FILS DE GRÈCE: Να διαβάσουμε την Ιστορία ‒ Ο Διονύσης Γρηγοράτος για τη νέα του ταινία, στον Γράμμο του Πωλ Ελυάρ

Πωλ Ελυάρ
____________________
 
Ο Γράμμος
 
Ο Γράμμος είναι λίγο τραχύς
Όμως οι άνθρωποι τον μερεύουν

Τους βάρβαρους τους σκοτώνουμε
Συντομεύουμε τη νύχτα μας

Πιο κουτοί απ’ το μπαρούτι
Μας αγνοούν οι εχτροί μας

Δεν γνωρίζουν τίποτα για τον άνθρωπο
Ούτε για την αδάμαστη δύναμή του

Η καρδιά μας στιλβώνει την πέτρα


Παρθένο βουνό

Τα χορτάρια και τα λουλούδια

δε με εγκαταλείπουν

Η μυρουδιά τους ακολουθάει τον άνεμο

Τα κατσίκια παίζουν με τη νιότη τους

Ενας αητός ζυγιάζεται

στον ουρανό τον δίχως μυστικά

Ο ήλιος είναι ζωντανός

τα πόδια του πατάνε στη γη

Τα χρώματά του φτιάχνουν τα μάγουλα

που κοκκινίζουν απ' τον έρωτα.

*

Και το ανθρώπινο φως διαστέλλεται από άνεση

Ο άνθρωπος μεγεθυμένος

στην καρδιά ενός άφθαρτου κόσμου

εγγράφει τον ίσκιο του στον ουρανό

και πάνω στη γη τη φλόγα του.
 

(Μετάφραση: Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδου)

 

Η πρώτη από τις έξι ξυλογραφίες της Ζιζής Μακρή (1924-2014), που εικονογραφεί το πρώτο ποίημα του Ελυάρ «Γράμμος» (γαλλικός τίτλος «Le mont Grammos»), από το λεύκωμα:
«Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου» (Α΄έκδοση, «Grece, ma rose de raison», 1949)

«FILS DE GRÈCE»

«Μια ιστορία από το παρελθόν, που στοιχειώνει μέχρι και σήμερα»

O «Ριζοσπάστης» συζητά με τον Διονύση Γρηγοράτο με αφορμή τη νέα ταινία του 

Το βιογραφικό του Δ. Γρηγοράτου γνωστό και πλούσιο. Η πορεία του στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση μετρά πάνω από 40 χρόνια. «Παράσταση για ένα ρόλο» (Ειδική Διάκριση Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Nyon και διάκριση Ελλήνων κριτικών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης), «Ο φάκελος Πολκ στον αέρα» (Κρατικό Βραβείο Σεναρίου και άλλα τέσσερα βραβεία συντελεστών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης), «Κανείς δε χάνει σ' όλα (Green Prize, στο Φεστιβάλ του Καΐρου), «Στον αστερισμό του Πόρτο Λεόνε» (Κρατικό Βραβείο και υποψηφιότητα για τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Felix), «Το Δημοτικό μας Θέατρο» (Κρατικό Βραβείο Ντοκιμαντέρ), «Γεια σου περήφανη κι αθάνατη εργατιά» (συμμετοχές στα διεθνή Φεστιβάλ Τορόντο και Βανκούβερ). Πάνω από 100 ώρες fiction documentary στην ελληνική τηλεόραση.

Όταν του τα αναφέρουμε, μας λέει

«Εγώ θέλω η ταινία να γίνει είδηση, όχι η δουλιά μου γενικά. ΚΙ αυτό γιατί το θέμα έχει ιδιαιτερότητες, που πέρα από το καλλιτεχνικό κομμάτι πραγμάτωσης έχει και πολιτικό αντίκτυπο σήμερα». Και προσθέτει: «Η ταινία εξελίσσεται από το παρελθόν μέχρι σήμερα, αλλά παρακολουθείται από το σήμερα μέχρι πίσω. Στο πλάι της ηρωίδας θα μπουν στην Ιστορία ακόμα και οι θεατές που δε γνωρίζουν το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Θα μάθουν μαζί της».

Είμαι οπαδός της αυθεντικότητας

Ποιο είναι όμως το θέμα της ταινίας, τι ήταν αυτό που τον κέντρισε;

«Η ταινία πραγματεύεται το θέμα των παιδιών του Εμφυλίου. Ανάμεσα σε όλα τα άλλα που εξελίσσονταν, το λεγόμενο παιδομάζωμα ή παιδοσώσιμο ήταν κι αυτό ένα κυρίαρχο θέμα. Δεν είναι λίγο πράγμα η μετακίνηση 60.000 παιδιών από τρεις - τέσσερις νομούς. 30.000 μετακινήθηκαν από το Δημοκρατικό Στρατό στις τότε σοσιαλιστικές χώρες και 30.000 μεταφέρθηκαν από τον κυβερνητικό στρατό στις 52 "Παιδουπόλεις", που φτιάχτηκαν σε λιγότερο από 5 μήνες από τη βασίλισσα Φρειδερίκη».

Για να καταφέρει να γυρίσει την ταινία ο Διονύσης Γρηγοράτος, μας δηλώνει, 

«πραγματοποίησα έρευνα σε βιβλία, αρχεία και περιοχές, όπου είχαν διαδραματιστεί τα γεγονότα εντός κι εκτός Ελλάδος. Κοιταχτήκανε πολλές πλευρές. Για παράδειγμα υπάρχει ένα βιβλίο, που δεν καταλαβαίνω γιατί δεν έχει περάσει πολύ στη βιβλιογραφία, που το έχει γράψει η Φρειδερίκη. Ο ελληνικός τίτλος είναι "Μέτρο κατανόησης". Σε αυτό απαντά η ίδια στην προπαγάνδα που η ίδια είχε χτίσει. Καταλήγει με μια... γλαφυρή αφήγηση: "Αι κυρίαι της αυλής άφηναν τας οικογενείας τους και τα σπίτια των κι έπαιρναν τα όρη για να σώσουν τα παιδιά από τους αντάρτες. Ηταν ένας αγώνας δρόμου, όπου ενίοτε τον χάναμε, αλλά τις πιο πολλές φορές τον κερδίζαμε". Δηλαδή, ομολογεί άντε να προλάβουμε να πάρουμε τα παιδιά εμείς. Κι έτσι όλη η ιστορία παραμονής των παιδιών στις εστίες τους τινάζεται στον αέρα».

Και συνεχίζει:

«Το συγκεκριμένο θέμα αναζητά μεγάλη παραγωγή, έπρεπε να αντιμετωπίσω αυτό που λέμε σύνολα. Πέρα από τους ανθρώπους που στρατεύονται για να ολοκληρωθεί μια ταινία, είναι οι χώροι, τα ρούχα, οι συμπεριφορές, ακόμα και η ντοπιολαλιά, αφού μιλάμε για παιδιά χωριών. Σε αυτό βοήθησαν πολύ οι κάτοικοι του Νεστόριου, που εκεί ήταν το κέντρο της κινηματογράφησης στο Γράμμο και στο Βίτσι. Με ενοχλεί να βλέπω κάτι το οποίο η πραγματικότητα μου το χει δώσει διαφορετικά να αναπαριστάται και να μην είναι όπως στην πραγματικότητα. Είχα να κάνω και πρόσθετη εργασία. Κάποια ντοκουμέντα, όπως η μυθιστορηματική επίσκεψη του Πολ Ελυάρ, στο Γράμμο έπρεπε να επενδυθούν με λόγο. Βρήκα τον ακριβώς αντίστοιχο λόγο και τον έβαλα να ακούγεται στα γαλλικά. Ενα ετεροχρονισμένο ντουμπλάζ θα έλεγα...».

Υπηρετώντας αυτή την αυθεντικότητα στράφηκε σε έρευνα αρχειακού υλικού.

«Με βοήθησε πάρα πολύ, το γεγονός ότι βρέθηκαν κάποια κομμάτια αρχειακού υλικού ακυκλοφόρητα, που ανταποκρίνονταν στον ιστό της ιστορίας. Ετσι, το αρχειακό υλικό δε χρησιμοποιείται παραθετικά. Αντίθετα χρησιμοποιήθηκαν κομμάτια του που έχουν δραματοποιημένη υφή. Νομίζω ότι με αυτό τον τρόπο γίνεται πρώτη φορά στον ελληνικό κινηματογράφο και δεν ξέρω αν έχει γίνει με αυτό τον τρόπο και έξω».

Τα κομμάτια του αρχειακού υλικού πέρασαν στη μυθοπλασία

Σημειώνει ο Δ. Γρηγοράτος: 

«Το αρχειακό υλικό, επαναλαμβάνω, δεν πέρασε ως απλή παράθεση. Τα κομμάτια του αρχειακού υλικού μπαίνουν στη μυθοπλασία. Με αυτό τον τρόπο αποκτήσαμε αυθεντικά σύνολα, στα οποία έπρεπε να μπουν μέσα οι επώνυμοι ήρωες. Γι' αυτό ανέβηκα στο Γράμμο και γύρισα τα κομμάτια που ενσωματώνονται».

Πρόκειται λοιπόν, για μια ταινία μυθοπλασίας που συνθέτει:

• Ηθοποιούς με υπαρκτά πρόσωπα που έχουν βιώσει, πρωταγωνιστήσει στα γεγονότα.
• Επιλεγμένο αρχειακό υλικό, που τα δραματικά του στοιχεία ενσωματώνονται στην ταινία και προωθούν τη δράση της.
• Σκηνές αναπαράστασης που αλληλοσυμπληρώνονται με το αρχειακό υλικό σε ενιαίο σώμα, απλώνοντας τη δράση σε σημαντικές περιόδους και διαφορετικές χώρες.
• Σημαντικά πολιτικά πρόσωπα που βίωσαν τα γεγονότα με τη μορφή συνοδευτικών βίντεο σε blogs (όχι συνεντεύξεων).

«Η προσέγγιση πρέπει να γίνει από το σήμερα και να πάει στο παρελθόν. Να διαβάσουμε την Ιστορία. Ο άξονας είναι σημερινός, με ισχυρά άλλοθι που τον ενσωματώνουν στη συγκεκριμένη ιστορία. Είναι η εγγονή ενός παιδιού του εμφυλίου που θέλει να μάθει για τη γιαγιά της και ταυτόχρονα έχει ως επάγγελμά τον εντοπισμό αρχειακού υλικού και την αποκατάστασή του. Επομένως για δύο λόγους κι από DNA κι από τη δουλειά της λειτουργεί ως άξονας».

Ποιος μας δίνει τα παιδικά μας χρόνια; Κανείς! Μόνο η Ιστορία...

«Η ταινία διατρέχει όλη τη ζωή των παιδιών. Γίνεται αναφορά στην εκπαίδευση, στις σχέσεις. Αντιπαραθετικά. Τα παιδιά που πήγαν στις παιδουπόλεις είχαν πολλά ψυχολογικά προβλήματα, γιατί πέρασαν πολιτική αναμόρφωση. Ηταν από οικογένειες αριστερών, ήταν παιδιά ανταρτών. Ελάχιστα ήταν παιδιά χωρικών. Εκεί πάνω, έτσι κι αλλιώς, δεν μπορούσες να ήσουν ουδέτερος. Τους έλεγαν: "Εχεις νέα από τον κατσαπλιά τον πατέρα σου;"». Από την άλλη, για τα παιδιά που μεταφέρθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες: «Δεν ήταν εύκολο να ζεις έξω και να μη σου επιτρέπουν να γυρίσεις στην πατρίδα σου. Ομως, η ισχυρή ιδεολογική θωράκιση των γονιών τους τα βοηθούσε να νιώθουν ότι ανήκουν σε ένα μαχόμενο σύνολο που διεκδικεί».

Τι θέλει, όμως, ο ίδιος να μείνει στους θεατές;

«Το πρώτο είναι, ότι θα ήθελα να πάρει τις πραγματικές του διαστάσεις ένα γεγονός ιστορικό, που συσκοτίστηκε από την προπαγάνδα κι έχει γίνει μύθος. Να υπάρξει ιστορική αποκατάσταση. Ενα άλλο ζήτημα είναι, πώς εισπράττεται αυτό το ιστορικό γεγονός σήμερα. Θα υπάρξουν άνθρωποι, που θα προβληματιστούν, θα υπάρξουν όμως και κάποιοι που θα θυμώσουν, γιατί θα κατανοήσουν ότι δε γνώριζαν μια στιγμή της Ιστορίας μας. Πολυσύνθετη ταινία. Στόχος μου να γίνει μια πρώτη γνώση της Ιστορίας. Να υπάρξουν ερεθίσματα και να δοθεί αφορμή σ' αυτούς που θέλουν να ψάξουν περισσότερο».

Η ταινία είναι κάτι σαν road movie στην Ιστορία με στοιχεία σύγχρονης τραγωδίας για την απώλεια της παιδικής ζωής, τα ψυχολογικά τραύματα που τα έχουν σημαδέψει ως παιδιά και τα κουβαλούν ως ενήλικες, ζώντας ανάμεσά μας, την οικονομική και κοινωνική κρίση.

Οι προσθήκες στο αρχειακό υλικό και προσώπων που έχουν βιώσει τα γεγονότα, ανάμεσα τους η Ολυμπία Γελοδάρη- χορογράφος στα Μπολσόι, Οδησσό και Λυρική- και ο Γιώργος Παϊζιος- ονομαστός ηλεκτρολόγος εναερίτης- που συμπρωταγωνιστούν στην ταινία ως πρόσωπα (όχι συνεντεύξεις), δίνουν πρόσθετη διάσταση.

Τέλος,όπως λέει ο Δ. Γρηγοράτος,

«ο Γράμμος, τα βουνά, οι λήψεις των ανταρτών (...) δίνουν μια επική οπτική, που έπρεπε να ληφθεί υπόψη. Οι κορυφές του Γράμμου έχουν ένα δέος! Που δεν μπορείς να το καταλάβεις αν δεν τις έχεις δει. Ετσι αρχίζω...».

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 7/12/2014

Η υπόθεση της ταινίας

Αθήνα, 2008. Στο κατασκότεινο Πάρκο, το περιπολικό της Αστυνομίας - που ψάχνει για ένα κοριτσάκι, θύμα απαγωγής - εντοπίζει στην παιδική χαρά μια... ΓΙΑΓΙΑ, πεσμένη κάτω από τις κούνιες, σε ημικωματώδη κατάσταση! Αργότερα, στο νοσοκομείο, ο γιος και η εγγονή της - η ΕΡ'ΜΗ - που καταφτάνουν, φωτίζουν κάπως τα πράγματα όταν εξηγούν στην Αστυνομία και την Αντιτρομοκρατική πως πρόκειται για πολιτική πρόσφυγα από την πρώην Σοβιετική Ενωση που εδώ και χρόνια βρίσκεται σε κώμα ή σε «συνειδητή» κατάσταση να κοιμάται και να μη μιλάει!

Η ΕΡ'ΜΗ, πολιτική πρόσφυγας 3ης γενιάς, επηρεασμένη λόγω DNA από το αγωνιστικό παρελθόν του τόπου αλλά και από τον εργασιακό της χώρο - όπου εξειδικεύεται σε συνθέσεις αρχειακού υλικού και σύγχρονες κινηματογραφικές λήψεις και Comics - περνάει και στην πράξη έπειτα από ένα αναπάντεχο αλλά και αναμενόμενο συμβάν: Την απόπειρα της ΓΙΑΓΙΑΣ της να ξαναπαίξει ως παιδί, σκαρφαλώνοντας σε... κούνια παιδικής χαράς!!!

Ανασυνθέτει με τη βοήθεια δύο bloggers και ενός εξεγερμένου αλλά και συνειδητοποιημένου νεαρού - ονόματι ΣΥΜΒΑΤΟΣ - την ιστορία της ΓΙΑΓΙΑΣ και τριών άλλων ΠΑΙΔΙΩΝ που είχαν πρωταγωνιστήσει σε ένα απωθημένο γεγονός του Εμφυλίου Πολέμου: Το λεγόμενο - και συσκοτισμένο από την προπαγάνδα - «Παιδομάζωμα», προσεγγίζοντας την αλήθεια.

Παίζουν οι ηθοποιοί: Τζένη Σταυροπούλου, Πέτρος Γιασεμής, Γιάννης Θωμάς, Αντώνης Βλησίδης, Βίκυ Σταύρακα, Αλεξάντερ Γιελόνοβ και Παύλος Ορκόπουλος.

Πρόσωπα που έχουν βιώσει τα γεγονότα: Ολυμπία Γελοδάρη (χορογράφος, πρακτική εξάσκηση στα Μπολσόι, επικεφαλής στην Οπερα της Οδησσού, Λυρική Σκηνή) και Γιώργος Παΐζιος (παιδουπολίτης και ονομαστός εναερίτης της ΔΕΗ).

Παιδιά στο Γράμμο και στο Βίτσι και σε νεαρή ηλικία στην Τασκένδη: Αφροδίτη Τσιαούση, Μαρία Εγρέ, Θωμάς Γράβας, Γιάννης Καραμπάτζιας, Βασιλική Καραμπάτζια, Μάρθα Πασακοπούλου και Γωγώ Παπαλάμπρου.

Διεύθυνση φωτογραφίας: Γιάννης Βαλέρας, Μοντάζ: Γιάννης Τσιουλάκης, Μουσική (τσέλο): Georg Mertens, Συνεργάτες σκηνοθέτη: Νίκος Αξαρλής, Φάνης Δαλέζιος και Αντιγόνη Μητσιμπούνα - Δαβάκη.

Σενάριο - σκηνοθεσία: Διονύσης Γρηγοράτος, Παραγωγή: Κωνσταντίνος Δ. Γρηγοράτος.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 7/12/2014