Αϊζενστάιν - Ποτέμκιν: Η λογοκρισία στην Ελλάδα του 1927 από τα φύλλα του «Ριζοσπάστη»

Dolly Rudeman – Gustave Adolphinestraat Wilhelmina Rüdemann
(Σαλατίγκα, Ιάβα, Ινδονησία, 3 Φεβ. 1902 – 26 Ιαν. 1980, Χάγη)
Ολλανδή εικονογράφος, η μοναδική γυναίκα στην Ολλανδία που σχεδίασε αφίσες ταινιών.
Σώζονται περίπου 120 έργα της, της περιόδου 1926-1935.
Το Ποτέμκιν είναι η πρώτη της δουλειά, το 1926 (24 ετών).

*
Περισσότερα για την ταινία από Μποτίλια:
ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ: Η Επανάσταση του 1905, πάνω στο κατάστρωμα ενός πολεμικού πλοίου, ταξιδεύει μέχρι τις μέρες μας, σε μία από τις 10 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών (Ο ζωγράφος Αϊζενστάιν, ο Μαγιακόβσκη, ο Ρότζερ Κόρμαν, ο Ντε Πάλμα, ο Πικάσο, ο Μπέικον και ο Γκρέκο - 116 Φωτό και Σχέδια)
και
Αϊζενστάιν (9)
* 
Αλκυονίδα: Ίδρυση Κινηματογραφικής Λέσχης Σεργκέι Αϊζενστάιν (11 Φεβ. 2017)

*
Η λογοκρισία στην Ελλάδα του 1927 απέναντι στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν»

Ματιές στα φύλλα του «Ριζοσπάστη» της εποχής, με αφορμή τα 69 χρόνια από το θάνατο του Σεργκέι Αϊζενστάιν

Στις 11 Φλεβάρη συμπληρώθηκαν 69 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Σοβιετικού σκηνοθέτη και θεωρητικού του κινηματογράφου Σεργκέι Αϊζενστάιν. Ανάμεσα στις δημιουργίες του, μπορούμε να ξεχωρίσουμε την ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (1925), καθώς θεωρείται ότι είναι ίσως η πληρέστερη ταινία του βωβού κινηματογράφου και ένα από τα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης, μεταξύ των 10 σημαντικότερων ταινιών όλων των εποχών. Και μπορεί ο κινηματογράφος σήμερα να έχει κάνει τεράστια άλματα μέσα και από την εξέλιξη της τεχνολογίας, έχει αξία όμως, ιδιαίτερα οι νέοι να έρχονται σε επαφή και να συναντιούνται με μεγάλους σταθμούς - ή τομές - σε αυτήν την πορεία του κινηματογράφου και αναμφισβήτητα μια τέτοια ταινία - σταθμός είναι το «Θωρηκτό Ποτέμκιν».

Η ταινία, διάρκειας 65 λεπτών, αποτελείται από πέντε επεισόδια: «Ανδρες και Σκουλήκια» (οι ναύτες διαμαρτύρονται για το χαλασμένο φαγητό), «Δράμα στο Λιμάνι» (οι ναύτες επαναστατούν), «Ενας νεκρός καλεί για Δικαιοσύνη» (ο λαός της Οδησσού κλαίει το νεκρό αρχηγό), «Τα σκαλιά της Οδησσού» (οι στρατιώτες του Τσάρου αιματοκυλούν την Οδησσό), και «Συνάντηση με τη ναυτική μοίρα» (οι τσαρικές δυνάμεις ενώνονται με τους στασιαστές του «Ποτέμκιν»). Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε ερασιτέχνες ηθοποιούς για να αποδώσουν καλύτερα τους χαρακτήρες της ταινίας.

Η ταινία βραβεύτηκε το 1926 με το χρυσό μετάλλιο της Εκθεσης του Παρισιού και την ίδια χρονιά θεωρήθηκε ως η καλύτερη ταινία από την Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου. Ωστόσο, σε μια σειρά χώρες τα αστικά καθεστώτα απαγόρευσαν την προβολή της όπως π.χ. στη Γαλλία και ένα χρόνο μετά στην Αγγλία, όπου οι βρετανικές αρχές απαγόρευσαν την προβολή για να μην εξωθήσουν τους εργάτες σε εξέγερση! Στην Ελλάδα, εφαρμόστηκε επίσης η πολιτική της λογοκρισίας με αποτέλεσμα το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» να πρωτοπροβληθεί μόλις το 1952! Ας δούμε, όμως, ένα μικρό χρονικό της απαγόρευσης της ταινίας και των αντιδράσεων που προκλήθηκαν μέσα από τα δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» της εποχής.

Το χρονικό της απαγόρευσης

Στις 7 Γενάρη του 1927, ο «Ριζοσπάστης», με πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ, μεταφέρει την είδηση της απαγόρευσης, σχολιάζοντας ότι «οι Ελληνες τσαρικοί τρέμουν το φως της επανάστασης του 1905». Το μακροσκελές ρεπορτάζ (που συνοδεύεται με φωτογραφία της ταινίας) αναφέρει ανάμεσα σε άλλα:

«Ενώ σε όλους τους κινηματογράφους προβάλλονται άθλιες πορνογραφικές ταινίες και κανένας έλεγχος δεν έγινε για όλα τα αντιδραστικά, τα συκοφαντικά για τη Σοβιετική Ρωσία έργα, οι αρμόδιοι απαγόρευσαν χθες το "Ποτέμικν", το κινηματογραφικό αυτό μεγαλούργημα που δεν είνε παρά πιστή αναπαράσταση μιας δραματικωτάτης ιστορίας από την επανάσταση του 1905. Εάν μια αντιδραστική οργάνωση έφτιαχνε διαστρεβλώνοντας την ιστορία, μια ταινία στην οποία παριστάνοντο ως αιμοβόροι οι ναύτες του ρωσσικού στόλου, ασφαλώς τότε όχι μόνο θα επετρέπονταν αλλά και οι μαθητές και οι στρατιώτες θα οδηγούντο εκεί για να ιδούν την ανύπαρκτο στην πραγματικότητα μπολσεβικική κόλαση. Τώρα που πρόκειται να γίνη φως σε μια μαύρη σελίδα της τσαρικής Ρωσσίας, ανταριάζονται οι άνθρωποι που στην Ελλάδα δεν κάμνουν τίποτε άλλο παρά να συνεχίζουν το έργο των τσαρικών. Και νομίζουν ότι με την απαγόρευση της προβολής ενός έργου θα σώσουν το καθεστώς των; Πόσο είνε πρόστυχοι, βάρβαροι και μωροί;».

Στη συνέχεια, περιγράφοντας τις αντιδράσεις του κόσμου σημειώνει: «Χθες το μεσημέρι προτού να αρχίση η προβολή του έργου στο κινηματοθέατρο "Ολύμπια" η διεύθυνση του θεάτρου επήρε τη διαταγή ότι δεν θα προβληθή το "Ποτέμκιν" προτού λογοκριθή. Αν και η είδηση αυτή εγγράφη στις απογευματινές εφημερίδες την ώρα που αρχίζουν οι παραστάσεις πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθή έξω από το θέατρο. Βλέποντας ότι πραγματικά είχε απογορευθή η προβολή όλο εκείνο το πλήθος εξέφραζεν με έντονες εκφράσεις την αγανάκτησή των και έφευγαν για να τα διαδεχθούν και νέα πλήθη. Εάν δεν απαγορευόνταν - όπως ομολογούν και οι αντιδραστικώτεροι από τους ειδικούς - το "Ποτέμκιν" θα εσημείωναν ρεκόρ συρροής άγνωστο μέχρι σήμερα στους κινηματογράφους της Ελλάδας, των Βαλκανίων και γενικά όλης της Ανατολής. Εξαιρετική ήταν η συρροή εργατών, την αγανάκτηση των οποίων καταλαβαίνει ο καθένας για τη σκανδαλώδη απαγόρευση».

Και, στη συνέχεια, προσθέτει για την ταινία: «Καταπληκτική επιτυχία παντού όπου προεβλήθη. Οσες αστικές εφημερίδες ούρλιαζαν εναντίον της προβολής του "Ποτέμκιν" έγραψαν ότι αυτό απαγορεύθη στις πολιτισμένες χώρες. Βρέθηκαν στην αρχή στενοκέφαλοι αντιδραστικοί οι οποίοι σκέφτηκαν να το απαγορέψουν. Τώρα όμως αυτό παίζεται με εξαιρετική επιτυχία σχεδόν παντού. Στο Βερολίνο παίζεται σε 10 κινηματογράφους ταυτοχρόνως. Στην Ελβετία εσημείωσε ρεκόρ εισπράξεων. Στην Ολλανδία ο υπουργός των Στρατιωτικών θέλησε να απαγορεύση την είσοδο στους αξιωματικούς και τους στρατιώτες. Στο τέλος όμως ούτε αυτό δεν έκαμε. Στην Αμερική θέλησαν να αφαιρέσουν τη σκηνή που οι αξιωματικοί επιβάλλουν τους ναύτες να φαν το σκουληκιασμένο φαΐ. Η διεύθυνση του θεάτρου για να μην κουτσουρευθή το έργο ανέβαλε την προβολή και έκανε έφεση εναντίον της αποφάσεως (...) Και οι πιο λυσσασμένοι εχθροί της Σοβιετικής Ρωσσίας μένουν έκθαμβοι μπρος στο κινηματογραφικό αυτό μεγαλούργημα».

Η σφαγή των κατοίκων της Οδησσού από τους Κοζάκους στη «σκάλα των δακρύων», στα σκαλοπάτια της Επανάστασης και της Αιωνιότητας.

Στις 8 Γενάρη 1927, υπάρχει και πάλι πρωτοσέλιδη αναφορά στην ταινία και ο «Ριζοσπάστης» σημειώνει ότι υπάρχουν αντιδράσεις όχι μόνο από εργάτες αλλά και από μη αντιδραστικούς διανοούμενους, που έκαναν σχετικό διάβημα για την προβολή της, ενώ η σχετική απόφαση θα έβγαινε την επομένη από την επιτροπή ελέγχου θεατρικών και κινηματογραφικών έργων του υπουργείου Εσωτερικών.

Προκειμένου να αποφασίσει η επιτροπή θα έβλεπε την ταινία. Να σημειωθεί ότι η επιτροπή αποτελούνταν από αξιωματικούς της αστυνομίας, έναν εισαγγελέα, δυο καθηγητές πανεπιστημίου και τέσσερις συγγραφείς, αλλά στην προβολή κλήθηκαν από τη διεύθυνση του κινηματογράφου να την παρακολουθήσουν και συντάκτεςτων αθηναϊκών εφημερίδων και διανοούμενοι.

«Εκ των αποτελούντων όμως την επιτροπήν δεν προσήλθον οι κ.κ. Παπαντωνίου, Νιρβάνας και Γρυπάρης και τούτο διότι η αστυνομία δι' ευνοήτους λόγους δεν διένειμεν εις αυτούς τας προσκλήσεις εγκαίρως. Διά του τρόπου αυτού εδημιουργήθη μία πλειοψηφία εκ των κηρυγμένων εναντίον της προβολής του "Ποτέμκιν"», σημειώνει ο «Ριζοσπάστης» της 9ης Γενάρη 1927, που καλύπτει και πάλι το θέμα στο πρωτοσέλιδο.

Το σάπιο –πάντα– κρέας της εξουσίας είναι η αφορμή της εξέγερσης.

Και περιγράφει για την προβολή της ταινίας:

«Οι θεαταί ευρέθησαν προ ενός έργου εις το οποίον δεν υπήρχε ένας ή δύο ηθοποιοί κάνοντας μορφασμούς και ζητούντας να προσελκύσουν την προσοχήν των θεατών. Ητο μια ατελείωτη μεγαλειώδης δράση των πλατειών μαζών αι οποίαι ζητούσαν την επανάστασιν. Το επεισόδιον με τον ιατρό του πλοίου ο όποιος το βρώμικο κρέας το βρίσκει καλόν διά τους ναύτας, η στάσις του κυβερνήτου ήταν τόσον αληθιναί που και οι θεαταί θα μπορούσε κανείς να πει ότι ζούσαν και αυτοί εν τινί τρόπο την επανάστασιν. Οταν διετάχθη ο τυφεκισμός μιας ομάδος ναυτών, όταν η φρουρά αρνείται να πυροβολήση και οι άλλοι ορμούν και τους απελευθερώνουν και κηρύσσεται η εξέγερσις και οι πλέον αντιδραστικοί (...) ερρίγησαν. Υπέροχοι ήσαν επίσης αι σκηναί εις τας οποίας φαίνονται οι κάτοικοι της Οδησσού οι οποίοι περνούν εμπρός από την σκηνήν όπου κείται ο νεκρός (...) αδύνατον δε να περιγραφή η συναδέλφωσις των ναυτών και του πληθυσμού της Οδησσού. (...) Καθώς όλα τα πληρώματα επάνω στο κατάστρωμα χαιρετώνται αδελφωμένα οι θεαταί νομίζουν ότι και ακόμα ακούουν τας φωνάς των Ρώσων ναυτών.

Προσθήκη λεζάντας

Και όμως απηγορεύθη

Ολοι οι παρευρεθέντες λόγιοι και δημοσιογράφοι εξερχόμενοι του Θεάτρου εκφράζοντες τον θαυμασμόν των διά το κινηματογραφικόν αριστούργημα δεν απέκρυπτον ότι η γνώμη των ήτο υπέρ της ελεύθερης προβολής του. Η επιτροπή όμως επικαλούσα τας διαταγάς της κυβερνήσεως περί τας εσπερινάς ώρας απεφάνθη εναντίον της προβολής με την δικαιολογίαν ότι υπό τας παρούσας περιστάσεις δυνατόν να επέλθη διατάραξις της τάξεως εκ της προβολής του έργου.

Η είδησις της απαγορεύσεως επροκάλεσε τας διαμαρτυρίας των συγκεντρωμένων έξωθεν του θεάτρου "Ολύμπιον" οι οποίοι ανυπομόνως ανέμενον την απόφασιν της επιτροπής. Ολοι εξεδήλουν την αγανάκτησίν των διά την απαγόρευσιν αυτήν επιτιθέμενοι εναντίον της κυβερνήσεως η οποία αντιγράφει τας τσαρικάς μεθόδους. Ας σημειωθή δε ότι αστυνομικά όργανα απήτησαν ακόμη από την διεύθυνσιν του κινηματόγραφου να αφαιρέση τα τοποθετημένα εις την κυρίαν είσοδον του θεάτρου υπερμεγέθη ξύλινα ομοιώματα ναυτών του "Ποτέμκιν"».

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 15/2/2017

*

Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας