Για τη διαμόρφωση των θεμελιακών όρων ενός κινήματος: Μορφικός και ταξικός χαρακτήρας ιστορικά

Πηγή λαλέουσα:
Lenin Reloaded

Το κείμενο αυτό αποτελεί συνέχεια και ανάπτυγμα του κειμένου "Στοιχεία της οπορτουνιστικής θεώρησης των κινημάτων ενάντια στην κυβερνητική εξουσία", και πιο συγκεκριμένα, ανάπτυγμα του προβληματισμού πάνω στο ερώτημα που θέτει ως θεμελιακό για τους κομμουνιστές το σημείο #5 εκείνου του κειμένου: "ποιανού τα αιτήματα, ποιανού τα συμφέροντα, ποιανού η υλική ισχύς κυριαρχεί στην κίνηση και καθορίζει την πορεία της;"

Αν έθετε κανείς το ερώτημα "ποια είναι η βασική μορφή της ιστορικής εξέλιξης των θεμελιακών όρων των μαζικών κινημάτων;", δηλαδή, για να το πω πιο απλά, "γύρω από τι είδους κατηγορίες συσπείρωσης συγκροτήθηκαν διαχρονικά τα κινήματα; Ποιος ήταν ο βασικός μορφικός και ταξικός τους χαρακτήρας;" θα έπρεπε να παρατηρήσει απαντητικά τα εξής:

α. Στο αρχικό στάδιο, αυτό του ύστερου Μεσαίωνα, τα κινήματα αφορούσαν κατά βάση την σύμφυρση θρησκευτικών και οικονομικών προσδοκιών και αιτημάτων: ήταν κινήματα θρησκευτικο-οικονομικά, και η ρητορική τους συνύφαινε την επιθυμία για θρησκευτική μεταρρύθμιση, και αυτή για οικονομική μεταρρύθμιση. Τέτοιο, πιο γνωστό, είναι η περίπτωση των εξεγέρσεων των χωρικών στην γερμανόφωνη Κεντρική Ευρώπη στα 1524-1525 –το θέμα της μελέτης του Ένγκελς "Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία". Το δε ταξικό υποκείμενο στο οποίο προσιδιάζει αυτή η σύμφυρση του θρησκευτικού και του οικονομικού είναι η μεσαία και μικρή αγροτιά.

β. Με τον εμφύλιο πόλεμο στην Αγγλία κατά τη δεκαετία του 1640, έχουμε μια μερική τροποποίηση του πρώτου αυτού υποδείγματος: η σύμφυρση θρησκευτικών και οικονομικών αιτημάτων παραμένει, όμως το ταξικό υποκείμενο που εκφράζεται απ' αυτήν δεν είναι πια κυρίαρχα η αγροτιά· ο εμφύλιος πόλεμος στην Αγγλία, που καταλήγει στην δραστική μείωση της εξουσίας της μοναρχίας σε σχέση με την ισχύ του κοινοβουλίου, είναι ένας πόλεμος στον οποίο ο μεγάλος κερδισμένος είναι η αναδυόμενη αστική τάξη. Ο αγγλικός εμφύλιος παρουσιάζει έτσι μια διπλή υβριδικότητα: μορφο-ρητορικά, η θρησκεία συνυπάρχει με την οικονομία και την πολιτική στη σφαίρα των διεκδικήσεων και στη σφαίρα της ρητορικής τους διατύπωσης, αλλά ταξικά, η αστική αντζέντα συνυπάρχει –μέχρι να κυριαρχήσει εντελώς με τον συμβιβασμό του 1660– με τις επιδιώξεις φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία εκφράζονται στα κινήματα των Εξισωτών (Levellers), των Σκαφτιάδων (Diggers), και των άλλων φραξιών του ριζοσπαστικού Προτεσταντισμού.

γ. Ο δέκατος όγδοος αιώνας, ο "αιώνας των επαναστάσεων" (Αμερικανική, Γαλλική), σηματοδοτεί τον μαρασμό του θρησκευτικού στοιχείου και συνακόλουθα μια πολύ μεγαλύτερη σαφήνεια σε ό,τι αφορά το οικονομικο-πολιτικό περιεχόμενο του αρχικά εξεγερσιακού και μετέπειτα επαναστατικού (αφού παίρνει την κρατική εξουσία) κινήματος. Η θρησκεία, σαν κουκούλι γύρω από την νύμφη, συρρικνώνεται και ξεφλουδίζεται, και αυτό που αναδύεται είναι η κυριαρχία των αστικών επιδιώξεων για κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, ώστε να εξασφαλιστεί νομικο-πολιτικά και να επεκταθεί η οικονομική ισχύς την οποία είχαν ήδη πετύχει τα αστικά στρώματα. Από την άλλη, αν και η μορφική υβριδικότητα ατονεί, εξακολουθεί να υφίσταται, και στις δύο μεγάλες επαναστάσεις της εποχής, η ταξική υβριδικότητα: μαζί με την αστική τάξη αγωνίζονται, όπως και στον αγγλικό εμφύλιο, τα κατώτερα λαϊκά στρώματα, τα οποία, όπως και στον προηγούμενο αιώνα, ηττώνται τελικά. Στις ΗΠΑ κυριαρχεί πάνω στον συνασπισμό των απόκληρων (βλ. Linebaugh και Rediker, Η πολυκέφαλη ύδρα: Η κρυφή ιστορία του Επαναστατικού Ατλαντικού) η αστική τάξη των επαγγελματιών, επιχειρηματιών και των μεγαλογαιοκτημόνων, ενώ στη Γαλλία ο Ιακωβινισμός ηττάται τελικά από την συντηρητική αστική τάξη που εκφράζεται μέσα από την παράταξη των Γιρονδίνων.

δ. Στον απόηχο των μεγάλων επαναστάσεων, οι οποίες έσπρωξαν τις αστικές τάξεις σε αμυντικό εθνικό πόλεμο με άλλες χώρες (την Αγγλία και στις δύο περιπτώσεις, την Πρωσία επιπρόσθετα στη Γαλλική περίπτωση), δημιουργείται σε όλη την Ευρώπη ένα ολότελα νέο υβρίδιο, το οποίο θα δεσπόσει στα τρία πρώτα τρίτα του 19ου αιώνα (ορόσημα λήξης της περιόδου είναι η Κομμούνα του 1871 και η ίδρυση της Β'  Διεθνούς το 1889): η κυρίαρχη μορφή του μαζικού κινήματος είναι πια η εθνικο-ταξική, δηλαδή η σύμφυρση των οικονομικών και πολιτικών διεκδικήσεων ανερχόμενων κοινωνικών στρωμάτων και ομάδων με το αίτημα για εθνική απελευθέρωση και αυτοδιάθεση. Μακροσκοπικά λοιπόν, και νοώντας τον αγγλικό εμφύλιο ως τον κρίσιμο κρίκο διαλεκτικής διαμεσολάβησης (αφού το κίνημα τότε διατηρεί την ίδια μορφή με αυτή του προηγούμενου αιώνα αλλά αλλάζει την κυρίαρχη στο κίνημα τάξη), έχουμε την εξής εξέλιξη:

16ος αιώνας:

Μορφή: Θρησκευτικο-οικονομική

Τάξη: μεσαία και μικρή αγροτιά

17ος αιώνας: 

Μορφή: Θρησκευτικο-οικονομική

Τάξη: αστική τάξη, φτωχότερα λαϊκά στρώματα, ακτήμονες αγρότες

18ος αιώνας:

Μορφή: Οικονομική, με εθνικές συνεπαγωγές

Τάξη:  αστική τάξη, φτωχότερα λαϊκά στρώματα των πόλεων, απόκληροι και ακτήμονες

19ος αιώνας (ως το τελευταίο τέταρτο του αιώνα):

Μορφή: Εθνικο-οικονομική

Τάξη: αστική τάξη, φτωχότερα λαϊκά στρώματα

Από την Παρισινή Κομμούνα του 1871 και την ίδρυση της Β' Διεθνούς του 1889 ως τον Οκτώβρη του 1917 μπαίνουν οι προϋποθέσεις μιας δεύτερης παγκόσμιας σημασίας μετατροπής της εξέγερσης σε επανάσταση, όπου δεσπόζει ένας νέος συσχετισμός μορφικών και ταξικών στοιχείων. Η εργατική τάξη εμφανίζεται στο προσκήνιο ως θεμελιώδες υποκείμενο της ιστορικής κίνησης, και η διαλεκτική μορφής και τάξης έχει ως εξής:

1871/1889-1917:

Μορφή: Οικονομική, με εθνικές συνεπαγωγές (όπως ακριβώς με τις επαναστάσεις του 1776/1789)

Τάξη:  Εργατική τάξη, αγροτιά.

Η περίοδος από το 1917 ως το 1939-40 είναι μια μεταβατική και ασταθής περίοδος, όπου εκδηλώνονται, αφενός σε μια σειρά χωρών, απόπειρες –άλλοτε πετυχημένες, άλλοτε όχι– επανάληψης του 1917, και όπου ο εδραιωμένος αστικός συνασπισμός άλλων χωρών παρεμβαίνει στο μέγιστο δυνατό για να παρεμποδίσει την παγκόσμια εξάπλωση της αλλαγής παραδείγματος. Διαμορφώνονται κατά συνέπεια, για πρώτη φορά, δύο κόσμοι, ο κόσμος που παραμένει μέσα στα όρια του υποδείγματος του 1776/1789 και ο κόσμος που διαμορφώνεται μέσα από το υπόδειγμα του 1917. Ο κόσμος που ακολουθεί το νεότερο υπόδειγμα, από την άλλη είναι, ως επί το πλείστον, ο "υπανάπτυκτος", αποικιοποιημένος και εξαθλιωμένος κόσμος, ενώ αυτός που προασπίζει μια αντεπαναστατική πλέον εκδοχή του 1776/1789 είναι ο "αναπτυγμένος" καπιταλιστικά και ιμπεριαλιστικός κόσμος. Με πολύ σχηματικούς όρους, η "Δύση" είναι αυτή που επιλέγει την συντηρητική προσκόλληση στο παρελθόν και η "Ανατολή" αυτή που παρασύρεται από τον επαναστατικό ενθουσιασμό του νέου και πρωτόφαντου.

Μετά τη λήξη του πολέμου, από το 1944 ως το 1968, δεσπόζει ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στους δύο κόσμους. Ο Ψυχρός Πόλεμος όμως συναντά μια νέα μετάλλαξη στη διαλεκτική μορφής και τάξης που επισυμβαίνει γύρω στο 1968, διαπλέκεται μαζί της, μπαίνει σε μια ιστορικά θεμελιακής σημασίας διαλεκτική μ' αυτή.

Τι το τόσο θεμελιακό για την ιστορία συμβαίνει το 1968; 

Η ίδια η χαρτογράφηση της εξέλιξης των κινημάτων που έχω ως τώρα αναπτύξει αμφισβητείται. Αμφισβητείται επειδή αμφισβητείται η πρωταρχικότητα της τάξης ως μέσου κατανόησης του χαρακτήρα και της φύσης ενός κινήματος. Γιατί, βεβαίως, ούτε οι χωρικοί του 16ου αιώνα, ούτε οι πρωταγωνιστές του αγγλικού εμφυλίου, ούτε οι επαναστάτες των αμερικανικών αποικιών δεν παρουσίασαν τις εξεγέρσεις τους ως ταξικές εξεγέρσεις: αυτή η ερμηνεία είναι μια εκ των υστέρων ερμηνεία που έκανε εφικτή η σκέψη που αναδύθηκε στην περίοδο 1871-1917.

Η συνέπεια λοιπόν του 1968 είναι η "σχετικοποίηση", όχι απλώς του υποδείγματος του 1871-1917, αλλά και της συνολικής, ολιστικής θεώρησης της ιστορίας των μαζικών κινημάτων που άρθρωσε για να εξηγήσει τον δικό του ιστορικό ρόλο αυτό το υπόδειγμα. Με απλά λόγια, από τη σκοπιά τού μετά το 1968 ιδεολογικού κόσμου, όλα όσα έχω ως τώρα πει μπορούν κάλλιστα να αγνοηθούν και να υποτιμηθούν ως "μαρξιστικός δογματισμός" και ως "καταχρηστική προβολή στο παρελθόν του τελεολογικού μαρξιστικού αφηγήματος για την ιστορία". Η ιστορία που σκιαγράφησα γίνεται απλώς "ένα από τα πολλά εφικτά αφηγήματα", αποδομείται ως "μετα-αφήγημα", και, λίγο ως πολύ, κηρύσσεται ξεπερασμένη από τα πράγματα. Δεν υπάρχει τίποτε το αποκαλυπτικό στη διαδοχή μορφών και τάξεων που εξιστόρησα, γιατί αυτή η ίδια διαδοχή υπάρχει, υποτίθεται πλέον, μόνο στην φαντασία του Μαρξισμού και των μαρξιστών. Η ιστορία δεν έχει κανένα σκοπό, είναι χαώδης, δεν "συμμαζεύεται" σε αφηγήματα, δεν θεμελιώνει τίποτε εξόν από την "απροσδιοριστία."

Πολιτικο-οικονομικά, το 1968 δεν σημαίνει τίποτα. Δεν ανατρέπει καμία τάξη, δεν αλλάζει τον οικονομικό τρόπο παραγωγής. Ιδεολογικά, σημαίνει τα πάντα. Αλλάζει, αρχικά σε όλες τις χώρες της Δύσης, και αργότερα, και ιδιαίτερα μετά το 1989-91, παγκόσμια, τον συνολικό τρόπο σκέψης για την ίδια τη σχέση των μαζικών κινημάτων με τάξεις και με οικονομικές μετατοπίσεις και ανατροπές. Από τη σκοπιά λοιπόν του 1968, η ίδια η διαλεκτική, μορφής και τάξης, που με απασχόλησε καταρρέει, διότι αν επιχειρούσε κανείς να σκιαγραφήσει τι είναι ένα οποιοδήποτε κίνημα με τους όρους της ιδεολογίας που κληροδότησε στη σκέψη το 1968 θα έπαιρνε:

Μορφή: Ανοιχτή, ενδεχομενική, απροσδιόριστη

Τάξη: Δεν υφίσταται ως προσδιορίσιμο υποκείμενο των ιστορικών γεγονότων. Τα κινήματα εφεξής θα εκφράζουν κάθε είδους υποκείμενα εκτός της σφαίρας της ταξικής συγκρότησης: τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες, τους Σαλαφιστές ή τους Σουνίτες Μουσουλμάνους, τους Ρωσόφοβους και τους Ρωσόφιλους, τους πρεκάριους, τους φοιτητές, τους αγανακτισμένους.

Το 1968 –μια απόλυτα καινοτομική στην παραδοξότητά της ιδεολογική αντεπανάσταση με την εξωτερική μορφή επαναστατικής εξέγερσης– αποτελεί λοιπόν έναν θρίαμβο ενάντια στο επαναστατικό υπόδειγμα του 1871/1889-1917. Αυτός είναι ο βασικός και ουσιώδης του αντίπαλος, και όχι, βέβαια, το δυτικό αστικό κράτος, το οποίο ποτέ δεν ταρακούνησε καν, πόσο μάλλον να επιχειρήσει σοβαρά να το ανατρέψει... με βασικό όπλο τους μικροαστούς φοιτητές των δυτικών πανεπιστημίων, μέρος των οποίων βολεύτηκε εξαιρετικά καλά στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ούτε, φυσικά, ήταν αντίπαλός του ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ο οποίος μάλλον βρήκε κάποιες πολύ καλές διαφημιστικές ιδέες στην "κουλτούρα της αμφισβήτησης". Για αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν μπορεί να υποτιμηθεί καθόλου η σημασία του για την εξέλιξη του Ψυχρού Πολέμου, που είναι, άλλωστε, ένας κυρίαρχα ιδεολογικός πόλεμος.

Ποια είναι η ευφυής τακτική της καπιταλιστικής, αστικο-φιλελεύθερης Δύσης όπως αυτή εκδηλώνεται μετά το 1968;

Η Μαρξιστική ερμηνεία της ιστορίας είχε καταστήσει εξαιρετικά δύσκολο να υπερασπιστεί η αστική τάξη τον εαυτό της ως "προοδευτική" τάξη. Ήταν εξόφθαλμο στην Μαρξιστική σύλληψη της ιστορίας πως τα αστικά φιλελεύθερα καθεστώτα ήταν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αποδυναμωμένες παρωδίες των αστικών επαναστάσεων που συνέβησαν δύο αιώνες πριν (στη χειρότερη, απ' την άλλη, ήταν απλά προπύργια οπισθοδρόμησης στη "μεσαιωνική βαρβαρότητα" του φασισμού). Η ενσυνείδητη νεωτερικότητα του Λενινισμού, η εμφάνισή του ως ένα καθοριστικό βήμα μπροστά, ένα βήμα πέρα απ' το 1871, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αμφισβητηθεί μέσα από την απόπειρα υπεράσπισης του υποδείγματος του 1776 και του 1789, αφού το 1917 τα συμπεραλάμβανε και τα ξεπερνούσε ήδη, όπως τα συμπεραλάμβανε και τα ξεπερνούσε ήδη το 1871. Η προλεταριακή δημοκρατία δεν ήταν άρνηση της αστικής, αλλά διαλεκτικό ξεπέρασμά της. Η εργατική τάξη δεν ήταν άρνηση της αστικής αλλά η νομοτελειακή διάδοχός της, αυτή που θα μπορούσε να ολοκληρώσει ένα ιστορικό έργο που η αστική ήταν ανίκανη να ολοκληρώσει και εχθρική, μετέπειτα, προς την ολοκλήρωσή του: την πλήρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής και όχι απλώς την συγκέντρωσή της, την κοινωνικοποίηση δηλαδή των μονοπωλίων που είχε ήδη δημιουργήσει η αστική εξουσία.

Το 1968 ήταν καθοριστικό και η χρήση του τακτικά ευφυής γιατί με τη βοήθειά του εγκαταλείφθηκε επιτέλους η αδύνατη υπεράσπιση της αστικής εξουσίας με όρους ενός "ένδοξου" παρελθόντος που φαινόταν να έχει κουρελιάσει για πάντα ο φασισμός. Με όπλο το 68, η αστική τάξη αντεπιτέθηκε στην μαρξιστική νεωτερικότητα ως πιο νεωτερική από την ίδια: ως μετανεωτερικό υποκείμενο. Για να το πράξει αποτελεσματικά, βέβαια, κήρυξε την εξαφάνισή της και μαζί, την εξαφάνιση του θεμελιακού αντιπάλου της: δεν ήταν πλέον το ζήτημα ότι η αστική τάξη είναι αυτή που πρέπει να παραμείνει στο τιμόνι της ιστορίας, αλλά ότι δεν υπήρχαν ούτε "τάξεις", ούτε και "τιμόνια." Υπήρχαν μόνο "ταυτότητες": όχι αστοί και προλετάριοι, όχι εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, αλλά "υποκείμενα", τα οποία ασκούσαν και δέχονταν εξουσία ταυτόχρονα, ήταν σημεία διέλευσης της εξουσίας (Φουκώ), καταπιέζονταν και καταπίεζαν σε μια τεράστια πιρανεζική φυλακή. Υπήρχαν γυναίκες, gay, λεσβίες, Μουσουλμάνοι, μετανάστες, φοιτητές, πρεκάριοι, λούμπεν –τα πάντα εκτός από αστική τάξη και εργατική τάξη. Ακολουθούν οι εξής αναπόφευκτες συνέπειες αυτής της θεώρησης:

α. Ένα κίνημα δεν έχει ένα στόχο αλλά πολλούς και ετερογενείς, και είναι πάντα νωρίς για να ξέρουμε τι θα επικρατήσει, αφού οι στόχοι συναγωνίζονται ο ένας τον άλλο σε συνθήκες ιδανικής ελεύθερης αγοράς

β. Ένα κίνημα δεν είναι τόσο υβρίδιο όπου υπάρχει ένα δεσπόζον και ένα δευτερεύον στοιχείο σε ασταθή ισορροπία και ένταση, δεν είναι δηλαδή μια εγελιανή υπόθεση διαλεκτικής, αλλά ένα πολύχρωμο ποτ-πουρί, ένα κβαντικό σύστημα χαοτικών τροχιών και κινήσεων

γ. Είναι ανέφικτο και καταχρηστικό να χαρακτηρίζεις ένα κίνημα, το κίνημα είναι η άρνηση συμμόρφωσης με τα δικά σου "κουτάκια", τα οποία έχουν "πειθαρχική λειτουργία" και για αυτό είναι "εξουσιαστικά"

δ. Δεν είναι εφικτό να διαχωρίζεις "αντιδραστικά" και "προοδευτικά" κινήματα: όλα τα κινήματα είναι προοδευτικά, επειδή όλα τα κινήματα αμφισβητούν αυτό που τώρα υπάρχει και η αμφισβήτηση είναι πάντα κάτι το αριστερό και το αντιεξουσιαστικό. Αν επιχειρείται η ανατροπή ενός σοσιαλιστικού καθεστώτος, αυτό είναι σπουδαίο, γιατί και  ο σοσιαλισμός είναι ένα καθεστώς, ένα "κατεστημένο". Και δεν διαφέρει σε τίποτε από το να επιχειρείται η ανατροπή ενός αστικού καθεστώτος: μπορείς να ρίχνεις αγάλματα του Λένιν ή αγάλματα του Βενιζέλου –είναι το ίδιο "καθεστωτικά". Απλώς δεν τυχαίνει να συμβαίνει πολύ η ανατροπή καθεστώτων στη Δύση, μάλλον επειδή στη Δύση δεν υπάρχουν "καθεστώτα" αλλά ανοιχτές στην ενδεχομενικότητα διαπάλες νέων κοινωνικών υποκειμένων. Άλλωστε, ο ιμπεριαλισμός, για το μακράν πλειοψηφικό κομμάτι των "αμφισβητιών" του 1968 σταμάτησε στο Βιετνάμ –διότι τον σταμάτησαν ηρωικά οι ίδιοι (με την άρνηση στράτευσης που οδήγησε στην σύγχρονη, δηλαδή απαρχαιωτική, επαγγελματοποίηση και μισθοφορική μετάλλαξη του στρατού αλά 14ο ή 16ο αιώνα), πριν το ρίξουν για λίγο στα σεξουαλικά πειράματα και το LSD.

Αυτοί, εν ολίγοις, είναι οι λόγοι που σήμερα μπορείς να χαιρετάς ναζιστικά ή να φοράς αγκυλωτούς σταυρούς, ή να σπας κομμουνιστές στο ξύλο ή να κυνηγάς Εβραίους, ή να πετάς μάρμαρα στα κεφάλια εργατών που διαδηλώνουν για τα δικαιώματά τους αλλά ταυτόχρονα να μην είσαι ούτε φασίστας ούτε Ναζί, αλλά μέρος μιας πολυτασικής συμμαχίας αμφισβήτησης· αυτοί είναι οι λόγοι που η ενεργός ανάμιξη ξένων χωρών στην "κινηματική συγκρότηση" είναι απλώς "διεθνής αλληλεγγύη" για το κίνημα και οι λόγοι που η ενασχόληση με τη δράση τους είναι παρανοϊκή "συνωμοσιολογία"· κι αυτοί είναι οι λόγοι που το "κίνημα" μπορεί να νομοθετεί τον αποκλεισμό των άλλων από τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα αλλά χωρίς αυτό να το καθιστά "αντιδραστικό" –είναι απλώς "αντιφατικό" και "ακαθόριστο", όπως όλα τα πράγματα στη ζωή.

Ο σχετικισμός είναι το μόνο πράγμα που δικαιούται να είναι ακατάσχετο, ο σκεπτικισμός απέναντι στην ολότητα το μόνο που μπορεί νομίμως να κυριαρχεί ολοκληρωτικά, και το "σύστημα" δεν έχει ούτε καθορισμένο περιεχόμενο, ούτε εξυπηρετεί κάποια τάξη: είναι απλώς "το σύστημα", και σε αυτό εντάσσονται όλοι –και αυτοί που αντιτάχθηκαν σε κάτι απαρχαιωμένο που λεγόταν καπιταλισμός– εκτός από το "κίνημα" και τα "νέα του κοινωνικά υποκείμενα", που είναι τέτοια, επειδή λένε ότι είναι τέτοια.

Τι εγγύηση έχει, αλήθεια, ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια αυτού του δοκιμίου πως όλα όσα προηγήθηκαν δεν είναι, όπως θα επέμενε ότι είναι η μετά-1968 προϊούσα σκέψη, ένα "δογματικό Μαρξιστικό παραλήρημα"; Γιατί δεν είναι εφικτό και σήμερα ακόμα να επιβεβαιώσει κανείς ότι το μόνο που έγινε είναι ότι ο κόσμος "άλλαξε" από τα μέσα του 20ου αιώνα, ότι ο σοσιαλισμός σταμάτησε να εμπνέει τις μάζες, ότι τις μάζες τώρα τις εμπνέουν οι ταυτοτισμοί και ότι τα εκφυλισμένα απομεινάρια των Καστοριάδηδων και των Αξελών, των  Φουκώ και των Ντελέζ, των Κύρκων και των Μπερλιγκουέρ, των Μάχνο και των Στίνων που σιγοντάρουν τις επιχειρήσεις "εκδημοκρατισμού" της ΕΕ και του ΝΑΤΟ δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να ακολουθούν πιστά τον παλμό της ζώσας ιστορίας; 

Ή πιο "καλόπιστα" και "γενναιόδωρα", γιατί, αδερφέ, να είμαστε "δογματικοί"; Γιατί να μην πούμε ότι καλό ήταν και το εργατικό κίνημα, αλλά τώρα που μας άφησε χρόνους, καλό είναι και το κίνημα για πουλόβερ στα δέντρα, καλό είναι και το κίνημα για "εκδημοκρατισμό" της Ουκρανίας, της Βενεζουέλας, της Βόρειας Κορέας, καλό είναι και το κίνημα για να αισθάνεται ριζοσπάστης ο ομοφυλόφιλος νεοφιλελεύθερος, καλό είναι και το κίνημα για απελευθέρωση απ' τα δόγματα και το δροσερό μπάνιο στα γάργαρα νερά του "μεταδογματικού" ποταμιού; Όλα τα κινήματα είναι καλά, μίσος δεν υπάρχει, οι αντιπαλότητες είναι ξεπερασμένες, η ιστορία ανανεώνεται και προχωρά. Ο κόσμος δεν θέλει Λένιν, δεν θέλει όμως και πολυεθνικές, και αν ρίχνει τα αγάλματα του ενός, σαμποτάρει ωστόσο και τα κορν φλέικ του άλλου· αν βασανίζει τους κομμουνιστές ή αν απαγορεύει τα κόμματά τους, πετάει επίσης μολότωφ σε μπάτσους και διερευνά την εγκληματική δραστηριότητα της Χρυσής Αυγής. Κυρίως, παλεύει πάντα για "δημοκρατία" –όχι κάποια συγκεκριμένη δημοκρατία με συγκεκριμένες ταξικές προϋποθέσεις βέβαια– για "δημοκρατία" γενικώς. Ως πολιτεύματος, ρε αδερφέ. Μιας και έχει μόνο τρεις αιώνες που έγιναν οι δημοκρατικές επαναστάσεις, και δεν προκάναμε να τις ολοκληρώσουμε όπως θέλαμε.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να απαντήσει κανείς σε τέτοια ερωτήματα με τρόπο που θα θεωρηθεί τελεσίδικα αποσαφηνιστικός. Οπωσδήποτε, κάθε εφικτή απάντηση θα αμφισβητηθεί, και το γαϊτανάκι αντιπαραθέσεων θα συνεχιστεί –και είναι αναγκαίο να συνεχιστεί. Όμως αξίζει τον κόπο μία κατ' αρχήν απάντηση.

Η απάντηση είναι ότι υπάρχει κάτι που διαχωρίζει κάθετα την αλληλουχία 1871/89-1917 στη μακρά ιστορία των μαζικών κινημάτων: αυτό το κάτι είναι ακριβώς η σύλληψη της κρίσιμης σημασίας της τάξης και της ταξικής πάλης για κάθε κίνημα, παρελθοντικό ή μελλοντικό, όσο θα υπάρχει καπιταλισμός. 

Αυτό το οποίο έκανε το 1968 –ως αντι-Οκτώβρης του 1917– ήταν να ξεφορτωθεί τη μία κατηγορία που δεν μπορεί να υπαχθεί στα πλαίσια μιας αστικής αφήγησης της ιστορίας. Να "προσθέσει" κατηγορίες που στην πραγματικότητα δεν μπορούν να "προστεθούν" απλώς στην τάξη. Διότι η κατηγορία του φύλου, ή αυτή της σεξουαλικότητας, ή αυτή των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή θα υπαχθούν και θα υποταχτούν στην τάξη και την ταξική πάλη ή θα τις εκτοπίσουν από τον χάρτη της κοινωνικής συγκρότησης και της σύλληψης της ιστορίας των κοινωνιών· δεν είναι φύσει εχθροί, ούτε όμως είναι και ισότιμοι φίλοι. Η εξίσωσή τους σε σημασία οδηγεί νομοτελειακά στην περιθωριοποίηση της τάξης, αφού κάθε κοινωνική σύγκρουση ανοίγεται ως συνέπεια σε δεκάδες σχήματα ερμηνειών που βολεύουν σαφώς περισσότερο την κυρίαρχη ιδεολογία και συνεπώς προωθούνται ασμένως απ' αυτή.

Ποιο είναι το ζήτημα των ημερών; Είναι το τι είπε ο Βερύκιος για τον Κορτώ και όχι σε ποια τάξη ανήκουν, ποια τάξη υπηρετούν, αμφότεροι. Είναι το τι είπε η ΝΔ για τον Γιαννόπουλο και όχι ποια τάξη υπηρετεί η ίδια και ο ΣΥΡΙΖΑ εξίσου. Είναι το αν ο Γιανουκόβιτς χρησιμοποιεί το χέρι του σαν τον Τιανίνμποκ ή αν δεν το χρησιμοποιεί και άρα είναι δημοκράτης και όχι φασίστας, και όχι η εξόφθαλμη σύμπτωση των συμφερόντων που εκπροσωπούν αμφότεροι. 

Η μόνη σύγκρουση για την οποία δεν θέλει να μιλάει ο καπιταλισμός, η μόνη μορφοποίηση κινημάτων που δεν ανέχεται, είναι η ταξική. 

Και η ζωή μας διδάσκει ότι απ' τον αντίπαλο οφείλει κανείς να μαθαίνει.  

Πρέπει να μαθαίνει κάποιος που οι οικολογικές του ανησυχίες μετατρέπονται σε εταιρικά logo ότι η προσέγγισή του δεν απειλεί με ανατροπή τον καπιταλισμό· πρέπει να μαθαίνει ο ακτιβιστής για το AIDS ότι καμία αντίρρηση για τις δραστηριότητές του δεν έχει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, όσο και αν τον εχθρεύεται μια μειοψηφία "κολλημένων"· πρέπει να μαθαίνει ότι καμία καπιταλιστική κοινωνία στον κόσμο δεν κήρυξε εκτός νόμου ούτε την αναρχία, ούτε την αναρχο-οικολογία, ούτε τον Ουαχαμπιτισμό, ούτε την αυτοδιαχείριση επιχειρήσεων· και ότι θα βρει άπλετη στήριξη σε καπιταλιστικές κοινωνίες αν αυτό για το οποίο αγωνίζεται είναι ο φεμινισμός ή τα gay rights σε οποιαδήποτε "μη δυτική" χώρα, αλλά καμία και ποτέ αν αυτό για το οποίο αγωνίζεται είναι η εξουσία της εργατικής τάξης. 

Πρέπει να θυμηθεί ότι η ίδια η ανθρώπινη ιστορία διδάσκει, μια και καλή, πως μία είναι η ανεπίλυτη στα λόγια και με συζήτηση, η ανέφικτη για την πειθώ, η αξεπέραστη από την "πρόοδο" των δεκαετιών και των αλλαγών "νοοτροπίας" αντίθεση: η αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας.

Καμιά "προκατάληψη" που να την αφορά δεν ξεπεράστηκε παρά με την ένοπλη καταστολή των "προκατειλημμένων."

Καμιά "γνώμη" για την εκμετάλλευση (οποιασδήποτε "ταυτότητας") ανθρώπου από (οποιασδήποτε "ταυτότητας") άνθρωπο δεν άλλαξε ποτέ τίποτε, και κανένα "επιχείρημα" δεν έπεισε ποτέ καμία κοινωνία να την εγκαταλείψει εθελοντικά. 

Στην αντιστροφή της πραγματικότητας που έφερε λοιπόν ο Μάης του 1968 και ο θρίαμβος της μικροαστικής συμμαχίας διανοουμένων και φοιτητών με στρατηγούς του Ψυχρού Πολέμου και φιλελεύθερους καπιταλιστές, το παρόν είναι αναγκασμένο να επιχειρήσει μια δεύτερη αντιστροφή, που φέρνει τα πόδια και το κεφάλι της ιστορίας στη θέση τους.

Το απόλυτα κρίσιμο ιδεολογικό καθήκον της εποχής είναι η επαναδιεκδίκηση, ακριβώς, της διαρκούς επικαιρότητας της ταξικής πάλης, της παροντικότητας του Μαρξισμού-Λενινισμού και, ταυτόχρονα, της παρακμιακής απαρχαίωσης του μεταμοντέρνου, της αποκάλυψής του ως προκαλύμματος και τακτικής αναδίπλωσης με έντονα Ψυχροπολεμικά χαρακτηριστικά, της ανάδειξης της ασημαντότητας των λειψών χειραφετητικών υποσχέσεών του απέναντι στις κολοσσιαίες δυνάμεις της ταξικής πάλης που ξαναβγάζουν στη στιγμή τη δεκαετία του 1930 μπροστά στα έντρομα και ζαλισμένα απ' τη σύγχυση μάτια των μικροαστών της εποχής του "τέλους των ιδεολογιών."

Η διεκδίκηση της επικαιρότητας του σοσιαλισμού, της επικαιρότητας του Μαρξισμού-Λενινισμού, η επιστροφή στο νεωτερικό εγχείρημα –όλα αυτά είναι πράγματα αλληλένδετα, και συνάμα, πράγματα που περνούν από την ανάγκη συντριβής του τρόπου σκέψης που οικουμενικοποίησε το τελευταίο ιστορικά από τα κινηματικά υποδείγματα, αυτό που έθαψε μια και έξω το νόημα και τις συνεπαγωγές της ιστορικής τους εξέλιξης από τον 16ο αιώνα ως τα μέσα του 20ου.

Η πάλη δεν θα κερδηθεί φυσικά αφηρημένα, στο επίπεδο απλώς της ιδεολογίας· η πάλη διεξάγεται και πρέπει να διεξαχθεί πολύ εντατικότερα και μαζικότερα στο επίπεδο της οργάνωσης της εργατικής τάξης, στο επίπεδο του τακτικο-στρατηγικού της σχεδιασμού, στο επίπεδο της επεξεργασίας των οικονομικών της αιτημάτων και διαγνώσεων για τη διέξοδο. Αλλά χωρίς τη νίκη επί της "μετα-ιστορικής" ιδεολογίας που μας καταδικάζει απ' τη μια σε φρικαλέες παρωδίες του μισαλλόδοξου και σκοταδιστικού παρελθόντος, κι απ' την άλλη στην αγνωστικιστική σαχλαμάρα ως μοναδική διαθέσιμη αντίδραση στην εκδίκηση της εκτρωματικής παρεμπόδισης της ιστορίας ως έλλογης, βαθύτατα έλλογης διαδικασίας, δεν θα επιστρέψουμε ποτέ στη χαμένη ατραπό του αληθινά νέου.

_______
Σημείωση:
Το αναφερόμενο στον πρόλογο κείμενο έχει (ανα)δημοσιευτεί και στην Μποτίλια με εξι επιπλέον εικόνες και κάποιες ακόμα πρόσθετες επισημάνσεις: Στοιχεία της οπορτουνιστικής θεώρησης των κινημάτων ενάντια στην κυβερνητική εξουσία