Μικρούτσικος - Χικμέτ: Θα γίνουν τα σκοτάδια λάμψη! ‒ 16 Μαΐου στην αίθουσα συνεδρίων του ΚΚΕ

Ναζίμ Χικμέτ, 15 Ιανουαρίου 1902, Θεσσαλονίκη - 3 Ιουνίου 1963, Μόσχα 
Θάνος Μικρούτσικος, 13 Απριλίου 1947 στην Πάτρα
Μαρία Δημητριάδη, Αθήνα, 11 Απριλίου 1950, 6 Ιανουαρίου 2009
Σύνθεση - Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 10.V.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Ο ΧΙΚΜΕΤ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Συναυλία με τον Θάνο Μικρούτσικο στην αίθουσα συνεδρίων του ΚΚΕ

Κείμενο του μεγάλου μουσικοσυνθέτη ενόψει της εκδήλωσης στις 16 Μάη

Το ερχόμενο Σάββατο, 16 Μάη, στις 20.00, στην αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό θα πραγματοποιηθεί συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου με μελοποιημένη ποίηση Χικμέτ από τους Θ. Μικρούτσικο και Μάνο Λοΐζο. Θα ερμηνεύσουν οι Ρίτα Αντωνοπούλου και Κώστας Θωμαΐδης. Ποιήματα του ποιητή θα απαγγείλει ο ηθοποιός Δημήτρης Παπανικολάου. Θα παίξουν οι μουσικοί: Θύμιος Παπαδόπουλος (πνευστά), Βάσω Δημητρίου (κιθάρες).

«Μικρόκοσμος», «Κερέμ», «Λίγα γαρούφαλα», «Αν η μισή μου καρδιά», είναι μερικά μόνο από τα τραγούδια που θα ακουστούν στη συναυλία. Επίσης, στην παράσταση θα ακουστεί αρχειακό υλικό, με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη να ερμηνεύει το τραγούδι «Η πιο όμορφη θάλασσα», στην τελευταία συναυλία της ζωής της.

Είσοδος μόνο με προσκλήσεις που θα διατίθενται από τις Οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Η ώρα προσέλευσης θα είναι στις 19.30.

Το κείμενο του Θάνου Μικρούτσικου που ακολουθεί γράφτηκε με αφορμή την παραπάνω συναυλία κι αναφέρεται στην επαφή και γνωριμία του με τα έργα του ποιητή, για το τι είναι αυτό που κρατά την ποίηση του Χικμέτ ζωντανή κι επίκαιρη, αλλά και για τον αξέχαστο Μάνο Λοΐζο.

Το κείμενο

«Για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με το έργο του Χικμέτ ένα ανοιξιάτικο βράδυ του 1966. Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο είχα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι μου εξαντλημένος από μία διαδήλωση από τις πολλές που γίνονταν τότε καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας. Μας είχαν επιτεθεί οι ακροδεξιοί της ΕΚΟΦ με καδρόνια, σίδερα και ξύλα στα Προπύλαια με τη συμπαράσταση της αστυνομίας. Κάποιος αστυνομικός με έβαλε στο μάτι και άρχισε να με κυνηγάει. Μπροστά εγώ, πίσω αυτός περάσαμε την Ακαδημίας, στρίψαμε στην Πατησίων και μετά από 2 χιλιόμετρα στο ύψος της οδού Κεφαλληνίας με πλησίασε επικίνδυνα αλλά γλίστρησε και έφαγε το ξύλο της χρονιάς του από διερχόμενους δημοκρατικούς πολίτες. Κατέληξα στο σπίτι μου στην Κυψέλη. Ψόφιος απ' την κούραση, έπεσα στο κρεβάτι για να κοιμηθώ. Πήρα στα χέρια μου ένα βιβλίο για να το ξεφυλλίσω και να κλείσουν τα μάτια μου. Ολη τη νύχτα διάβαζα. Με είχε συνταράξει. Ηταν "Οι Ρομαντικοί" του Ναζίμ Χικμέτ. Στις 7 το πρωί το είχα τελειώσει και από τότε παρέμεινα αιώνιος θαυμαστής του.

Το 1970, στην πιο σκληρή περίοδο της χούντας αρχίζω να μελοποιώ ποιήματά του. Τελείωσα σχεδόν αμέσως την "Πιο όμορφη θάλασσα", το "Αυτό είναι" και τη "Μαδρίτη" στη μετάφραση του Γιώργου Παπαλεονάρδου και συνέχισα με τις μεταφράσεις του Ρίτσου.

Τα τραγούδια μου στην ποίηση του Χικμέτ ήταν αδύνατο να κυκλοφορήσουν στην περίοδο της δικτατορίας. Κομμουνιστής ποιητής, κομμουνιστής μεταφραστής, αναρχοκομμουνιστής ο νεαρός συνθέτης.

Ήρθε η μεταπολίτευση το καλοκαίρι του 1974. Ενα πρωί άρχισα να μελοποιώ το τελευταίο ποίημα του Ναζίμ που μέχρι τότε μου αντιστεκόταν. Ηταν το "Αν η μισή μου καρδιά". Και έφτιαξα την πιο ωραία μελωδία απ' όσα τραγούδια είχα συνθέσει μέχρι τότε. Απλή, κυκλική, άμεση. Ημουνα πολύ χαρούμενος, ευτυχισμένος θα έλεγα. Το απόγευμα πήρα το λεωφορείο για να πάω στο Σύνταγμα, τόπος συνάντησης όλων μας με καθημερινές συναυλίες, διαδηλώσεις και έντονες συζητήσεις.

Οταν πλησίασα ακούω ένα τραγούδι από μια άγνωστη σε μένα γυναικεία φωνή που με άλλη, πιο περίπλοκη μελωδία τραγουδούσε το "Αν η μισή μου καρδιά". Βιάστηκα να πάω στην εξέδρα και είδα όρθιο τον Μάνο Λοΐζο να διευθύνει το τραγούδι. Σοκαρίστηκα! Ο Μάνος -καλός μου φίλος- ήταν πολύ γνωστός συνθέτης και σίγουρα είχε προτεραιότητα στην έκδοση του τραγουδιού σε δίσκο. Σιχτίριζα την τύχη μου που ενώ είχα γράψει το πιο ωραίο μου τραγούδι έπεφτα πάνω στον Λοΐζο, που είχε όλες τις δυνατότητες στα χέρια του.

Πέρασαν κάμποσοι μήνες και ο Λοΐζος δεν εξέδιδε τον Χικμέτ. Η Μαρία Δημητριάδη με παρακάλεσε να κάνουμε ένα δίσκο 45 στροφών με το "Αν η μισή μου καρδιά" και το "Αυτό είναι". Όταν τελειώσαμε την ηχογράφηση πήγε τη δουλειά στον Αλέκο Πατσιφά, ο οποίος ενθουσιάστηκε και μου πρότεινε ένα μεγάλο ολοκληρωμένο δίσκο με τα τραγούδια του Χικμέτ αλλά και του Μπίρμαν, που είχα εν τω μεταξύ μελοποιήσει. Τα "Πολιτικά Τραγούδια" πήραν το δρόμο τους.

Λίγα χρόνια μετά η φιλία μου με τον Λοΐζο δυνάμωσε και οι συναντήσεις μας ήταν καθημερινές και πολύωρες. Μια μέρα μου εξομολογήθηκε ότι ήμουν η αιτία που δεν ξαναδούλεψε και δεν ολοκλήρωσε τη δουλειά του στον Χικμέτ. "Μπήκες στο μεδούλι του", μου είπε, "ενώ εγώ έμεινα στην αρχή της διαδρομής". Ο πιο σπουδαίος μελωδός της γενιάς μου ήταν γενναιόδωρος, χωρίς κόμπλεξ και μικροκακίες. Είναι, λοιπόν, χρέος μου να παρουσιάσω μερικά από τα τραγούδια του που επί της ουσίας μείνανε στο συρτάρι.

Τον Χικμέτ μπορείς να τον γνωρίσεις από τα τραγούδια του γιατί αν και το έργο του είναι απέραντο σε έκταση και ποικιλία - ποίηση, θέατρο, κοινωνικοπολιτικές μπροσούρες, άρθρα, δημοσιογραφία - πρώτα απ' όλα είναι το τραγούδι. Τραγούδι επικολυρικό σε μια κατευθείαν ανταπόκριση με τα γεγονότα της εποχής του.

Η ποίησή του είναι βαθιά λαϊκή όχι μόνο γιατί ακουμπάει τις λαϊκές πηγές, τις λαϊκές καλλιτεχνικές παραδόσεις αλλά γιατί ανανεώνει την παράδοση προτείνοντας καινούργια στοιχεία. Δεν είναι αντιγραφή και μίμηση της λαϊκής τέχνης αλλά συμπορεύεται με τις λαϊκές δυνάμεις, που τις εκφράζει δυναμικά και όχι στατικά με τυποποιημένες μορφές. Και ακριβώς γι' αυτό η Τέχνη του είναι πρωτοποριακή και μοντέρνα. Δεν παρακολουθεί το λαό - όπως αναφέρει ο Ρίτσος - σε μια σταματημένη ιστορική στιγμή αλλά στη διαρκή του κίνηση. Η ποίηση του Χικμέτ περιέχει ταυτοχρόνως και το ΟΛΟΝ και τον ΑΛΛΟ. Βαθιά κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη, απέριττη και δίδαγμα ευθύνης του καλλιτέχνη μπροστά στην εποχή του και μπροστά στον κόσμο.

Και κάτι τελευταίο προσωπικό. Κάλεσαν την Μαρία Δημητριάδη κι εμένα στην Κωνσταντινούπολη το 1978 σε μια βραδιά αφιερωμένη στον Ναζίμ Χικμέτ για τα 15 χρόνια από το θάνατό του. Στο θέατρο "Ταξίμ" 8 χιλιάδες θεατές άρχισαν να τραγουδάνε στα ελληνικά το "Αν η μισή μου καρδιά". Ήταν η πιο συγκινητική στιγμή της ζωής μου που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Και αυτή η στιγμή, που για μένα κρατάει 37 χρόνια, αποδεικνύει ότι δεν γίνεται να μην έρθει κάποτε εκείνη η κοινωνία στην οποία ο Ποιητής θα ψαρεύει και ο Ψαράς θα γράφει ποιήματα. Στο χέρι μας είναι». 

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 10/5/2015

***

Στηθάγχη

Γράμματα Στην Αγαπημένη (1983) 

* 

Αν Η Μισή Μου Καρδιά

Πολιτικά Τραγούδια (1975)

Ναζίμ Χικμέτ

ΣΤΗΘΑΓΧΗ

Αν η μισή καρδιά μου βρίσκεται γιατρέ, δώ πέρα
Η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται
Με τη στρατιά που κατεβαίνει προς το Κίτρινο Ποτάμι
Κ’ ύστερα, να, γιατρέ, την πάσα αυγή
Την πάσα αυγή, γιατρέ, με τα χαράματα
Πάντα η καρδιά μου στην Ελλάδα ντουφεκίζεται.
Κι ύστερα, να, σαν οι φυλακισμένοι γέρνουνε στον ύπνο
Και σβήνουν στο νοσοκομείο τα τελευταία βήματα
Τραβάει ολόισια, γιατρέ, η καρδιά μου
Τραβάει, γιατρέ, στην Ιστανμπούλ, σ’ ένα παλιό ξύλινο σπίτι.
Κι ύστερα, δέκα χρόνια τώρα, να, γιατρέ
Που τίποτα δεν έχω μες στα χέρια μου να δώσω στο φτωχό λαό μου
Τίποτα πάρεξ ένα μήλο
Ένα κόκκινο μήλο, την καρδιά μου.
Κι είναι, γιατρέ, απ’ αφορμή όλα τούτα
Που μες στα στήθια μου έχω τούτη την αρρώστια
Όμως, γιατρέ, και μ’ όλα τα ντουβάρια που μου κάθονται στα στήθεια
Κοιτάω τη νύχτα ανάμεσα απ’ τα κάγκελα
Κι όλη η καρδιά μου αντιχτυπά και στο πιο μακρινό αστέρι.

1948

Όπως Ο Κερέμ

Γράμματα Στην Αγαπημένη (1983) 

ΟΠΩΣ Ο ΚΕΡΕΜ*

Είναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι

Φωνάζω

Φωνάζω

Φωνάζω

Φωνάζω

Ελάτε γρήγορα

Σας φωνάζω

να λειώσουμε

το μολύβι.

Κάποιος μου λέει

Φωτιά θα πάρεις απ’ τήν ίδια σου φωνή

θα γίνεις στάχτη

σαν τον Κερέμ

που κάηκε απ’ τον έρωτά του.

Τόσες δυστυχίες

και τόσο λίγοι

φίλοι.

Είναι λοιπόν κουφά

της καρδίας σας τ’ αυτιά.

Είναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι.

Κ’ εγώ του λέω:

«Ας καώ

Ας γίνω στάχτη

σαν τον Κερέμ.

Αν δεν καώ εγώ

Αν δεν καείς εσύ

αν δεν καούμε εμείς

πώς θα γενούνε

τα σκοτάδια

λάμψη;»

Είναι χοντρός ο αγέρας σαν τη γη

Είναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι

Φωνάζω

Φωνάζω

Φωνάζω

Φωνάζω

Ελάτε γρήγορα

σας φωνάζω

να λειώσουμε

το μολύβι.

1934

* Κερέμ: Mυθικό πρόσωπο πού κάηκε και γίνηκε στάχτη καθώς έλυνε το μαγικό πουκάμισο της πολυαγαπημένης του.

Η Πιο Όμορφη Θάλασσα

Γράμματα Στην Αγαπημένη (1983)

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Ι - ΧΧΙ (1942-1946)

ΧΧ 

Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή
που δεν την αρμενίσαμε ακόμα
Το πιο όμορφο παιδί
δε μεγάλωσε ακόμα
Τις πιο όμορφες μέρες 
Τις πιο όμορφες μέρες μας
                       δεν τις ζήσαμε ακόμα
Κι αχ ό,τι πιο όμορφο θα ’θελα να σου πω
Δε στο ’πα ακόμα.

Ναζίμ Χικμέτ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ,

Πρόλογος και Απόδοση

Γιάννης Ρίτσος.

Κεδρος, Β΄ έκδοση, 1970
(Α΄ έκδοση 1966)