Αρχείο ΚΚΕ: Σπάνια και πολύτιμα ντοκουμέντα είναι ήδη στη διάθεση των ερευνητών – Οι πρώτοι Σοσιαλιστιοί Όμιλοι - Ο Μεσοπόλεμος - Η Αντίσταση - Η ταξική πάλη '44 - '49 - Η χούντα

Οκτώβρης 1994. Το Αρχείο του ΚΚΕ

Σπάνια και πολύτιμα ντοκουμέντα από το Αρχείο του ΚΚΕ είναι ήδη στη διάθεση των ερευνητών

Είκοσι χρόνια από την έναρξη της διάσωσης, αποκατάστασης και ψηφιοποίησης του Αρχείου του Κόμματος, το ΚΚΕ ήδη έχει θέσει μέχρι στιγμής στη διάθεση κάθε ερευνητή πάνω από 90.000 (91.966) ντοκουμέντα σε ηλεκτρονική μορφή (ηλεκτρονικά αντίγραφα) που είναι διαθέσιμα στο «Επιμορφωτικό Κέντρο ΧαρίλαοςΦλωράκης».

Η έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ αμέσως μετά την καταστροφική πλημμύρα του 1994

Η προσπάθεια εμπλουτισμού τόσο του ηλεκτρονικού αρχείου, όσο και της βιβλιοθήκης με το τεράστιο υλικό που ακόμα βρίσκεται στο στάδιο της ψηφιοποίησης συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς. Παρουσιάζοντας σήμερα ορισμένα από τα συγκλονιστικά ντοκουμέντα που διασώθηκαν, έχει σημασία να αναφερθούμε συνολικότερα σε ορισμένα στοιχεία από το μέχρι τώρα περιεχόμενο του Αρχείου:

 

Στις εγκαταστάσεις του Επιμορφωτικού Κέντρου «Χαρίλαος Φλωράκης» ο ερευνητής μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε 91.966 ντοκουμέντα που έχουν ήδη ψηφιοποιηθεί μέχρι σήμερα

Για τον καθένα που θέλει να μελετήσει την Ιστορία του ΚΚΕ, τις προγραμματικές του επεξεργασίες ή τις θέσεις του για τις κάθε φορά πολιτικές εξελίξεις, οι επίσημες αποφάσεις του, που βρίσκονται στην Ενότητα «ΚΚΕ» αποτελούν βασική πηγή.

Στα 3.241 κείμενα αυτής της ενότητας συγκαταλέγονται τόσο οι αποφάσεις των Συνεδρίων (από το 1ο - ιδρυτικό - Συνέδριο του ΣΕΚΕ (1918) έως το 17ο Συνέδριο του ΚΚΕ (2005) των Πανελλαδικών Συνδιασκέψεων (από την Α' του ΣΕΚΕ (6/2/1922) έως αυτήν «για τη δράση του ΚΚΕ για τα προβλήματα της νεολαίας» (Ιούλης 2005) και οι Αποφάσεις των εκάστοτε ΚΕ, όσο και όλα τα Μηνύματα, Προκηρύξεις, Διακηρύξεις κ.λπ. του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ, από το 1918 έως το 2005/6.

«Terrorism in Greece», εκδόθηκε στην Αθήνα το 1945, υπό τον επεξηγηματικό τίτλο «αυτό είνε (σ.σ. δική τους η ορθογραφία) το ΚΚΕ - ΕΑΜ - ΕΛΑΣ στην Ελλάδα». Διασώθηκε και μας επιτρέπει να «μεταφράζουμε» γρήγορα τις σύγχρονες σχετικές αναφορές της αστικής τάξης...

Αντίστοιχα υλικά υπάρχουν και στην ενότητα «ΚΝΕ». Εδώ όμως, εκτός από τις Αποφάσεις της ΚΝΕ, στα 237 ντοκουμέντα ανήκουν και συλλογές περιοδικών της ΟΚΝΕ: «Νεολαία» (1928 - 1936), «Νέος Λενινιστής» (1932/33) και «Νέος Κομμουνιστής».

Πολύτιμο υλικό αποκτά ξανά τη δυνατότητα να υπάρξει

Χρονολογικά, η πρώτη ενότητα είναι αυτή των πρώτων Σοσιαλιστικών Ομίλων, όπου τα 113 έγγραφα, ξεκινώντας από το 1890 σκιαγραφούν κάποιες σημαντικές προσπάθειες «μπολιάσματος» της εργατικής τάξης στη χώρα μας, με τις ιδέες του σοσιαλισμού. Πέρα από το ξακουστό «Εγχειρίδιον του Εργάτου» του Δρακούλη, σε αυτήν την ενότητα ανήκουν και κάποιες πολύ σημαντικές προσπάθειες έκδοσης εφημερίδας, όπως ο «Σοσιαλιστής» του Καλλέργη, ο «Εργάτης» του Ζάχου, ή ο «Εργάτης του Βόλου».

Κομματικά ντοκουμέντα που διασώθηκαν και έχουν ήδη πάρει το δρόμο για τη σύγχρονη έκδοσή τους

Μεσοπόλεμος

Πολύ σημαντικά ντοκουμέντα συμπεριλαμβάνει και η επόμενη ενότητα, αυτή του Μεσοπολέμου (528 έγγραφα). Εδώ βρίσκονται σπάνιες εφημερίδες του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ, όπως ο «Κόκκινος Ναύτης», ο «Κόκκινος Μηχανουργός», ο «Φαντάρος», ο «Εργάτης Λιπασμάτων» κ.ά. αλλά και σπάνιες μπροσούρες του Κόμματος. Εδώ θα βρούμε από το «Η πάλη των Τάξεων εν Ελλάδι» του Γεωργιάδη (1921) έως το «Ο αληθινός Παλαμάς» του Ν. Ζαχαριάδη (1937), διάφορες μπροσούρες με έργα και ομιλίες των Μαρξ, Λένιν, Στάλιν, αλλά και την «Ηθική» του Κροπότκιν, ή «το Αγροτικό Ζήτημα» του Μπουχάριν. Στην ίδια ενότητα, θα βρούμε και τις αποφάσεις του πρώτου συνεδρίου της Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Στρατού, με τίτλο «Πόλεμος κατά του Πολέμου!». Πλευρές της πάλης του ΚΚΕ και άλλων οργανώσεων σκιαγραφούν περιοδικά και εφημερίδες όπως «Οι Φίλοι της ΕΣΣΔ» (1931/32), η παράνομη αντιφασιστική «Φλόγα» (1937/38) καθώς και η «Εργατική Βοήθεια», αλλά και οι 10 χειρόγραφες εφημερίδες των εξορίστων στην Ανάφη (1938/39).

Η διαπάλη μέσα στο εργατικό κίνημα της εποχής φαίνεται και από τα έντυπα των οπορτουνιστικών ρευμάτων. Σε αυτήν την κατηγορία, συγκαταλέγονται τόσο τα έντυπα και το Καταστατικό του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος των Γιαννιού - Στρατή και η «Μπολσεβίκικη Επιθεώρηση» της διασπαστικής Κομμουνιστικής Ενωσης Ελλάδας, όσο και μια σειρά αρχειομαρξιστικών και τροτσκιστικών εντύπων («Σπάρτακος» κ.λπ.). 

Οκτώβρης του 1950. Μόλις ένα χρόνο μετά την έξοδο των μαχητών του ΔΣΕ στις Λαϊκές Δημοκρατίες, το ΚΚΕ καθορίζει τα επόμενα βήματά του. Τα πρακτικά της 3ης Συνδιάσκεψης διασώθηκαν και εκδόθηκαν σε ειδικό τόμο

Ξεχωριστή αξία έχουν τα 103 φύλλα (1/7/1922-30/6/1923) της εφημερίδας «Η Φωνή του Εργάτου - Οργανο της Ελληνικής Ομοσπονδίας του Εργατικού Κόμματος Αμερικής».

«Φωνή του Εργάτου», Νέα Υόρκη, 1 Ιούλη 1922

Δε λείπουν βέβαια και οι αστικές εφημερίδες όπως «Η Πρόοδος» του Αλμυρού Βόλου (15/5/1935 - 26/12/1939) ή τα φασιστικά έντυπα, όπως ο «Εθνικός Παλμός» της Εθνικής Ενώσεως Ελλάς (ΕΕΕ), καθώς και το καταστατικό της. «Ναυαρχίδα» του αντικομμουνισμού των φασιστών της μεταξικής περιόδου αποτελεί η μπροσούρα «Ο κομμουνισμός στην Ελλάδα» (1937), με πρόλογο του διαβόητου υπουργού Μανιαδάκη. 

Τα πρακτικά της κρίσιμης 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1956, διασώθηκαν και εκδόθηκαν ήδη σε ξεχωριστό τόμο, το ίδιο συνέβη και με τα πρακτικά της 7ης Ολομέλειας του 1957

Η συζήτηση για την Τέχνη, όπως και οι λογοτεχνικές αναζητήσεις των προοδευτικών ρευμάτων της εποχής καθρεφτίζονται σε φιλολογικά περιοδικά, όπως η «Νέα Επιθεώρηση» (1928), «οι Πρωτοπόροι» (του Π. Πικρού με αρχισυντάκτρια την Γαλάτεια Καζαντζάκη 1930/31) ή «οι Νέοι Πρωτοπόροι» (1931-36 σε αντίθεση πλέον με τον Πικρό). Σε μια περίοδο έντονων προετοιμασιών για το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν μπορεί να απουσιάζουν τα στρατιωτικά βιβλία και μπροσούρες όπως η «Στρατιωτική Επιθεώρηση» (1937).

Η Αντίσταση

Αξιόλογο μέγεθος κατέχει η ενότητα της Φασιστικής Κατοχής και Εθνικής Αντίστασης 1941- 44. Τα πάνω από 4.400 (4.446) έντυπά της καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα οργανώσεων: Αυτονόητη είναι η υποενότητα ΕΑΜ, όπου ανάμεσα στα άλλα βρίσκονται τα φύλλα του κεντρικού οργάνου «Ελεύθερη Ελλάδα», όσο και πάμπολλες εφημερίδες των ΕΑΜικών οργανώσεων περιοχών, νομών, κ.λπ., αλλά και η μπροσούρα «Πώς πρέπει να δουλεύει η γυναίκα στο ΕΑΜ». 

Τα ντοκουμέντα της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, του 1968, διασώθηκαν και εκδόθηκαν ήδη σε ξεχωριστό τόμο

115 έντυπα αφορούν τον ένδοξο ΕΛΑΣ. Σε αυτά συγκαταλέγεται τόσο το κεντρικό όργανο «Λαϊκός Στρατός» και οι εφημερίδες Μεραρχιών, Ταξιαρχιών και Συνταγμάτων όσο και εφημερίδες ανταρτοΕΠΟΝιτών, καθώς και η μπροσούρα «Τι είναι ο Λαϊκός Στρατός».

Το πρώτο φύλλο της παράνομης "Νέας Γενιάς", οργάνου του ΚΣ της ΕΠΟΝ

Το πρώτο φύλλο της παράνομης "Νέας Γενιάς", οργάνου του ΚΣ της ΕΠΟΝΣτην κατηγορία ΕΠΟΝ ανήκει τόσο η θρυλική «Νέα Γενιά», όσο και εφημερίδες των τοπικών οργανώσεων της ΕΠΟΝ. Σε αυτήν την κατηγορία ιδιαίτερης μνείας αξίζουν τα 62 φύλλα εφημερίδων της ΟΚΝΕ και του ΕΑΜ Νέων. Η «Εθνική Αλληλεγγύη» ως κεντρικό όργανο της ομώνυμης οργάνωσης, μαζί με τοπικά φύλλα, φτάνει τα 59 φύλλα. Το «Εργατικό Βήμα», κεντρικό όργανο του Εργατικού ΕΑΜ, μαζί με τις τοπικές και κλαδικές εφημερίδες φτάνει τα 64 φύλλα. Στην ίδια κατηγορία, όμως, θα βρούμε και την μπροσούρα «Απόφαση της Α' Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του Εργατικού ΕΑΜ» (1943). 

Από την εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος» στις 26/12/1944. Ο λαός του νησιού ζητά από τους Βρετανούς να φύγουν («Go back», όπως τιτλοφορείται το σχετικό άρθρο)

Τα φύτρα της νέας, λαϊκής εξουσίας περιγράφονται τόσο στα 16 «Δελτία Πράξεων» της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, όσο και σε μπροσούρες όπως ο «Κώδικας Λαϊκής Δικαιοσύνης» και οι «Διατάξεις Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης». Από αυτήν την ενότητα, δε λείπουν βέβαια και τα έντυπα των κομμάτων που συγκρότησαν το ΕΑΜ. Το ΚΚΕ, ως το μεγαλύτερο από αυτά αντιπροσωπεύεται από σχεδόν 500 (498) κεντρικά και τοπικά έντυπα, στα οποία δεσπόζει ο «Ριζοσπάστης» της Κατοχής. Βεβαίως, ξεχωριστές κατηγορίες αποτελούν και τα υπόλοιπα κόμματα (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας και η Δημοκρατική Ενωση). 

«Ο Εργάτης», Βόλος 23 Δεκέμβρη 1907

Στην κατηγορία «Εφημερίδες Μέσης Ανατολής» βρίσκουμε 69 φύλλα, από τα οποία η μεγάλη πλειονότητα σχετίζεται με την Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση, την ηρωική ΑΣΟ. Απαραίτητα για την κατανόηση αυτής της περιόδου είναι και τα έντυπα των αντιπάλων του ΕΑΜικού κινήματος, κάθε μορφής. Ετσι, η ενότητα αυτή διαθέτει τόσο εφημερίδες τροτσκιστικών οργανώσεων - με κύριο κορμό το «Διεθνιστή» των «τεταρτοδιεθνιστών» (1942-44) όσο και των αστικών οργανώσεων, γερμανόφιλων όσο και αγγλόφιλων. Στις αστικές, σημαντικές ομάδες αποτελούν τα έντυπα του ΕΔΕΣ/ΕΟΕΑ (433), των βασιλικών (400), της ΠΕΑΝ (102) και των ιταλικών δυνάμεων Κατοχής (542).

Απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ την 1η Δεκέμβρη του 1944

Η ταξική πάλη την περίοδο '44 - '49

Η ενότητα Δεκέμβρης 1944 - 1949 είναι και αυτή από τις μεγάλες (4.867 ντοκουμέντα). Μέσα σε αυτήν, ο ΔΣΕ αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία, όπου βρίσκουμε τόσο το «Δελτίο Ειδήσεων» του Γενικού Αρχηγείου (1947 - 1949, 573 έγγραφα) και την εφημερίδα «Προς τη Νίκη» (193 φύλλα) όσο και εφημερίδες Αρχηγείων, Μεραρχιών, Ταγμάτων, κ.λπ. του ΔΣΕ.

1948, χειρόγραφο αντίγραφο χάρτη στην περιοχή της Πρέσπας που περιέχει τις ονομασίες της εποχής. Πολύτιμος βοηθός στις σημερινές περιηγήσεις, στα βήματα των μαχητών του ΔΣΕ

Αναπόσπαστο κομμάτι της ενότητας αποτελούν και οι εφημερίδες Γυναικών του ΔΣΕ, που αν και λίγες σχετικά (16 φύλλα «Μαχήτρια» και άλλα 25 διαφόρων περιοχών) δείχνουν πειστικά το ρόλο της γυναίκας στον ΔΣΕ. Το ίδιο ισχύει και για τα 232 φύλλα της «Νέας Γενιάς» και εφημερίδων περιοχών και στρατιωτικών μονάδων της ΕΠΟΝ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδος, όπως και για τα 592 φύλλα εφημερίδων του ΕΑΜ. 

Δελτίο Πληροφοριών με ημερομηνία 22 Δεκέμβρη 1944 και τις υπογραφές του Σαράφη και του Αρη

Η πιο πλούσια κατηγορία αυτής της ενότητας είναι του ΚΚΕ, όπου τα 749 ντοκουμέντα συμπεριλαμβάνουν τόσο αξιόλογες μπροσούρες, όσο και τον (σπάνιο) «Ριζοσπάστη» της περιόδου, τοπικές κομματικές εφημερίδες και περιοδικά. Ξεχωριστές κατηγορίες αποτελούν οι 60 εργατοϋπαλληλικές εφημερίδες (η «Εργατική» της ΕΡΓΑΣ, καθώς και δημοσιοϋπαλληλικών Ομοσπονδιών) και οι 71 χειρόγραφες εφημερίδες των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών. Οπως και στην προηγούμενη ενότητα και εδώ θα βρούμε πάνω από 260 έντυπα των αντιπάλων του κομμουνιστικού κινήματος.

Η είσοδος του κτηρίου της ΚΕ γίνεται χώρος πρώτης διαλογής απ' όπου φεύγουν τα υλικά για διάφορα σημεία του κτιρίου

Η χούντα

Τελευταία χρονολογική ενότητα είναι αυτή του αντιδικτατορικού αγώνα 1967 - 1974. Αποτελείται από 725 ντοκουμέντα, που αφορούν τόσο τους πολιτικούς κρατούμενος (απολογίες στα στρατοδικεία, ανοιχτές επιστολές, υπομνήματα και καταγγελίες) όσο και προκηρύξεις, εφημερίδες και άλλα έντυπα ενός ευρύτατου φάσματος αντιδικτατορικών οργανώσεων (Ελληνικές Αντιδικτατορικές Επιτροπές Εξωτερικού, ΚΝΕ και Αντι-ΕΦΕΕ, ΠΑΜ, ΠΑΚ, ΕΔΑ, ΕΣΑΚ, ΕΑΣΚΕΝ και διεθνών κινήσεων για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα).

Το φύλλο του «Ρ» στις 4/12/1944. Στην πρώτη γραμμή από τις πρώτες μέρες των μαχών του Δεκέμβρη

Ξεχωριστές ενότητες

Ξεχωριστή θεματική ενότητα είναι αυτή του «Ριζοσπάστη», που αποτελείται από 5.681 φύλλα που καλύπτουν μια τεράστια περίοδο (1918 - 1983). Μέσα από αυτά, μαζί με τα φύλλα της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου ξετυλίγεται μέρα με την μέρα όλη η Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. 

«Κομμουνιστική Επιθεώρησις», Φλεβάρης του 1921

Το ίδιο μεγάλη χρονολογικά είναι η ξεχωριστή ενότητα της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» που ξεκινάει με το πρώτο της τεύχος (Γενάρης 1921) και καλύπτει ολόκληρη την έκδοσή της (497 τεύχη) έως το τέλος του 2006.

Αποτυπώματα του αντιφασιστικού αγώνα του λαού μας

Ξεχωριστή τόσο ως προς τη σπανιότητά της όσο και ως προς το μέγεθός της (65.418 έγγραφα) είναι η ενότητα των κειμένων των εκφωνήσεων των παράνομων ραδιοσταθμών του ΚΚΕ «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας» (1947) και «Ελεύθερη Ελλάδα» (1948 - 1956).

Εργαλεία της παράνομης δουλειάς

Τελευταία στη σειρά, αλλά όχι σε αξία, είναι η ενότητα των ντοκουμέντων της πολιτικής προσφυγιάς, μια ενότητα που ακόμα εμπλουτίζεται. Από τα 394 προς το παρόν έγγραφα που αφορούν την ΕΣΣΔ και όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ευρώπης, τα περισσότερα είναι τα φύλλα της εφημερίδας «Προς τη Νίκη» της ΚΟ Τασκένδης του ΚΚΕ (112 φύλλα) και αυτά που αφορούν στο «Δελτίο μας» της ΓΛΔ (103 φύλλα). 

Λίγο μετά την καταστροφική πλημμύρα του 1994 και τις πρώτες άμεσες ενέργειες διάσωσης του ιστορικού αρχείου

Πολύ σύντομα προστίθεται ακόμα μια ενότητα που αφορά την περίοδο 1950 - 1967, με πολύ σημαντικά έντυπα.

Η επεξεργασία συνεχίζεται με διαχωρισμό σε ενότητες

Εξαιρετικά σημαντική πρέπει να θεωρηθεί η προσπάθεια εμπλουτισμού του Αρχείου με σπάνιες βιβλιογραφικές εκδόσεις από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα 1936.

Στο Αρχείο βρίσκεται, επίσης, ο κατάλογος με τα στοιχεία 21.655 πεσόντων μαχητών και μαχητριών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας!

Το «Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαος Φλωράκης»

Πάνω από 3.600 τίτλοι στεγάζονται εδώ

Περίπου 4.000 βιβλία (παλιά και νέα, ελληνικά και ξενόγλωσσα, μαρξιστικά και αστικά) που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα των λεγόμενων κοινωνικών επιστημών, των Τεχνών και των Γραμμάτων.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ - Κυριακή, 12/10/2014

Από Μποτίλια επίσης Αρχείο ΚΚΕ (3)

Διαμόρφωση κειμένου, επιλογή λοιπών φωτό από τα κατά καιρούς δημοσιεύματα του ΡΙΖΟΥ και του 902, τίτλοι Μποτίλια Στον Άνεμο