Δικτατορία 1967-1974, κείμενα και ντοκουμέντα − Το αστικό πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1960, το χουντικό πραξικόπημα και ο χαρακτήρας του − ΚΚΕ και ΚΝΕ στον αντιδικτατορικό αγώνα

*

Από Μποτίλια επίσης:
Μάκης  Μαΐλης - Δημήτρης Κουτσούμπας: Εκδήλωση του ΚΚΕ για τα 50 χρόνια από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 (Σήμερα, 21/4/2017, 19:00)
*
ΚΚΕ: 50 χρόνια από το πραξικόπημα του 1967
και
21/4/1967

*

50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΡΙΛΙΑΝΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

Δικτατορία 1967-1974, κείμενα και ντοκουμέντα

Προδημοσίευση από την έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής»

Χρονολόγιο σημαντικών γεγονότων του 1967

Τα ιστορικά γεγονότα δεν είναι νεκρά συμβάντα. Προσφέρονται στην εργατική τάξη και στα λαϊκά στρώματα για να βγάζουν συμπεράσματα συμβατά με τα δικά τους συμφέροντα και όχι με τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Η κοινωνία μας αντικειμενικά διατρέχεται από αυτήν την ταξική αντίθεση. Η ιστορική ανάγνωση σημαντικών ή λιγότερο σημαντικών συμβάντων δεν γίνεται, ούτε είναι δυνατόν να γίνει, απ' όλους γενικά με τον ίδιο τρόπο. Το κάθε κόμμα, ο ιστορικός ερευνητής, ο καθηγητής ή ο δημοσιογράφος, εκκινεί καθένας από τη δική του ιδεολογικοπολιτική αφετηρία, που σχετίζεται με την ταξική θέση και τα αντίστοιχα συμφέροντα που υποστηρίζει.

Από την εργατική - λαϊκή σκοπιά, το ΚΚΕ θεωρεί αναγκαίο να μελετήσει το χαρακτήρα της στρατιωτικής δικτατορίας 1967 - 1974, τους παράγοντες που οδήγησαν στην επικράτησή της, τη σχέση της οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής της με εκείνες της προηγούμενης κοινοβουλευτικής περιόδου, τη στάση του εργατικού - λαϊκού κινήματος σε σχέση και με την προγραμματική και οργανωτική ετοιμότητα του ΚΚΕ.

Στο πλαίσιο αυτό, με αφορμή τα 50 χρόνια από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, παράλληλα με την Ανακοίνωση της ΚΕ για τα 50 χρόνια από το πραξικόπημα, κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή» μια ειδική έκδοση με τίτλο «Δικτατορία 1967 - 1974, κείμενα και ντοκουμέντα, επιμέλεια Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ».

Η συγκεκριμένη έκδοση αποτελεί μια πρώτη συλλογική εκτεταμένη μελέτη του ΚΚΕ για την περίοδο 1967 - 1974 και το πρόπλασμα στην επεξεργασία του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, Γ΄ τόμος 1967 - 1974, που ήδη βρίσκεται υπό διαμόρφωση.

Σ' αυτήν περιέχονται μια σειρά άρθρα, όπως «Το αστικό πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1960», μέσα από το οποίο αναδεικνύεται ότι η χούντα δεν προέκυψε από τα «Ιουλιανά» του 1965 και από τα γεγονότα που τα ακολούθησαν, αλλά ότι τα «Ιουλιανά» συνιστούσαν έναν κρίκο στην αλυσίδα των οξυμένων αντιθέσεων ανάμεσα στις αστικές πολιτικές δυνάμεις, καθώς και ανάμεσα σε αυτές και το παλάτι για τις αρμοδιότητες του τελευταίου και των κυβερνήσεων, για τον έλεγχο του στρατού κ.ά.

Ένα άλλο άρθρο αναφέρεται στον αντικομμουνισμό, το ιδεολογικό υπόβαθρο για τη δικτατορία 1967 - 1974, και αναφέρεται στη συντήρηση του εν λόγω κλίματος τη δεκαετία 1950, κατά κύριο λόγο όμως τη δεκαετία 1960.

Μια τρίτη αναφορά αφορά στους τόπους βασανισμού, φυλάκισης και εξορίας, κείμενο που αναδεικνύει την ηρωική στάση χιλιάδων κομμουνιστών και κομμουνιστριών κρατουμένων, καθώς και άλλων αντιδικτατορικών αγωνιστών εκείνης της περιόδου.

Ένα από τα άρθρα εξετάζει ορισμένες πλευρές της ιδεολογίας της δικτατορίας 1967 - 1974, ενώ άλλο παρουσιάζει τις τάσεις της ελληνικής οικονομίας κατά τη δικτατορία.

Η στρατηγική του ΚΚΕ στη δικτατορία 1967 - 1974 είναι το άρθρο το οποίο τοποθετείται στα δύο καίρια ζητήματα του ΚΚΕ, την εξέλιξη της στρατηγικής του από το 8ο έως και το 9ο Συνέδριο, τη διάλυση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων και την ανασυγκρότησή τους μετά από τη 12η Ολομέλεια της ΚΕ (1968), σε συνδυασμό με την ίδρυση της ΚΝΕ.

Ξεχωριστή αναφορά γίνεται στο άρθρο για το ΚΚΕ και την ΚΝΕ στον αντιδικτατορικό αγώνα καθώς και τις άλλες αντιδικτατορικές οργανώσεις.

Το άρθρο για τη «φιλελευθεροποίηση» του 1973 αντιμετωπίζει το στόχο της δικτατορίας να διαμορφώσει συνθήκες που θα επέτρεπαν να λειτουργήσει απρόσκοπτα το αστικό πολιτικό σύστημα με κοινοβουλευτική μορφή, διατηρώντας το ανοιχτά αντικομμουνιστικό πλαίσιο.

Ενώ το άρθρο για το Πολυτεχνείο αναλύει τις συνθήκες που οδήγησαν σ' αυτό, το ρόλο του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ στην κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση.

Η έκδοση κλείνει με το Χρονολόγιο γεγονότων της περιόδου 1967 - 1974, από το οποίο παρουσιάζουμε σήμερα αποσπάσματα από την ενότητα που αφορά στο 1967.

ΑΠΡΙΛΗΣ

21 Απρίλη: Με βάση το σχέδιο «Προμηθεύς» πραγματοποιείται στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τους Γ. Παπαδόπουλο, Στ. Παττακό και Ν. Μακαρέζο. Ο στρατός καταλαμβάνει μια σειρά από καίρια σημεία της πρωτεύουσας (κυβερνητικά κτίρια, ΟΤΕ, ΕΙΡ, κ.ά.), βασικά άρθρα του Συντάγματος αναστέλλονται και η χώρα κηρύσσεται σε «κατάσταση πολιορκίας».

Καθ' όλη τη διάρκεια της μέρας διενεργήθηκαν χιλιάδες συλλήψεις μελών και στελεχών του ΚΚΕ, της ΕΔΑ, της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) και του συνδικαλιστικού κινήματος, τα οποία συγκεντρώθηκαν μαζικά στον ιππόδρομο του Φαλήρου, καθώς και στα γήπεδα του Απόλλωνα, της ΑΕΚ και του Ολυμπιακού. Συνελήφθησαν, επίσης, ορισμένα ηγετικά στελέχη των αστικών πολιτικών κομμάτων.

Την ίδια μέρα, σημειώθηκαν οι τρεις πρώτες δολοφονίες της χούντας: Του 15χρονου Βασίλη Πεσλή και της 25χρονης Μαρίας Καλαβρού στην Αθήνα και του ΕΔΑΐτη Βασίλη Μπεκροδημήτρη στη Θεσσαλονίκη.

Τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος (21 Απρίλη - 8 Μάη) σκοτώθηκαν επίσης 7 στρατιωτικοί, ενώ άλλοι 10 τραυματίστηκαν, έχοντας εναντιωθεί στη χούντα.

21 Απρίλη: Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, σε προκήρυξή του προς τον ελληνικό λαό, που μεταδόθηκε την ίδια μέρα από το ραδιοσταθμό «Φωνή της Αλήθειας», κατήγγειλε τους πραξικοπηματίες καλώντας λαό και στρατό σε αντίσταση: «Τα στρατευμένα παιδιά του λαού και οι πατριώτες αξιωματικοί καλούνται να αρνηθούν να γίνουν ανδράποδα της χούντας και δήμιοι των γονιών, των αδελφών και των παιδιών τους. Κάθε πόλη και χωριό, κάθε εργοστάσιο και γραφείο πρέπει να γίνει μετερίζι δημοκρατικής αντίστασης». Ταυτόχρονα, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ κατήγγειλε την εμπλοκή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στο πραξικόπημα, προειδοποιώντας για την «άμεση σοβαρότατη απειλή» που διαμορφωνόταν για την Κύπρο.

22 Απρίλη: Η Ασφάλεια εισβάλλει στα γραφεία της ΕΔΑ, τα καταστρέφει και κατάσχει τα αρχεία της. Ανάλογες επιδρομές της Ασφάλειας πραγματοποιήθηκαν επίσης κατά των γραφείων της ΔΝΛ και των εφημερίδων «Αυγή» και «Δημοκρατική Αλλαγή».

22 Απρίλη: Δημοσιεύεται προκήρυξη της «Ενιαίας Δημοκρατικής Αντίστασης», που συγκροτήθηκε τις πρώτες ώρες από την επιβολή της χούντας από κομμουνιστές και ΕΔΑΐτες.

24 Απρίλη: Το σύνθημα «Αντίσταση» εμφανίζεται στους τοίχους σπιτιών της Καισαριανής, του Παγκρατίου, του Περιστερίου και του Βύρωνα. Η αντιδικτατορική πάλη οργανώνεται σιγά σιγά στις εργατογειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά.

24 - 26 Απρίλη: Η Συνδιάσκεψη των ευρωπαϊκών Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων στο Κάρλοβι - Βάρι της Τσεχοσλοβακίας (στην οποία μετείχε και το ΚΚΕ) καταδικάζει τη χούντα και εκφράζει την αλληλεγγύη της προς τον ελληνικό λαό.

25 Απρίλη: Ο ραδιοσταθμός «Φωνή της Αλήθειας» μεταδίδει ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με τίτλο «Ας οργανώσουμε παντού την αντίσταση κατά του πραξικοπήματος».

25 Απρίλη: Η χούντα αναγγέλλει τη σύσταση 10 Εκτακτων Στρατοδικείων. Συνολικά «πέρασαν» από τα Στρατοδικεία της χούντας πάνω από 2.000 άτομα, στην πλειοψηφία τους κατηγορούμενοι με τον Α.Ν. 509/1947.

25 Απρίλη: Δολοφονείται στον ιππόδρομο του Φαλήρου, όπου κρατούνταν, ο κομμουνιστής ΕΑΜίτης και πρώην Μακρονησιώτης Παναγιώτης Ελής.

26 Απρίλη: Μεταφέρονται στη Γυάρο οι πρώτοι 1.350 πολιτικοί κρατούμενοι.

27 Απρίλη: Με εκπομπή του, που μεταδίδεται σε όλες τις γλώσσες, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Μόσχας καλεί σε παγκόσμια κινητοποίηση για τη σωτηρία των δεσμωτών της χούντας.

29 Απρίλη: Κλείνονται στις φυλακές Βουλιαγμένης (Αναμορφωτήριο Ανηλίκων) οι πρώτοι ανήλικοι (κάτω των 19 ετών) πολιτικοί κρατούμενοι, οι Γιώργος Παπαπέτρος και Τάσος Λουκέρης.

29 Απρίλη: Η χούντα διαλύει τα αστικά πολιτικά κόμματα.

30 Απρίλη: Με προκήρυξή της η Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ καλεί το λαό σε οργάνωση και πάλη κατά της δικτατορίας.

Τέλη Απρίλη: Με πρωτοβουλία του Μ. Θεοδωράκη και άλλων μελών της ΔΝΛ και της ΕΔΑ ιδρύεται το Πατριωτικό Μέτωπο, που στη συνέχεια μετονομάζεται σε Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ).

ΜΑΗΣ

4 Μάη: Το Γενικό Επιτελείο Στρατού ανακοινώνει τη διάλυση 279 συνδικαλιστικών, πολιτικών και άλλων οργανώσεων.

11 Μάη: Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσόστομος Β' αναγκάζεται σε παραίτηση από τη χούντα. Νέος αρχιεπίσκοπος γίνεται ο ευνοούμενος του καθεστώτος Ιερώνυμος.

22 Μάη: Στις ακτές της Ρόδου βρίσκεται το πτώμα του δολοφονημένου Νικηφόρου Μανδηλαρά, συνιδρυτή της Ενωσης Δημοκρατικών Δικηγόρων και βασικού συνηγόρου υπεράσπισης στη δίκη για την υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ».

27 Μάη: Σε ανακοίνωσή του το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ τονίζει: «Οι εξελίξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής δημιουργούν άμεσο κίνδυνο κατάλυσης της Δημοκρατίας της Κύπρου, λύσης του Κυπριακού σύμφωνα με τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών και του ΝΑΤΟ (...)».

Τέλη Μάη: Δυνάμεις από τον αστικό πολιτικό χώρο του «Κέντρου» ιδρύουν την αντιδικτατορική οργάνωση «Δημοκρατική Αμυνα».

ΙΟΥΝΗΣ

2 Ιούνη: Το ΓΕΣ απαγορεύει τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, επειδή «συν τοις άλλοις αποτελούν και μέσον συνδέσμου μεταξύ των κομμουνιστών».

5 Ιούνη: Ξεκινά ο «πόλεμος των 6 ημερών». Το Ισραήλ επιτίθεται εναντίον της Ενωμένης Αραβικής Δημοκρατίας, της Ιορδανίας και της Συρίας. Οι συγκρούσεις καταλήγουν με νίκη των ισραηλινών δυνάμεων. Για την υποστήριξη του ισραηλινού στρατού χρησιμοποιήθηκαν από τις ΗΠΑ και οι βάσεις τους στην Ελλάδα.

6 Ιούνη: Η χούντα απαγορεύει την πώληση έργων 70 συγγραφέων «ως διαδίδοντα κομμουνιστικάς απόψεις».

21 Ιούνη: Καταφθάνει στην Ελλάδα ο τέως αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Ρ. Νίξον, ο οποίος συναντάται με τον βασιλιά, τον Γ. Παπαδόπουλο και άλλα στελέχη της χούντας. Στις δηλώσεις του στον Τύπο ο Νίξον τόνισε σχετικά με το πραξικόπημα: «Βασιζόμενος εις τας πληροφορίας, τας οποίας έλαβον, υπήρχαν ισχυροί λόγοι διά την ανάληψιν κάποιας δράσεως».

25 Ιούνη: «Η νέα κυβέρνησις επραγματοποίησεν εντός τριών εβδομάδων ό,τι αι προηγούμεναι κυβερνήσεις δεν ήσαν ικαναί να πράξουν εντός τριών ετών», γράφει η εφημερίδα «Μακεδονία», παραθέτοντας τις σχετικές δηλώσεις του τραπεζίτη και εφοπλιστή Στρ. Ανδρεάδη από το εξωτερικό.

26 Ιούνη: Σε μια εξαιρετικά τολμηρή ενέργεια, ομάδα νέων γράφει αντιχουντικά συνθήματα στον τοίχο του Γ' Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη και υπογράφει με τα «τρία κόκκινα γράμματα: ΚΚΕ».

27 - 30 Ιούνη: Συνέρχεται στη Ρουμανία η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Η Ολομέλεια έθεσε πιο επιτακτικά το θέμα «της αυτοτελούς δράσης των κομμουνιστών σε Οργανώσεις του ΚΚΕ», ενώ ταυτόχρονα αποφάσισε και την ανασυγκρότηση της ΕΔΑ. Γενικά, οι αποφάσεις της Ολομέλειας «αποτέλεσαν συμβιβασμό ανάμεσα στα δύο ρεύματα που είχαν διαμορφωθεί στην ΚΕ και στο ΠΓ (...) Ωστόσο η εσωκομματική πάλη οξυνόταν. Στους μήνες που ακολούθησαν η φραξιονιστική δράση της δεξιάς αναθεωρητικής ομάδας πήρε εκρηκτικές διαστάσεις. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη συνέχεια έκαναν τη διάσπαση αναπόφευκτη».

Μέσα από τη συνένωση υπό ενιαία καθοδήγηση των τριών μεγάλων ομάδων κομμουνιστών που δρούσαν στην Αθήνα, καθώς και πολλών άλλων μικρότερων, συγκροτείται η Κομματική Οργάνωση Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ. Στην πορεία συνδέθηκαν με την ΚΟΑ και ξεκομμένες ομάδες κομμουνιστών.

Τέλη Ιούνη - αρχές Ιούλη: Ανασυγκροτείται το Γραφείο της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης (ΚΟΘ) του ΚΚΕ, με Γραμματέα τον Γιώργη Τσαρουχά. Συγκροτείται, επίσης, Γραφείο της ΚΟ Νέων.

ΙΟΥΛΗΣ

1 Ιούλη: Εκθεση για την κατάσταση των πολιτικών κρατουμένων στη Γυάρο αναφέρει πως «οι πιέσεις για απόσπαση δηλώσεων εντείνονται και οι κρατούμενοι ακούν συνεχώς την απειλή πως "Αν δεν υπογράψετε δήλωση θα αφήσετε εδώ τα κόκαλα σας"». Ενας από αυτούς που «θα αφήσει εκεί τα κόκαλά» του ήταν ο Γιάννης Αμπατζόγλου, συνιδρυτής του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος και μέλος του ΓΣ της ΕΔΑ.

8 Ιούλη: Πέντε νέοι κομμουνιστές (3 σπουδαστές και 2 οικοδόμοι) συλλαμβάνονται ενώ έγραφαν αντιδικτατορικά συνθήματα στην Εγνατία Θεσσαλονίκης. Στο σχετικό ανακοινωθέν της η Ασφάλεια πανηγύριζε κάνοντας λόγο για «εξάρθρωση κλιμακίου του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ». Ολοι καταδικάστηκαν σε 5 χρόνια φυλακή. Στην ερώτηση του προέδρου σε έναν από τους κατηγορούμενους αν «λυπόταν τώρα που θα πάει φυλακή», εκείνος του απάντησε: «Λυπάμαι μόνο που δεν πρόλαβα να τελειώσω το σύνθημα».

12 Ιούλη: Μεταφέρονται στο Παρθένι της Λέρου οι πρώτοι πολιτικοί κρατούμενοι της Γυάρου, που έως τότε βρίσκονταν σε αυστηρή απομόνωση θεωρούμενοι ως «επικίνδυνοι».

13 Ιούλη: Αντιδρώντας στην κλιμακούμενη αντιδικτατορική κίνηση στο εξωτερικό, η χούντα αποφασίζει τη στέρηση ιθαγένειας σε 8 Ελληνες, ως «αντεθνικώς δρώντες».

27 Ιούλη: Δύο μεγάφωνα συνδεδεμένα με μαγνητόφωνα μεταδίδουν επί 13 λεπτά στο κέντρο της Αθήνας εκπομπή του Πατριωτικού Μετώπου.

31 Ιούλη: Με τη Θ' Συντακτική Πράξη «περί τροποποιήσεως των περί νομιμοφροσύνης των υπαλλήλων διατάξεων» η χούντα προχωρά σε μαζικές εκκαθαρίσεις του κρατικού μηχανισμού. Είχε προηγηθεί, στις 20 Ιούνη, η Ε' Συντακτική Πράξη «περί εξυγιάνσεως και αποκαταστάσεως της ευρυθμίας των ΑΕΙ», ενώ ανάλογα μέτρα πάρθηκαν σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Πολλοί δάσκαλοι και καθηγητές απολύθηκαν ως συνέπεια των παραπάνω.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

1 Αυγούστου: Πανό του ΠΑΜ με αντιδικτατορικά συνθήματα υψώνονται στο ξενοδοχείο «Ομόνοια», ενώ ταυτόχρονα ρίχνονται χιλιάδες προκηρύξεις. Ανάλογες δράσεις έγιναν στις 3 του μήνα στην πλατεία Κάνιγγος και στη διασταύρωση Αλεξάνδρας και Πατησίων και στις 10 στο Αρσάκειο.

2 Αυγούστου: Επισκεπτόμενος τον πρωθυπουργό της χούντας, Κ. Κόλλια, ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος τονίζει πως η επίσκεψή του «δεν έχει τον απλούν εθιμοτυπικόν χαρακτήρα, αλλ' αποτελεί επιπλέον και ένδειξιν τιμής εις έναν φλογερόν πατριώτην και αναγνώρισιν του επιτελουμένου υπό του ιδίου και των αξιοτίμων μελών της εθνικής κυβερνήσεως δυσχερούς έργου».

4 Αυγούστου: Καθώς η χούντα τιμά την επέτειο της μεταξικής δικτατορίας σε συγκέντρωση αξιωματικών του ΓΕΣ στην Ανω Τούμπα Θεσσαλονίκης, ανάβει σε απόσταση μόλις 100 μέτρων επιγραφή του ΠΑΜ με το σύνθημα «1-1-4».

Μέσα Αυγούστου: Κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο του μηνιαίου οργάνου της ΚΟΑ του ΚΚΕ «Αδούλωτη Αθήνα».

19 Αυγούστου: Στην οδό Ερμού, 12 νέοι του ΠΑΜ ρίχνουν εκατοντάδες αντιδικτατορικές προκηρύξεις φωνάζοντας συνθήματα, όπως «Κάτω η χούντα», «Δημοκρατία» και «1-1-4». Ο κόσμος προστάτεψε τους νεολαίους από τα όργανα της χούντας που τελικά δεν κατάφεραν να συλλάβουν κανέναν.

23 Αυγούστου: Με δηλώσεις του σε αμερικανικό περιοδικό ο πρωθυπουργός της χούντας, Κ. Κόλλιας, ξεκαθαρίζει πως το καθεστώς στηρίζει πλήρως την αμερικανική επέμβαση στο Βιετνάμ: «Οι ΗΠΑ», τόνισε, «αναχαιτίζουν τον κομμουνισμόν με τεραστίας θυσίας. Εδώ αντιμετωπίζομεν τας ίδιας σκληράς ευθύνας».

27 Αυγούστου: Ιδρύεται το Αντιδικτατορικό Εργατικό Μέτωπο (ΑΕΜ) ως παράταξη των κομμουνιστών στο συνδικαλιστικό κίνημα, στο πλαίσιο του αντιδικτατορικού αγώνα. Μετά τη 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και τη διάσπαση του Κόμματος, το ΑΕΜ διατηρήθηκε ως συνδικαλιστική παράταξη της αναθεωρητικής ομάδας, ενώ το ΚΚΕ προχώρησε στη συγκρότηση της Ενιαίας Συνδικαλιστικής Αντιδικτατορικής Κίνησης (ΕΣΑΚ).

31 Αυγούστου: Δικάζονται στο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, με τον Α.Ν. 509, 14 μέλη του ΚΚΕ και του ΠΑΜ (όπως οι Μήτσος Σαχίνης, Αγάπιος Σαχίνης, Λάζαρος Μαρίνος, κ.ά.), καθώς και συγγενικά τους πρόσωπα. «Είμαστε κομμουνιστές κι αυτό το θεωρούμε τιμή μας», τόνισε από το εδώλιο ο Μ. Σαχίνης. «Επιεικώς ισόβια!» ήταν η κρίση του Στρατοδικείου.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ

5 Σεπτέμβρη: Δολοφονείται χαράματα, κατά την έφοδο ασφαλιτών στο σπίτι του, ο Γιάννης Χαλκίδης, μέλος του Γραφείου της ΚΟ Νέων Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ.

8 Σεπτέμβρη: Σε επιστολή του προς τον αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο ο Κ. Καραμανλής τονίζει πως «το θέμα δεν είναι να επανέλθωμεν εις την ομαλότητα διά της αποτυχίας της επαναστάσεως, αλλά διά της επιτυχίας της (...) Η επανάστασις, άπαξ και εγένετο, προσφέρει μίαν ευκαιρίαν ανασυντάξεως της ζωής του Εθνους (...) διότι δεν θα σημαίνη βέβαια αποκατάστασιν της ομαλότητος η επάνοδος εις την υφισταμένην προ του κινήματος κατάστασιν. Το τελευταίο δε αυτό έχει βαρύνουσαν σημασίαν, δεδομένου ότι συνιστά τον πυρήνα του προβλήματος».

9 - 10 Σεπτέμβρη: Οι Επιτροπές Αγώνα που είχαν σχηματιστεί με πρωτοβουλία των κομμουνιστών σε διάφορα λιμάνια του εξωτερικού συγκροτούν στην Κοπεγχάγη της Δανίας την Ενιαία Αντιδικτατορική Συνδικαλιστική Κίνηση Ελλήνων Ναυτεργατών (ΕΑΣΚΕΝ), που θα τεθεί μπροστάρης στην αντιδικτατορική πάλη των εργατών της θάλασσας σε όλη τη διάρκεια της επταετίας.

9 - 10 Σεπτέμβρη: Στον Εβρο (Κεσάν - Αλεξανδρούπολη) πραγματοποιούνται διαβουλεύσεις ανάμεσα στους πρωθυπουργούς της Ελλάδας (Κ. Κόλλια) και της Τουρκίας (Σ. Ντεμιρέλ) για το Κυπριακό. Η χούντα πρότεινε την ενσωμάτωση της Κύπρου στην Ελλάδα, με εγγυήσεις για την τουρκοκυπριακή μειονότητα και την ταυτόχρονη εκχώρηση στην Τουρκία σημαντικής περιοχής στη Δ. Θράκη για στρατιωτική χρήση. Η πρόταση απορρίφθηκε και οι διαπραγματεύσεις έληξαν χωρίς αποτέλεσμα.

Σε γενικές γραμμές, η πολιτική της χούντας έναντι του Κυπριακού κινούνταν στον άξονα: Ενωση με την Ελλάδα και αποφυγή διεθνοποίησης του ζητήματος. Ετσι, επιδιωκόταν η ισχυροποίηση της γεωστρατηγικής θέσης της Ελλάδας στην περιοχή και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, οξύνοντας τον ανταγωνισμό με την Τουρκία (που ωστόσο, λόγω της θέσης της, αποτελούσε πολυτιμότερο σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή). Ολα τα παραπάνω έρχονταν σε αντίθεση με την πολιτική της κυπριακής κυβέρνησης, που προσέβλεπε στη διατήρηση της ανεξαρτησίας του νησιού και στη διεθνοποίηση του ζητήματος (στο οποίο είχε σύμμαχο και την ΕΣΣΔ). Η πολιτική της χουντικής κυβέρνησης (σε συνδυασμό με τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ, αλλά και της Βρετανίας, που επίσης αξιοποιούσε εθνικιστικούς θύλακες των Τουρκοκυπρίων για να ενισχύσει τις θέσεις της στο νησί) συνέτεινε στις εξελίξεις που είχαν ως αποτέλεσμα την τουρκική στρατιωτική εισβολή το 1974 και τη βίαιη διχοτόμηση της Κύπρου.

14 - 15 Σεπτέμβρη: Μεταφέρονται από τη Γυάρο στο Λακκί της Λέρου 700 πολιτικοί κρατούμενοι. Οι δεσμώτες του στρατοπέδου θα φτάσουν σύντομα τους 1.339. Ενδεικτικό των άθλιων συνθηκών που επικρατούσαν ήταν το γεγονός ότι σε κάθε κρατούμενο αναλογούσαν μόλις 2 τετραγωνικά μέτρα χώρου.

16 Σεπτέμβρη: Η χούντα προβαίνει σε μαζικές εκκαθαρίσεις στην Αστυνομία και στις Ενοπλες Δυνάμεις.

27 Σεπτέμβρη: Παρά τις απαγορεύσεις και τις απειλές οι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι στο Λακκί Λέρου γιορτάζουν την επέτειο ίδρυσης του ΕΑΜ.

30 Σεπτέμβρη: Με ανακοίνωσή του το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ καλεί όλες τις πολιτικές δυνάμεις σε συντονισμό και συνένωση της δράσης κατά της χούντας, σε ένα ευρύ αντιδικτατορικό μέτωπο.

Ιδρύεται το Εργατικό Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΕΠΑΜ).

ΟΚΤΩΒΡΗΣ

20 - 21 Οκτώβρη: Κλιμάκιο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού επισκέπτεται τα στρατόπεδα των πολιτικών κρατουμένων της Λέρου. Παρά την τρομοκρατία οι κρατούμενοι κατήγγειλαν τις συνθήκες διαβίωσής τους: 6 από αυτούς παραπέμφθηκαν στο Στρατοδικείο.

30 Οκτώβρη: Πεθαίνει στο Λακκί της Λέρου ο Ζαχαρίας Χατζηβασιλείου, παλαίμαχος κομμουνιστής και αγωνιστής της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης.

ΝΟΕΜΒΡΗΣ

7 Νοέμβρη: Απέναντι από το Δημαρχείο της Αθήνας αναρτάται μεγάλο κόκκινο πανό με το σύνθημα «Ζήτω τα 50 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης». Η Αστυνομία προχωρά σε 30 συλλήψεις, κυρίως νεολαίων.

15 Νοέμβρη: Ισχυρές δυνάμεις της κυπριακής Εθνικής Φρουράς υπό τον Γ. Γρίβα κινητοποιούνται εναντίον ένοπλων Τουρκοκυπρίων στα χωριά Κοφίνου και Αγιο Θεόδωρο. Οι επιχειρήσεις καταλήγουν με νεκρούς και μεταξύ του άμαχου πληθυσμού, προκαλώντας την άμεση αντίδραση της Τουρκίας, που απείλησε ευθέως με στρατιωτική επέμβαση αν, μεταξύ άλλων, δεν ανακαλούνταν στην Ελλάδα τόσο ο Γ. Γρίβας όσο και η ελληνική μεραρχία, που δεν προβλεπόταν από τις συνθήκες Ζυρίχης - Λονδίνου του 1959. Ο Γρίβας ανακλήθηκε άμεσα στην Αθήνα, ωστόσο η κατάσταση δεν αποκλιμακώθηκε.

Στις διαβουλεύσεις που ακολούθησαν με τον ειδικό μεσολαβητή των ΗΠΑ, Σάιρους Βανς, η χούντα υποχώρησε και στο ζήτημα της αποχώρησης της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο. Πρόσθετες πιέσεις υπήρξαν και από τον ΟΗΕ, με τον γγ, Ου. Θαντ, να ζητά στις 24 Νοέμβρη την απομάκρυνση όλων των μη κυπριακών δυνάμεων από το νησί (αίτημα που αποτυπώθηκε επίσης σε σχετική απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας). Ο γγ του ΟΗΕ επανήλθε με νέα σχετική «έκκληση» στις 3 Δεκέμβρη, η οποία έγινε αποδεκτή από την Ελλάδα και την Τουρκία, επικυρώνοντας ουσιαστικά με τον μανδύα του ΟΗΕ τα συμφωνηθέντα διά της μεσολάβησης Σ. Βανς.

Στο φόντο των παραπάνω εξελίξεων ο Μακάριος θα δηλώσει πως η υπόθεση της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, «αν και επιθυμητή, δεν αποτελούσε πλέον εφικτό στόχο».

15 - 21 Νοέμβρη: Πραγματοποιείται στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών η δίκη 31 μελών του ΚΚΕ και του ΠΑΜ. Οι Κώστας Φιλίνης και Γιάννης Λελούδας καταδικάζονται σε ισόβια.

17 - 26 Νοέμβρη: Πραγματοποιείται στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη 41 μελών και στελεχών του ΚΚΕ και του ΠΑΜ. Ανάμεσά τους ήταν ο πρώην ΕΛΑΣίτης καπετάνιος Χρήστος Μόσχος (καπετάν Πέτρος), που είχε αποφυλακιστεί ένα μόλις χρόνο πριν, και ο Κώστας Βέρρος (και οι δύο καταδικάστηκαν σε ισόβια). Ο βασιλικός επίτροπος δήλωσε λίγο πριν από τη δίκη: «Πρέπει να ετοιμαστούν πολλά φέρετρα».

20 Νοέμβρη: Ο φιλοβασιλικός αστός πολιτικός της ΕΡΕ Π. Πιπινέλης διορίζεται υπουργός Εξωτερικών.

29 Νοέμβρη: Ιδρύεται στην ΕΣΣΔ η Σοβιετική Επιτροπή Αλληλεγγύης προς τους Ελληνες Δημοκράτες (πρόεδρος ο συγγραφέας Σεργκέι Σμιρνόφ). Συγκροτείται, επίσης, η Αντιδικτατορική Επιτροπή των Ελλήνων της ΕΣΣΔ.

Πραγματοποιείται συμφωνία ΠΑΜ - Δημοκρατικής Αμυνας για την ίδρυση Συντονιστικού Γραφείου Αντιδικτατορικού Αγώνος. Η συμφωνία θα μείνει στα χαρτιά.

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ

13 Δεκέμβρη: Εκδηλώνεται βασιλικό πραξικόπημα, το οποίο αποτυγχάνει εν τη γενέσει του. Η βασιλική οικογένεια διαφεύγει στην Ιταλία. Η χούντα όρισε αντιβασιλέα τον στρατηγό Ζωιτάκη. Πρωθυπουργός ορίστηκε ο Γ. Παπαδόπουλος.

Μια βδομάδα αργότερα, μια σειρά βασικών στελεχών της χούντας «αποστρατεύτηκαν» προκειμένου να αναλάβουν κυβερνητικά πόστα. Σε ανακοίνωσή του, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ μίλησε για «κωμική μεταμφίεση των στρατοκρατών της χούντας σε πολιτικούς».

14 Δεκέμβρη: Φοιτητές της Θεσσαλονίκης οργάνωσαν συγκέντρωση και διαδήλωση με συνθήματα «Κάτω η χούντα», «Κάτω ο φασισμός» και «Ζήτω η Δημοκρατία».

25 Δεκέμβρη: Σε ανακοίνωσή του, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ χαρακτηρίζει την υποβολή Συντάγματος από τη χούντα και την εξαγγελία αμνηστίας «χονδροειδείς ελιγμούς» με σκοπό τη «νομιμοποίηση του στραγγαλισμού και των στοιχειωδέστερων ελευθεριών και δικαιωμάτων του λαού».

Κυκλοφορεί η ιδρυτική διακήρυξη της Πανελλήνιας Αντιδικτατορικής Οργάνωσης Σπουδαστών «Ρήγας Φεραίος».

Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται σε απομόνωση στα κρατητήρια της οδού Μπουμπουλίνας η Μίνα Γιάννου, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΕΕ της ΕΔΑ.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 15-16/4/2017