Για ναυαγούς που θέλουν να κολυμπήσουν. Το σημείωμα άλλοτε βιαστικό και ταραγμένο, άλλοτε φλύαρο ή λακωνικό, ακατάληπτο κι ερμητικό, κακογραμμένο κι αδέξιο, ευδιάκριτο ή ξεθωριασμένο. Μπουκαλάκια, φιαλίδια, φιάλες αερίου. Μποτίλιες, μποτίλιες, μποτίλιες... Με καθορισμένο, πάντοτε, στίγμα.
Καλή στεριά, συνταξιδιώτες...
Ή καλή θάλασσα.
Άνοιξαν οι πύλες της μεγάλης εικαστικής έκθεσης που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ, στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων - Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ - ΕΣΑ), με θέμα την αντίσταση στις φυλακές και τις εξορίες και τίτλο«Μπόλικη πέτρα, μπόλικη καρδιά», δανεισμένο από στίχο που έγραψε ο Γ. Ρίτσος όντας εξόριστος στη Μακρόνησο.
Πλήθος κόσμου έδωσε το «παρών» ανάμεσά τους και πολλοί εικαστικοί, καθώς και πολλοί συγγενείς των δημιουργών που έργα τους φιλοξενούνται στην έκθεση.
Ένας πραγματικός άθλος, μικρή αποπληρωμή του χρέους στους χιλιάδες αλύγιστους της Γυάρου, ήταν η κατασκευή και η τοποθέτηση του Μνημείου του ΚΚΕ, σε όλες τις φάσεις του έργου: Από την ολοκλήρωσή του στο μηχανουργείο των αδερφών Παπαδάκη, μέχρι την αποκάλυψή του το Σάββατο στο θανατονήσι.
Η αποστολή αυτή δεν θα μπορούσε να γίνει εφικτή, αν δεν υπήρχε από πίσω η δουλειά δεκάδων συντρόφων, στο σχεδιασμό μέχρι και της τελευταίας λεπτομέρειας για την μεταφορά και εγκατάσταση του μνημείου στη Γυάρο.
Αν δεν υπήρχε από πίσω η αυταπάρνηση, η καρτερικότητα, το πείσμα, ο ενθουσιασμός, αλλά και η τέχνη όλων των μελών της ομάδας των συντρόφων που ανέλαβε να σηκώσει το εμβληματικό Μνημείο στον κακοτράχαλο και άνυδρο τόπο της Γυάρου.
Της ομάδας που έφτιαξε μέχρι και «καταπέλτη» με μαδέρια και σκαλωσιές στην γκρεμισμένη αποβάθρα, για να μπορέσουν τα πλοία να αποβιβάσουν με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια τον κόσμο που θα έφτανε το Σάββατο στο νησί.
Αν δεν υπήρχε από πίσω η μεθοδική και επίμονη δουλειά των συντρόφων από τις Μεταφορές, οι ακατάλυτοι δεσμοί των κομμουνιστών ναυτεργατών με τον κλάδο τους, που έκανε εφικτό να βρεθούν τα πλοία για μια τέτοια δύσκολη αποστολή, με κόντρα τον καιρό και σε ένα νησί που το δέρνει ο αέρας, με μικρά μόνο διαλείμματα στη διάρκεια του χρόνου.
Σ’ ένα νησί όπου η μοναδική αποβάθρα στέκει ρημαγμένη στην παραλία του 4ου όρμου, σημάδι εγκατάλειψης, αυτού του ιστορικού, μαρτυρικού τόπου, όπως άλλωστε και τα εναπομείναντα κτίρια, όπου χάσκουν γκρεμισμένα ντουβάρια και πεσμένες σκεπές, από την «επίθεση» του χρόνου, αλλά και του Πολεμικού Ναυτικού, που τα χρησιμοποιούσε σε για πολλά χρόνια ως στόχο στις ασκήσεις του.
Η αποστολή αυτή δεν θα γινόταν εφικτή αν δεν υπήρχε από πίσω η αίσθηση της μεγάλης ευθύνης εκατοντάδων μελών, οπαδών και φίλων του κόμματος, που ανέλαβαν ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους να ταξιδέψουν στη Γυάρο μέσα σε αντίξοες συνθήκες για να αποτίσουν τον αναγκαίο φόρο τιμής, για λογαριασμό όλων εκείνων που ήθελαν να κάνουν το ταξίδι, αλλά οι δυσκολίες της αποστολής έκαναν απαγορευτική μια πιο μαζική μετακίνηση στο θανατονήσι για την αποκάλυψη του Μνημείου.
Ήταν λοιπόν ένα έργο μεγάλο, σύνθετο και δύσκολο. Ένα στοίχημα που έπρεπε να κερδηθεί κόντρα σε πολλές υπαρκτές και αντικειμενικές δυσκολίες.
Και κερδήθηκε. Με τη συλλογική ευθύνη και δουλειά του Κόμματος, όσες αντιξοότητες ή δυσκολίες κι αν προέκυψαν σε κάθε φάση της προετοιμασίας και της υλοποίησή του.
Από το μηχανουργείο στο θανατονήσι
Πάνω από μισό χρόνο, παράλληλα με τη φιλοτέχνηση του Μνημείου από τον Α. Μυρωδιά, ξεκίνησαν όλες οι εργασίες για την εγκατάσταση του Μνημείου στη Γυάρο.
Και μόνο κοιτάζοντας στον χάρτη αυτόν τον δυσπρόσιτο τόπο που η αστική τάξη επέλεξε για τόπο ψυχολογικής, σωματικής, ακόμα και φυσικής εξόντωσης χιλιάδων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, καταλαβαίνει πως τίποτα δεν μπορούσε να αφεθεί στην τύχη, από την ώρα που το καράβι θα φόρτωνε τα αναγκαία υλικά για τη μεταφορά του Μνημείου στην Γυάρο, πριν από είκοσι και πλέον μέρες: Από τα σκαπτικά εργαλεία, τους γερανούς, τις πέτρες και τα άλλα οικοδομικά υλικά, μέχρι τα χρειαζούμενα για την επιμελητεία, που λειτούργησε υποδειγματικά όλες αυτές τις μέρες, διασφαλίζοντας τις καλύτερες δυνατές συνθήκες διαβίωσης στο νησί για τους δεκάδες της ομάδας που δούλευαν ατελείωτες ώρες, χωρίς να λογαριάζουν κούραση, αν είναι μέρα ή νύχτα, αν έχει ήλιο ή βροχή.
Με μια συγκλονιστική εκδήλωση που γέμισε συγκίνηση, μνήμες, και με την πεποίθηση ότι στο τέλος θα νικήσουμε, έγιναν σήμερα Σάββατο τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στη Γυάρο.
«Δε σας ξεχνάμε. Δόξα και τιμή στους αγωνιστές της Γυάρου».
Με αυτό το πανό να δεσπόζει στους τοίχους των φυλακών στη Γυάρο και με την κόκκινη σημαία να ανεμίζει περήφανα, με τη «Ρωγμή» να κυριαρχεί, το ΚΚΕ τίμησε τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, όλους όσοι φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, βασανίστηκαν ή άφησαν τη ζωή τους σε αυτόν τον ξερότοπο καταμεσής του Αιγαίου.
Στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, μίλησε ο ΓΓ της ΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας, ενώ απηύθυναν χαιρετισμό ο Δημήτρης Γόντικας, μέλος της ΚΕ:
Και ο Αντώνης Μυρωδιάς, γλύπτης που φιλοτέχνησε το μνημείο «Ρωγμή»:
Η συγκίνηση ήταν διάχυτη. Εκεί βρέθηκαν σήμερα αγωνιστές που είχαν περάσει από τα χώματα της Γυάρου ως εξόριστοι, ή γυναίκες και αδελφές εξόριστων, που ανέσυραν στη μνήμη τους στιγμές και ιστορίες.
Εκεί βρέθηκαν και οι απόγονοι εξόριστων, που περπάτησαν εκεί όπου είχαν βασανιστεί, αγωνιστεί και κρατήσει τη σημαία του ΚΚΕ ψηλά οι αγωνιστές, ενώ ιδιαίτερη ήταν η μαζική παρουσία της νεολαίας.
Το τεράστιο κτίριο των φυλακών προσέλκυσε τα βλέμματα, ενώ δεν ήταν λίγοι εκείνοι που προσπαθούσαν να δουν μέσα, να φανταστούν τις σκληρές συνθήκες στις οποίες έζησαν οι εξόριστοι, να οσμιστούν την πάλη της ζωής με τα βασανιστήρια και το θάνατο, τον ηρωισμό και τη θυσία χιλιάδων ανθρώπων που δε λύγισαν.
Το νέο λεύκωμα της «Σύγχρονης Εποχής» για τη Γυάρο, που διακινούνταν στην εκδήλωση, έγινε ανάρπαστο, συμβάλλοντας στην γνώση και την κατανόηση του χώρου και της ιστορίας του.
Απέναντι ακριβώς από το κτίριο των φυλακών, δεσπόζει το μνημείο του ΚΚΕ, η «Ρωγμή», που τονίζει ότι οι αγώνες και οι θυσίες δεν πάνε χαμένες, αλλά μπαίνουν σφήνα στο άδικο σύστημα.
Στο τέλος της εκδήλωσης, στεφάνια στο μνημείο κατέθεσαν εκ μέρους του ΚΚΕ, ο ΓΓ της ΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας και εκ μέρους της ΚΝΕ ο Νίκος Αμπατιέλος, Γραμματέας του ΚΣ. Στη συνέχεια, έγινε προσκλητήριο νεκρών, τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή και η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τη Διεθνή στέλνοντας το μήνυμα:
«Είμαστε εδώ, για να ακουμπήσουμε στον ίδιο τοίχο που ακουμπήσανε και οι σύντροφοί μας.
Είμαστε εδώ, αντλώντας δύναμη για τις μάχες που είναι μπροστά. Σπουδάζουμε, εδώ, στον τόπο του μαρτυρίου, το μάθημα της ανειρήνευτης, της ανυποχώρητης πάλης.
Αυτές, οι είκοσι μία ρωγμές στο μνημείο, όσα και τα χρόνια λειτουργίας της φυλακής, μας δείχνουν το δρόμο.
Όσο ισχυρός και να είναι ο αντίπαλος. Όσο βάναυσος. Εμείς θα νικήσουμε. Εμείς θα ανοίγουμε κάθε μέρα, κάθε ώρα, και μια καινούργια ρωγμή σε αυτό το σάπιο σύστημα, ώσπου να καταρρεύσει μέσα από τις ίδιες τις αντιφάσεις του, κάτω από τα σφοδρά χτυπήματα της επαναστατημένης εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Για αυτό είμαστε εδώ. Να βεβαιώσουμε τους συντρόφους που χάθηκαν σε άνιση μάχη κι αγώνα, πως όχι μόνο τίποτα δεν πάει χαμένο μα και πως ακριβώς η θυσία τους είναι το λίπασμα στους αγώνες που έρχονται» (Από την ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα στην εκδήλωση για την αποκάλυψη του μνημείου «Ρωγμή» στη Γυάρο - Ολόκληρη η ομιλία του Δ. Κουτσούμπα παρακάτω).
Το μνημείο είναι δικαίωση του αγώνα και της θυσίας των αγωνιστών του ΚΚΕ
Στον χαιρετισμό του, ο Δημήτρης Γόντικας, μεταξύ άλλων, επισήμανε ότι η ομάδα των συντρόφων που ανέλαβε την ευθύνη να μεταφέρει και να τοποθετήσει το μνημείο της ΚΕ έφερε σε πέρας ένα μεγάλο, σύνθετο και αρκετά δύσκολο έργο.
Σημείωσε, ότι το έργο αυτό κατέστη δυνατό να πραγματοποιηθεί και να ξεπεραστούν πολλές δυσκολίες χάρη στη συνειδητή, υπεύθυνη, καλά συντονισμένη, γεμάτη αυταπάρνηση και μεγάλο ενθουσιασμό δουλειά δεκάδων συντρόφων.
Όλοι είχαν πλήρη συνείδηση ότι το μνημείο αυτό είναι δικαίωση του αγώνα και της θυσίας των αγωνιστών του ΚΚΕ, ένας ύμνος στη δύναμη και την ακλόνητη πίστη τους, στη δύναμη των ιδεών του Κόμματος, που εμπνέουν και οδηγούν τους αγωνιστές σε μεγάλα και απίστευτα κατορθώματα.
Εκ μέρους της ΚΕ, ο Δ. Γόντικας ευχαρίστησε ιδιαίτερα τον πολιτικό μηχανικό Γιώργο Μητρόπουλο, που μαζί με άλλους μηχανικούς, αρχιτέκτονες, τοπογράφους και άλλους ειδικούς σχεδίασε τη μεταφορά και κυρίως την τοποθέτηση του μνημείου.
Ευχαρίστησε την ομάδα των οικοδόμων, που βοήθησε αποφασιστικά, ως ελάχιστη προσφορά στη μνήμη του συντρόφου Σταύρου Λίτσα.
Την ομάδα των υδραυλικών και ηλεκτρολόγων, τον Θανάση Στρουμπούλη, το «πολυεργαλείο» μας όπως τον χαρακτήρισε, τους χειριστές των γερανών, τον Παναγιώτη Σπυρόπουλο και το συνεργείο του, που ήρθαν από την Καλαμάτα για να χτίσουν τον πετρόχτιστο περίβολο του μνημείου.
Ακόμα, τους συντρόφους της επιμελητείας και ειδικά τον μάγειρα Λεωνίδα, τον Γιώργο Διαμαντόπουλο που διέθεσε το σκάφος του για τις ανάγκες επικοινωνίας με τη Σύρο και τους συντρόφους από την ΚΟ της Σύρου.
Επίσης, τους συντρόφους γιατρούς που συνόδευσαν την αποστολή, τους συντρόφους που είχαν την ευθύνη για την προετοιμασία και οργάνωση της αποστολής και ένα ιδιαίτερο ευχαριστώ στον γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά, καθώς και στους Μιχάλη και Χρήστο Παπαδάκη και στον Δήμο Βασίβαγλη, που διέθεσαν τα μηχανουργεία τους για να φτιαχτεί το μνημείο.
Κάλεσε, τέλος, σε συνέχιση της προσφοράς, τόσο για τις ανάγκες του μνημείου στη Γυάρο, όσο και για την προετοιμασία της ανέγερσης του μνημείου στη Μακρόνησο το επόμενο διάστημα.
Από την πλευρά του, ο Αντώνης Μυρωδιάς, εμφανώς συγκινημένος, τόνισε ότι αν και το μνημείο φέρει την υπογραφή του, το αποτέλεσμα είναι μια συλλογική προσπάθεια.
Ακόμα, υπογράμμισε την ιδιαίτερη προσφορά του ΚΚΕ που αναλαμβάνει τέτοιες δράσεις και γίνεται θεματοφύλακας της μνήμης και της ιστορικής αλήθειας. [Μετά τις φωτό ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας του Δημήτρη Κουτσούμπα].
Στο θανατονήσι της Γυάρου, σήμεραΣάββατο, στις 12 το μεσημέρι, τοΚΚΕθα τιμήσει μια ξεχωριστή πλευρά της 100χρονης Ιστορίας του, τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, όλους όσοι φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, βασανίστηκαν ή άφησαν τη ζωή τους σ' αυτόν τον ξερότοπο καταμεσής του Αιγαίου.
Η Γυάρος λειτούργησε συνολικά 21 χρόνια ως τόπος φυλάκισης και εξορίας για χιλιάδες κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές: 1947-1952, 1955-1961, 1967-1974.
Γυάρος, ο 1ος Όρμος
Ιδρύθηκε ως φυλακή, αν και δεν είχε κανένα στεγασμένο κτίριο.
«Στο συσσίτιο», 10/1947. Ο φύλακας Μαρίνος έβγαλε το μάτι του κρατούμενου Χριστόδουλου Χουλιάρα
«Γυναίκες στη Γυάρο», του Γ. Φαρσακίδη
Το στήσιμο της σκηνής Η-20 του 5ου όρμου. Ο Σάκης, ο Βασίλης, ο Στέργιος. Του Γ. Φαρσακίδη
