Φωτό: Ο Πρύτανης Κώστας Γουλιάμος εκπροσωπεί την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Βραδιά Λογοτεχνίας
*
Κώστας Γουλιάμος: Μας τυραννούν μορφές και σύνολα ημιμάθειας
Γιώργος Σαββινίδης - philenews.com
Ο βραβευμένος ποιητής και πανεπιστημιακός εκτιμά ότι βιώνουμε την τυραννία ενός ποιητικού πληθωρισμού.
Η ποίηση του Κώστα Γουλιάμου κινείται στη διαλεκτική αλληλεπίδραση ύλης, γλώσσας και ιστορίας, επιχειρώντας να αποδώσει το αθέατο μέσα από τη μορφοποίηση της αναδιήγησης. Με βαθιά ριζωμένες μνήμες από τις πολιτικές αναταράξεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας, η γραφή του αντλεί από την ιστορική εμπειρία, τη λαϊκή παράδοση και τη φιλοσοφική αναζήτηση. Η ποιητική του συνδιαλέγεται με το εύθραυστο παρόν και τη συλλογική μνήμη, φωτίζοντας τη σύνδεση τέχνης, κοινωνίας και πολιτικής συνείδησης. Η νέα συλλογή του βραβευμένου ποιητή, πολιτικού επιστήμονα και πανεπιστημιακού με τίτλο «Το μάτι της λέξης» κυκλοφόρησε πρόσφατα. Είναι χωρισμένη σε τρεις ποιητικές ενότητες και τη διατρέχουν ο πόνος, η θυσία και ο θάνατος για το δίκιο.
«Το Μάτι της Λέξης», Σύγχρονη Εποχή, Σελ. 80, Τιμή: €10.00
–Προς τα που είναι στραμμένο το «μάτι της λέξης»; Είναι συνεχώς στραμμένο στη διαλεκτική κίνηση ανόργανων, οργανικών και κοινωνικών μορφών. Επιχειρώ να εκφράσω την ποιητική αισθητική της κοινωνικής, ιστορικής και πολιτικής συνείδησης. Να διεισδύσω στο περί των φαινομένων «ἁποφαίνεσθαι», σε μια απόπειρα να γίνουν ορατά τ’ αδιαφανή της ύλης, των πραγμάτων και της γλώσσας. Είναι στραμμένο στην ποιητική μορφοποίηση της αναδιήγησης. Υπάρχουν συμβάντα, περιστατικά και γεγονότα -ιστορικά ή κοινωνικά-, υπάρχουν αισθήσεις κι αισθήματα- θεατά και αθέατα- που η χρήση μιας απολιθωμένης ή συμβατικής γλώσσας δεν μπορεί ν’ απελευθερώσει. Στη συλλογή, το μάτι υποβάλλει τη λέξη σε μια σωματική δοκιμασία. Την ωθεί στη λειτουργία του μικρόκοσμου, του μακρόκοσμου, του χρονότοπου. Τη μεταπλάθει, τη ζωντανεύει, μιλά μαζί της, τη σωματοποιεί. Έχω πάντα κατά νου μια στοχαστική αποτίμηση του Ζήσιμου Λορεντζάτου: «θα πρέπει να ζήσουμε αληθινά για να ξαναμιλήσουμε αληθινά».
–Δηλαδή, πώς λειτουργεί το μάτι στη συγκεκριμένη περίπτωση; Πιστεύω πως το σώμα δεν είναι μόνο τρόπος μνημονικής διαδικασίας για να κατανοήσουμε θραύσματα και τραύματα του βίου, κοινωνικο-ιστορικά ή καλλιτεχνικά. Είναι και ένας πολυ-αισθητηριακός τόπος που διεισδύει στο χρονότοπο της στοχαστικής φαντασίας. Το μάτι βλέπει και έπειτα αρχίζει να αισθάνεται ό,τι ο εγκέφαλος έχει συλλάβει. Λαμβάνοντας υπόψη πως στην εποχή μας η επιστήμη μιλά για κβαντική διεμπλοκή και οπτικο-χωρική ενεργό μνήμη ή για οπτική φύση της μνήμης και ηχομνήμη, προσπαθώ στο «Μάτι της Λέξης» να υπερβώ την όποια στατική ή παρωχημένη σημασία αποδίδει ο κυρίαρχος λόγος στις λέξεις. Ή, ακόμα, να υπερβώ την όποια «ηθελημένη συσκότιση» που, κατά τον Τζον Λοκ, δημιουργείται από την κακοποίηση ή τη στρεβλή νοηματοδότηση των λέξεων. Θα έλεγα πως στη συλλογή το μάτι δεν λειτουργεί μόνο ως λόγος σωματοποιημένης μνήμης αλλά και ως μορφή εναντιοδρομίας. Ως anima mundi του αναλογικού δεσμού των λέξεων με την αισθητική εμπειρία ενός κόσμου πολλαπλών διακλαδώσεων.
–Πώς επηρέασαν τα βιώματα και οι μνήμες της παιδικής και εφηβικής σας ηλικίας τη διαμόρφωση της ποιητικής σας ταυτότητας; Γεννήθηκα στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 στην Καλαμάτα, λίγα χρόνια μετά το τέλος του εμφύλιου. Ήταν η περίοδος που οι αστικές πολιτικές δυνάμεις συνενώθηκαν στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Οργίαζαν η τρομοκρατία, ο αντικομμουνισμός, οι εκτελέσεις, οι φυλακίσεις, οι εκτοπίσεις και οι βασανισμοί. Μέσα μου υπάρχει μνήμη ανεξάλειπτη, που δημιουργήθηκε από τις διηγήσεις για τον εμφύλιο, τον Άρη, την Αριστερά, τις εκτελέσεις του Μπελογιάννη και του Πλουμπίδη. Η μνήμη από τ’ αντάρτικα, το δημοτικό τραγούδι, τα μοιρολόγια. Τα τραγούδια της τάβλας και του χορού. Κι αργότερα, στα χρόνια της μετεφηβείας, από τα κείμενα του Μαρξ, του Ρεμπώ, του Σκαρίμπα και του Ρίτσου. Πώς να ξεχάσω τον Ρίτσο όταν έγραφε πως «οι νεκροί ….περιμένουν κάποιον να θυμηθεί μια πράξη τους»;
–Ο τίτλος παραπέμπει σε μια ιδιαίτερη οπτική της ποιητικής γλώσσας. Πώς τον ερμηνεύετε; «Το Μάτι της Λέξης» θυμάται τις πράξεις των νεκρών. Με το ποίημα «Ημερολόγιο Λαού» ξεκινά η πρώτη ενότητα της συλλογής. Αφορά στη ματωμένη από τους Άγγλους και τους συνεργάτες τους Κυριακή της 3ης Δεκέμβρη 1944 στο Σύνταγμα. Είναι οι νεκροί των αγώνων ενάντια στο φασισμό. Οι νεκροί της αγγλικής και της τουρκικής κατοχής. Οι νεκροί στα νερά της Μεσογείου. Οι νεκροί από προδιαγεγραμμένα εγκλήματα και γενοκτονίες. Ο θάνατος χιλιάδων ξεριζωμένων. Εν πάση περιπτώσει, επιχειρώ στην ποιητική μου ν’ αποτυπώσω το διαλεκτικά αλληλένδετο στοιχείο περιεχομένου και μορφής. Τα σχήματα της ιστορίας, τους ετερογενείς ψυχισμούς, την υλική και άυλη ουσία των πραγμάτων. Τις όψεις -αιφνίδιες και μη- της πραγματικότητας πίσω από το προφανές. Τον ίδιο τον θάνατο ως μια άλλη διάσταση. Τη διάσταση όλων των διαστάσεων του σώματος και των αισθήσεων. Την αίσθηση της μοναδικότητας του παρόντος αλλά και την αίσθηση του εύθραυστου χαρακτήρα μιας εποχής αβεβαιότητας και συνεχών κρίσεων. Αποκτούμε αντίληψη και συνείδηση του μέλλοντος χρόνου όταν τροφοδοτούμε το παρόν με ιστορική μνήμη. Όταν δεν αφήσουμε ν’ ατροφήσει το διανοητικό, ταξικό κι αισθητικό κομμάτι μέσα μας.
–Πώς αυτή η «τροφοδότηση» συνδέεται με την ποιητική σας γλώσσα; Με αυτή την οπτική, η γραφή μου αναδημιουργεί έννοιες, αποδίδοντας εν τέλει νέα διάσταση στην ποιητική γλώσσα. Από πολλές οπτικές, είναι ένας κόμβος σχέσεων που κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ποίησης, ιστορίας, φιλοσοφίας, επιστημών και τεχνών. Αυτό, ως ιδίωμα υφολογικής και μορφολογικής τεχνοτροπίας, θέτει την ανάγνωση μπροστά σ’ ένα ολόκληρο πλέγμα ενδελεχούς αναζήτησης καταγεγραμμένων πηγών. Υποδηλοί ότι η ανάγνωση βρίσκεται σε μια συνεχή κίνηση. Σε μια πιο ενεργή ανάγνωση διευρυμένων αρτηριών, συμβάλλοντας σε μια πιο ολιστική νοηματοδότηση κι ερμηνευτική της συλλογής. Συνολικά, και με βάση την οπτική αλληλεπίδρασης «κειμένου- αναγνώστη», θεωρώ το «Μάτι της Λέξης» ως μια επίσης διαλεκτική διαδικασία ποιητικής γραφής και πρόσληψης.
–Οι τίτλοι των ενοτήτων («Η λάμψη των οστών», «Φλόγα σωμάτων», «Στην ερημιά της ύλης») υποδηλώνουν μια διαδρομή από το συγκεκριμένο προς το αφηρημένο; Μπορεί η νευροβιολογία ή οι νευροεπιστήμες να συμφωνούν στην αδυναμία να αισθανθούμε τ’ αντικείμενα με τρόπο καθολικά αφηρημένο. Αιώνες πριν, ο Ηράκλειτος απέτασσε κάποιες από τις αισθήσεις, λέγοντας πως «κακοί μάρτυρες ανθρώποισιν οφθαλμοί και ώτα». Μολαταύτα, όσο ποιητικά η γλώσσα αναζητά μορφές ρήξης με τη συνήθη επιφανειακότητα του συγκεκριμένου της κοινής όρασης και του κοινού λόγου, λ.χ. με το καθεστώς οριακής κατάστασης των λέξεων, τόσο πιο κοντά πλησιάζουμε τη δυνατότητα να αισθανθούμε ανέγγιχτες πηγές αισθήσεων κι αισθημάτων. Αυτό βέβαια υποδηλοί διάνοιξη νέων οριζόντων και νέων διαστάσεων που μόνο ο αφαιρετικός λόγος με την αφαιρετική του ροή και αφηγηματικότητα, μπορεί να διεισδύσει στον ψυχικό κόσμο μεταφέροντας συνειρμικά όχι μόνο την εκδίπλωση αλλά και συνάρθρωση νοημάτων, αισθήσεων και αισθημάτων.
–Πώς διαμορφώθηκε η δομή και τι εξυπηρετεί ποιητικά; Θα έλεγα πως το έδαφος, πάνω στο οποίο πέφτει ο σπόρος του αφηρημένου όχι μόνο στις τρεις ενότητες αλλά και σε προηγούμενες συλλογές μου, προλείανε ο υπερρεαλισμός και αργότερα ο Μπέκετ όταν θεώρησε την αφήγηση ως διαδικασία αναζήτησης. Παρά ταύτα, ο ίδιος είχε εκφράσει τη δυσπιστία του απέναντι στη δυνατότητα της γλώσσας να εκφράσει το ανέκφραστο, αναζητώντας σε άλλες μορφές τέχνης (ζωγραφική, μουσική) την ουσιαστική σύνθεση του Είναι. Αντίθετα προς την οπτική του Μπέκετ, Το «Μάτι της Λέξης» δείχνει την ανάγκη μιας διαδρομής συνάρθρωσης, όπου η αφαιρετική γλώσσα μπορεί να φωτίζει ακόμα και το κρυμμένο, συνδέοντας την ποιητική με τις τέχνες, την ιστορία ή τον αναστοχασμό. Συν τοις άλλοις, λειτουργεί σε ό,τι αποκαλώ «παραπλήρωμα ανάγνωσης» δηλαδή τη διαδικασία ερμηνείας και κατανόησης του κειμένου μέσα από τη συμπληρωματική ανάγνωση άλλων κειμένων. Έτσι μπορεί η ανάγνωση να εντοπίσει την καθολικότητα του λόγου και, συνάμα, να ερμηνεύσει τη συνάφεια της ποίησης με άλλες τέχνες και γράμματα. Σε τούτη τη χρόνια εμμονή με βοηθούν τα τρία «Σχεδιάσματα» του Σολωμού. Ιδιαίτερα το Γ’, το οποίο σηματοδοτεί τη στροφή του προς θεωρητικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις.
–Η ποίησή σας έχει μια ισχυρή εικονιστική δύναμη. Πώς διαμορφώνεται η σχέση της εικόνας με τον λόγο στη δημιουργική διαδικασία; Ας μην ξεχνάμε πως από τον τρίτο μήνα της ζωής μας οι εικόνες εισβάλλουν στον ψυχικό μας κόσμο. Μέσω της εικόνας δημιουργείται μια αμφίδρομη σχέση της συνείδησης με τον κόσμο. Το «Μάτι της Λέξης» είναι στραμμένο στην αισθητική εμπειρία της όλης εικόνας του κοινωνικού Είναι. Του εκτεταμένου οντολογικού φάσματος. Καθώς συνειδητοποιώ βαθύτερα ότι η επιστήμη αποδίδει στο σύμπαν 10 τόσες διαστάσεις και πως η κβαντική διεμπλοκή οδηγεί στην κατάρρευση της εμπειρίας για το τι είναι χώρος ή χρόνος, θέλω να καλλιεργήσω αισθητικά και να μεταγγίσω ποιητικά τον ενικό πληθυντικό της εικόνας. Υιοθετώ μια αισθητική στάση συνάρθρωσης σχέσεων ή συνθηκών αλληλεξάρτησης και εναρμόνισης ανάμεσα σε εικόνα- ύλη, σε εικόνα- πραγματικότητα και εικόνα- μνήμη. Προκειμένου να τηρηθεί αφηγηματικά κι αισθητικά αυτός ο ενικός πληθυντικός του κόσμου των αισθήσεων και του κοινωνικού γίγνεσθαι, η γραφή μου ενδύεται ένα σχηματικό κινηματογραφικό μάτι που, ελλειπτικά ή υπαινικτικά και εν τέλει αφαιρετικά, παρατηρεί και ανατέμνει τις σχέσεις και τα υποκατάστατά τους.
–Πώς εξελίσσεται η χρήση της εικόνας στην ποίησή σας και τι διαφοροποιεί το «Μάτι της Λέξης» από τις προηγούμενες συλλογές σας; Οι πολλαπλοί τρόποι εγγραφής της εικόνας κινούνται προς την κατεύθυνση μίας ενιαίας αφήγησης για το ανεξάντλητο βάθος και τη βαθύτερη ουσία του κόσμου. Γενικά, τα 30 τελευταία χρόνια δημιουργώ -αρχής γενομένης από τη συλλογή «Μανία Φιδιού» (1995)- έναν διαφορετικό τροπισμό των εικόνων της καθημερινότητας του βιόκοσμου και του Είναι. Ειδικότερα, όμως, στο «Μάτι της Λέξης» είναι πιο έντονο το στοιχείο της μετάστασης του λόγου από την απεικονιστική διάταξη σε βαθύτερα βιο-μορφικά σχήματα.
–Πώς στέκεται στον κόσμο η ποίηση σήμερα; Η Ποίηση είναι πολιτική πράξη. Σπεύδω να σημειώσω πως ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν θεωρούσε πως oι φιλόσοφοι, όπως οι Ποιητές, είναι πρώτα απ’ όλα οι φύλακες της γλώσσας κι αυτό πρόδηλα αποτελεί γνήσιο πολιτικό καθήκον. Ειδικά στην εποχή μας, εποχή όξυνσης της πολυμαθούς άγνοιας, όπου οι συστημικοί μηχανισμοί στρεβλώνουν ή παραποιούν το νόημα των λέξεων, καθιστώντας τον άνθρωπο ευάλωτο στη χειραγώγηση και την πλάνη. Στη αναπαραγωγή αυτής της πλάνης συμβάλλει και ο εκ των αγοραίων δημοσίων σχέσεων και συστημικών δικτύων απορρέων λογοτεχνικός καμποτινισμός, συνώνυμος της ύβρεως. Σύμφωνα με τον Σοφοκλή «ὕβρις φυτεύει τύραννον».
–Διατηρεί τη δύναμη να παρεμβαίνει και να συγκινεί σε μια εποχή όπου ο λόγος κυριαρχείται από την ταχύτητα και την εικόνα; Δυστυχώς, σήμερα βιώνουμε την τυραννία ενός ποιητικού πληθωρισμού, καθώς προκαλεί πτώση στην ποιητική ποιότητα. Ο ποιητικός πληθωρισμός, ως έκφραση και μέσο της κυρίαρχης ιδεολογίας, αυτοχειραγωγείται και χειραγωγεί, αποφεύγοντας αισθητικές και κοινωνικές ρηγματώσεις στη γραφή και στο βίο. Ολοταχώς τείνει να εκφυλίζει και να εκφυλίζεται. Ν’ αναφέρω πως αυτή η θέση μου αποτελεί προέκταση της θέσης που είχε διατυπώσει ο Μαλαρμέ στο διαχρονικό του δοκίμιο «Κρίση στην Ποίηση». Ο σημερινός ποιητικός πληθωρισμός φυσικοποιεί, κανονικοποιεί το τερατώδες ή το αισθητικοποιεί, εξ ου και συστημικά προωθείται και μεθοδικά επιβραβεύεται το έργο του. Έτσι κυριαρχεί ό,τι διατυπώνει στο αλληγορικό του έργο «Περί Τυφλότητος» ο Ζοζέ Σαραμάγκου. Επιπλέον, μας τυραννούν μορφές και σύνολα ημιμάθειας, εγωτισμού, κτητικού ατομικισμού και οργανωμένης χειραγώγησής. Χρειάζεται να αποστασιοποιηθούμε από αυτή την τυραννία. Ν’ ανατρέψουμε τη φυσικοποίηση του τερατώδους που εντείνεται κι εκτείνεται υπό συνθήκες ταχύτητας κι εξωραϊσμού της εικόνας. Υπό συνθήκες μεθοδευμένης συσκότισης και πολυμαθούς άγνοιας.
–Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που έχετε μάθει; Είχα την τύχη να συνδεθώ με βαθιά φιλία αλλά και να συνεργαστώ με διανοητές, συγγραφείς και καλλιτέχνες που σημάδεψαν τη σκέψη και την τέχνη του 20ού αιώνα και της εποχής μας. Μέσα από τη φιλία και τη συνεργασία μας, μ’ έμαθαν το ουσιώδες: να βελτιώνω το μέγεθος της άγνοιάς μου.
*
Για Το Μάτι της Λέξης βλ. από ΜΣΑ:
*
*
Ο Κώστας Γουλιάμος είναι τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, πρώην πρύτανης Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, ποιητής, συγγραφέας.
Ήταν υποψήφιος βουλευτής με το ΚΚΕ (Μάιος – Ιούνιος 2023).
Σεπ. 2023 Βραβείο “εξαιρετικής προσφοράς στη γενική εκπαίδευση”.
Οκτ. 2024 Βραβείο Φιλίας από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας
*
Υποψήφιος ευρωβουλευτής με το ΚΚΕ στις εκλογές Ιουνίου 2024.
Ο Κώστας Γουλιάμος από την Μποτίλια Στον Άνεμο
________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.