28 Απριλίου 1944: Το Κάστρο του Υμηττού ή Οι ήρωες πολεμάνε σαν ΕΛΑΣίτες ‒ Ο Ναπολέων Σουκατζίδης και οι 200 της Πρωτομαγιάς

28 Απριλίου

1944 ‒Η μάχη στο «Κάστρο του Υμηττού»: Μια από τις πιο λαμπρές σελίδες του αγώνα του λαού της Αθήνας κατά των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους.

Τρεις νεολαίοι ΕΛΑΣίτες της Αθήνας, ο διμοιρίτης Δημήτρης Αυγέρης και οι μαχητές Κώστας Φολτόπουλος και Θάνος Κιοκμενίδης αντιμετώπισαν 7 ολόκληρες ώρες, σ' ένα σπιτάκι του Υμηττού, 200 χιτλερικούς και ταγματασφαλίτες και αφού τους προξένησαν μεγάλες απώλειες έπεσαν και οι τρεις στο πεδίο της τιμής.

Σχεδιάγραμμα από το βιβλίο του Ορέστη Μακρή (Γιάννη), Καπετάνιου του 3ου Τάγματος του ΕΛΑΣ και αγωνιστή του ΔΣΕ: Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985), με εξώφυλλο του Μιχάλη Νικολινάκου

Σημείωση: Για τα γεγονότα εκείνων των ημερών, αλλά και για τον Μιχάλη Νικολινάκο, βλέπε από Μποτίλια:

Λευκή ρετροσπεκτίβα σε φόντο κόκκινο – Α' Μέρος: Αλεξίσφαιροι – Με αφορμή την επαναλειτουργία της Αλκυονίδας και του Studio (1 από 5) – Ταινίες (VIDEO)

*
Στη συνέχεια παραθέτουμε τα σχετικά για το «Κάστρο του Υμηττού» αποσπασματα από τα βιβλία:

• Σπύρου Α. Κωτσάκη (Νέστορα) Καπετάνιου του Α΄Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, ΕΙΣΦΟΡΑ στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα (Σύγχρονη Εποχή, 1986)
• Ορέστη Μακρή (Γιάννη), Καπετάνιος του 3ου Τάγματος του ΕΛΑΣ και αγωνιστής του ΔΣΕ, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985), με εξώφυλλο του Μιχάλη Νικολινάκου, αναφέρει (σελ. 67-68):

*

Σπύρος Α. Κωτσάκης

Το Κάστρο του Υμηττού.
Οι Διακόσιοι της Πρωτομαγιάς

Την Παρασκευή 28 Απρίλη, Γερμανοί και Γερμανοτσολιάδες, γύρω στους 200, έκαμαν επιδρομή στον Υμηττό. Στόχος τους η αποθήκη όπλων του ΕΛΑΣ, που πριν λίγο είχε εγκατασταθεί εκεί προσωρινά. Στο σπίτι-οπλαποθήκη βρέθηκαν τρία παλικάρια του ΕΛΑΣ. Την υπερασπίστηκαν εφτά ολόκληρες ώρες, ώσπου έπεσαν και οι τρεις. Το σπίτι κόσκινο από τα μυδράλια και τους όλμους. Το ίδιο και τα κορμιά τους.

Έγιναν οι τρεις του Υμηττού θρύλος, έγιναν τραγούδι, έγιναν μια από τις λαμπρότερες σελίδες της Αντίστασης. Κάστρο ονομάστηκε το σπιτάκι. Λαμπρά αστέρια που λάμπουν ψηλά στον Υμηττό τα τρία παλικάρια. Ο διμοιρίτης Δημήτρης Αυγέρης και οι μαχητές Κώστας Φολτόπουλος και Θανάσης Κιοκμενίδης.

Αμα έφυγαν οι Γερμανοί και τα τσακάλια, ξεσηκώθηκε η συνοικία σε προσκύνημα και διαδήλωση. Τα χαλάσματα γέμισαν λουλούδια κι όσοι τοίχοι απόμειναν στολίστηκαν με επιγραφές και συνθήματα του αγώνα.

Την άλλη ημέρα πήραμε αναφορά της Ταξιαρχίας. Φανερό ότι η αποθήκη είχε καρφωθεί. Το χτύπημα έγινε αιφνιδιαστικά και με ειδικές δυνάμεις. Δεν πήραμε πληροφορίες και δεν είχαμε προετοιμαστεί. Οι γύρω δυνάμεις μας έκαναν προσπάθειες συγκρότησης και εξοπλισμού δύναμης που να παρέμβει. Δεν τα κατάφεραν. Η άλλη αποθήκη του Τάγματος μόλις είχε οργανωθεί. Ο υπεύθυνος της δε βρέθηκε στη γειτονιά.

Την Κυριακή ανέβηκα στον Υμηττό και πέρασα από το Κάστρο. Μ' έκ­πληξη είδα ότι μου ήταν γνωστό το σπίτι. Είχαμε συνεδριάσει μια φορά το γραφείο της ΕΠ κι ακόμα σ’ αυτό το σπίτι, το προηγούμενο καλοκαίρι, είχε γίνει Παναθηναϊκή Συνδιάσκεψη.

Τη Δευτέρα, μέρα της Πρωτομαγιάς, με τον Γιάννη Πυριόχο και τον Θάνο Αθηνέλη είχαμε συνεργασία σε συγγενικό σπίτι του Θάνου, στην οδό Κύπρου, στου κουνιάδου του Σιώτη. (Πολύ καλό. Χρησιμοποιήθηκε σ' όλη τη διάρκεια του αγώνα στον παράνομο μηχανισμό του Σώματος). Εκεί συντάξαμε και την Ημερήσια Διαταγή του Α'ΣΣ για το Κάστρο. Απόσπασμά της καταχωρήθηκε στον παράνομο τύπο και περισώθηκε. Εί­ναι στην καθαρεύουσα, τη γλώσσα του Ελληνικού Στρατού. Το 'θελαν έ­τσι, επίτηδες, οι αξιωματικοί:

«Ούτω ο διμοιρίτης Αυγέρης Δημήτριος και οι μαχηταί Φολτόπουλος Κωνσταντίνος και Κιοκμενίδης Αθανάσιος την 28.4.44 εκεί, εις τον οικίσκον του Υμηττού, έστησαν λαμπρόν ηρώον δόξης... Το ολοκαύτωμα των αξίων και υπέροχων αυτών μαχητών του ΕΛΑΣ των Αθηνών, πυρσός πατριωτισμού πυρπολεί τας ψυχάς μας τας ημέρας αυτάς... Αιωνία η μνήμη των τριών ανδρείων».

Ναπολέων Σουκατζίδης (1909- 1944).
Κομμουνιστής, συνδικαλιστής, ένας από τους 200 αγωνιστές που εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του '44.
Η φωτογραφία από το βιβλίο του Σπύρου Κωτσάκη

Τα όπλα και τα πυρομαχικά έχουν γίνει η έγνοια και η ανησυχία της ηγεσίας της Εθνικής Αντίστασης της Αθήνας ετούτες τις ημέρες. Ιδιαίτερα των ανατολικών συνοικιών που είναι τώρα σχεδόν άοπλες από έλλειψη πυρομαχικών. Δε γίνεται συνεδρίαση, σύσκεψη, συνεργασία, που να μην εί­ναι το θέμα στο κέντρο της συζήτησης.

Βγαίνοντας από τη σύσκεψη πήγαμε στα ραντεβού μας. Εκεί μάθαμε τα συγκλονιστικά νέα. Την εκτέλεση των 200 Ακροναυπλιωτών στην Καισαριανή. Τις πρώτες περιγραφές από το φοβερό πρωινό. Αργότερα θα συμπληρωθεί το χρονικό από τις πρώτες στιγμές της εξέλιξής του στο Χαϊδά­ρι: Την άφθαστη παλικαριά, το μεγαλείο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Τα σημειώματα που πέταξαν στο δρόμο οι μελλοθάνατοι αγωνιστές, καθώς τους οδηγούσαν για εκτέλεση. Την εκτέλεσή τους κατά εικοσάδες και το φόρτωμα των είκοσι κάθε φορά αγωνιστών που σπαρταρούσαν ακόμα στ' αυτοκίνητο από τους ίδιους τους κρατούμενους που σε λίγο θα 'ρχόταν η σειρά τους. Τη λεβεντιά όλων μπροστά στο απόσπασμα... και τη ματωμένη γραμμή που σχηματίζονταν κατά τη μεταφορά των εκτελεσμένων στους δρόμους της αντάρτισσας Καισαριανής. Γυναίκες, μανάδες, αδελφές και κόρες, συντρόφισσες και συναγωνίστριες να ραίνουν με λουλούδια. Τις διαδηλώσεις, το συλλαλητήριο με τις πένθιμες καμπάνες και τα χωνιά το βράδυ.

Αργά τη νύχτα ήρθε στο σπίτι ο Φάνης. Ανταλλάξαμε τις πληροφορίες που είχε μάθει ο καθένας μας. Ταραγμένοι. Ακροναυπλιώτες κι οι δυο μας, είχαμε και προσωπικούς δεσμούς με τους εκτελεσμένους. Δεν ξέρουμε ακόμα ποιοι είναι, ούτε πόσοι. Εκατοντάδες λένε οι πληροφορίες.

ΕΙΣΦΟΡΑ στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα (Σύγχρονη Εποχή, 1986), σελ. 183-185)

____________
Περισσότερα για το Σουκατζίδη, για την Πρωτομαγιά του 1944, αλλά και για τις Πρωτομαγιές του 1886 στο Σικάγο και του 1936 στη Θεσσαλονίκη, από Μποτίλια:

• Γιάννης Ρίτσος: Αν η ελευθερία δε βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας, εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα ‒ Κώστας Βάρναλης: Πρωτομαγιά 1944

Για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη βλέπε και από Οικοδόμο:

• Μια άγνωστη μαρτυρία για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη

*

Ορέστης Μακρής

Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985), με το εξώφυλλο του Μιχάλη Νικολινάκου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ»

10.   
28.4.44. ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

Μαχαίρι στο λαό, φωτιά, κρεμάλα
και περασμένοι αραδαριά με μπάλα!
Τα θύματα βουνό και στην κορφή
ξένοι και ντόπιοι φονιάδες αδερφοί!

Κ. Βάρναλης

Έχουν γραφτεί πολλά για τα τρία παλικάρια του ΕΛΑΣ, το διμοιρίτη ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΥΓΕΡΗ και τους μαχητές ΚΩΣΤΑ ΦΟΛΤΟΠΟΥΛΟ και ΘΑΝΑΣΗ ΚΙΟΚΜΕΝΙΔΗ, που με τη μεγάλη θυσία τους στο σπιτάκι του Υμηττού, έγιναν το σύμβολο της γρανιτένιας απόφασης του λαού μας να τα δώσει όλα για τη λευτεριά της Πατρίδας. Ο ηρωικός τους θάνατος έγινε ο φωτεινός ήλιος που καθοδηγούσε τους μαχητές του ΕΛΑΣ στον ένοπλο αγώνα τους, ενάντια στο φασισμό.

Σ' αυτό το κεφάλαιο δε θα επαναλάβω τις λεπτομέρειες αυτής της μεγάλης θυσίας των τριών ηρώων μας. Θ' ασχοληθώ με μια άλλη πτυχή αυτής της μάχης, που ενώ είναι σίγουρο πως απασχολεί τους μελετητές της Ιστορίας της Αντίστασης, κανείς μέχρι σήμερα δεν έδωσε απάντηση σε μια απορία που είχε από τότε ο λαός μας και που σε μερικές περιπτώσεις είχε μετατραπεί και σε «κατηγορώ» για τα υπεύθυνα στελέχη του 2ου συντάγματος και των ταγμάτων.

Και να η απορία! «Γιατί οι υπόλοιπες δυνάμεις του ΙΙου τάγματος, μα ακόμη και του συντάγματος ολόκληρου, δε βοήθησαν τους τρεις λεβέντες με χτυπήματα έξω απ' τον κλοιό του λόχου των γερμανοτσολιάδων και της διμοιρίας των γερμανών που ήταν καθηλωμένοι στα υψώματα γύρω από το Κάστρο του Υμηττού; Δε θα μπορούσαν άραγε να κινητοποιηθούν γρήγορα 3-4 ομάδες με αυτόματα και αραβίδες, να αναγκάσουν τους εχθρούς σε αναδίπλωση και να βρουν ευκαιρία τα τρία παλικάρια μας να φύγουν;».

Σωστή η απορία, αλλά να ποια ήταν και η σκληρή πραγματικότητα, που καταδίκασε τα παιδιά μας να βρουν τον ηρωικό θάνατο τελείως αβοήθη­τα.

α) Η κινητοποίηση από το σύνταγμα και τα τάγματα πραγματοποιήθη­κε αμέσως. Χρειάστηκαν γι' αυτό περίπου δυο ώρες, με τα πρωτόγονα μέσα συνδέσμων, τις αποστάσεις από συνοικία σε συνρικία και την ιδιομορφία στρατωνισμού των ελασιτών.

β) Απ' αυτή την κινητοποίηση διαπιστώθηκε Η ΠΛΗΡΗΣ ΑΔΥΝΑ­ΜΙΑ ΜΑΣ να συγκεντρώσουμε τις απαραίτητες δυνάμεις με αυτόματα και μακρύκανα, για να εκτοπίσουμε τον εχθρό απ^’ τα υψώματα που κατείχε.

Το ΙΙΙο τάγμα της Καισαριανής δεν είχε ούτε μια σφαίρα για βαριά όπλα, διέθετε μόνο μερικά πιστόλια. Το Ιο τάγμα του Μουστάκια (Γ. Ζαφειρόπουλου) επίσης δεν είχε πυρομαχικά. Τα είχαμε ξοδέψει όλα στις μάχες της 21-23.4.44.

Τα ίδια και χειρότερα συνέβαιναν στο ΙΙο τάγμα του Λευτέρη (Γ. Κυριακίδη). Ο μισός οπλισμός αυτού του τάγματος ήταν κρυμμένος σε καινούργια πρόχειρη αποθήκη μετά τις πρόσφατες μάχες, μέχρι να γίνει ο εφοδιασμός σε πυρομαχικά και στάθηκε αδύνατο να βρεθεί σ' αυτές τις στιγμές ο αποθηκάριος, παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του καπετάν Λευτέρη. Αλλά κι αν τον έβρισκαν, τα πυρομαχικά στην αποθήκη ήταν ελάχιστα. Ο δε άλλος μισός οπλισμός του τάγματος βρισκόταν μέσα στο Κάστρο του Υμηττού. Το σπιτάκι αυτό ήταν η δεύτερη καινούργια αποθήκη οπλισμού του ΙΙου τάγματος και γΓ αυτόν ακριβώς το λόγο έγινε και η αιφνιδιαστική επίθεση του εχθρού, ύστερα από προδοσία.

Έτσι και ο Λευτέρης, ενώ κινητοποίησε γρήγορα ολόκληρο το ΙΙο τάγμα, δεν μπόρεσε να χτυπήσει, γιατί διέθετε κι αυτός μερικά πιστόλια άχρηστα για χτύπημα ενάντια σε εχθρό, που για να τον πλησιάσεις σε απόσταση βολής πιστολιού, έπρεπε να περάσεις ακάλυπτος και κάτω απ’ τα πυρά του, τουλάχιστον 50 μέτρα στα χωράφια.

Ο τραγικός θάνατος των ηρώων μας και η πλήρης αδυναμία μας να εκτελέσουμε οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση, μας συγκλόνισε κυριολεκτικά τότε και θέσαμε ωμά, όλα τα στελέχη του συντάγματος και των ταγμάτων, προς την Iη ταξιαρχία, το θέμα των πυρομαχικών κατ' αρχήν και των νέων όπλων σε συνέχεια: «Δεν μπορούμε να ζητήσουμε τίποτα πλέον από τους μαχητές μας, αν προηγούμενα δεν εφοδιαστούμε με σφαίρες. Κι αν δε γίνει αυτό σύντομα, πριν δεχτούμε νέο χτύπημα, τότε θα ‘ναι πάρα πολύ δύσκολο να ξαναφτιάξουμε τον ΕΛΑΣ του 2ου συντάγματος. Ο λαός θα χάσει την εμπιστοσύνη που έχει σήμερα σε μας, θα απογοητευθεί, μ' όλες τις συνέπειες μιας τέτοιας πτώσης του ηθικού του».

Και πραγματικά το Α' Σώμα του ΕΛΑΣ ανταποκρίθηκε αμέσως στις ανάγκες μας. Πολύ γρήγορα εφοδιαστήκαμε με τα απαραίτητα πυρομαχικά. Κάναμε και από μόνοι μας παράλληλες προσπάθειες για απόχτηση βλημά­των.

Ευτυχώς άργησαν και οι γερμανοτσολιάδες να μας ξαναχτυπήσουν. Εφάρμοζαν τότε την τρομοκρατία των μαζικών εκτελέσεων, σε αντίποινα για τις απώλειες που τους είχαμε προκαλέσει.

Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985), σελ. 67-68