των αποφάσεων, στον ουσιαστικό έλεγχο του κόμματος και της κυβέρνησης. Προσπάθησε πολύ ώστε να διατηρηθεί, μετά τις πρώτες στιγμές της επαναστατικής έξαρσης, αναλλοίωτη η ζωντάνια του λαού με την αποφυγή λαθών που απομακρύνουν τις μάζες, την αντιμετώπιση κρατικιστικών και γραφειοκρατικών μεθόδων, και την ανάπτυξη των καλλίτερων χαρακτηριστικών των ανθρώπων που εκφράζονται με τη συνειδητή συμμετοχή στα κοινά, τη συνειδητή εργασία, τον αλτρουϊσμό, την έμπρακτη διεθνιστική αλληλεγγύη. 

Οι απόψεις του Τσε βρίσκονταν στον αντίποδα των κυρίαρχων τάσεων στην Σοβιετική Ένωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες όπου είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται το μοντέλλο της οικονομικής αυτοδιαχείρησης των επιχειρήσεων, η επέκταση των υλικών κινήτρων για τη βελτίωση της παραγωγής και η χρησιμοποίηση του νόμου της αξίας και των εμπορευματικών σχέσεων ανάμεσα στις επιχειρήσεις. Η άποψή του πως μια τέτοια προσέγγιση οδηγεί νομοτελειακά στην «πλήρη εμπορευματοποίηση, δηλαδή στην επιστροφή στις καπιταλιστικές σχέσεις», δυστυχώς επιβεβαιώθηκε.

Ο Τσε προώθησε ένα άλλο μοντέλλο, το «προϋπολογιστικό σύστημα χρηματοδότησης» με συγκεντροποίηση της διεύθυνσης του συνόλου των κλάδων της οικονομίας, αύξηση της συμμετοχής των εργαζομένων στη λήψη των αποφάσεων και τον έλεγχο καθώς και σταδιακή μείωση των υλικών κινήτρων προς όφελος των ηθικών, στη βάση της ανάπτυξης σοσιαλιστικής κοινωνικής συνείδησης, θεωρώντας πως η συνειδητή στάση του ανθρώπου είναι καθοριστική στην προσπάθεια για τη δημιουργία της καινούργιας κοινωνίας. Με τα λόγια του: «Ο άνθρωπος είναι ο συνειδητός πρωταγωνιστής της ιστορίας. Δίχως αυτή τη συνείδηση, που περιλαμβάνει τη συνείδησή του ως κοινωνικό ον, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κομμουνισμός».

Ο Τσε ήταν ένα αδέσμευτο πνεύμα. Η μόνη του δέσμευση ήταν η επανάσταση, η προσφορά με κάθε τρόπο στην ανάπτυξη επαναστατικής συνείδησης, της επαναστατικής διαδικασίας. Η δέσμευση αυτή, ξεκινώντας από ένα εφηβικό ρομαντισμό,  αναπτύχθηκε μέσα από τη συμμετοχή του στην Κουβανική Επανάσταση, μέσα στην οργανωμένη πάλη με τη καθοδήγηση του Φιντέλ Κάστρο, μέσα στη γοργή μετατροπή της επανάστασης από αντιιμπεριαλιστική σε σοσιαλιστική.

Μπαίνοντας με τον Φιντέλ και τους άλλους συντρόφους μέσα στη Γκράνμα, πολεμώντας στο Κογκό και στη Βολιβία, ο Τσε είχε απόλυτη συναίσθηση του κινδύνου.

Το μήνυμά του στη Τρικοντινετάλ, που δημοσιεύτηκε την άνοιξη του 1967, 6 μήνες πριν το θάνατό του, τελειώνει με τα παρακάτω λόγια:

Αν εμείς, σε ένα μικρό μέρος του παγκόσμιου χάρτη, αποδειχτούμε ικανοί να επιτελέσουμε το καθήκον μας και θέσουμε στη διάθεση αυτής της πάλης αυτό που μας είναι επιτρεπτό να δώσουμε: τις ζωές μας, τη θυσία μας, και αν κάποτε πρέπει να αφήσουμε την τελευταία μας πνοή σε κάποια γη, που θα είναι πιά δικιά μας αφού θα έχει ποτιστεί με το αίμα μας, τότε μάθετε ότι έχουμε μετρήσει καλά το μπόϊ μας και πως πιστεύουμε πως δεν είμαστε παρά μόνο ένα κομμάτι του μεγάλου στρατού του προλεταριάτου. Είμαστε ωστόσο περήφανοι γιατί διδαχτήκαμε από την κουβανική Επανάσταση και από τον αρχηγό της το μεγάλο μάθημα  που ξεπήδησε από τη δράση και τη στάση του σ’ αυτή τη μεριά της γης:

« Τι σημασία έχουν οι κίνδυνοι ή οι θυσίες ενός ανθρώπου ή ενός έθνους όταν απειλείται το μέλλον της ανθρωπότητας ;  »

Όλη μας η δράση είναι μια κραυγή πολέμου ενάντια στον ιμπεριαλισμό και μια παλλόμενη έκκληση για την ενότητα των λαών ενάντια στο μεγάλο εχθρό του ανθρώπινου γένους: τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Δεν έχει σημασία που θα μας βρει ο θάνατος: θα είναι καλοδεχούμενος, φτάνει ν΄ ακουστεί η πολεμική μας κραυγή, φτάνει ένα άλλο χέρι ν΄ απλωθεί για να πάρει το όπλο μας, φτάνει άλλοι άνθρωποι να σηκωθούν για να τραγουδίσουν τα πένθιμα εμβατήρια με τον ρυθικό κρότο των πολυβόλων και με καινούργιες ιαχές πολέμου και νίκης.

* * *

«Ο ΤΣΕ της Ποίησης». Μπάμπης Ζαφειράτος, ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2025 στο STUDIO new star art cinema με θέμα την παρουσίαση του βιβλίου «Ο ΤΣΕ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ - Ο Ποιητής Των Ποιητών» σε εισαγωγή, μετάφραση, σχολιασμό, σημειώσεις και σχέδια του Μπάμπη Ζαφειράτου.

58 χρόνια από τη δολοφονία του Τσε στις 9 Οκτωβρίου 1967 στη Βολιβία.

Χαιρέτισαν:

Ο Πρέσβης της Κούβας στην Ελλάδα
Aramís Fuente Hernández
Ο Πρόεδρος του Ελληνοκουβανικού Συνδέσμου Φιλίας και Αλληλεγγύης
Νίκος Καρανδρέας

Μίλησαν

Γιώργος Κεντρωτής, συγγραφέας, τέως καθηγητής Θεωρίας της Μετάφρασης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
Βύρων Κώττης, τέως καθηγητής Νέων Ελληνικών και Συγκριτικής Φιλολογίας (Πανεπιστήμιο Ρεν 2, Γκρενόμπλ 3, Νεοελληνικό Ινστιτούτο Σορβόννης 4).
Νίκος Μόττας, πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας.
Μπάμπης Ζαφειράτος, ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής.

Ο Εκδότης Βελισσάριος Κοσσυβάκης θα συντονίσει την εκδήλωση.

Την εκδήλωση θα πλαισιώσουν μουσικά
Ευτυχία Μπίμη - Τραγούδι 
Βασίλης Καβουκίδης – Πιάνο

Το βιβλίο επικεντρώνεται στον ποιητή Τσε, μια πολύ λίγο γνωστή πλευρά του, επιχειρώντας ταυτόχρονα να αναδείξει τη μεγάλη αγάπη του για την ποίηση, αλλά και τη μεγάλη αγάπη που του είχαν οι ποιητές. Θα μπορούσε κάλλιστα να ειπωθεί πως ο Τσε είναι Ο Ποιητής των Ποιητών, αφού —εκτός του ότι τα ποιήματά του έχουνε αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία και ο ίδιος είναι ο Μεγάλος Ποιητής της Επανάστασης— η ποίηση και οι ποιητές δεν τον εγκαταλείψανε ποτέ.

*

Ευχαριστίες άπειρες

Στον σύντροφο Στέργιο Βασιλείου Στέργιος Βασιλείου, συγγραφέα (και πολλά άλλα - βιβλιονέτ), διαχειριστή του μπλογκ Αριστερά και Πολιτική, μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ) και... καναλάρχη (STERGIOS VASILEIOU SASTINAP), για την ευγενική προσφορά του βιντεοληπτικού και φωτογραφικού υλικού.

*