PALIKARI - Ο Λούης Τίκας και η Σφαγή του Λάντλοου ‒ Αλκυονίδα, 27 Νοε. 2014 (3 VIDEO - 50 Φωτό εποχής από τον καταυλισμό των ανθρακωρύχων)

100 χρόνια από τη Σφαγή του Λάντλοου

"PALIKARI- Ο Λούης Τίκας και η Σφαγή του Λάντλοου"
 

Από 27 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ στην ΑΛΚΥΟΝΙΔΑ
new star art cinema
(Ιουλιανού 42-46, Αθήνα)

Ελληνική Παραγωγή, 2014
Σκηνοθεσία, Μοντάζ: Νίκος Βεντούρας
Παραγωγή, έρευνα: Λαμπρινή Χ. Θωμά
Μουσική: Μάνος Βεντούρας
Σύμβουλος Παραγωγής: Μενέλαος Τζαφάλιας
Τραγούδι: Φρανκ Μάνινγκ (Λούης Τίκας, Βραβείο καλύτερου folk τραγουδιού, 2002)

Τοποθεσίες Γυρισμάτων: Όκλαντ Καλιφόρνιας, Σάντα Φε Νέου Μεξικού, Ντένβερ Κολοράντο, Φορτ Κόλινς Κολοράντο, Κολοράντο Σπρινγκς Κολοράντο, Σικάγο, Αθήνα

8ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ
DOCFEST-ΧΑΛΚΙΔΑ 13 - 16 Νοεμβρίου 2014

1ο Βραβείο Ταινίας Ντοκιμαντέρ Μεγάλου Μήκους
στον σκηνοθέτη Νίκο Βεντούρα 
για την ταινία '' Παλληκάρι, Ο Λούης Τίκας και η σφαγή του Λάντλοου''

Βραβείο Μουσικής 
Μάνος Βεντούρας για την ταινία το ''Παλληκάρι, Ο Λούης Τίκας και η σφαγή του Λάντλοου''

‒ Επισημάνσεις κειμένου, πρόσθετες φωτό (από πηγές που αναφέρονται στη φωτό Νο 28), λεζάντες, λοιπές πληροφορίες, τίτλος: Μποτίλια Στον Άνεμο ‒

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η σφαγή του Λάντλοου και η δολοφονία του Έλληνα μετανάστη και συνδικαλιστή Λούη Τίκα (Ηλία Σπαντιδάκη) αποτελεί μία από τις κομβικές στιγμές του αμερικάνικου εργατικού κινήματος και ενώνει, έναν ολόκληρο αιώνα μετά, τις ΗΠΑ του 1914 με τις εργατικές και μεταναστευτικές διεκδικήσεις της Ελλάδας του 2014.

Η Λαμπρινή Θωμά και ο Νίκος Βεντούρας αναζήτησαν τις μνήμες, την ιστορία και την κληρονομιά του Λούη Τίκα και του Λάντλοου στο Κολοράντο και μίλησαν με κορυφαίους ιστορικούς, καλλιτέχνες και απογόνους ανθρακωρύχων, καταγράφοντας τα σημάδια που άφησε στο σώμα της εργατικής Αμερικής μια τραγωδία που πολλοί προσπάθησαν να ξεχαστεί.

1. Παιδιά στον καταυλισμό του Λάντλοου

Ο σκηνοθέτης Νίκος Βεντούρας γεννήθηκε στην Κέρκυρα και εργάστηκε ως προγραμματιστής στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από το 2012 αρθρογραφεί στον ενημερωτικό ιστοτόπο ThePressProject.gr, ενώ έχει συνεργαστεί ως φωτογράφος με δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά. Το «Παλληκάρι», συνέχεια επιτόπιου ρεπορτάζ για το Λάντλοου, αποτελεί την πρώτη του απόπειρα στο χώρο του ντοκιμαντέρ.

Η παραγωγός Λαμπρινή Χ. Θωμά εργάζεται στο χώρου του τύπου το 1985, και έχει συνεργαστεί δε δεκάδες ελληνικά και ξένα ΜΜΕ ως δημοσιογράφος, παραγωγός ή από διευθυντικές θέσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής της πορείας το έζησε στη Θεσσαλονίκη. Είναι μέλος της ΕΣΗΕΜΘ. Το «Παλληκάρι» είναι η πρώτη της παραγωγή.

Ένα από τα «άγνωστα κομμάτια» της ελληνικής μετανάστευσης, ταυτισμένο με τη ζωή & τον θάνατο ενός ανυπότακτου Κρητικού.

2. Το Μνημείο του Λάντλοου (1918, γλύπτης Hugh Sullivan).
Βανδαλίστηκε το 2003. Αποκαταστάθηκε το 2005

Ενας θρύλος για τον κόσμο του εργατικού κινήματος της Αμερικής.

Εκατό χρόνια μετά τη σφαγή του Λάντλοου, η ιστορία του Λούη Τίκα, αρχηγού των απεργών-ανθρακωρύχων, ζωντανεύει για πρώτη φορά.

Mία από τις κομβικές στιγμές του αμερικανικού εργατικού κινήματος και ενώνει, έναν ολόκληρο αιώνα μετά, τις ΗΠΑ του 1914 με τις εργατικές και μεταναστευτικές διεκδικήσεις της Ελλάδας και όλου του κόσμου του 2014.

Mία από τις αιματηρότερες επιθέσεις της εργοδοσίας και του κράτους στο συνδικαλιστικό κίνημα των ΗΠΑ.

Η Λαμπρινή Θωμά και ο Νίκος Βεντούρας αναζήτησαν τις μνήμες, την ιστορία και την κληρονομιά του Λούη Τίκα και του Λάντλοου στο Κολοράντο.

Kαταγράφοντας τα σημάδια που άφησε στο σώμα της εργατικής Αμερικής «μία τραγωδία που πολλοί προσπάθησαν να κάνουν να ξεχαστεί».

• Η πιο βίαιη σύγκρουση εργοδοσίας και εργατών στην Αμερικανική ιστορία -Χάουαρντ Ζιν

Η ιστορία των μεταναστών εργατών που ξεσηκώθηκαν για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους στη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων του Ν. Κολοράντο (1913-14) και ο ήρωας που τους ενέπνευσε.

Μία από τις πιο σημαντικές και πιο αιματηρές σελίδες στην ιστορία του εργατικού κινήματος στην Αμερική, όπως εξηγείται από ειδικούς ιστορικούς, καλλιτέχνες και απόγονους των αξιοθαύμαστων αυτών ανθρακωρύχων έναν αιώνα αργότερα.

Αλκυονίδα new star art cinema

Σημείωση: Προβλήθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα στις 4 Μάη. Περισσότερες πληροφορίες για την ταινία εδώ.

***

Η σφαγή του Ludlow

Εκατό χρόνια μετά

Γράφει: Κώστας Φουρίκος - ΙΣΤΟΡΙΑ - 30/04/2014

 Το Περιοδικό

Στις 20 του Απρίλη 2014, συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την  ημέρα που έλαβε χώρα η λεγόμενη «σφαγή του Λάντλοου» (The Ludlow Massacre). Κατά σύμπτωση, και τότε ήταν Πάσχα, μία μέρα μετά την Κυριακή. Ήταν το ανοιξιάτικο εκείνο πρωινό του μακρινού 1914, στο Κολοράντο των ΗΠΑ, όταν η εθνοφρουρά επιτέθηκε στους αυτοσχέδιους καταυλισμούς των απεργών μεταλλωρύχων της πόλης Λάντλοου, πνίγοντάς τους στο αίμα. «Η πιο βίαιη σύγκρουση εργοδοσίας και εργατών στην αμερικανική ιστορία», θα πει ένας από τους γνωστότερους αμερικανούς ιστορικούς, ο Howard Zinn. Οι μετανάστες-εργάτες των ορυχίων, ελληνικής καταγωγής πολλοί από αυτούς, έδωσαν άνιση μάχη…

Το εξώφυλλο του μηνιαίου περιοδικού "Οι Μάζες" (1911-1917), τεύχος Ιουνίου 1914, με θέμα τη σφαγή του Λάντλοου.

Η ιστορία ξεκινάει κάποιους μήνες πριν, καθώς οι ανθρακωρύχοι, εργαζόμενοι των εταιριών Colorado Fuel and Iron Company (CF&I, ιδιοκτησίας των διαβόητων Ροκφέλερ), είχαν ξεκινήσει απεργία ήδη από το φθινόπωρο του προηγούμενου έτους.

Ήταν τα χρόνια πριν το ξέσπασμα του Α” Παγκοσμίου πολέμου, όταν το εργατικό κίνημα των ΗΠΑ γνώριζε τεράστια άνθηση, αντίστοχη της μεγέθυνσης της οικονομίας και της βιομηχανικής παραγωγής που χαρακτήριζε τις ΗΠΑ την ίδια περίοδο.

3. 1913. Διαδήλωση απεργών στο Τρινιντάντ

Στο φόντο των σκληρών εργατικών αγώνων που ξεσπούσαν με ιδιαίτερη συχνότητα, οι συνδικαλιστές που έπαιρναν πάνω τους μεγάλο μέρος της οργάνωσης των κινητοποιήσεων βρίσκονταν ήδη στο στόχαστρο της εργοδοσίας και των νόμιμων και παράνομων μηχανισμών που είχε στα χέρια της.

4. & 5. Ο νόμος για τους απεργούς δεν ισχύει. Μαζικές φυλακίσεις, κατεδάφιση του καταυλισμού στο Forbes, και επίθεση έφιππων σε διαδήλωση γυναικών στο Τρινιντάντ, οι οποίες διαμαρτύρονται για τη φυλάκιση της Μητέρας Τζόουνς [Mary Harris "Mother" Jones (1837 – 1930)]. Η Μητέρα, από τις μεγάλες φυσιογνωμίες του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος, το 1902 χαρακτηρίστηκε η πιο επικίνδυνη γυναίκα της Αμερικής.

4. & 5. Ο νόμος για τους απεργούς δεν ισχύει. Μαζικές φυλακίσεις, κατεδάφιση του καταυλισμού στο Forbes, και επίθεση έφιππων σε διαδήλωση γυναικών στο Τρινιντάντ, οι οποίες διαμαρτύρονται για τη φυλάκιση της Μητέρας Τζόουνς [Mary Harris "Mother" Jones (1837 – 1930)]. Η Μητέρα, από τις μεγάλες φυσιογνωμίες του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος, το 1902 χαρακτηρίστηκε η πιο επικίνδυνη γυναίκα της Αμερικής.

Πηγαίνοντας λοιπόν στο καλοκαίρι του 1913, βρίσκουμε το συνδικάτο United Mine Workers να ξεκινά την προσπάθεια να οργανώσει τις 11.000 ανθρακωρύχους που απασχολούνταν από την Colorado Fuel Iron & Company.

Οι περισσότεροι από τους εργάτες ήταν μετανάστες πρώτης γενιάς από την Ιταλία, την Ελλάδα και άλλες περιοχές των Βαλκανίων. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς είχαν προσληφθεί, μια δεκαετία πριν, αντικαθιστώντας τους εργαζόμενους που είχαν ξεκινήσει τότε απεργία.

6. Ο στρατηγός Chase (αριστερά), ένας οφθαλμίατρος από το Ντένβερ, διοικητής της Εθνοφρουράς. Το 1904 είχε εμπλακεί στην καταστολή της απεργίας του Cripple Creek.

Τον Αύγουστο, και ενώ δυνάμωνε σε μέλη, το συνδικάτο απέστειλε προσκλήσεις σε εκπροσώπους της εταιρείας των Ροκφέλερ ώστε να υπάρξει διαπραγμάτευση για τα μακρά και άναρχα ωράρια, τις χαμηλές απολαβές, την αυθαιρεσία της διοίκησης κατά τη διάρκεια της δουλειάς.

Ο καταυλισμός πριν από τη σφαγή στις 20 Απριλίου, 1914

Η κίνηση αυτή συνάντησε  άρνηση από την πλευρά της εταιρίας  κι ένα μήνα αργότερα, οκτώ χιλιάδες εργαζόμενοι του Κολοράντο κατέβηκαν σε απεργία. Μεταξύ των αιτημάτων τους –πολλά από τα οποία υποχρεούνταν να παρέχει διά νόμου η εργοδοσία– ήταν η αύξηση των μισθών κατά δέκα τοις εκατό, η θεσμοθέτηση του οκτάωρου για κάθε εργάσιμη μέρα και το δικαίωμα να μπορούν να ζουν και να έχουν οικονομικές συναλλαγές έξω από την εργατούπολη που ανήκε στην εταιρεία και προοριζόταν ειδικά για τους εργάτες της(!) 

7. Αξιωματικοί της Εθνοφρουράς

• Το μοναδικό αίτημα που «έκανε δεκτό» προσωρινά κι εκδικητικά αντιδρώντας στο ξέσπασμα της απεργίας η εταιρία ήταν να πετάξει τους απεργούς έξω από τα σπίτια που τους είχε παραχωρήσει για να μένουν. Έτσι, κι επειδή η πράξη της εταιρίας δεν έκαμψε τη διάθεση να συνεχίσουν την απεργία οι εργάτες, προέκυψαν οι αυτοσχέδιοι καταυλισμοί, στους οποίους έμεναν οι ανθρακωρύχοι και οι οικογένειές τους καθ’ όλη τη διάρκεια της απεργίας. Οι ίδιοι καταυλισμοί, που θα γίνονταν αργότερα το θέρετρο των αιματηρών επιθέσεων της εθνοφρουράς.

8. Karl Linderfeldt (λεπτομέρεια από την προηγούμενη φωτό). Ο αρχηγός της Εθνοφρουράς. Με τον υποκόπανο του όπλου του έσπασε το κρανίο του Λούη Τίκα. Τον αποτέλειωσαν με τρεις σφαίρες πισώπλατα.

Η οικογένεια Ροκφέλερ, με το δυνάμωμα της απεργίας και τη δημιουργία των καταυλισμών, αντέδρασε ακόμη πιο λυσσασμένα. Προσέλαβε το Πρακτορείο Ντετέκτιβ «Baldwin–Felts», προκειμένου να τρομοκρατήσει τους απεργούς και τη συνδικαλιστική τους ηγεσία.

9. Εθνοφρουροί έφιπποι. Δεξιά ο αρχισφαγέας Λίντερφελντ

Το Πρακτορείο είχε σπουδαία φήμη σε όλη την Αμερική για την αποτελεσματικότητά του στην καταστολή απεργιών. Προμήθευσε την εργοδοσία με οπλισμένους φρουρούς, ελεύθερους σκοπευτές, πράκτορες, επαγγελματίες προβοκάτορες, ακόμη και με τεθωρακισμένο όχημα με πολυβόλο.

10. "Τζακ, Καλά θα κάνεις να του δίνεις από 'δω, γιατί έχεις μεγάλο στόμα κι ο Θεός σιχαίνεται τους καταδότες. Την έβγαλες καθαρή στο Ντένβερ, αλλά αυτή είναι η τελευταία σου ευκαιρία. Άκου τη συμβουλή μου, αλλιώς σε περιμένει η μοίρα του προδότη."
Απειλητική επιστολή προς "συμπαθούντα", φίλο απεργού.

11. Από τη μεγάλη εκστρατεία προκλήσεων. Ο "Έξοχος Θάνατος" (Death Special). Aυτοσχέδιο θωρακισμένο αυτοκίνητο, κατασκευασμένο από ιδιωτικούς αστυνομικούς. Με τους προβολείς αναμένους περιπολούσε ανάμεσα στις σκηνές του καταυλισμού, για εκφοβισμό των απεργών και των υποστηρικτών τους.

Από εκείνο το σημείο και μετά τα επεισόδια ήταν καθημερινά. Το Πρακτορείο και οι έμμισθοι μπράβοι των Ροκφέλερ, σε συνεργασία με απεργοσπάστες και τις τοπικές Αρχές, προσπαθούσαν να προκαλέσουν διαρκώς έκρυθμες καταστάσεις ώστε να κάμψουν τους απεργούς.

12. Patrick Hamrock. Ο επικεφαλής της επίθεσης στη σφαγή του Λάντλοου (λεπτομέρεια από τη φωτό των αξιωματικών).

Στις 17 Οκτωβρίου ένας απεργός σκοτώθηκε και δύο παιδιά τραυματίσθηκαν από τους πολυβολισμούς του τεθωρακισμένου οχήματος. Ενώ στις 28 του ίδιου μήνα, ο κυβερνήτης του Κολοράντο, Elias M. Ammons, απέστειλε την Εθνοφρουρά στο Λάντλοου για να επιβάλει την τάξη και να διαλύσει την απεργία.

Από την εφημερίδα της εποχής "The Survey

Οι απεργοί, όμως, δεν λύγισαν ούτε από την Εθνοφρουρά, την οποία ο Άμονς απέσυρε μετά από τρεις μήνες λόγω του υψηλού κόστους που προέκυπτε από τη συντήρησή της. Τότε οι Ροκφέλερ προσφέρθηκαν να επανδρώσουν με δικό τους προσωπικό και πόρους την Εθνοφρουρά διαλύοντας κάθε ίχνος αμφιβολίας για το κατά πόσο ο κρατικός μηχανισμός λειτουργούσε κι αυτός ως ιδιοκτησία τους απέναντι στους απεργούς.

13. Οικογένεια απεργών στο Λάντλοου, λίγο πριν τη σφαγή της 20 Απριλίου 1914.

Η κατάσταση διαρκώς κλιμακωνόταν και όταν στις 10 Μαρτίου του 1914 ένας απεργοσπάστης βρέθηκε νεκρός στις γραμμές του τρένου κοντά στον καταυλισμό των απεργών, δόθηκε η αφορμή για τις δυνάμεις καταστολής να ξεκαθαρίσουν μια και καλή την κατάσταση.

14. & 15. Πυρ!

14. & 15. Πυρ!

Η Εθνοφρουρά, με τη νέα της σύνθεση, αποφάσισε να ισοπεδώσει τους καταυλισμούς, αν και ήταν σε χώρο ιδιοκτησίας των ανθρακωρύχων. Στο στόχαστρο βρέθηκε η κατασκήνωση του Λάντλοου, 30 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης Τρίνινταντ.

• Το πρωί της 20ης Απριλίου, Δευτέρα τού Πάσχα, την ώρα που η πολυπληθής ελληνική κοινότητα των ανθρακωρύχων κοιμόταν έχοντας γιορτάσει την προηγούμενη μέρα την μεγάλη τους γιορτή, οι εθνοφρουροί άνοιξαν πυρ, οι απεργοί ανταπέδωσαν και η μάχη διήρκεσε επί ώρες. Όταν μάλιστα μια από τις ηγετικές μορφές του αγώνα, ο ελληνικής καταγωγής συνδικαλιστής Λούης Τίκας, επικεφαλής του συγκεκριμένου καταυλισμού, προσπάθησε να ζητήσει αργά το απόγευμα εκεχειρία από την Εθνοφρουρά, ο επικεφαλής της, υπολοχαγός Karl Linderfeld, τον χτύπησε με τον υποκόπανο του όπλου ρίχνοντάς τον στο έδαφος. Τρεις σφαίρες από όπλα εθνοφρουρών βρήκαν στην πλάτη τον πεσμένο συνδικαλιστή και τον αποτελείωσαν, σε ηλικία 30 ετών.

16. Ό,τι απόμεινε.. Μετά των καταιγισμό πυρός από πολυβόλα και καραμπίνες, οι πολιτοφύλακες πυρπόλυσαν και στη συνέχεια λεηλάτησαν τον καταυλισμό.

Οι εθνοφρουροί επέδραμαν στη συνέχεια στην κατασκήνωση του Λάντλοου και την παρέδωσαν στις φλόγες. 

17 άνθρωποι από την πλευρά των ανθρακωρύχων σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα, που έμεινε στην ιστορία ως «Η σφαγή του Λάντλοου».

17. & 18. Ο λάκκος-τάφος των 4 γυναικών και των 11 παιδιών

Ανατριχιαστική λεπτομέρεια η ανακάλυψη το επόμενο πρωί ανάμεσα στα καμμένα ερείπια τεσσάρων γυναικών και έντεκα παιδιών που είχαν επιδιώξει να γλιτώσουν από τις μάχες και είχαν εγκλωβιστεί μέσ στην κόλαση της φωτιάς σε κάτι σαν αυτοσχέδιο λάκκο.

17. & 18. Ο λάκκος-τάφος των 4 γυναικών και των 11 παιδιών

Ειδικά με αυτή την εικόνα θα ασχοληθεί ο Woody Guthrie πολλά χρόνια μετά, επιχειρώντας να ξαναφέρει στο προσκήνιο με το τραγούδι του, την ιστορία του Ludlow…

19. Οπλισμένοι απεργοί

Η σφαγή συσπείρωσε και εξαγρίωσε τους εργάτες, οι οποίοι έβαλαν φωτιές σε όλους τους καταυλισμούς.  

Οπλισμένοι πια και σε συντονισμό με τα παρακείμενα ανθρακωρυχεία κινήθηκαν εναντίον της εθνοφρουράς τού Κολοράντο, πολλοί άνδρες της οποίας αρνήθηκαν να χτυπήσουν τους απεργούς.

20. Εθνοφρουροί

Ομάδες απεργών ανατίναξαν ανθρακωρυχεία και κατέλαβαν κτήρια σε πολλές πόλεις του Κολοράντο.

Η κατάσταση ήταν πια εκτός ελέγχου. Για 10 μέρες μένονταν οι συγκρούσεις, όταν ο κυβερνήτης του Κολοράντο, Elias M. Ammons, ζήτησε την συνδρομή του Προέδρου Woodrow Wilson.

21. Η τάξις θα αποκατασταθεί με την άφιξη των ομοσπονδιακών στρατευμάτων.
America Über Alles!

Ο ομοσπονδιακός στρατός που εστάλη στην περιοχή αφόπλισε τους απεργούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στα ανθρακωρυχεία χωρίς να γίνουν δεκτά τα αιτήματά τους. Μάλιστα, η εργοδοσία προχώρησε σε εκτεταμένες απολύσεις, αντικαθιστώντας τους απεργούς με μη συνδικαλισμένους εργάτες. 

Από την Εθνοφρουρά κανείς δεν διώχθηκε για τις επιθέσεις στους απεργούς και τις οικογένειές τους. Ο συνολικός απολογισμός ήταν φρικτός.

Οι επιθέσεις είχαν στοιχίσει τη ζωή συνολικά σε 66 ανθρώπους, ηλικίας από 2,5 έως 45 ετών! Ενώ ο ίδιος ο Ροκφέλλερ, σε έκθεση που συνέταξε, αρνήθηκε την ορθότητα του όρου σφαγή και απέδωσε τους νεκρούς και τα επεισόδια στην «απεγνωσμένη προσπάθεια των πληρωμένων από τον ίδιο εθνοφρουρών να αμυνθούν…»

Ο ηρωικός αγώνας των ανθρακωρύχων του Κολοράντο, όπως και η απεχθής πράξη της εργοδοσίας στο Ludlow και άλλους καταυλισμούς, δεν άφησε ανεπηρέαστη τη μετέπειτα πορεία των πραγμάτων στην αμερικανική ιστορία.

22. Πολλά αντικείμενα που έχουν βρεθεί κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο Λάντλοου: προσωπικά είδη, κουμπιά, λαστέξ κλιπ, λατρευτικά μενταγιόν και παιχνίδια που δείχνουν τη βιαστική εγκατάλειψη του χώρου.

Ο σάλος που δημιουργήθηκε ήταν τόσο μεγάλος, που θορύβησε μεγάλο κομμάτι και του κυρίαρχου επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου. Υπήρξαν ακόμα και πολιτικοί των ρεπουμπλικάνων που στράφηκαν ενάντια στον Ροκφέλλερ για τον απολυταρχικό τρόπο που χειρίστηκε την κατάσταση, αλλά και για άλλα ζητήματα που αφορούσαν τη διαπλοκή των οικονομικών δραστηριοτήτων του με το κράτος. Οι πιο διορατικοί, πάντως, έβλεπαν τον κίνδυνο να έρχεται με γοργό ρυθμό αν δεν έβρισκαν τρόπο να τιθασεύσουν συγκρούσεις σαν κι αυτές.

23. Τρινιντάντ. Οι ξεσπιτωμένοι του Λάντλοου

• Το αποτέλεσμα ήταν ότι η απεργία αυτή επέφερε αλλαγές στη νομοθεσία και επέβαλε να δίνεται μεγαλύτερη προσοχή σε κάποια μορφή τήρησής της. Η παράλληλη αύξηση της δυναμικής του συνδικαλισμού ποσοτικά και ποιοτικά σήμαναν τη λήξη της εποχής της εργοδοτικής «άγριας δύσης» στην πρώιμη αμερικάνικη βιομηχανία.

Σήμερα ζούμε σε μια πολύ διαφορετική περίοδο από πολλές απόψεις. Όχι όμως από όλες.

24. Τρινιντάντ, 27 Απριλίου, 1914. Η πομπή της κηδείας του Λούης Τίκας.

25. Από τη κηδεία του Έλληνα συνδικαλιστή.

Οι συγκρίσεις και οι ομοιότητες είναι αβασάνιστα φανερές, αν σκεφτεί κανείς τι επικρατεί σε όλο το δυτικό κόσμο στην αγορά εργασίας, στην εργατική νομοθεσία, στους μισθούς, στους λόγους δηλαδή που οδηγούν και σήμερα τους εργαζόμενους στην ανάγκη να αγωνιστούν σκληρά για τα στοιχειώδη.

26. Τρινιντάντ. Τα φέρετρα των σφαγιασμένων στο Λάντλοου

Οι ομοιότητες είναι υπαρκτές και στις σχέσεις επιχειρηματιών – κράτους απέναντι σε εργατικές κινητοποιήσεις, όπως αυτή της χαλυβουργίας στη χώρα μας το περασμένο διάστημα.

27. Woodrow Wilson "Γούντυ" Guthrie 
(Όκεμαχ, Οκλαχόμα, 14 Ιουλίου 1912 - Νέα Υόρκη, 3 Οκτωβρίου 1967)

Ίσως γι αυτό, ιδιαίτερα την Πρωτομαγιά, τούτη η ιστορία λέγεται και ακούγεται με ενδιαφέρον. Μαζί με το τραγούδι, που πολλά χρόνια μετά έγραψε για τη σφαγή ο Woody Guthrie, να τη συνοδεύει...

Woody Guthrie, Ludlow Massacre

Ήταν νωρίς την άνοιξη, και είχαμε απεργία / Μας οδήγησαν εμάς τους ανθρακωρύχους έξω από τα σπίτια μας / Έξω από τα σπίτια που ανήκουν στην Εταιρεία / Και στήσαμε σκηνές στο Ludlow.

Ανησύχησα πολύ για τα παιδιά μου /στρατιώτες φρουρούν την γέφυρα του σιδηροδρόμου/ Κάθε λίγο μια σφαίρα μπορεί να πετάξει / Σαν χαλίκι που το κλωτσάω με το πόδι μου.

Ήμασταν τόσο φοβισμένοι ότι μπορεί να σκοτώσουν τα παιδιά μας / Έτσι σκάψαμε μια σπηλιά εφτά πόδια βαθιά / Και κουβαλήσαμε τους μικρότερους και τις έγκυες γυναίκες / κάτω στη σπηλιά για να κοιμηθούνε.

Την ίδια νύχτα οι στρατιώτες σας παραμονεύαν / Μέχρι όλοι εμείς οι ανθρακωρύχοι να έχουμε κοιμηθεί / Ώστε να μπορέσετε να τρυπώσετε κρυφά στον καταυλισμό / Και να ποτίσετε τις σκηνές μας με κηροζίνη.

Ώστε να μπορέσετε να ανάψετε ένα σπίρτο και μέσα στην πυρκαγιά που ξεκίνησε / να τράβηξετε τη σκανδάλη στα όπλα σας /Έκανα να τρέξω για τα παιδιά , αλλά το τείχος φωτιάς με σταμάτησε / Δεκατρία παιδιά έχασαν τη ζωή τους από τα όπλα σας.

Μετέφερα την κουβέρτα μου μέχρι τη γωνία σε ένα συρμάτινο φράχτη / Παρακολούθησα τις φλόγες μέχρι η φωτιά να σβήσει / Βοήθησα μερικούς ανθρώπους να μαζέψουν ότι τους είχε απομείνει / Ενώ οι σφαίρες σας, μας σκότωναν ολόγυρα.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ το βλέμμα στα πρόσωπα / Των ανδρών και των γυναικών εκείνη τη φοβερή μέρα / Όταν σταθήκαμε γύρω για να γίνουν οι κηδείες / Και στείλαμε τα πτώματα των νεκρών μας μακριά.

Είπαμε στον κυβερνήτη του Κολοράντο να καλέσει τον Πρόεδρο / «Πες του να ανακαλέσει την Εθνική Φρουρά του» / Όμως, η Εθνική Φρουρά ανήκε στον Κυβερνήτη / Έτσι, δεν το προσπάθησε και πολύ σκληρά.

Οι γυναίκες μας από το Trinidad μάζεψαν μερικές πατάτες/ Τις πήγαν μέχρι Walsenburg σε ένα μικρό καλάθι/ Τις πούλησαν και μας έφεραν πίσω κάποια όπλα/ Και έβαλαν ένα όπλο στο κάθε χέρι.

Οι στρατιώτες πήδηξαν σε ένα σύρμα / Δεν ήξεραν ότι είχαμε αυτά τα όπλα / Και οι ανθρακωρύχοι «με τους κόκκινους λαιμούς» τους θέρισαν / Θα έπρεπε να μπορούσατε να δείτε αυτά τα καημένα τα παιδιά πως έτρεξαν.

Πήραμε λίγο τσιμέντο και κλείσαμε τη σπηλιά μέχρι πάνω/ Εκείνη που μέσα της σκοτώσατε δεκατρία παιδιά/ Είπα, «ζήτω η Ένωση Ανθρακωρύχων» / Και μετά έκρυψα το πρόσωπό μου και έκλαψα…

______________

‒ Επισημάνσεις κειμένου, πρόσθετες φωτό (από πηγές που αναφέρονται στη φωτό Νο 28), λεζάντες, λοιπές πληροφορίες, τίτλος: Μποτίλια Στον Άνεμο ‒

Κι εσύ Galaxidi news άλλη φορά να ψάχνεις, να κοπιάρεις από τα πρωτότυπα και να αναφέρεις πάντα την πηγή.
 

*

Γούντι Γκάθρι... (η κιθάρα)

Διασχίζοντας τη χώρα του, είχε δει την πείνα, τη φτώχεια, τις ταξικές ανισότητες... Θ.Κ.
Thodoros Karras

***

28. Οι επί πλέον του αρχικού κειμένου φωτό, με αρίθμ. 1 - 28, και οι του  επομένου κειμένου, 29 - 36, είναι από COLORADO COAL FIELD WAR PROJECT, εκτός των 13, 16, 19 που προέρχονται από ZINN EDUCATION PROJECT. Οι φωτό Α - Ε από COLORADO PUBLIC RADIO

***

Εκατό χρόνια από τη σφαγή του Λάντλοου

Δημοσίευση: Πέμ, 01/05/2014 - 18:41
Τελευταία Ενημέρωση: Πέμ, 01/05/2014 - 19:36

Το 1914, στο Κολοράντο του αμερικανικού νότου, γράφτηκε μία από τις πιο ηρωικές σελίδες στην ιστορία του αμερικανικού εργατικού κινήματος.

Το «άγριο» νότιο Κολοράντο εκείνη την εποχή εξελισσόταν στην αμερικανική πρωτεύουσα του άνθρακα. Εργάτες από όλον τον κόσμο, Ιταλοί, Μεξικάνοι, Έλληνες, Σλάβοι, Κινέζοι έφταναν στις ΗΠΑ με υποσχέσεις από τους δουλεμπόρους ότι θα τους οδηγούσαν στη «γη της επαγγελίας».

Στη συνέχεια, τους έφερναν στα ανθρακωρυχεία των Ροκφέλερ και των Λαμόντ για να δουλέψουν -και πολύ συχνά να πεθάνουν- στις μαύρες στοές των ορυχείων.

Α. Τα ορυχεία του Κολοράντο ήταν τα πιο επικίνδυνa στη χώρα. Από τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα καταγράφηκαν περισσότεροι από 1.700 θάνατοι.

Για τη διαμονή των εργατών είχαν δημιουργηθεί ειδικοί φρουρούμενοι καταυλισμοί γύρω από τα ορυχεία. Οι καταυλισμοί, τα σπίτια, τα ιατρεία, τα μαγαζιά, οι πανσιόν, όλα ανήκαν στην εταιρεία των ορυχείων.

Οι συνθήκες δουλειάς, ασφάλειας και ζωής ήταν άθλιες. Οι εργάτες, τις περισσότερες φορές, δεν πληρώνονταν με κανονικά χρήματα, αλλά με κουπόνια, τα λεγόμενα «script», που υποχρεωτικά εξαργύρωναν στα μαγαζιά της εταιρείας, με υψηλές τιμές. 

Τα ορυχεία του Κολοράντο

Οι εργάτες ουσιαστικά ανήκαν στην εταιρεία. Πληρώνονταν ανάλογα με την καθημερινή παραγωγή και τις περισσότερες φορές τους έκλεβαν οι ελεγκτές - άνθρωποι των εταιρειών.

Αυτές οι συνθήκες οδηγούσαν σε ξεσπάσματα και εξεγέρσεις των εργατών, χωρίς όμως την αναγκαία οργάνωση και προετοιμασία.

Την ανάγκη για οργάνωση των εργατών ήρθε να εκπληρώσει η Ένωση Ανθρακωρύχων Αμερικής.

Β. Χαρακτηριστικός οικισμός των ορυχείων της Κομητείας Λας Άνιμας, σε φωτογραφία του 1914, όπου ζούσαν οι ανθρακωρύχοι, υπό εταιρική διοίκηση. Από έναν τέτοιον οικισμό εκδιώχθηκαν μετά την απεργία, προκειμένου η Εταιρεία να αποσβέσει το κόστος της.

Το συνδικάτο έπρεπε να ξεπεράσει πολλά εμπόδια και δυσκολίες, όπως την απαγόρευση της συνδικαλιστικής δράσης, την εργοδοτική τρομοκρατία, τους χαφιέδες και τους μπράβους των εταιρειών, αλλά και τις προκαταλήψεις των εργατών, ακόμη και την αδυναμία συνεννόησης λόγω της πολυγλωσσίας των εργατών.

Οι συνδικαλιστές εργάτες έπιαναν δουλειά στα ορυχεία και δρούσαν παράνομα, προσπαθώντας να ξεσηκώσουν και να οργανώσουν τους εργάτες. Αν κάποιος πιανόταν για συνδικαλισμό, τον έδιωχναν και δεν μπορούσε να πιάσει δουλειά σε κανένα ορυχείο. 

έναν από τους σκληρότερους χειμώνες στο Κολοράντο. Καταφύγιά τους ήταν σκηνές καμβά και ορισμένα μέλη της αποικίας, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, έχασαν τη ζωή τους από την ασθένεια. Εν τω μεταξύ, οι ανθρακωρύχοι στα στρατόπεδα τακτικά skir mished με ένοπλες πολιτοφύλακες προσληφθεί από την εταιρεία εξόρυξης. 

Το ιστορικό της απεργίας

29. Ο Έλληνας απεργός Πητ Κατσούλης

Το Σεπτέμβρη του 1913, ξέσπασε η μεγάλη απεργία του Λάντλοου, μετά το θάνατο ενός συνδικαλιστή εργάτη στα ορυχεία της εταιρείας CFI, ιδιοκτησίας Ροκφέλερ και ήταν το αποκορύφωμα της καταπίεσης και των άθλιων συνθηκών για τους 12.000 εργάτες ανθρακωρύχους της περιοχής.

Οι ανθρακωρύχοι της CFI πληρώνονταν 1,68 δολάρια την ημέρα και ήταν αναγκασμένοι να εργάζονται υπό πολύ σκληρές συνθήκες. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους ανθρακωρύχους του Κολοράντο, όπου τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν συχνά στο διπλάσιο του εθνικού μέσου όρου.

Οι προσπάθειες συνδικαλιστικής οργάνωσης των ανθρακωρύχων του Κολοράντο χρονολογούνται από την πρώτη απεργία του 1883, στην οποία προσπάθησαν να γίνουν μέλη της Δυτικής Ομοσπονδίας Εργατών Ορυχείων, το 1913 προσπάθησαν να οργανωθούν στους Ενωμένους Εργάτες Ορυχείων της Αμερικής (αργότερα, το 1927, εντάχθηκαν στους Βιομηχανικούς Εργάτες του Κόσμου).

27 Ιουνίου 1905

Αιτήματα των εργατών ήταν

• καθιέρωση του οκτάωρου,
• αναγνώριση του συνδικάτου,
• θέσπιση μέτρων ασφάλειας στα ορυχεία,
• κατάργηση των φρουρών,
• κατάργηση των «script»,
• αναγνώριση του δικαιώματος να ψωνίζουν σε όποιο κατάστημα ήθελαν,
• να μπορούν να πηγαίνουν στην πόλη κλπ.

Γ. Καθώς η απεργία συνεχιζόταν, οι ανθρακωρύχοι και οι οικογένειές τους, μετά την έξωση από από τους οικισμούς, έζησαν στην τεντοαποικία τού Λάντλοου έναν από τους σκληρότερους χειμώνες του Κολοράντο. Πολλά μέλη της αποικίας, κυρίως παιδιά, χάνουν τη ζωή τους από τις ασθένειες. Στο μεταξύ, οι συγκρούσεις των ανθρακωρύχων με τους ένοπλους πολιτοφύλακες που είχαν προσληφθεί από την εταιρεία εξόρυξης όλο και πύκνωναν. 

Οι απαιτήσεις των ΕΕΟΑ προς την CFI ήταν οι εξής:

«...Η αναγνώριση των Ενωμένων Εργατών Ορυχείων Αμερικής ως παράγοντα διαπραγμάτευσης για τους εργαζόμενους στα ορυχεία άνθρακα όλου του Κολοράντο και του βόρειου Νέου Μεξικό, ένα αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου βάρους (checkweighmen) σε όλα τα ορυχεία, την αποζημίωση για το σκάψιμο του άνθρακα με βάση τον έναν τόνο στις £ 2.000, ημιμηνιαία καταβολή των μισθών σε νόμιμο χρήμα, η κατάργηση του πρόχειρου χαρτονομίσματος και του συστήματος φορτηγού, τέλος στις διακρίσεις εις βάρος των μελών της ένωσης και αυστηρή εφαρμογή των νόμων του κράτους σχετικά με τις υποχρεώσεις των φορέων εκμετάλλευσης, σχετικά με την παροχή ξύλων, σίδερων και άλλων υλικών στους ανθρακωρύχους σε υπόγειες εργασίες».

Οι απεργοί εργάτες εκκένωσαν τους καταυλισμούς και έστησαν σκηνές στο Λάντλοου. Το Λάντλοου είναι μια περιοχή στους πρόποδες των Βραχώδων Ορέων, νότια του Ντένβερ, πρωτεύουσα του Κολοράντο. Οι καταυλισμοί με τις σκηνές λειτουργούσαν μετά από λίγες εβδομάδες ως κανονική πόλη, με 1.200 εγκατεστημένους εργάτες, σε σκηνές που έδωσε το συνδικάτο.
 

30. Αφροαμερικάνος απεργός, ένας από τους 1.200 του καταυλισμού

Βοηθούμενοι από ομάδες της Ένωσης Ορυχείων σε όλες τις ΗΠΑ, οι απεργοί οργάνωσαν «πόλεις σκηνών» στις εκβολές των φαραγγιών που οδηγούσαν στα ανθρακωρυχεία (σε μια προσπάθεια να εμποδίσουν τους απεργοσπάστες από το να τους αντικαταστήσουν) και συνέχιζαν την απεργία τους.

Η απεργία των εργατών προκάλεσε την αντίδραση των Ροκφέλερ, οι οποίοι χρησιμοποίησαν ιδιωτικό στρατό, αποτελούμενο από μπράβους του Πρακτορείου «Μπέλτουιν - Φελτς», ειδικευμένου στην καταστολή απεργιών.

31. Οι ιστορικές φωτογραφίες των σκηνών δείχνουν τον τρόπο στήριξής τους μετις ξύλινες δοκούς απευθείας στο έδαφος. Μικρές τάφροι και αναχώματα βοηθούν στην στήριξη και μόνωση των σκηνών.

Ο ιδιωτικός στρατός των Ροκφέλερ ενισχύθηκε από την Εθνοφρουρά που απέστειλε στην περιοχή ο κυβερνήτης του Κολοράντο. Μπράβοι και εθνοφρουροί τρομοκρατούσαν τους εργάτες, οργάνωναν προβοκάτσιες, χωρίς να κάμψουν το φρόνημα των απεργών.

32. Εθνοφρουρά

Μετά από τρεις μήνες δόθηκε εντολή να αποσυρθεί η Εθνοφρουρά, λόγω κόστους συντήρησης, ωστόσο τελικά παρέμεινε επανδρωμένη από μπράβους του Ροκφέλερ, μετά από συμφωνία με τον τοπικό κυβερνήτη.

Σε ηγετική μορφή της απεργίας αναδείχτηκε ο Έλληνας συνδικαλιστής εργάτης από την Κρήτη, Λούης Τίκας (Ηλίας Σπαντιδάκης το πραγματικό του όνομα). Ο Λούης Τίκας ήταν μετανάστης από την Κρήτη, είχε δουλέψει σε χαλυβουργεία και ορυχεία του Κολοράντο και ήταν οργανωμένος στην Ένωση Ανθρακωρύχων.

33. Επί σκοπόν!

Η αντοχή των απεργών ανάγκασε την εταιρεία να φέρει στην περιοχή βαρύ οπλισμό, όπως πολυβόλα και ένα τεθωρακισμένο όχημα, που το αποκαλούσαν «Τραίνο του Θανάτου» (Death Special). Στόχος ήταν η επίθεση και εκκένωση των απεργιακών καταυλισμών. Επικεφαλής του στρατού των αφεντικών ήταν ο υπολοχαγός Καρλ Λίντερφερντ.

Η επίθεση έγινε στις 20 Απρίλη, μία ημέρα μετά το ελληνικό Πάσχα που γιόρτασαν όλοι μαζί οι εργάτες, Έλληνες, Μεξικάνοι, Ιταλοί κ.ά., με χορούς, ψητά αρνιά, αγώνες μπέιζμπολ.

34. Οπλισμένοι εργάτες

Οι εθνοφρουροί ζήτησαν από τον Λούη Τίκα να παραδώσει έναν απεργό. Εκείνος αρνήθηκε, γιατί δεν υπήρχε ένταλμα. Τότε η εθνοφρουρά άνοιξε πυρ εναντίον των σκηνών, σκορπώντας το θάνατο στους απεργούς και τις οικογένειές τους.

Οι εργάτες ανταπέδωσαν και άρχισαν ανταλλαγές πυροβολισμών. Οι ανθρακωρύχοι έσκαψαν προστατευτικούς λάκκους, κάτω από τις σκηνές τους για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους, για να προστατευτούν από τους πυροβολισμούς των πολυβόλων από τους φρουρούς της εταιρείας.

35. Αποφασισμένοι (λεπτομέρεια από τη 19.)

Εκείνο το βράδυ, υπό την κάλυψη του σκοταδιού, οι πολιτοφύλακες μπήκαν στον καταυλισμό και έβαλαν φωτιά σε σκηνές, σκοτώνοντας δύο γυναίκες και έντεκα παιδιά που είχαν βρει καταφύγιο από τους πυροβολισμούς σε ένα λάκκο κάτω από μια σκηνή.

Δεκατρείς άλλοι άνθρωποι πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν επίσης κατά τη διάρκεια των μαχών.

Δ. Οι απεργοί ανθρακωρύχοι του καταυλισμού στο Λάντλοου, μετά την έξωσή τους από τον Ροκφέλερ. Για τη στέγασή τους, η Ένωση Ανθρακωρύχων (United Mine Workers of America) έστησε 12 στρατόπεδα με σκηνές στο λιβάδι, στο νότιο Κολοράντο.

Ο Λούης Τίκας πιάστηκε από την εθνοφρουρά. Ο Λίντερφελτ του έσπασε το κρανίο με τον υποκόπανο του όπλου του. Μετά, τον πυροβόλησαν πισώπλατα. Άφησαν τη σορό του επί τρεις μέρες μες στον ήλιο, σε σημείο που να φαίνεται από τα περαστικά τρένα. Δίπλα οι σοροί δύο ακόμη μελών του Συνδικάτου.

Καθώς τα νέα της σφαγής εξαπλώθηκαν, εργαζόμενοι σε όλη τη χώρα κατέβηκαν σε απεργία, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους ανθρακωρύχους, που βρίσκονταν σε απεργία στο Κολοράντο και να εκφράσουν τη στήριξή τους προς εκείνους που είχαν χάσει τους αγαπημένους τους στο Λάντλοου. Πολλές πόλεις της πολιτείας καταλήφθηκαν από τους ανθρακωρύχους και ορισμένες μονάδες της Εθνικής Φρουράς κατέβασαν επίσης τα όπλα τους και αρνήθηκαν να πολεμήσουν.

36. Δημοσιογράφοι στον τόπο της σφαγής

Η απεργία των ανθρακωρύχων του Λάντλοου δεν πέτυχε τον άμεσο στόχο της και με αυτή την έννοια ηττήθηκε.

Νίκησε όμως, γιατί πλέον τίποτε δεν ήταν όπως πριν. Η σφαγή του Λάντλοου αποτέλεσε τη σπίθα για να φουντώσει τα επόμενα χρόνια το αμερικανικό εργατικό κίνημα, το κίνημα των εργατών στα ορυχεία του Κολοράντο και όλων των ΗΠΑ.

Οι εργάτες είδαν κατάματα τα εγκλήματα στα οποία μπορούν να φτάσουν οι καπιταλιστές, προκειμένου να προστατέψουν τα συμφέροντά τους.

Είδαν ότι το αστικό κράτος και οι μηχανισμοί του δεν είναι κάτι ουδέτερο, αλλά υπηρετεί την τάξη εκείνη των καπιταλιστών, που έχουν την εξουσία και την οικονομία στα χέρια τους.

Η απεργία του Λάντλοου διαπαιδαγώγησε τους εργάτες στον αγώνα για την απελευθέρωσή τους και την οριστική κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Ε. Καθώς τα νέα από τη βίαιη καταστολή εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα, το γεγονός έγινε γνωστό ως Η Σφαγή του Λάντλοου ατσαλώνοντας το συνδικαλιστικό κίνημα. Σε αυτή την νεκρική πομπή για τα θύματα, εκατοντάδες πενθούντων συγκεντρώθηκαν μπροστά στην Καθολική Εκκλησία του Τρινιντάντ, στο Κολοράντο

Η απεργία και η σφαγή του Λάντλοου ενέπνευσε όχι μόνο εργάτες, αλλά και καλλιτέχνες, συγγραφείς, ποιητές. Το 1944, ο τραγουδιστής Γούντι Γκάθρι έγραψε ένα τραγούδι με τίτλο «The Ludlow Massacre». Το τραγούδι ακουγόταν συχνά στις διαδηλώσεις της δεκαετίας του ’60. Ο ποιητής Ντέιβιντ Μέισον έγραψε ένα ποιητικό μυθιστόρημα 4.800 στίχων με τίτλο «Ποιος ήταν ο Λούης Τίκας». Το μυθιστόρημα του συγγραφέα Άπτον Σίνκλαιρ «Βασιλιάς Άνθρακας» είναι εμπνευσμένο από την απεργία του Λάντλοου.

Φωτό από 902

Το 1918, στήθηκε ένα μνημείο για να τιμήσει όσους έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της απεργίας.

902 

‒ Επισημάνσεις κειμένου, πρόσθετες φωτό (από πηγές που αναφέρονται στη φωτό Νο 28), λεζάντες, λοιπές πληροφορίες, τίτλος: Μποτίλια Στον Άνεμο ‒