ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
Πάντα εδώ, πάντα «παρών» με το έργο του
«Άφησες μόνο το χαμόγελό σου και χάθηκες στο βάθος»...
Δευτέρα 28/12/2020 - 09:02
Κι όλοι εμείς «σιγοντάρουμε το παράπονο της νύχτας» κι αναρωτιόμαστε «ποιος άλλαξε του χρόνου τη ροή» κι ανέκοψε τη ροή αυτής της δημιουργίας.
«Γλυκιά μου μελωδία, Του απείρου αρμονία»... τέτοιες ήταν όλες οι μελωδίες σου. Και μας ταξίδευαν σε εικόνες και αισθήσεις. Όπως τα μπάρκα του Κόλια, τα δίδυμα φορτηγά στην Πέργαμο και στην Μπαστιά, το χιόνι τη νύχτα μπροστά στις πύλες της Μαδρίτης, το φουσκωμένο ποτάμι του λαού στην κοιλάδα της Φουέντε Οβεχούνα, την πιο όμορφη θάλασσα, αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει...
Και μ' όλα «τα λόγια των τρελών που ήταν δικά μας λόγια», έβαλες στο στόμα μας τους ποιητές. Ανυψωθήκαμε, δακρύσαμε, αλλά και γλεντήσαμε, ρίξαμε τις ζεμπεκιές μας σε «μια πίστα από φώσφορο», αστειευτήκαμε, ερωτευτήκαμε, «βάλαμε φωτιά στα φρένα»...
Και να 'σαι τώρα, «το πουλί κι ο κυνηγός στις μαύρες λαγκαδιές του παραδείσου»... «γιατί με τους αθάνατους είχες λογαριασμούς»... Παίξε, λοιπόν, «στον άνεμο τη γλώσσα σου και πέρνα»... Άφησε πίσω σ' εμάς τα όνειρα, τις «φλόγες μακρινές», από αυτά «να πίνουμε και από το θαύμα» του έργου σου «να αναπνέουμε», ακόμα κι αν αυτό παίζεται πια «χωρίς εσένα στη σκηνή»...
Εμείς θα συνεχίσουμε, μαζί με τα τραγούδια σου, να συντηρούμε «φωλιές νερού μέσα στις φλόγες», γιατί ξέρουμε ότι θέλει ακόμα «πολύ φως να ξημερώσει», όμως εσύ μας βοηθάς για να κρατήσουμε. Γιατί ξέρουμε ότι «θα 'ρθουν μέρες/ Άγριες μέρες που οι αλήθειες θα σκίζουν σαν σφαίρες/ Και οι νίκες/ Άγιες νίκες σαν μαχαίρια θα βγουν απ' τις θήκες».
«Απόψε σ' άκουσα να λες απ' τα ηχεία, για να χαράξεις μες στο πουθενά πορεία, χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία»...
...Και να φωνάζεις στον Ραμάν να σου κρατήσει ένα αστέρι για να φωτίζει το δρόμο σου στα κύματα...
Πέρασε κιόλας ένας χρόνος από την ημέρα που ο Θάνος Μικρούτσικος «έσβησε μ’ ένα φύσημα τα φώτα της σκηνής», ωστόσο η καρδιά του συνεχίζει να χτυπάει με την καρδιά του λαού.
Μας έλειψε ιδιαίτερα η φυσική του παρουσία όταν αποκαλύφθηκαν οι «Σκιές» στη Μακρόνησο, να «κοιτάνε πέρα την αντιφεγγιά της Αθήνας»... Ξέρουμε ότι τα γεγονότα αυτής της χρονιάς που τελειώνει θα είχαν πυροδοτήσει τον πύρινο, εύστοχο λόγο του. Μας λείπει. Μα το έργο του είναι πάντα εδώ, ο ίδιος είναι πάντα «παρών» μέσα από τη μουσική του.
Η ζωή του ήταν η μουσική. Μουσική έβλεπε ακόμα και στα όνειρά του όπως έχει πει.
Σεργιάνισε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη αυτού του θησαυρού και μέσα από αυτόν έκανε τη ρητή δήλωση ότι αυτός ο κόσμος θα αλλάξει. Οπωσδήποτε θα αλλάξει.
Να κυνηγάς το αδύνατο, συνήθιζε να λέει εξηγώντας τον στίχο του Ν. Καββαδία «χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία».
Να κυνηγάς το αδύνατο μέχρι να έρθουν οι καιροί «που ο ποιητής θα μπορεί να ψαρεύει και ο ψαράς θα μπορεί να γράφει ποιήματα».
«Ακόμα πιστεύω στο εφικτό, αλλά ως λάτρης της Ιστορίας κι επειδή θεωρώ ότι λαοί χωρίς ιστορική μνήμη και γνώση είναι αδύνατον να παίξουν ρόλο στο παρόν και το μέλλον, σε καλώ να εξετάσουμε τα τελευταία χρόνια», έλεγε.
Με εμβληματικές συνθέσεις έδειξε στις εργαζόμενες μάζες τον δρόμο προς μεγάλους ποιητές. Τον Γιάννη Ρίτσο, τον Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, τον Ναζίμ Χικμέτ, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, τον Νίκο Καββαδία, τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Μάνο Ελευθερίου, τον Άλκη Αλκαίο.
«Δασκάλους στη μουσική είχα πολλούς», έλεγε ο Θ. Μικρούτσικος και συνέχιζε: «Αν όμως πρέπει να αναφερθώ σε έναν, αυτός είναι ο μέγιστος ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Τον επισκεπτόμουν νέος, στη διάρκεια της δικτατορίας, κάθε βδομάδα στο σπίτι του στα Πατήσια. Πολύωρες συζητήσεις, σοφές συμβουλές από αυτόν τον εξαίσιο άνθρωπο στον νέο συνθέτη.
"Γράφε για ό,τι σε καίει. Σε καίει ο έρωτας; Γράφε. Η μοναξιά σου; Γράφε. Ο αγώνας ενάντια στη βία του φασισμού; Γράφε. Ένας ωραίος περίπατος στη θάλασσα ή στο δάσος; Γράφε, αλλά πρόσεχε. Το θέμα δεν ορίζει την αξία του έργου. Αυτό που έχει σημασία είναι το αδιάσπαστο περιεχομένου και φόρμας. Κάθε νέο περιεχόμενο απαιτεί μια νέα φόρμα, γιατί η φόρμα είναι κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη. Θα σεβαστείς ό,τι γράφτηκε στο παρελθόν, αλλά δεν θα το μιμηθείς".
Οι συμβουλές του να μην ψάχνω για το "φαίνεσθαι", αλλά για το "είναι" με οδήγησαν στις κατοπινές μελοποιήσεις να προσπαθώ να ανακαλύψω τις κρυμμένες πλευρές που κάθε μεγάλο ποίημα φέρνει».
Ποιήματα του Γ. Ρίτσου έχει μελοποιήσει στους δίσκους «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Τα τραγούδια της Λευτεριάς», «Γιάννης Ρίτσος του απείρου εραστής», «Σχοινοβάτης».
«"Η Τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη μα σα φακός να μεγεθύνει", με αυτή του τη φράση ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, ο σπουδαιότερος ποιητής της Σοβιετικής Ένωσης, προσδιορίζει την ποίησή του. Φουτουριστής, εξπρεσιονιστής, ρεαλιστής με όλα αυτά τα στοιχεία να συνδυάζονται ταυτοχρόνως στην ποίησή του, εξέφρασε την πιο απελευθερωμένη κοινωνία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, τη δεκαετία του '20 στη Σοβιετική Ένωση.
Η ποίηση του Μαγιακόφσκι είναι σαν ένα βέλος που σκίζει τον χρόνο. Τόση δύναμη έχουν οι στίχοι του. Έπρεπε, λοιπόν, εγώ, ακολουθώντας το κείμενο, που είναι πολύ δύσκολο ρυθμικά, να το κάνω να ρέει στον ακροατή σαν ποτάμι», μας θύμιζε ο Θ. Μικρούτσικος.
Ποιήματα του Μαγιακόφσκι έχει μελοποιήσει στη «Σπουδή για ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη» και στο «Εμπάργκο».
Από τις πρόβες της
Καντάτας
Με αφορμή συναυλία που έδωσε στον Περισσό με έργα του Ν. Χικμέτ θυμόταν πώς γνώρισε τον Τούρκο ποιητή:
«Ένα ανοιξιάτικο βράδυ του 1966. Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο είχα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι μου εξαντλημένος από μία διαδήλωση από τις πολλές που γίνονταν τότε καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας. Μας είχαν επιτεθεί οι ακροδεξιοί της ΕΚΟΦ με καδρόνια, σίδερα και ξύλα στα Προπύλαια με τη συμπαράσταση της Αστυνομίας. Κατέληξα στο σπίτι μου στην Κυψέλη. Ψόφιος απ' την κούραση, έπεσα στο κρεβάτι για να κοιμηθώ. Πήρα στα χέρια μου ένα βιβλίο για να το ξεφυλλίσω και να κλείσουν τα μάτια μου. Όλη τη νύχτα διάβαζα. Με είχε συνταράξει. Ήταν "Οι Ρομαντικοί" του Ναζίμ Χικμέτ. Στις 7 το πρωί το είχα τελειώσει και από τότε παρέμεινα αιώνιος θαυμαστής του. Το 1970, στην πιο σκληρή περίοδο της χούντας, αρχίζω να μελοποιώ ποιήματά του.
Η ποίηση του Χικμέτ είναι βαθιά λαϊκή, όχι μόνο γιατί ακουμπάει τις λαϊκές πηγές, τις λαϊκές καλλιτεχνικές παραδόσεις, αλλά γιατί ανανεώνει την παράδοση προτείνοντας καινούργια στοιχεία».
Ποιήματα του Ν. Χικμέτ έχει μελοποιήσει στα «Πολιτικά Τραγούδια».
Σύμφωνα με τον Θ. Μικρούτσικο, ο Μπρεχτ είναι «ο σημαντικότερος και υποδειγματικότερος μαρξιστής καλλιτέχνης του 20ού αιώνα». Κατά τον συνθέτη, τα βασικότερα στοιχεία της μπρεχτικής ιδεολογίας και αισθητικής είναι:
«Στο έργο τέχνης πρέπει να υπάρχει από πλευράς δημιουργού διαλεκτική σύνθεση έμπνευσης - σκέψης, καρδιάς - μυαλού.
Η ανθρώπινη δυστυχία έχει ιστορικό και όχι φυσικό χαρακτήρα.
Η σκέψη του ανθρώπου αλλοτριώνεται, ένεκα των οικονομικών σχέσεων που υφίστανται σε μια ταξική κοινωνία, με αποτέλεσμα την τύφλωση των καταπιεζομένων αναφορικά με τα ίδια τα αίτια της καταπίεσής τους.
Η Τέχνη από μόνη της δεν αλλάζει τον κόσμο. Μπορεί όμως να συμβάλει στη δημιουργία ενεργητικών και συνειδητοποιημένων θεατών και ακροατών, που στη συνέχεια μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο».
Σχετικά με τη δική του εργασία πάνω στον Μπρεχτ, ο Θάνος θυμάται:
«Το '72 αρχίζω και καταπιάνομαι με τον Μπρεχτ γνωρίζοντας όμως και τη μουσική του Χανς Αϊσλερ και την αποστασιοποίηση. Τον ολοκληρώνω το '77 σε μία φόρμα που ήταν σαν μια ατομική βόμβα, τότε, στην ελληνική μουσική, το ελληνικό τραγούδι. Ακόμα και σήμερα, όταν το ακούμε ολοκληρωμένο, είναι ένα έργο πάρα πολύ περίεργο ηχητικά. Είναι τρομακτικά δύσκολο για τους μουσικούς, τον τραγουδιστή, γιατί ακριβώς πρέπει να τηρήσουν κατά γράμμα την αποστασιοποίηση. Μερικές φορές πήγαινα να ολοκληρώσω ένα τραγούδι, το έκοβα, για να μην είναι τόσο κυκλικό, τόσο τραγουδίσιμο και ταυτίζεται ο κόσμος με αυτό. Μου ξέφυγε το "Άννα μην κλαις"»...
Ποιήματα του Μπ. Μπρεχτ έχει μελοποιήσει στη «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ», «Χρήστος Λεοντής - Θάνος Μικρούτσικος. Συναυλίες '81», «Αραπιά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί».
Για τον Θ. Μικρούτσικο, η μελοποίηση του Καββαδία είναι η αιχμή του δόρατος της τραγουδοποιίας του. «Είναι ένα έργο που έχει περάσει με ένταση σε τρεις γενιές και πάμε για την τέταρτη, όχι όμως ως έργο μνήμης, αλλά το ζουν ως δικό τους έργο.
Ο Καββαδίας με το "Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία", ερμηνευόμενο ως "κατάκτησε το αδύνατο", έχει ένα διαχρονικά πολιτικό μήνυμα, πολύ πιο σημαντικό από άλλα επικαιρικά».
Οι «Εφτά Νάνοι στο S/S Cyrenia» είναι το τραγούδι της ζωής του. Μέχρι και το καλοκαίρι του 2019 ο συνθέτης δεν παύει να το δουλεύει. Η ερμηνεία του, πότε δυναμική, πότε σπαρακτική, πότε πιο εσωτερική... Εκείνος είχε πει:
«Κοίτα τι συμβαίνει... Ξεκινάω... Στο πρώτο λεπτό; Στα 30 δευτερόλεπτα, στο 1,5 λεπτό; Είμαι εγώ μόνος μου. Χωρίς κανέναν από κάτω. Μόνος μου. Και αισθάνομαι ότι απογειώνομαι, μαζί με το πιάνο, γιατί είναι προέκταση των χεριών μου το πιάνο σε αυτό το τραγούδι... Βεβαίως, ως φιλόδοξος καλλιτέχνης. Γυρίζω για το χειροκρότημα»...
Ποιήματα του Καββαδία έχει μελοποιήσει στον «Σταυρό του Νότου» και τις «Γραμμές των Οριζόντων». Το έργο του αυτό είχε παρουσιάσει σε συναυλία στον Περισσό, στο πλαίσιο του Επιστημονικού Συνεδρίου της ΚΕ του ΚΚΕ για τη συνάντηση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας με το εργατικό κίνημα και την κομμουνιστική ιδεολογία.
Η σχέση του Θ. Μικρούτσικου με τον Αλκαίο κρατά χρόνια
«Το 1978 διάβαζα τον "Ριζοσπάστη" ένα πρωί και έπεσε το μάτι μου σε ένα ποίημα, το οποίο πραγματικά μου 'κανε μεγάλη εντύπωση, υπογραφόταν Άλκης Αλκαίος. Μέσα σε δυο μέρες το είχα μελοποιήσει, με τίτλο "Φλεβάρης 1848". Έψαχνα να τον βρω, τίποτα. Διότι αυτό δεν ήταν το όνομά του, το όνομά του ήταν -όπως έμαθα μετά- Βαγγέλης Λιάρος. Βρεθήκαμε, μου έδωσε την άδεια και ξεκίνησε μία σχέση ζωής.
Πάντοτε του 'λεγα πως είσαι κατά βάθος ένας ποιητής που υποδύεται τον στιχουργό. Είναι ο ποιητής και στιχουργός που άλλαξε τη ροή του ελληνικού τραγουδιού. Εξέφρασε την προσωπική αγωνία ενός εκάστου, αλλά και την καθολική αγωνία της γενιάς μας».
Στίχους του Αλκαίου έχει στους δίσκους «Τραγούδια της Λευτεριάς», «Εμπάργκο», «Στου αιώνα την παράγκα», «Υπέροχα μονάχοι».
Ο Μικρούτσικος επέστρεφε συχνά στα «Τροπάρια για Φονιάδες» του Μ. Ελευθερίου. Όπως ανέφερε, «είναι κείμενα αιμάτινα, που απαιτούν κλειδιά για να ξεκλειδώσεις τα σύμβολα και που επιδέχονται πολλών αναγνώσεων, γιατί έχουν πολλά διαφορετικά επίπεδα ακόμα και ως προς τα ερωτήματα.
Είμαι περήφανος γιατί τα κατάφερα να σταθώ στο ύψος του Ελευθερίου σ' αυτόν το δίσκο. Δεν θα μπορούσα να το κάνω με μια πιο μονοεπίπεδη μουσική (...) Νομίζω ότι αυτό συνέβη στα "Παγώνια της Θάλασσας", στη "Δίκοπη Ζωή", στον "Κώστα Μίχο", που το έχουμε αφιερώσει στον Γιώργο Χειμωνά, και βεβαίως και στη "Ρόζα Λούξεμπουργκ"».
Ποιήματά του έχει μελοποιήσει στα «Τροπάρια για Φονιάδες», «Άμλετ της Σελήνης», «Στην ομίχλη των καιρών».
Φωτίστηκαν τα ποιήματα κάτω από τον διαρκή προβολέα της μουσικής του ιδιοφυΐας. Αναδείχτηκαν πλευρές. Άφησαν το χνάρι τους πάνω στη Γη όπως έλεγε. Προκάλεσαν συγκίνηση. Σφυρηλάτησαν την απόφαση «που δίνει κανείς μια για πάντα».
Τα τραγούδια του ακούστηκαν στις διαδηλώσεις, στις απεργίες. Σε κάθε λαϊκή κινητοποίηση ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν εκεί με τα ρωμαλέα τραγούδια του, καταθέσεις στην πάλη για την πραγμάτωση των μεγαλύτερων ιδανικών που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, της κατάργησης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
«Σ' αυτήν τη βάρβαρη περίοδο που περνάμε, που όσο περνάει ο καιρός τόσο πιο βάρβαρη γίνεται, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ είναι το Κόμμα το οποίο μπορείς να στηριχτείς», είχε πει. «Εδώ είναι ο κόσμος μου, εδώ είναι οι άνθρωποί μου», ανέφερε.
Η σχέση του Θ. Μικρούτσικου με το ΚΚΕ κρατά από τα νεανικά του χρόνια, όταν έγινε μέλος του. Στην πορεία, οι δρόμοι τους μπορεί να χώρισαν, αλλά δεν έπαψαν να υπάρχουν περίοδοι που ο Θ. Μικρούτσικος συνέβαλλε σε εκδηλώσεις του Κόμματος. Όπως άλλωστε ο ίδιος δήλωνε:
«Τον κόσμο του ΚΚΕ τον σεβόμουν και όταν δεν ήμουν κοντά στο ΚΚΕ. Εκατό χρόνια ιστορία. Ένα Κόμμα θυσιών, ένα Κόμμα έπους...».
Ξανασυναντήθηκε με το ΚΚΕ τα τελευταία χρόνια ενώ ήταν σταθερή η παρουσία του στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ, στις ξεχωριστές μουσικές του συναυλίες που πλαισίωναν τα Επιστημονικά Συνέδρια του Κόμματος.
Το 2018 δηλώνει:
«Είχα κι εγώ κάποιες φορές τις επιφυλάξεις μου, όχι για τη στρατηγική του, κυρίως γι' αυτήν την περίφημη ιστορία, το κυνήγι του εφικτού.
Όποιος όμως διαβάζει με πάθος Ιστορία, θα παρακολουθήσει τα τελευταία τουλάχιστον 40 χρόνια ότι ακόμα και αρχικά ριζοσπαστικές αριστερές δυνάμεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, κυνηγώντας το εφικτό, είτε ενσωματώθηκαν απολύτως στο σύστημα, είτε περιθωριοποιήθηκαν.
Το αποτέλεσμα ποιο ήταν; Μαύρισαν κι άλλο το όνειρο, που είχε ήδη μαυρίσει, κι έτσι έστρεψαν το μέσο πολίτη, που έχει στον καπιταλισμό μειωμένη πολιτική συνείδηση, λόγω του καθημερινού βομβαρδισμού που υφίσταται, στην ακροδεξιά, με αποτέλεσμα στις μέρες μας να βλέπουμε τον εφιάλτη να επιστρέφει.
Το ΚΚΕ είναι το μόνο Κόμμα -το λέω ανεπιφύλακτα- που δεν δημιουργεί ψευδαισθήσεις ότι στο βάρβαρο καπιταλισμό, ειδικά σήμερα, μπορούν τα πράγματα να γίνουν καλύτερα. Εγώ, Δημήτρη μου, είμαι οριστικά μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Και έχω ένα καθήκον.
Να προσπαθήσουμε με τα γραπτά μας, με τις δημόσιες παρεμβάσεις μας, με την Τέχνη μας να ξανακάνουμε γοητευτική την εικόνα του κόσμου που θέλουμε τελικά να πάμε» (Από την παρουσίαση της συλλεκτικής έκδοσης βιβλίου - CD «Καντάτα για τη Μακρόνησο - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη»).
«Στην εποχή της κρίσης, η μεγάλη τέχνη, εκτός από τα άλλα χαρακτηριστικά της, έχει και τη δυνατότητα να εμψυχώνει», λέει και μας θυμίζει τον Λένιν, ο οποίος καταμεσής στον εμφύλιο πόλεμο και την ιμπεριαλιστική επέμβαση, όταν η Μόσχα ήταν ένα «αποκλεισμένο νησί» μέσα στη μανιασμένη θάλασσα των στρατευμάτων της αντεπανάστασης, υπέγραψε διάταγμα για να εκδοθεί ένα ποίημα του Β. Μαγιακόφσκι σε 150.000 αντίτυπα. Γιατί ακριβώς εκείνη τη στιγμή χρειαζόταν η μεγάλη τέχνη.
«"Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι, “αυτό είναι" που λέει και ο αγαπημένος μου Χικμέτ», μας επανέλαβε από τη σκηνή στη συναυλία για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ στο Γαλάτσι. Και ήταν αυτή ακριβώς η στάση ζωής που είχε μέχρι την τελευταία στιγμή, που τον χαρακτήρισε, που διαπνέει το έργο του, που κάνει τον Θάνο Μικρούτσικο έναν μεγάλο άνθρωπο που θα μείνει για πάντα στις καρδιές μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.