Κιμ Φίλμπυ, ο κατάσκοπος: Με την πεποίθηση ότι πρέπει ν' αφιερώσω τη ζωή μου στον κομμουνισμό

ΚΙΜ ΦΙΛΜΠΙ

«Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΜΟΥ ΠΟΛΕΜΟΣ»

Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί

Του
Κώστα ΣΚΟΛΑΡΙΚΟΥ 
Μέλος του τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Ο Φίλμπι υπήρξε ένα από τα μέλη του σοβιετικού κατασκοπευτικού δικτύου που έμεινε στην ιστορία ως «κύκλος του Κέιμπριτζ» ή οι 5 του Κέιμπριτζ. Επρόκειτο για νέους αστικών οικογενειών που σπούδαζαν τη δεκαετία του 1930 στο Κέιμπριτζ, στρατολογήθηκαν από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες και έδρασαν για λογαριασμό τους στις υπηρεσίες της βρετανικής κατασκοπίας και αντικατασκοπίας. Το 1955 δύο του «κύκλου του Κέιμπριτζ», οι Ντόναλντ Μακλίν και Γκι Μπέρτζες, δραπέτευσαν από το Λονδίνο, ενώ ο κλοιός είχε αρχίσει να σφίγγει γύρω τους. Ο Φίλμπι, αν και θεωρήθηκε εξαρχής αναμεμειγμένος στη δραπέτευση των δύο και χαρακτηρίστηκε από δημοσιεύματα ως ο «τρίτος άνθρωπος», κατόρθωσε να αποφύγει τη σύλληψη και πέρασε στην ΕΣΣΔ 8 χρόνια αργότερα μέσω Λιβάνου. Το 1988 κηδεύτηκε ως ήρωας της Σοβιετικής Ενωσης.

Μέλος του «κύκλου του Κέιμπριτζ» ήταν και ο Σερ Αντονι Μπλαντ, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και επιθεωρητής των φωτογραφιών της βασίλισσας, ο οποίος απέκτησε τον τίτλο του ιππότη το 1956. Ο Μπλαντ ομολόγησε το 1964 τη συμμετοχή του στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες, αλλά η ομολογία του παρέμεινε μυστική μέχρι το 1979. Την πεντάδα του Κέιμπριτζ, σύμφωνα με την καθιερωμένη άποψη, συμπλήρωνε ο Τζον Κέρνκρος, ο οποίος ομολόγησε τη συμμετοχή του το 1951, ενώ στη συνέχεια κατονομάστηκε και από τον Μπλαντ. Η ομολογία του έμεινε κρυφή έως το 1990.

Ωστόσο, πληθώρα ανθρώπων, πολλοί εκ των οποίων ήταν απόφοιτοι του Κέιμπριτζ, κατηγορήθηκαν κατά καιρούς ως μέλη του «κύκλου». Το βέβαιο είναι ότι για πολλά χρόνια τα μέλη του λεγόμενου «κύκλου» προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στην ΕΣΣΔ και το κομμουνιστικό κίνημα, αποκαλύπτοντας σχέδια και κατασκοπευτικά δίκτυα των καπιταλιστικών κρατών.

Μέρος αυτών των υπηρεσιών σκιαγραφείται στην αυτοβιογραφία του Φίλμπι με τίτλο «Ο σιωπηλός μου πόλεμος», που κυκλοφόρησε από τη «Σύγχρονη Εποχή» την περασμένη χρονιά. Σε αυτήν, ο Φίλμπι στέκεται αποκλειστικά στη δική του δράση και σε αυτή των Μπέρτζες και Μακλίν, αφού ο ρόλος και η δράση τους είχαν ήδη αποκαλυφθεί. Ο Φίλμπι διάλεξε τον παρακάτω διάλογο, παρμένο από το βιβλίο του Γκράχαμ Γκριν Ο Εμπιστευτικός Πράκτορας, προκειμένου να εξηγήσει τη στράτευσή του στο κομμουνιστικό κίνημα και στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες και την προσήλωσή του στην ΕΣΣΔ, παρά τις κατά καιρούς επιμέρους διαφωνίες του με την πολιτική της:

«Είμαι με τους φτωχούς είτε κάνουν το σωστό είτε το λάθος», κορόιδεψε αυτή.

«Δεν είναι χειρότερο από το να λες είμαι με τη χώρα μου, είτε κάνει το σωστό είτε το λάθος, έτσι δεν είναι; Μια φορά διαλέγεις με ποια πλευρά θα είσαι. Φυσικά μπορεί να είναι λάθος πλευρά - μόνο η Ιστορία μπορεί να το δείξει αυτό».¹

Και συμπλήρωσε:

«...δεν έχω καμία αμφιβολία για την ετυμηγορία της Ιστορίας».²

Ο Φίλμπι, γιος Βρετανού διπλωμάτη αριστοκρατικής καταγωγής, μπορεί ασφαλώς να χαρακτηριστεί μόνο ως αποστάτης της τάξης του, όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να κατηγορηθεί και ως προδότης της χώρας του, ούτε πολύ περισσότερο των υπό εκμετάλλευση μαζών όπου Γης. Κι αυτό, διότι αποκαλύπτοντας στην ΕΣΣΔ τις πληροφορίες και τις δραστηριότητες των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, υπεράσπιζε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμφέροντα της βρετανικής εργατικής τάξης και της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Συμφέροντα που όχι μόνο δεν εξυπηρετούσαν οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και η βρετανική κυβέρνηση, αλλά πολύ περισσότερο ήταν προορισμένες να καταπατούν, προκειμένου να διασώσουν την αστική εξουσία.

Κιμ Φίλμπι, «Ο σιωπηλός μου πόλεμος. Η αυτοβιογραφία ενός κατασκόπου», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2016

Η ένταξη στο Κομμουνιστικό Κίνημα

Τι οδήγησε όμως στη στράτευση στο κομμουνιστικό κίνημα έναν Βρετανό νέο αριστοκρατικής καταγωγής και με περγαμηνές και προσόντα που θα του εξασφάλιζαν μια άνετη διαβίωση;

Ο Φίλμπι είχε βιωματικές εμπειρίες από τις συνέπειες στις εργατικές μάζες, τόσο της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης που εκδηλώθηκε με το αμερικανικό κραχ του 1929, όσο και από την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη, ενώ γνώριζε από πρώτο χέρι και τη βρετανική αποικιοκρατία. Είχε έρθει σε επαφή με το πραγματικό ταξικό πρόσωπο του καπιταλισμού που συνήθως φτιασιδώνεται κάτω από τα προσωπεία της δημοκρατίας και της ελευθερίας, καθώς και της λεγόμενης «εθνικής ενότητας».

Ως φοιτητής, ο Φίλμπι κατανόησε ότι η πολυτελής ζωή της αστικής τάξης ήταν το άλλο πρόσωπο της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης και των υπόλοιπων λαϊκών στρωμάτων και αυτό τον οδήγησε στην πολιτική του στράτευση:

«Πώς ξεκίνησαν όλα; Η απόφασή μου να παίξω ενεργό ρόλο στην πάλη ενάντια στην αντίδραση δεν ήταν κάτι το ξαφνικό. Οι πρώτες κιόλας σκέψεις μου για την πολιτική με οδήγησαν στο εργατικό κίνημα· και ένα από τα πρώτα πράγματα όταν πήγα στο Κέιμπριτζ, το 1929, ήταν να γίνω μέλος της σοσιαλιστικής κοινότητας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ (CUSS). (...) Ομως το πραγματικό σημείο στροφής στη σκέψη μου ήρθε με την ηθική σύγχυση και την κατατρόπωση του Εργατικού Κόμματος το 1931³. Μου φαινόταν απίστευτο πως το Κόμμα μπορούσε να είναι τόσο απροστάτευτο μπροστά στο συντηρητισμό που χρησιμοποιούσε η αντίδραση σε καιρό κρίσης. (...) Αρχισα να συμμετέχω πιο ενεργά στις διαδικασίες της Σοσιαλιστικής Κοινότητας και, το 1932 - 1933, έγινα ταμίας της. Ετσι, ήρθα σε επαφή με τα αριστερά ρεύματα που έκαναν κριτική στο Εργατικό Κόμμα και ιδιαίτερα με τους κομμουνιστές. Η παρατεταμένη μελέτη και η αυξανόμενη εκτίμηση που έτρεφα για τους κλασικούς του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού, εναλλασσόταν με κάποιες κουβέντες σε έντονο ύφος μέσα στην Κοινότητα. Ηταν μια αργή και βασανιστική διαδικασία - η μετάβασή μου από τη σοσιαλιστική οπτική στην κομμουνιστική πήρε 2 χρόνια. Οι τελευταίες αμφιβολίες δεν έφυγαν από το μυαλό μου παρά μόνο το τελευταίο μου εξάμηνο στο Κέιμπριτζ, το καλοκαίρι του 1933. Εφυγα από το πανεπιστήμιο με το πτυχίο μου και με την πεποίθηση ότι πρέπει ν' αφιερώσω τη ζωή μου στον κομμουνισμό».⁴

Στη συνέχεια συμμετείχε ενεργά στη διάσωση των αυστριακών αντιναζιστών μετά την εξέγερση της Βιέννης⁵, ενώ ως δημοσιογράφος είχε καλύψει τα γεγονότα του Ισπανικού Εμφυλίου. Ηταν αυτόπτης μάρτυρας των διώξεων που επιφύλαξε η φασιστική εκδοχή της αστικής εξουσίας για τους κομμουνιστές και άλλους ριζοσπάστες αγωνιστές.

Μέσα από τις εμπειρίες του ο Φίλμπι κατανοούσε πολύ καλά ότι κάθε έθνος διαιρείται στην πραγματικότητα σε δύο έθνη, αυτό των εκμεταλλευτών και αυτό των υπό εκμετάλλευση μαζών. Οτι κάθε υπηρεσία προς το έθνος των εκμεταλλευτών και την εξουσία του σήμαινε ταυτόχρονα και τη διαιώνιση της εκμετάλλευσης της συντριπτικής πλειοψηφίας της βρετανικής κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Ο Φίλμπι, υπηρετώντας τον προλεταριακό διεθνισμό, ήταν ταυτόχρονα συνεπής και γνήσιος πατριώτης, αντίπαλος τόσο του αστικού εθνικισμού, όσο και του αστικού κοσμοπολιτισμού.

Εξάλλου, γνώριζε ότι οι αστικές ρητορείες περί «ενιαίου εθνικού συμφέροντος» συνδυάζονταν άψογα με τη συνεργασία των μυστικών υπηρεσιών με κάθε ύποπτο στοιχείο που είχε πρόθεση να στραφεί ενάντια στη σοσιαλιστική εξουσία:

«Η CIA δεν είχε χάσει χρόνο να πάρει το πάνω χέρι στο αντισοβιετικό τμήμα της Αμπβερ (μυστικές υπηρεσίες των ναζί), όπου επικεφαλής ήταν ο φον Γκέλεν (πρώην επικεφαλής της ναζιστικής κατασκοπίας στο ανατολικό μέτωπο και μετέπειτα επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας) (...). Είχαμε επίσης συχνές αντιπαραθέσεις με τις διάφορες ρωσικές οργανώσεις μεταναστών (...) Υπήρχαν οι Ουκρανοί φασίστες του Στεπάν Μπαντέρα (Ουκρανός εθνικιστής, συνεργάτης των Ναζί) , οι αγαπημένοι των Βρετανών. Και η CIA και η Ιντέλιτζενς ήταν χωμένες ως το λαιμό στα ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, ελπίζοντας να χρησιμοποιήσουν τις πιο υποσχόμενες ομάδες...»⁶

Αυτός ήταν ο πραγματικός κόσμος του αστικού «πατριωτισμού».

Γι' αυτό και ο Φίλμπι διάλεξε να ταχθεί με τους φτωχούς είτε κάνουν το σωστό είτε κάνουν το λάθος, ακριβώς επειδή αντιλήφθηκε ότι η σύνταξή του με την υπεράσπιση της αστικής εξουσίας της χώρας του ήταν εξ ορισμού λάθος από τη σκοπιά των συμφερόντων της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινωνίας:

«Είναι μεγάλη τιμή για μένα ότι κλήθηκα, σε τόσο μικρή ηλικία, να παίξω τον απειροελάχιστο ρόλο μου στην οικοδόμηση αυτής της δύναμης [ΕΣΣΔ] . Το πώς, πού και πότε έγινα μέλος της σοβιετικής Μυστικής Υπηρεσίας είναι ζήτημα δικό μου και των συντρόφων μου. Θα πω μόνο ότι όταν μου έγινε πρόταση, δε δίστασα».⁷

Συνεπώς, η απόφαση του Φίλμπι να ενταχθεί στη Σοβιετική Μυστική Υπηρεσία δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την ταύτισή του με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και τους στόχους του κομμουνιστικού κινήματος. Ηταν μια ακόμα έκφραση της πολιτικής και ταξικής του τοποθέτησης.

Απαράδεκτες ταυτίσεις

Σήμερα, σε καιρούς υποχώρησης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και επικράτησης της αντεπανάστασης, επιχειρείται άνθρωποι σαν τον Φίλμπι να παρουσιαστούν ως ταυτόσημοι με τους πράκτορες των καπιταλιστικών κρατών που προσπαθούν να διασώσουν την αστική εξουσία. Πολύ περισσότερο, οι απολογητές της αστικής εξουσίας προσπαθούν να στιγματίσουν ηθικά όσους βοήθησαν τις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ως «προδότες του έθνους» ή και κοινούς καιροσκόπους.

Η έρευνα, που χρηματοδοτήθηκε από ευρωπαϊκά κονδύλια⁸ και εκπονήθηκε από Τμήμα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι συγγραφείς της θεωρούν επιλήψιμη τη συλλογή πληροφοριών υπέρ της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας από Ελληνες που διέμεναν σε αυτή. Οι πληροφορίες που συνέλεγαν στρέφονταν εναντίον της Ελληνικής Στρατιωτικής Αποστολής στο Δυτικό Βερολίνο και των στρατιωτικών αποστολών κι άλλων καπιταλιστικών κρατών που έδρευαν στο δυτικογερμανικό έδαφος και ασκούσαν όλες κατασκοπευτική δράση εναντίον της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας. Το ίδιο εξάλλου έκαναν και οι μυστικές υπηρεσίες της καπιταλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Ανάμεσα στα άλλα, θυμίζουμε ότι το Δυτικό Βερολίνο βρισκόταν στην καρδιά των εδαφών της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, λειτουργώντας ως σφηκοφωλιά των πρακτόρων των καπιταλιστικών κρατών.

Οι συγγραφείς θεωρούν επίσης επιλήψιμη την προσπάθεια προστασίας της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας από καπιταλιστικά κατασκοπευτικά δίκτυα που αναπτύσσονταν στο εσωτερικό της.⁹

Στο όνομα της κοινής εθνότητας, παρακάμπτουν τις ταξικές διαιρέσεις και προσπαθούν έτσι να παρουσιάσουν τους πολιτικούς πρόσφυγες ως προδότες του έθνους και της εμπιστοσύνης των ομοεθνών τους. Λες και η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή στο Βερολίνο εργαζόταν για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού!...

Η απόπειρα της αστικής εξουσίας και των γραφιάδων της να απαξιώσει και να συκοφαντήσει τους ταξικούς εχθρούς της με διάφορα ιδεολογήματα αποδεικνύει την παρακμή του καπιταλισμού που σαπίζει. Οι σύγχρονοι απολογητές του, αδυνατώντας να αρθρώσουν επιχειρήματα θετικής υπεράσπισής του, οδηγούνται στο τελευταίο καταφύγιο της αστικής προπαγάνδας.

Ομως, ο Φίλμπι μάς εξηγεί γιατί μια τέτοια κρίση είναι ταξικά και πολιτικά αποπροσανατολιστική και τονίζει ότι σε αντίθεση με τις μυστικές υπηρεσίες των σοσιαλιστικών κρατών που στηρίζονταν στην εθελοντική στράτευση συνειδητών μαχητών από όλο τον κόσμο, επιτυγχάνοντας αξιομνημόνευτα κατορθώματα (από τον δρ. Ζόργκε έως και τους 5 Κουβανούς που διείσδυσαν στα αντεπαναστατικά δίκτυα του Μαϊάμι), οι καπιταλιστικές μυστικές υπηρεσίες θεωρούν επιζήμια την εθελούσια στράτευση:

«Τα κίνητρά τους για να δουλέψουν ως πράκτορες είναι διάφορα, από το πιο ηρωικό ως και το πιο ευτελές. Η πλειοψηφία πληρώνεται για τη δουλειά της, αν και όχι ιδιαίτερα καλά. Γενικά η Ιντέλιτζενς προτιμά να εντάσσει τους πράκτορές της στη μισθοδοσία, μιας και η αποδοχή της πληρωμής παρακινεί σε συνεργασιμότητα. Ο πράκτορας που δεν πληρώνεται μπορεί να δρα ανεξάρτητος και να γίνει επικίνδυνος. Εχει, κατά πάσα πιθανότητα, τους δικούς του πολιτικούς σκοπούς και, ανάλογα με το πόσο ειλικρινής είναι, μπορεί να σε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση».¹⁰

Δεν είναι παράδοξο, εξάλλου, ότι ένας κοινωνικός - οικονομικός σχηματισμός, στηριγμένος στον ατομισμό και στην επιδίωξη του κέρδους, έχει τα ίδια κριτήρια για τη στρατολόγηση των πρακτόρων του. Αυτά ήταν και τα κριτήρια όσων πρόδωσαν τις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης:

«Οσο καιρό υπηρέτησα, ούτε μια επιχείρηση ενάντια στη σοβιετική Μυστική Υπηρεσία δεν απέφερε καρπούς. (...) Πέρα από μια-δυο εξαιρέσεις, που θ' αναφέρω αργότερα, αυτές οι συμπτώσεις είχαν να κάνουν με αποστάτες της σοβιετικής Μυστικής Υπηρεσίας. Ηταν άνθρωποι όπως ο Κραβτσένκο, που "επέλεξαν την ελευθερία" και κατέληξαν ν' αυτοκτονήσουν απογοητευμένοι, ακολουθώντας το παράδειγμα του Κριβίτσκι. Ηταν, όμως, η ελευθερία αυτό που ήθελαν τελικά ή η καλοπέραση; Είναι αξιοσημείωτο ότι κανένας από αυτούς δεν προσφέρθηκε να μείνει σε κάποια θέση για να βοηθήσει. Ολοι, μα όλοι, έτρεξαν να κρυφτούν στην ασφάλειά τους».¹¹

Η αυτοβιογραφία του Φίλμπι αποδεικνύει από μια ακόμα πλευρά ότι στην εποχή του ιμπεριαλισμού κάθε πτυχή των κοινωνιών διαπερνιέται από τη βασική αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο καθένας καλείται να διαλέξει: Με την εργατική τάξη ή με την αστική εξουσία.

Ο Φίλμπι, κόντρα στην ταξική του καταγωγή και αντιλαμβανόμενος ότι η πυξίδα του μέλλοντος δείχνει το σοσιαλισμό - κομμουνισμό, τάχθηκε με το μέρος των παραγωγών του πλούτου ενάντια στους εκμεταλλευτές τους. Αυτός είναι ο λόγος που πάντα η δράση του και η δράση ανθρώπων σαν αυτόν θα δυσφημείται από τους απολογητές της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και βίας και θα αναγνωρίζεται από όσους στρατεύονται στον αγώνα για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Comrade Kim: Philby in Moscow in 1968,
five years after defecting to the USSR.
Photo: Rex Features

Παραπομπές:

1. Κιμ Φίλμπι, «Ο σιωπηλός μου πόλεμος. Η αυτοβιογραφία ενός κατασκόπου», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2016, σελ. 26.

2. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 26.

3. Ο Φίλμπι αναφέρεται στην κυβέρνηση συνεργασίας του Εργατικού Κόμματος με τους Φιλελεύθερους την περίοδο 1929 - 1931, η οποία επιχείρησε να διαχειριστεί τις συνέπειες της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης προς όφελος της αστικής εξουσίας. Εξαιτίας της μεγάλης πολιτικής επιρροής του Εργατικού Κόμματος στα βρετανικά συνδικάτα, αλλά και της οργανωτικής τους σύνδεσης, η βρετανική αστική τάξη θεωρούσε ότι η ανάδειξή του στην κυβέρνηση θα μπορούσε να απορροφήσει τους κοινωνικούς κραδασμούς που προκαλούσαν η ραγδαία άνοδος της ανεργίας και η κλιμάκωση της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, θωρακίζοντας την αστική εξουσία από οποιαδήποτε αμφισβήτηση. Από την άλλη πλευρά, αυταπάτες για τη δυνατότητα μιας φιλολαϊκής διαχείρισης της κρίσης είχαν απλωθεί στο βρετανικό εργατικό κίνημα, στο οποίο επικρατούσαν οι ρεφορμιστικές αντιλήψεις πολλά χρόνια πριν. Επειτα από δύο χρόνια, η διακυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος φόρτωσε τα βάρη της κρίσης στις πλάτες της εργατικής τάξης, σκορπώντας την απογοήτευση στους κόλπους του εργατικού κινήματος. Τότε, ο ηγέτης του Εργατικού Κόμματος Μακ Ντόναλντ εισηγήθηκε τη δημιουργία κυβέρνησης «εθνικής ενότητας».

4. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 21.

5. Το Φλεβάρη του 1934 με τη στήριξη της ναζιστικής Γερμανίας γενικεύτηκε η τρομοκρατική δράση των αυστριακών ναζιστικών και παραστρατιωτικών ομάδων που στρεφόταν κυρίως εναντίον του εργατικού κινήματος. Στις 12 Φλεβάρη το εργατικό κίνημα, με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές, απάντησε με απεργίες και κινητοποιήσεις σε όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Από κοινού αστυνομία, στρατός, ιδιωτικοί στρατοί των εργοδοτών και παραστρατιωτικές ομάδες έσπευσαν να στηρίξουν την «κοινωνική τάξη» με φωτιά και σίδερο, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν σκληρές μάχες γύρω από εργοστάσια και εργατικές συνοικίες. Οι πιο δραματικές συγκρούσεις έγιναν στη Βιέννη, όπου το πυροβολικό βομβάρδισε τη συνοικία «Karl Marx Hof», μέχρι να παραδοθούν και οι τελευταίοι υπερασπιστές της. Ο απολογισμός των νεκρών ήταν 1.000 - 1.500 άτομα, στην πλειοψηφία τους εξεγερμένοι εργάτες. Αλλοι τόσοι σακατεύτηκαν, ενώ ξεκίνησε ένα πραγματικό πογκρόμ εναντίον του εργατικού κινήματος και κυρίως των κομμουνιστών (Γιώργος Μαργαρίτης, «Βιέννη, Παρίσι, Οβιέδο, Μαδρίτη, Θεσσαλονίκη. Το εργατικό κίνημα στη δεκαετία του 1930, στο Οι εργατικοί λαϊκοί αγώνες του Μάη του ΄36. Υλικά διημερίδας της ΚΟ Θεσσαλονίκης (13-14 Μάη 2016), εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2016).

6. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 239.

7. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 26 - 27.

8. Οπως είναι γνωστό, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει υιοθετήσει και νομικά το αντιδραστικό ιδεολόγημα της ταύτισης του φασισμού με τον κομμουνισμό, υπό τον ενιαίο τίτλο του ολοκληρωτισμού.

9. Στράτος Ν. Δορδανάς - Βάιος Καλογρηάς, «Οι Ελληνες της Στάζι. Το Υπουργείο Κρατικής Ασφαλείας και οι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία», έκδοση του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2015, σελ. 100, 101, 84, 102.

10. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 84.

11. Κιμ Φίλμπι, ό.π.π., σελ. 177.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 15/1/2017