Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα - Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε: τα λόγια σου έργα, τα έργα σου τραγούδια — Φιντέλ: Μπιράν Επαρχίας Οριέντε, 13 Αυγ. 1926 - Αβάνα, 25 Νοε. 2016

 «Σε αυτές τις οδυνηρές, αλλά και νικηφόρες στιγμές που περνάνε οι λαοί της Αμερικής, το ποίημά μου για τον Μπολίβαρ, με μικρές αλλαγές, μπορεί να ειπωθεί ότι απευθύνεται στον Φιντέλ Κάστρο, επειδή στους αγώνες για την ελευθερία, κάθε φορά αναδύεται η μοίρα ενός ανθρώπου, που με το μεγαλειώδες πνεύμα του θα δώσει σιγουριά στην ιστορία των λαών μας».

Πάμπλο Νερούδα

Στον Φιντέλ Κάστρο

Έμμετρη μετάφραση – Επίμετρο – Σημειώσεις – Σχέδια Νερούδα και Φιντέλ

Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο
Πρώτη δημοσίευση στην παρούσα μορφή: Κατιούσα, 24/11/2017

Η πρώτη μορφή στην Μποτίλια, 2/12/2016

(Με τη φωνή του ποιητή)

ΧΙΧ A Fidel Castro Pablo Neruda Fidel, Fidel, los pueblos te agradecen palabras en acción y hechos que cantan, por eso desde lejos te he traído una copa del vino de mi patria: es la sangre de un pueblo subterráneo que llega de la sombra a tu garganta, son mineros que viven hace siglos sacando fuego de la tierra helada. Van debajo del mar por los carbones y cuando vuelven son como fantasmas: se acostumbraron a la noche eterna, les robaron la luz de la jornada y sin embargo aquí tienes la copa de tantos sufrimientos y distancias: la alegría del hombre encarcelado, poblado por tinieblas y esperanzas que adentro de la mina sabe cuando llegó la primavera y su fragancia porque sabe que el hombre está luchando hasta alcanzar la claridad más ancha. Y a Cuba ven los mineros australes, los hijos solitarios de la pampa, los pastores del frío en Patagonia, los padres del estaño y de la plata, los que casándose con la cordillera sacan el cobre de Chuquicamata, los hombres de autobuses escondidos en poblaciones puras de nostalgia, las mujeres de campos y talleres, los niños que lloraron sus infancias: esta es la copa, tómala, Fidel. Está llena de tantas esperanzas que al beberla sabrás que tu victoria es como el viejo vino de mi patria: no lo hace un hombre sino muchos hombres y no una uva sino muchas plantas: no es una gota sino muchos ríos: no un capitán sino muchas batallas. Y están contigo porque representas todo el honor de nuestra lucha larga y si cayera Cuba caeríamos, y vendríamos para levantarla, y si florece con todas sus flores florecerá con nuestra propia savia. Y si se atreven a tocar la frente de Cuba por tus manos libertada encontrarán los puños de los pueblos, sacaremos las armas enterradas: la sangre y el orgullo acudirán a defender a Cuba bienamada. Canción de Gesta Imprenta Nacional de Cuba, 1960 (pp. 27 – 28)

ΧΙΧ Στον Φιντέλ Κάστρο Πάμπλο Νερούδα Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε: τα λόγια δράση, οι πράξεις σου τραγούδια, γι’ αυτό κι εγώ σου φέρνω απ’ την πατρίδα μια κούπα με κρασί: είναι το αίμα ενός λαού απ’ τα έγκατα της γης μου που απ’ τη σκιά δροσιά θα στάξει εντός σου, είναι οι μεταλλωρύχοι των αιώνων που απ’ την κρύα γη βγάζουνε λάβα. Κάτω απ’ τη θάλασσα κάρβουνο ψάχνουν κι ύστερα σαν φαντάσματα γυρνάνε: με την αιώνια νύχτα γίνονται ένα, κάποιοι τούς λήστεψαν το φως της μέρας, ωστόσο να, που σου ’στειλαν την κούπα με χωρισμούς και βάσανα φτιαγμένη: με του φυλακισμένου το μεράκι, που τον στοιχειώνει ο ζόφος κι η ελπίδα και μέσα απ’ τις στοές ξέρει πως φτάνει η άνοιξη μαζί με το άρωμά της και ξέρει πως ο άνθρωπος παλεύει ώσπου ο καιρός παντού να ξαστερώσει. Και στρέφονται στην Κούβα οι μινεράδες του νότου, τα έρημα παιδιά της πάμπας βοσκοί της παγερής Παταγονίας, γονέοι που ζουν στον τσίγκο και στο ασήμι, οι παντρεμένοι με την κορδιλιέρα, οι χαλκωρύχοι του Τσουκικαμάτα, οι άνθρωποι των λαθραίων λεωφορείων στ’ ανόθευτα τοπία της νοσταλγίας, της φάμπρικας γυναίκες και του κάμπου παιδιά χωρίς τα παιδικά τους χρόνια: Αυτή ’ναι η κούπα, πάρ’ τηνε, Φιντέλ. Ξέχειλη με του κόσμου τις ελπίδες που μόλις πιεις, η νίκη σου θα ξέρεις παλιό κρασί του τόπου μου πως είναι: κι όχι ένας, μα χιλιάδες το ’χουν φτιάξει κι όχι μόνο ένα κλήμα, χίλια αμπέλια κι όχι μια στάλα, ατέλειωτα ποτάμια κι όχι ένας καπιτάν, μα χίλιες μάχες. Κι είναι μαζί σου αφού και τον δικό μας μακρύ, τίμιο αγώνα ενσαρκώνεις· θα πέφταμε όλοι αν έπεφτε η Κούβα, μα εμείς θα τη σηκώναμε στα χέρια, κι αν μ’ όλα τα λουλούδια της ανθίσει θα είναι από το νέκταρ της ζωής μας. Κι αν πάει κανείς ν’ αγγίξει έστω μια τρίχα της Κούβας που τα χέρια σου λυτρώσαν, των λαών μας τις γροθιές θα βρει μπροστά του, θα πάρουμε τα όπλα τα θαμμένα: το αίμα κι η περηφάνια θα προστέξουν την Κούβα να υπερασπιστούν τη λατρεμένη. Επικό Τραγούδι Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας, 1960 (σελ. 27 - 28) Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος, Α΄ γραφή, 1-2 Δεκ. 2016 Β΄ γραφή, 1 Αυγ. 2017

Canción de Gesta

Δυο λόγια για Το Επικό Τραγούδι και την ιστορία του

(Φωτό: Μπ. Ζ.)

Το Επικό Τραγούδι εκδόθηκε από το Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας, τον Δεκέμβρη του 1960. Έχει γραφτεί για τους λαούς της Λατινικής Αμερικής  –της κατά Χοσέ Μαρτί Nuestra América (Δική μας Αμερική), από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία– και επίκεντρό του είναι η μεγάλη Κουβανική Επανάσταση: Κούβα, τριάντα (30) αναφορές· Φιντέλ, δέκα (10)· Χοσέ Μαρτί, τέσσερεις (4).

Στον Κολοφώνα του βιβλίου διαβάζουμε:

Σε αυτή την πρώτη έκδοση του Canción de Gesta, τυπώθηκαν 20.000 αντίτυπα σε κοινό χαρτί εφημερίδας, 5.000 αντίτυπα σε χαρτί Antique και 50 αντίτυπα σε χαρτί Guarro αριθμημένα και υπογεγραμμένα από τον συγγραφέα.

Στον ΠΡΟΛΟΓΟ ο Roberto Fernández Retamar (: Κατιούσα, 9-10-2017, Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε) σημειώνει:

Κατά τη στιγμή που θα πραγματοποιείται η δεύτερη επέτειος της ένδοξης Επανάστασής μας, το Εθνικό Τμήμα Πολιτισμού του Υπουργείου Παιδείας είναι στην ευχάριστη θέση να προσφέρει στον λαό της Κούβας αυτό το καινούργιο βιβλίο του Πάμπλο Νερούδα, ενός ποιητή του οποίου η λυρική φωνή ξεδιπλώνει ένα σύγχρονο έπος που εκθειάζει τις μορφές του Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο, των ηρωικών μαχητών της Σιέρα Μαέστρα και όλων των ανδρών που έχουν αγωνιστεί στη Λατινική Αμερική για τη νέα και οριστική ανεξαρτησία των λαών τους. Ταυτόχρονα ο ποιητής εκφράζει την οργή του κατά των πρακτόρων του ιμπεριαλισμού και της καταπίεσης.

Για μια ακόμη φορά, η μεγάλη φωνή του Πάμπλο Νερούδα μάς μιλάει στο όνομα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, με καίριους στίχους, πιο επίκαιρους και πιο δυνατούς από ποτέ.

Ο Νερούδα έχει ήδη γνωρίσει τον Φιντέλ στις 23 Ιανουαρίου 1959 στη Βενεζουέλα, στη μεγάλη πλατεία El Silencio του Καράκας, στο πρώτο ταξίδι του Κομαντάντε στο εξωτερικό μετά το θρίαμβο της Επανάστασης. Εκεί ο ποιητής, ακούγοντάς τον σε μια ημιμαραθώνια 4ωρη ομιλία του θα σημειώσει:

Ήμουν ένας από το πλήθος των διακοσίων χιλιάδων ανθρώπων που στεκόμαστε και ακούγαμε, ασάλευτοι, καθόλη τη διάρκεια εκείνης της μακράς ομιλίας. Τον άκουσα να μιλάει μπροστά στο πολυάριθμο πλήθος και κατάλαβα ότι είχε αρχίσει μια νέα εποχή για τη Λατινική Αμερική.

Και λίγο αργότερα οι δυο άνδρες θα συναντηθούν στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Καράκας. Εκεί ο Νερούδα, μιλώντας σε συγκέντρωση των φοιτητών, θα απαγγείλει το Τραγούδι (του) για τον Μπολίβαρ. Σύμφωνα μάλιστα με τη μαρτυρία του Κουβανού δημοσιογράφου Luis Baez, που συνόδευε τον Φιντέλ, ο Νερούδα θα πει:

Σε αυτές τις οδυνηρές, αλλά και νικηφόρες στιγμές που περνάνε οι λαοί της Αμερικής, το ποίημά μου για τον Μπολίβαρ, με μικρές αλλαγές, μπορεί να ειπωθεί ότι απευθύνεται στον Φιντέλ Κάστρο, επειδή στους αγώνες για την ελευθερία, κάθε φορά αναδύεται η μοίρα ενός ανθρώπου που με το μεγαλειώδες πνεύμα του θα δώσει σιγουριά στην ιστορία των λαών μας.

Το Un canto para Bolívar κλείνει με τους παρακάτω στίχους:

[…]
Λιμπερταδόρ, ένας κόσμος ειρήνης γεννήθηκε στα μπράτσα σου.
Η ειρήνη, το ψωμί, το στάρι στο αίμα σου καρπίσανε,
το νέο δικό μας αίμα από το αίμα σου αναβλύζει
φυτρώνει ειρήνη, στάρι και ψωμί για τον καινούργιο κόσμο που θα φτιάξουμε.

Τον γνώρισα τον Μπολίβαρ κάποιο ατέλειωτο πρωινό,
κει πέρα στη Μαδρίτη, μπροστά στο Πέμπτο Σύνταγμα,
Πατέρα, λέω, είσαι εσύ, δεν είσαι και ποιος είσαι;
Κι αυτός κοιτάζοντας προς τους Στρατώνες του Βουνού, μου λέει:
«Ξυπνάω κάθε εκατό χρόνους, όταν ξυπνάει ο λαός».
            (Μτφρ.: Μπ. Ζ. – Προσεχώς, ολόκληρο στην Κατιούσα)

Κι ο Μπολίβαρ (24 Ιουλ. 1783, Καράκας, Βενεζουέλα - 17 Δεκ. 1830, Σάντα Μάρτα, Κολομβία), 130 χρόνια μετά το θάνατό του, ξυπνάει πάλι κι ανατέλλει, τη φορά αυτή με τη μορφή του Φιντέλ στο Επικό Τραγούδι, όπως ο ίδιος ο Νερούδα τον είχε θελήσει το 1959, στο Πανεπιστήμιο του Καράκας. Κι όπως θα τον τραγουδήσει και σε άλλο ποίημα της ίδιας συλλογής:

Και δείχνει με το φως της η Ιστορία
πως ο άνθρωπος αλλάζει τα γραμμένα
κι από τον δίκαιο αγώνα οδηγημένος
λαμπρές στιγμές της άνοιξης θα φέρει:
[…]
Κι ανάτειλε ο Φιντέλ και σπάει τους ίσκιους,
για να μπορούν τα γιασεμιά να λάμπουν.

(Canción de Gesta,  IV. Προβάλλει η Κούβα – Εδώ με επτά ακόμη ποιήματα)

Πάμπλο Νερούδα - Ρικάρδο Ελιέσερ Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο
(Pablo Neruda - Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto)
Παράλ, Χιλή, 12 Ιουλίου 1904 - Σαντιάγο, Χιλή, 23 Σεπτεμβρίου 1973
Σχέδιο (1^ο από 2 του Νερούδα), Μπάμπης Ζαφειράτος, 23.XII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

*

Σημειώσεις

Το Επικό Τραγούδι αποτελείται από 42 ποιήματα, αριθμημένα από I έως XLII, με τον τίτλο στα αριστερά του ποιήματος. Όλα τα ποιήματα είναι γραμμένα σε 11σύλλαβο στίχο (αυτόν κρατάει και η παρούσα μετάφραση), στο μέτρο των ηρωικών - επικών, ρομαντικών τραγουδιών του Μεσαίωνα.

Το Canción de Gesta εκδίδεται κανονικά μέχρι το 1966, εκτός από την Αργεντινή, όπου το 1962 ο μεγάλος εκδοτικός οίκος Losada δεν θα συμπεριλάβει τη συλλογή στη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Νερούδα, υπό τον φόβο λογοκρισίας, λόγω  πιθανολογούμενου πραξικοπήματος.

Αργότερα «προστέθηκε» ένα ακόμη ποίημα: XLIII. Τελική Κρίση - Juicio Final. Γράφτηκε μετά το 1966, με αφορμή την Ανοιχτή Επιστολή 145 Κουβανών διανοουμένων προς τον Νερούδα (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Γκράνμα στις 31 Ιούλη 1966), για την οποία θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε επόμενη δημοσίευση.

Τα εισαγωγικά μπαίνουν στο προστέθηκε, επειδή αυτό το ποίημα γράφτηκε περίπου τότε, αλλά θα γίνει γνωστό πολύ μετά το θάνατο του ποιητή, όταν με απόφαση της συντρόφου του Ματίλντε, το 1999. θα συμπεριληφθεί στον Τόμο ΙΙ των Απάντων του Νερούδα.

Η Τελική Κρίση, ένας λίβελλος (σε 11σύλλαβο, επίσης, στίχο), όχι μόνο δεν μπορεί να σταθεί –κατά την προσωπική μου άποψή– δίπλα στα υπόλοιπα 42 ποιήματα της συλλογής, αλλά αδικεί και τον ποιητή.

Ο Νερούδα φαίνεται ότι το γνώριζε καλά, εξού και όσο ήταν εν ζωή δεν το περιέλαβε ποτέ σε συγκεντρωτικές εκδόσεις των έργων του.

Θα επανέλθουμε, όμως. Στο μεταξύ, δυο βασικά σημεία αυτής της Ανοιχτής Επιστολής μπορείτε να δείτε από την Κατιούσα, 20-6-2017: Hasta la poesía de la revolución − Ο Τσε και η ποίηση, στο ποίημα του Νερούδα για τον Τσε.

• Ολόκληρο το Canción de Gesta (και τα 43 ποιήματα), έχει ήδη μεταφραστεί έμμετρα, σε 11σύλλαβο στίχο, όπως το πρωτότυπο, για πρώτη φορά στη γλώσσα μας και ελπίζουμε ότι θα κυκλοφορήσει σύντομα.

*

Το συγκεκριμένο ποίημα, Στον Φιντέλ Κάστρο, σε 13σύλλαβη έμμετρη μορφή πρωτοεμφανίστηκε στην Μποτίλια, στις 2 Δεκεμβρίου 2016, με αφορμή το θάνατο του Φιντέλ (25/11/2016). Εδώ, στην 11σύλλαβη εκδοχή του, παρουσιάζεται για πρώτη φορά.

*

Περισσότερα για τη συλλογή και το ιστορικό της πλαίσιο βλέπε από Μποτίλια: Ο Φιντέλ του Πάμπλο Νερούδα: Για να μπορούν τα γιασεμιά να λάμπουν (πρώτη ελληνική μετάφραση) −Ένα Επικό Τραγούδι και η ιστορία του (2 VIDEO-ντοκουμέντα και Φωτό)

Μπάμπης Ζαφειράτος, Νοε. 2016 / Νοε. 2017

¡La historia me absolverá!
(Τώρα απομένει να δικαιωθεί και η Ιστορία)
Φιδέλ Αλεχάντρο Κάστρο Ρους
(Fidel Alejandro Castro Ruz)
Μπιράν Επαρχίας Οριέντε, 13 Αυγούστου 1926 - Αβάνα, 25 Νοεμβρίου 2016
Σχέδιο (3^ο / 3 του Κομαντάντε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 30.XI.2016 (Μολύβι, 29χ21εκ.)