Ζέφυρος: 9 του Μάη. Δεν θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον! − Άρνσταμ, Γκολούμποβιτς, Κλίμοφ, Ρομ, Ταρκόφσκι και Ραφαηλίδης - Γιοβάνη)

Σπουδαίες ταινίες!

Επέτειος, αύριο, 9 του Μάη, της μεγάλης Αντιφασιστικής Νίκης των λαών επί του φασισμού

Το θερινό σινεμά Ζέφυρος τιμά αυτήν την τεράστιας σημασίας επέτειο.
Προβάλλει εξαιρετικές σοβιετικές ταινίες με θεματική τον πόλεμο κατά του ναζισμού

Καθημερινά στις 20.45 προβάλλεται η εκπληκτική ταινία του ποιητή Αντρέι Ταρκόφσκι «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» (1962). Επίσης, καθημερινά στις 22.30 προβάλλεται η συγκλονιστική κατάθεση του Έλεμ Κλίμοφ «Ελα να δεις» (1985) (Το Αφιέρωμα της Μποτίλιας: ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ: Το αντιπολεμικό-αντιφασιστικό αριστούργημα του Ελεμ Κλίμοφ. Δείτε την ταινία οπωσδήποτε! – «Βλέποντας», αποτρέπουμε τη ναζιστική συντέλεια του κόσμου), ενώ από τη επόμενη Δευτέρα έως και την Τετάρτη θα προβάλλονται καθημερινά στις 20.45 η «Ζόγια» (1944) του Λεβ Άρνσταμ και στις 22.30 «Ο αληθινός φασισμός» (1965) του Μιχαήλ Ρομ.

*

Στο μεταξύ

Συνεχίζεται στο Αστυ, για τρίτη εβδομάδα, η προβολή του σέρβικου αριστουργήματος 

«Διασταυρούμενες ζωές» (2013) 

του Σρένταν Γκολούμποβιτς

 ΜΗΝ ΤΟ ΧΑΣΕΤΕ!

Σινεμά ΑΣΤΥ

Διαβάστε αναλυτικά, από το σχετικό αφιέρωμα της Μποτίλιας:

(σύνδεσμοι ταινίας και ελληνικών υποτίτλων, για τους εκτός Αθηνών)

Solidarność: Η αλληλεγγύη ως στάση ζωής και η Αλληλεγγύη ως μοχλός προπαγάνδας και προσωπικής προβολής – Δυο ταινίες, δυο κόσμοι ή Σερβικό διαμάντι - πολωνικός άνθρακας: Διασταυρούμενες Ζωές & Βαλέσα, Η Δύναμη Της Ελπίδας

***

Ζέφυρος - Θερινός

(Από το 1932)

Αντρέι Ταρκόφσκι

Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν

Ivanovo Detstvo
Σινεφίλ 1962 | Ασπρόμ. | Διάρκεια: 95'
Πέμ.-Κυρ.: 20.45

 *

Έλεμ Κλίμοφ

Έλα να Δεις
Idi I Smorti / Come And See
Πολεμική 1985 | Έγχρ. | Διάρκεια: 142'
Πέμ.-Κυρ.: 22.30

ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ: Η «Αποκάλυψη Τώρα!» (και πάντα), μέσα στην καρδιά ενός παιδιού

 Διαβάστε το μεγάλο αφιέρωμα της Μποτίλιας:

(σύνδεσμοι ταινίας και ελληνικών υποτίτλων)

 

ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ: Το αντιπολεμικό-αντιφασιστικό αριστούργημα του Ελεμ Κλίμοφ. Δείτε την ταινία οπωσδήποτε! – «Βλέποντας», αποτρέπουμε τη ναζιστική συντέλεια του κόσμου

  

*

Μιχαήλ Ρομ

Ο Αληθινός Φασισμός
Obyknovennyy Fashizm

Ντοκιμαντέρ 1965 | Ασπρόμ. | Διάρκεια: 130'
Δευτ.-Τετ.: 22.30

* 
Λεβ Άρνσταμ
Ζόγια
Zoya
Πολεμική 1944 | Ασπρόμ. | Διάρκεια: 95'
Δευτ.-Τετ.: 20.45 

*

Ο Ιβάν
(Περίληψη)

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του κορυφαίου σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι, βασισμένη σε ένα αντιπολεμικό διήγημα του Βλαντιμίρ Μπογκομόλοφ είναι «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν».

Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ένα δωδεκάχρονο αγόρι, ο Ιβάν, η οικογένεια του οποίου ξεκληρίστηκε από τους Ναζί, κατατάσσεται στο Σοβιετικό στρατό ως ανιχνευτής και αναλαμβάνει επικίνδυνες αναγνωριστικές αποστολές, για τις οποίες είναι ο πλέον κατάλληλος χάρη στο μικρό του μπόι και τη σβελτάδα του...

Παρότι είναι η πρώτη ταινία του Ταρκόφσι, έχουμε να κάνουμε με ένα ολοκληρωμένο κινηματογραφικό έργο.

«Χωρίς τα "Παιδικά χρόνια του Ιβάν", ούτε θα μάθαινα πώς να κάνω κάτι, ούτε και θα έκανα τίποτα τελικά», δήλωσε ο επίσης μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης Σεργκέι Παρατζάνοφ.

Για να συμπληρώσει ο Μπέργκμαν: «Η "ανακάλυψη" του πρώτου φιλμ του Ταρκόφσκι ήταν για μένα ένα θαύμα. Βρέθηκα να στέκομαι μπροστά σε μια πόρτα κρατώντας το κλειδί που ποτέ κανένας δε μου είχε δώσει». 

Κριτικές:

Τζία Γιοβάνη

Και η κριτική του
Βασίλη Ραφαηλίδη
για τον
Αληθινό Φασισμό

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ

Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν

Η πρώτη (από τις συνολικά 7) μεγάλου μήκους ταινία του Ταρκόφσκι που πέθανε το 1986. Πρόκειται για την άγρια, τραγική ιστορία της κατεστραμμένης παιδικής ηλικίας του Ιβάν, ζωγραφισμένης χωρίς ίχνος συναισθηματικότητας. Εξυπνες και εκφραστικές οι κινήσεις της κάμερας (η δουλειά της, μια αποκάλυψη) και του μοντάζ, κάνουν το οπτικό αποτέλεσμα να χαράζεται ανεξίτηλα στη μνήμη. Με τη λεπτότητα ενός ζωγράφου, ο φακός ταυτίζεται απόλυτα με τις προθέσεις του σκηνοθέτη. Η ζοφερή πραγματικότητα του παρόντος τέμνεται από φωτεινά φλας μπακ. Σε ένα σημείο της ταινίας, για παράδειγμα, δυο εικόνες από το δάσος, μια συστάδα από λευκές σημύδες και μια ερημιά με απειλητικά καμένα μαύρα κούτσουρα είναι βαλμένες δίπλα - δίπλα. Οχι σαν δύο τοπία, αλλά σαν δύο οπτικά σύμβολα που ενσαρκώνουν τη ζωή και το θάνατο. Τέτοιου είδους οπτικές διατάξεις υπάρχουν διάσπαρτες στην ταινία.

Ο Ταρκόφσκι βασίζει την προσέγγισή του στις αντιθέσεις μεταξύ πολέμου και παιδικής ηλικίας, πολέμου και φύσης, πραγματικότητας και ονείρων, χρησιμοποιώντας συμβολικά πλάνα στην ιστορία του δωδεκάχρονου Ιβάν που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η οικογένεια του μικρού έχει ξεκληριστεί από τους Ναζί, έτσι εκείνος μην έχοντας να χάσει τίποτα πια, κατατάσσεται στο Σοβιετικό Στρατό ως ανιχνευτής και αναλαμβάνει επικίνδυνες αναγνωριστικές αποστολές, μια που είναι και ο πιο κατάλληλος χάρη στο μικρό του μπόι και τη σβελτάδα του. 

Δημιουργεί φιλίες ζωής με πολλούς από τους ενήλικες συμπολεμιστές και όλοι τον σέβονται και τον αναγνωρίζουν ως ισότιμο.

Όταν του προτείνουν να πάει σε στρατιωτική ακαδημία - για να τον προφυλάξουν από τους κινδύνους της μάχης - ο Ιβάν απορρίπτει πεισματικά την πρόταση.
 

Η -κατά τον ίδιο τον Ταρκόφσκι- προσωπική και όχι πολιτική ή προπαγανδιστική προσέγγιση της ταινίας στο θέμα, εντάσσει «ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ» στα πλαίσια του Νέου Κύματος του πρωτοποριακού σοβιετικού κινηματογράφου που άλλαξε την οπτική αναπαράσταση του πολέμου στην οθόνη.

Όλες οι ταινίες του Ταρκόφσκι - και όσων επηρεάστηκαν απ' αυτόν - αναγνωρίζονται πάραυτα από την πλούσια και σύνθετη ανάπτυξη των παράπλευρων σχέσεων και τον πλούτο των μεταφορικών και συμβολικών στοιχείων.

Στα «ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ» ένα απ' αυτά τα στοιχεία είναι το κυριολεκτικά στοιχειωμένο πρόσωπο του αγοριού - σκοτεινό, αδυνατισμένο, με νευρικά χείλη και κουρασμένα και οργισμένα μάτια, - που δε θυμίζει στο παραμικρό παιδικό πρόσωπο, αλλά έναν ξυλοδαρμένο γέρο με σχισμένο φρύδι.

Αυτή η έκφραση είναι τόσο ζωντανή που φαντάζεσαι ότι μπορείς να διακρίνεις και ρυτίδες στο πρόσωπο του αγοριού, κάτι που κινείται ολότελα στη σφαίρα της φαντασίας. Ο τραχύς φωτισμός, από τα κάτω προς τα πάνω, υπογραμμίζει ακόμα περισσότερο τα χαρακτηριστικά και «μεταμορφώνει» το μικρό αγόρι σε φιγούρα βιβλικού μάρτυρα. Η ταινία έχει κερδίσει τουλάχιστον 15 βραβεία σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ. Μην τη χάσετε!!!

Παίζουν: Νικολάι Μπουρλιάγιεφ, Βάλια Μαλιάβινα, Στέπαν Κρίλοφ, Νικολάι Γκρίνκο, Ιρίνα Ταρκόφσκαγια, κ.ά.

Παραγωγή: ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ 1962

Ο αληθινός φασισμός

(Περίληψη)

Σπουδαίο σοβιετικό ντοκιμαντέρ του 1965. Καταδίκη του φασισμού, όχι μέσα από «ψυχρή» κοινωνιολογική προσέγγιση, αλλά με την ανάδειξη της παρείσφρησης της φασιστικής νοοτροπίας στην καθημερινότητα των μικροαστών, μέσα από τον εύκολο συναισθηματισμό.

Η ταινία δε μένει στη στεγνή παράθεση ιστορικών ντοκουμέντων, αλλά αγγίζει, με ψυχολογική προοπτική, το φασισμό που βίωσαν οι λαοί, που, όμως, δεν ήταν άμοιροι ευθυνών για την παραπλάνηση στην οποία αβασάνιστα αφέθηκαν. Φόρος τιμής στην επέτειο της μεγάλης Αντιφασιστικής Νίκης!

ΜΙΧΑΗΛ ΡΟΜ

Ο αληθινός φασισμός

Τα μάτια των αποστεωμένων ανθρώπινων πορτρέτων που απεικονίζονται στις φωτογραφίες των αρχείων των ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου κοιτούν τους ζωντανούς επίμονα και διαπεραστικά. Τους ζωντανούς που συνεχίζουν να μη διδάσκονται από το παρελθόν και έτσι ο φόβος να το ξαναζήσουν, μέρα με την μέρα, αυξάνει. Γιατί «ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον... οι ρίζες του το σύστημα αγκαλιάζουν... πάλι θε ν' απλώσει σα χολέρα πατώντας πάνω στην ανεμελιά σου και δίπλα σου θα φθάσει κάποια μέρα αν χάσεις τα ταξικά γυαλιά σου». Η δημοφιλέστερη των αντιπολεμικών ταινιών - τρομαχτικά επίκαιρη σήμερα που επιχειρείται να «δεθεί όλη η χώρα με αμοιβαία ευθύνη» όπως στους καιρούς που αναφέρεται το φιλμ - κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους ανθρώπους που θεωρούν δικαίωμα και καθήκον τους να σκέφτονται και να εκλογικεύουν.

Ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Μιχαήλ Ρομ (1901 - 1971) υπήρξε από τους καθοριστικότερης επιρροής δασκάλους του Κρατικού Ινστιτούτου Κινηματογραφίας της ΕΣΣΔ. Η εικόνα της εξαίρετου μεγέθους προσωπικότητας του δασκάλου, που δεν κατέχει μόνο τη γνώση αλλά και κινηματογραφικές μεθόδους μετάδοσής της σφραγίζει απτά την αψεγάδιαστη σύνθεση τελειότητας και γλαφυρού ύφους ντοκιμαντέρ για τον καθημερινό φασισμό.

Με οπτική κοινωνιολογική και ψυχολογική προσεγγίζει ο σκηνοθέτης το πρωτογενές κινηματογραφημένο, ιστορικό υλικό του και συνθέτει ένα φιλμικό δοκίμιο βασισμένο στο διαλεκτικό υλισμό για τον ορατό, κυρίως όμως τον αόρατο φασισμό που ελλοχεύει στη γωνιά και τρυπώνει ύπουλα όπου βρει χαραμάδα.

Η κινηματογραφημένη τεκμηρίωση προέρχεται από τα πολεμικά αρχεία της ΕΣΣΔ, της Πολωνίας και της Γερμανίας. Από τα απόρρητα αρχεία του χιτλερικού υπουργείου προπαγάνδας το κεφάλαιο που αναφέρεται στην επεξεργασία και το δέσιμο του «Ο Αγώνας μου» ώστε να αντέξει χίλια χρόνια, όσα και το Ράιχ. «Κρίμα που οι άνθρωποι δεν το διάβασαν προσεκτικά», σχολιάζει ο Ρομ, «θα μπορούσε το κακό να αποφευχθεί». 

Κομμάτια από το ναζιστικό φιλμ του 1942, προπαγάνδα υπέρ των φυλετικών νόμων «Ο αιώνιος Εβραίος», ντοκουμέντο σπάνιο από το γκέτο της Βαρσοβίας, προσπάθεια διαχωρισμού και κάθαρσης της έννοιας άνθρωπος από την κατηγορία Εβραίος, καθώς και αποσπάσματα από το απόσταγμα φασιστικής αισθητικής φιλμ της Ρίφενσταλ, «Θρίαμβος της Θέλησης», του 1934.

Με κύριο εργαλείο το μοντάζ και τον δηκτικό σχολιασμό, ο Ρομ δομεί την ταινία σε κεφάλαια, σε θεματικές ενότητες, ανοίγει αφηγηματικούς κύκλους, τους συνδέει μεταξύ τους, αναλύει και συνθέτει, χωρίς η ευρηματική του αφήγηση να βρεθεί, ούτε στιγμή, εκτός θέματος, να πλαδαρέψει, να χάσει από το ενδιαφέρον της ή να αφήνει αναπάντητα κενά και χάσματα.

Ο φασισμός και η σχέση του με το μονοπωλιακό κεφάλαιο που τον γεννά. Τα προμηνύματα της έκρηξης νέων αρπαχτικών πολέμων και υποδούλωσης λαών, για την κατάκτηση αγορών και την παγκόσμια κυριαρχία. Τα «εργαλεία» του φασισμού για να εξαπατά τις μάζες, το «νέο» που φέρνει, «νέο» κόμμα, «νέες» στολές, «νέα» τάγματα... Η κοινωνία σαν θέατρο και οι μάζες που δεν έχουν διδαχθεί να ξεχωρίζουν το ένα από το άλλο. «Ο φασισμός παρέσυρε τις μάζες γιατί κατόρθωσε να μπει στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου από την πλάγια πόρτα του συναισθηματισμού, παραλύοντας προηγουμένως τέλεια την λογική. Ολόκληρη η ταινία του Ρομ στρέφεται γύρω από αυτόν τον άξονα», έγραψε για την ταινία ο Βασίλης Ραφαηλίδης.

Και η αισθητική του φασισμού, σημαντική διάσταση της πολιτικής του πρακτικής με τη συνεπικουρία της τέχνης του, σε ρόλο φορέα ηθικών αξιών σε ένα προσαρμοσμένο σύστημα αισθητικών συμβόλων.

Ο εθνικοσοσιαλισμός του Χίτλερ, ο φασισμός, εγκαθιδρύθηκε από το γερμανικό χρηματιστικό κεφάλαιο όταν οι κυβερνήσεις του, απειλούμενες από μια σοσιαλιστική επανάσταση, δεν ήταν πια σε θέση να κυβερνούν και να διατηρούν την εξουσία τους με τα συνηθισμένα «δημοκρατικά» μέσα.

Όταν οι αυξανόμενες απαιτήσεις των λαϊκών μαζών για δικαιώματα και ελευθερίες δεν μπορούσαν πια να ανασταλούν παρά με την ανοιχτή βία και την τρομοκρατία. Μη χάσετε την ταινία, μάθημα ιστορίας ύψιστης αισθητικής αξίας με σημερινό αντίκρισμα, για να κατανοήσουμε τους δικούς μας καιρούς. «Τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον. Δεν θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον»!

Παραγωγή: Σοβιετική Ενωση (1965)

*

Βασίλης Ραφαηλίδης

Ο Αληθινός Φασισμός

(Obyknovennyy Fashizm, 1965)

Έχουν γραφεί και έχουν λεχθεί πάρα πολλά σχετικά με τις κοινωνικοοικονομικές ρίζες του φασισμού. Άλλωστε, η τρομακτική μας εμπειρία απ' αυτή την μάστιγα δεν έχει ανάγκη από θεωρητική επιβεβαίωση. Παραμένει, όμως, πάντα ανοιχτό το ερώτημα της αποδοχής του φασισμού από μια τεράστια παραπλανημένη(;) μικροαστική μάζα, η οποία δέχτηκε να παίξει το μακάβριο παιχνίδι του μεγάλου κεφαλαίου, το οποίο καταφεύγει στον φασισμό κάθε φορά που τα αφεντικά θα αισθανθούν ανίσχυρα να υπερασπίσουν τις ανομίες τους με «νόμιμα» μέσα.

Ο φασισμός δεν είναι κοινωνικό σύστημα αλλά κεφαλαιοκρατική παραφυάδα. Η ερμηνεία του, λοιπόν, ως φαινομένου, κοινωνικού και πολιτικού, δεν είναι δυνατόν να απομονωθεί από εκείνη του ιμπεριαλισμού. Μέχρι εδώ τα πράγματα είναι μάλλον απλά. Αρχίζουν να μπερδεύονται από την στιγμή που θα επιχειρήσει κάποιος να ερμηνεύσει το περίεργο φαινόμενο της υποστήριξης του φασισμού από τους μικροαστούς, οι οποίοι θα αποτελέσουν –και  αποτελούν– τις στρατεύσιμες εφεδρείες κρίσης της κεφαλαιοκρατίας.

Ο Μιχαήλ Ρομ επιχειρεί στην τελευταία του ταινία μια ερμηνεία του φασισμού, όχι ως κοινωνικοπολιτικής τάσης, αλλά ως νοοτροπίας, ως τρόπος σκέψης, ως φαινόμενο καθημερινό. Άλλωστε, ο πραγματικός τίτλος της ταινίας είναι ο καθημερινός φασισμός, πράγμα που σημαίνει πως ο Ρομ θ' απογοητεύσει ίσως τους «ανατόμους της ιστορίας» που συνήθισαν να ερμηνεύουν τα κοινωνικά φαινόμενα εντελώς ξεκομμένα και ανεξάρτητα από τον ψυχολογικό-οικονομικό παράγοντα.

Ο Ρομ ήταν ο πρώτος Σοβιετικός κινηματογραφιστής που προσπάθησε να δώσει στην ιστορία μια ερμηνεία μαρξιστική οπωσδήποτε, αλλά όχι με ψυχρή επιστημονική άποψη και δημιούργησε μια κάποια δυσφορία στην αρχή, που υιοθετήθηκε, όμως, αργότερα και έγινε «μοτο» ολόκληρης της γενιάς των νέων Σοβιετικών σκηνοθετών.

Η κοινωνιολογία είναι ανεπαρκής, δηλώνει ο Ρομ, για την ερμηνεία πολύπλοκων κοινωνικών φαινομένων που έχουν ανάγκη από την επικουρική βοήθεια της ψυχολογίας για να γίνουν απόλυτα κατανοητά. Μόνο έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε την τυφλή υποταγή στα κελεύσματα ενός παράφρονα –που έφτανε στα όρια της ομαδικής υστερίας– ενός λαού του οποίου η συνεισφορά στην ιστορία του πολιτισμού υπήρξε κολοσσιαία.

Ο Χίτλερ ήξερε καλά την ψυχολογία των μικροαστών απ' τους οποίους, άλλωστε, προερχόταν. Ήξερε πως ο εφησυχασμένος μικροαστός μόνο με συναισθηματομαγικά γαργαλιστικά εφέ θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί.

Η στολή του ναζιστή αξιωματικού, «ένα θαύμα επιβλητικού μεγαλείου», για την κατασκευή του οποίου επιστρατεύθηκαν δεκάδες ενδυματολόγοι, οι τέλεια διοργανωμένες από διάσημους σκηνοθέτες παρελάσεις που ξεπερνούσαν σε σύλληψη και εκτέλεση και τις καλύτερες ερμηνείες της βαγκνερικής όπερας, οι προβαρισμένες δημόσιες εμφανίσεις του Φύρερ που θα τις ζήλευαν και οι καλύτεροι ηθοποιοί της εποχής.

Εν ολίγοις η περιποιημένη «ατμόσφαιρα μεγαλείου και δύναμης» μάγεψαν τους εκστασιασμένους αφελείς που εξακολουθούν πάντα να μην μπορούν να ξεχωρίσουν το θέατρο απ' τη ζωή.

Ο φασισμός παρέσυρε τις μάζες γιατί μπόρεσε να μπει στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου από την πλάγια πόρτα του συναισθηματισμού, παραλύοντας προηγουμένως τέλεια τη λογική.

Ολόκληρη η ταινία του Ρομ στρέφεται γύρω από αυτόν τον άξονα. Η συνεχής προβολή πολύ απλών και φαινομενικά ασήμαντων στοιχείων απ' την καθημερινή ζωή, τόσο στην ναζιστική Γερμανία όσο και στον σημερινό μας κόσμο, έχει ως σκοπό να αποδείξει πως ο φασισμός μπορεί να βρει στήριγμα στην ελλιπή ψυχολογία των μικροαστών που νοιώθουν την ανάγκη να συμψηφίσουν αυτή τους την έλλειψη με στοιχεία δανεισμένα από το κατασκευασμένο «μεγαλείο» ενός άλλου.

Στη φόρμα, ο Ρομ αρνείται εντελώς την «λογική», ξερή, ιστορική παράθεση των γεγονότων. Τα σοφά διαλεγμένα πλάνα του υπακούουν μόνο στους τέλεια καθορισμένους συνειρμούς για την ερμηνεία και όχι στη –γνωστή άλλωστε– εξιστόρηση ενός γεγονότος.

Ο Ρομ δεν εικονογραφεί την ιστορία. Την ερμηνεύει με τον τρόπο που προαναφέρεται. Φυσικά, τα στοιχεία του είναι δανεισμένα από την «κινηματογραφημένη ιστορία», την οποία όμως ξεπερνούν κατά πολύ και φτάνουν στο επίπεδο εκείνο της τέλειας «δευτερογενούς καλλιτεχνικής μετάπλασης» του πρωτογενούς ιστορικού γεγονότος».

«Δημοκρατική Αλλαγή», 1966

 

Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ. 212-214)

Ζόγια

(Περίληψη)

Η επανέκδοση της ταινίας - σύμβολο του αγώνα κατά του ναζισμού «Ζόγια», που αφηγείται θραύσματα από τη ζωή της ομώνυμης κομμουνίστριας, η οποία μόλις στα 18 της απαγχονίστηκε για τη δράση της από τους ναζί.

Ταινία γυρισμένη προτού τελειώσει ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος, διαπλάθεται στην αισθητική της χρυσής εποχής του σοβιετικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με το δραματικά ηρωικό πνεύμα και τον βαθιά διδακτικό χαρακτήρα, στοιχεία άμεσης πρακτικής χρησιμότητας σε μια περίοδο υπέρτατης θυσίας, που το προσωπικό ταυτιζόταν απόλυτα με το συλλογικό. 

Τη σκηνοθεσία της «Ζόγια» υπογράφει ο Λεβ Αρνσταμ και την υποβλητική μουσική ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Από τη «New Star».

ΛΕΒ ΑΡΝΣΤΑΜ

Ζόγια

Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος αντικατέστησε τη θεματική του εμφύλιου που μέχρι τη ναζιστική εισβολή στην ΕΣΣΔ συνιστούσε σταθερά της σοβιετικής κοινωνίας. Η χωρίς προηγούμενο καταστροφή, 27 εκατομμύρια νεκροί, μετατράπηκε σε λαμπρή νίκη του σοσιαλισμού επί του ναζισμού, χάρη στο ακλόνητο θάρρος και τις υπεράνθρωπες θυσίες κομμουνιστών και σοβιετικού λαού. Ο σοβιετικός κινηματογράφος κατέγραψε τον τιτάνιο αγώνα στα μετόπισθεν. Το στοιχείο ωστόσο που ξεχωρίζει τις σοβιετικές παραγωγές συγκριτικά με αυτές άλλων χωρών με συμβολή στον αντιφασιστικό αγώνα, είναι η κεντρική θέση που κατέχουν οι γυναίκες αγωνίστριες. Τρεις οι κανονιστικές ταινίες αυτού του τύπου: «She defends the Motherland» (1943) σε σκηνοθεσία Fridrikh Ermler, «Το Ουράνιο τόξο» (1944) του Μαρκ Ντονσκόι και «Ζόγια» (1944) του Λεβ Αρνσταμ, που ακουμπά στην αριστουργηματική μουσική του Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Οι ηρωίδες αυτών των ταινιών, με εξαίρεση την Pasha της πρώτης αναφερθείσας, εκτελούνται από τους Γερμανούς...

Στις 29 Νοέμβρη 1941, οι ναζί της Βέρμαχτ κρέμασαν στο Πετρίσεβο κοντά στη Μόσχα την 18χρονη σαμποτέρ Ζόγια. Άφησαν το σώμα της κρεμασμένο να σαπίζει στο χιόνι, μέχρι την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στο χωριό...

Η βιογραφία της παρτιζάνας Ζόγια - έμβλημα των Σοβιετικών ηρωίδων - είναι εξαιρετικό φιλμ που γυρίστηκε προτού τελειώσει ο πόλεμος και εμμένει στην ουσία αυτού για το οποίο πολεμούσαν οι Σοβιετικοί και στο από πού αντλούσαν τη δύναμη να υπομένουν τέτοια φρικαλέα κατοχή.

Οι τραγικοί ήρωες των χρόνων εκείνων ήταν κύρια οι άμαχοι της αχανούς ενδοχώρας. Η απρόσμενα λυρική ταινία του Αρνσταμ, που ξεχωρίζει από ομοειδείς της λόγω ποίησης και «λογοτεχνικότητας», ξεκινά με το τέλος της ιστορίας: Τη σύλληψη και ανάκριση της Ζόγια. Με σειρά φλας μπακ, ξαναστήνει η αφήγηση τη ζωή της. Πάει πίσω στο χρόνο, στη μέρα που γεννήθηκε, τη σημαδιακή μέρα που πέθανε ο Λένιν.

Η αφήγηση γραμμική για τη μικρή που μεγαλώνει στη Μόσχα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, με τη συνείδησή της να ανδρώνεται στα ιδεώδη του, με μάρτυρα την Ιστορία που παρελαύνει μπροστά μας ως αρχειακό υλικό.

Παρά τον διδακτικό της χαρακτήρα η ταινία παραμένει ιμπρεσιονιστική, τόσο σε επίπεδο ερμηνείας όσο και απεικόνισης. Ιδιαίτερα όταν η Ζόγια περπατά νύχτα, για τελευταία φορά στο χιόνι, σαν την ηρωίδα στο «Ουράνιο τόξο» (1944).

Ο θεατής βλέπει πρώτα τα γυμνά πόδια και τις ισχνές της γάμπες κι έπειτα τη φιγούρα ολόκληρη, περίγραμμα αχνό, με φόντο το χιόνι που στροβιλίζεται... Μόνο στο τέλος βλέπει το πρόσωπό της που εμπνέει κι ακτινοβολεί από εσωτερικό φως, από τη φλόγα των σκέψεων και των συναισθημάτων...

Παίζουν: Γκαλίνα Βοντιανίτσκαγια, Αλεξέι Μπατάλοφ, Ταμάρα Αλτσεβα, κ.ά.

Παραγωγή: ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ (1944)

Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας