Μπάμπης Ζαφειράτος: Ένα Επίγραμμα για τον Che — Συν-Ομιλία του Τσε στους βιομηχανικούς εργάτες με τον Λεόν Φελίπε — "Μια Μελωδία για τον Τσε" του Μπρους Στέφενς — Από το υπό έκδοση βιβλίο "Ο Τσε της Ποίησης" — Παρουσίαση στο STUDIO για τα 57 χρόνια από τη δολοφονία του Αθάνατου Κομαντάντε (14 Οκτ. 2024)

*

Πριν απ’ όλα ας τιμήσουμε τον διεθνιστή Τσε, υψώνοντας τη σημαία της Παλαιστίνης με 4 στίχους του Άραβα ποιητή του 13^ου αιώνα, Σαφί αλ Ντιν αλ-Χίλι:

Λευκά είναι τα έργα μας
Μαύροι οι πόλεμοί μας
Πράσινα τα χωράφια μας
Κόκκινα τα σπαθιά μας

Λευτεριά στην Παλαιστίνη!
(Επίγραμμα, Για την Παλαιστίνη και τη Σημαία της)

Νιώθω μεγάλη συγκίνησή, που μου δίνεται για δεύτερη φορά η ευκαιρία να πω δυο λόγια για τη μεγάλη μορφή του Τσε, με τη λαμπρή παρουσία της Αλέιδα Γκεβάρα Μαρτς, σπουδαία γιατρό, ακτιβίστρια, συγγραφέα, κορυφαία επαναστατική προσωπικότητα, πρέσβειρα του αλτρουιστικού και διεθνιστικού πνεύματος του Τσε Γκεβάρα και της ακατάβλητης ψυχής του Νησιού της Επανάστασης, που όπως είχε πει σε συνέντευξή της πρόπερσι «Μου έλαχε η τιμή να είμαι κόρη του Τσε Γκεβάρα. Αυτό δεν σε κάνει ούτε καλύτερο, ούτε χειρότερο άνθρωπο. Όλη μου τη ζωή προσπάθησα να είμαι άξια κόρη του κουβανικού λαού». Και να προσθέσω πως εδώ σε αυτήν την αίθουσα το 2022 (8/10), η α καπέλα φωνή της με το τραγούδι, Όπλο ενάντια στο όπλο του Σίλβιο Ροδρίγες, έχει εγγραφεί βαθιά στο βινύλιο της μνήμης μου.

Και αφού εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Βελισάριο Κοσσυβάκη, για την τιμητική πρόσκληση, να επαναλάβω από τούτο το βήμα πως το STUDIO δεν είναι ένα ακόμα σινεμά της Αθήνας. Είναι —με κινηματογραφικούς όρους— ένα Σινεμά Βεριτέ, ένα Κίνο Πράβντα, ένα σινεμά της αλήθειας δηλ. Και δεν είναι μόνο μια Κιβωτός της Τέχνης, όπως το χαρακτηρίζει ο Βελισσάριος. Είναι ένας Ναός αφιερωμένος στον Άνθρωπο ένα σπουδαστήριο ταυτόχρονα (αυτό άλλωστε δεν σημαίνει STUDIO;) από όπου βγαίνουμε με ανανεωμένες δυνάμεις στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο. Να στηρίξουμε αυτό το σινεμά.

*

Τα κείμενα που ακολουθούν προέρχονται από το υπό έκδοση βιβλίο μου με τίτλο, Ο Τσε της Ποίησης, που είναι ενταγμένο μέσα σε αυτήν τη γιγαντιαία εκδοτική προσπάθεια της NEW STAR, αυτό το ανήσυχο κινηματογραφικό αστέρι του Βελισσάριου, ο οποίος τον Μάιο τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Κούβας, Μιγέλ Ντίας Κανέλ Βερμούδες με το Μετάλλιο της Φιλίας, για την τεράστια συμβολή του στην ενίσχυση των δεσμών αδελφικής φιλίας, συνεργασίας και αλληλοβοήθειας μεταξύ των δύο λαών. Ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης που τρέφει μεγάλη αγάπη για το βιβλίο, όπως αποδεικνύεται άλλωστε από τις δεκάδες κατά καιρούς παρουσιάσεις βιβλίων, πολλά εκ των οποίων είναι και σχετικά με την Κούβα, αλλά και από το μικρό πλην σημαντικό βιβλιοπωλείο στο φουαγιέ.

*

Ο Τσε της Ποίησης περιλαμβάνει ποιήματα και ποιητικά κείμενα του Τσε, ποιήματα, κείμενα και τραγούδια που γράφτηκαν για τον Τσε (δεν θα μπορούσε βέβαια να λείπει και το τραγούδι του Ροδρίγες), ποιήματα που αγαπούσε και στα οποία έκανε αναφορές ο Τσε, ποιήματα από την προσωπική, χειρόγραφη Ανθολογία και πολλά, πολλά άλλα…

*

Ο Τσε και ο Λεόν Φελίπε

Ο Τσε κατάφευγε συχνά στην ποίηση. Έτσι θα ξεκινήσω αυτή τη σύντομη παρουσίαση με ένα ποιητικό επεισόδιο που είχε με τον μεγάλο Ισπανό ποιητή Λεόν Φελίπε. Συνδέθηκαν φιλικά στο Μεξικό το 1955. Ο Φελίπε είχε πολεμήσει τον Φράνκο στο πλευρό των αναρχικών της Ισπανίας μέχρι το 1938, οπότε κατέφυγε στο Μεξικό όπου και πέθανε, σε ηλικία 84 ετών (1968), έναν χρόνο μετά το πέρασμα του Τσε στην αθανασία. Τους δύο άντρες τους ένωνε μεν η ποίηση, είχαν όμως και τις «διαφωνίες τους» όχι τόσο από το περίφημο χάσμα των γενεών (ο Τσε είναι τότε 27 ετών και ο Φελίπε 71) όσο από την αναρχική ιδεολογία του ποιητή, που αποτελούσε ως φαίνεται και το σημείο τριβής τους. Ο Τσε είχε ανακαλύψει τον Φελίπε ανάμεσα στα βιβλία που πούλαγε κάνοντας τον πλασιέ (βλ. σημείωση κάτω).

Με το θρίαμβο της Κουβανικής Επανάστασης (1/1/1959) ο Λεόν Φελίπε θα στείλει στον Τσε τη σημαντική ποιητική του συλλογή «Το Ελάφι», που είχε εκδοθεί την προηγούμενη χρονιά (1958), με την αφιέρωση:

«Στον Δρ. Τσε Γκεβάρα, εξαιρετικό στρατιώτη υπερασπιστή της ελευθερίας της Κούβας. Με τους χαιρετισμούς του φίλου του, Λεόν Φελίπε. Μεξικό, Ιαν. ’59».

Ανάμεσα στα ποιήματα είναι και Το ρόδο από αλεύρι ένα ποίημα με το οποίο ο Τσε, 5 χρόνια μετά θα «βγάλει στην επιφάνεια τον αποτυχημένο ποιητή που κουβαλάει μέσα του».

Είναι 21 Αυγούστου του 1964. Έτος της Οικονομίας. Ο Τσε γράφει στον Φελίπε:

Δάσκαλε:
Πριν κάποια χρόνια, όταν πήρε την εξουσία η Επανάσταση, έλαβα το τελευταίο σας βιβλίο, με αφιέρωσή σας.

Δεν σας ευχαρίστησα ποτέ, αλλά το είχα πάντα κατά νου. Ίσως σας ενδιαφέρει να μάθετε ότι ένα από τα δύο ή τρία βιβλία που έχω στο προσκέφαλό μου είναι «Το Ελάφι»· σπάνια μπορώ να το διαβάσω γιατί ακόμα στην Κούβα το να κοιμάσαι, το να αφήνεις χρόνο χωρίς να τον γεμίζεις με κάτι ή και να ξεκουράζεσαι, είναι απλά αδίκημα κατά της ηγεσίας.

Τις προάλλες παραβρέθηκα σε μια εκδήλωση μεγάλης σημασίας για μένα. Η αίθουσα ήταν γεμάτη με ενθουσιώδεις εργάτες και γύρω πλανιότανε ο αέρας του νέου ανθρώπου. Μια σταγόνα του αποτυχημένου ποιητή που κουβαλάω μέσα μου βγήκε στην επιφάνεια και ανέτρεξα σε Σας, για να διαφωνήσουμε εξ αποστάσεως. Είναι ο φόρος τιμής μου. Σας παρακαλώ έτσι να το ερμηνεύσετε.

Αν σας εξάπτει η πρόκληση, αξίζει τον κόπο η πρόσκληση.
Με ειλικρινή θαυμασμό και εκτίμηση.

Κομαντάντε Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Η αναφορά στο Ελάφι και στον «γέρο ποιητή του» είχε γίνει μια βδομάδα πριν την επιστολή, στις 15 Αυγούστου 1964, στην αρχή ομιλίας του Τσε προς τους βιομηχανικούς εργάτες στο Υπουργείο Βιομηχανίας κατά την Παράδοση Πιστοποιητικών Κοινωνικής Εργασίας.

Παραθέτω το εναρκτήριο απόσπασμα. Πόσο μα πόσο διαχρονικά επίκαιρο! Ειδικά σήμερα με τον εργασιακό μεσαίωνα που διανύουμε.

Σύντροφοι

Πιστεύω πως σήμερα, με την ευκαιρία γιορτασμού μιας πράξης βαρύνουσας επαναστατικής σημασίας, όπως η παρούσα, πρέπει να κάνουμε κάποιες απαραίτητες εκτιμήσεις για το τι σημαίνει εργασία στο σοσιαλισμό. Το Υπουργείο Βιομηχανίας είναι ειλικρινά περήφανο που βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή, για την ενδυνάμωση της επαναστατικής συνείδησης μέσα από τη συλλογική δουλειά με κοινωνική και εθελοντική εργασία.

Αν μου επιτρέπετε, θα σας «σπρώξω» ένα μικρό ποιηματάκι. Μην ανησυχείτε, γιατί δεν είναι δικής μου έμπνευσης, όπως λέγεται! Είναι ένα ποίημα —τίποτα περισσότερο από μερικούς στίχους ενός ποιήματος— κάποιου απελπισμένου ανθρώπου. Είναι ένα ποίημα γραμμένο από έναν γέρο ποιητή που πλησιάζει στο τέλος της ζωής του, αφού είναι πάνω από τα 80 του, ο οποίος εδώ και χρόνια είδε να συντρίβεται η πολιτική υπόθεση της Ισπανικής Δημοκρατίας που υπεράσπισε⸱ και έκτοτε ζει εξόριστος στο Μεξικό. Στο τελευταίο βιβλίο του που εκδόθηκε πριν μερικά χρόνια είχε κάποια ενδιαφέροντα σημεία. Έλεγε:

ΟΜΩΣ ο άνθρωπος είναι ένα παιδί εργατικό και ανόητο
που έχει μετατρέψει τη δουλειά σε μια μέρα γεμάτη ιδρώτα.
Την μπαγκέτα του τύμπανου
την έκανε αξίνα
κι αντί να παίζει ένα τραγούδι χαράς πάνω στη γη
έχει βαλθεί να τη σκάβει

Και μετά έλεγε —μέσες άκρες, γιατί δεν έχω πολύ καλή μνήμη:

Παναπεί πως κανένας δεν μπόρεσε
στο ρυθμό του ήλιου να σκάβει
και πως κανένας ακόμα δεν έχει κόψει ένα στάχυ από χαρά κι από έρωτα.

Αυτή ακριβώς είναι η στάση των ηττημένων σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν κόσμο που εμείς τον έχουμε κιόλας αφήσει έξω απ’ τη δουλειά⸱ και πάντως το όνειρό μας είναι να γυρίσουμε πάλι στη φύση, να μετατρέψουμε την καθημερινότητά μας σε μια πυρκαγιά. […] Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε σε αυτόν τον μεγάλο απελπισμένο ποιητή να έρθει στην Κούβα, να δει πώς ο άνθρωπος αφού έχει περάσει όλα τα στάδια της καπιταλιστικής αποξένωσης, και αφού έχει μελετήσει τον εαυτό του σαν ένα ζώο ζεμένο στο ζυγό του εκμεταλλευτή, έχει ξαναβρεί τη ρότα του και έχει ανακαλύψει πάλι το δρόμο του παιχνιδιού. Σήμερα στην Κούβα μας η δουλειά μέρα με τη μέρα αποκτάει καινούργιο νόημα, γίνεται με καινούργιο κέφι. […]

Τελικά από ό,τι φαίνεται, ο Τσε είχε πολύ καλή μνήμη. Συγκρίνοντας με το πρωτότυπο, οι διαφορές είναι αμελητέες. Είναι δε πλέον ή βέβαιο πως θυμόταν και τους 4 στίχους που παραλείπει (ολόκληρο το ποίημα εδώ).

Όταν ο Τσε βρισκόταν στο Κονγκό, ανάμεσα στα βιβλία που είχε ζητήσει να του στείλει η Αλέιδα ήταν και Το Ελάφι. Αυτή όμως για λόγους ασφαλείας, μη τυχόν και προδοθεί η παρουσία του εκεί, έσκισε τη σελίδα με την αφιέρωση. Λίγο μετά έλαβε ένα ολιγόλογο σημείωμα, στο οποίο την προσφωνούσε γλυκά «Χοσεφίνα, έρωτά μου» και την επέπληττε αυστηρά: «Μου ευνούχισες Το Ελάφι⸱ δεν σε συγχωρώ». [Ο Τσε ήταν ο Ραμόν και η Αλέιδα ήταν η Χοσεφίνα].

*

Συνεχίζω τώρα με ένα ποίημα, που γράφτηκε το 1968 από τον Αμερικανό Μπρους Στέφενς (1946-2012), 22χρονο τότε, ροκ κιθαρίστα, κημπορντίστα και τραγουδιστή του πρώτου ίσως αμερικανικού χέβι μέταλ συγκροτήματος. Το ποίημα παρουσιάστηκε στην αφιερωματική λονδρέζικη έκδοση ¡Viva Che! εκείνης της χρονιάς. Είναι μεταφρασμένο από το αγγλικό πρωτότυπο. 

Μελωδία Για Τον Τσε

Τσε ύμνο οργής κι αγάπης όλοι οι σύντροφοί σου
Έχουμε φτιάξει απ’ την αντάρτικη μορφή σου

Το σώμα σου όργανο έχει γίνει αρμονίας
Πίστης και θάρρους και φωνή διαμαρτυρίας

Τα πλήκτρα απ’ τα κόκκαλά σου σκαλισμένα
Για του λαού τους πόνους είναι προορισμένα

Το δέρμα σου έχουμε σε τύμπανο τεντώσει
Που το ρυθμό του στους αγώνες μας θα δώσει

Φλάουτο γλυκόλαλο αναβλύζει απ’ την ψυχή σου
Για όσους βουβοί στέκουν στο χείλος της αβύσσου

Από τα χείλια σου σφυρίχτρα θα παιανίζει
Αν ένας δίκαιος κινδυνεύει και λυγίζει

Απ’ την καρδιά σου μια καμπάνα θα σημάνει
Έγκλημα όταν κάθε αχρείος πάει να κάνει

Κρατάμε από το θώρακά σου μια κιθάρα
Για των αιώνων την αιώνια μας λαχτάρα

Και οι τένοντές σου οι χορδές της είναι τώρα
Να συνοδεύουνε του θρήνου μας την ώρα

Κάθε σου λέξη ένα τραγούδι έχει γίνει
Που ’χει τη δύναμη τα λάθη μας να σβήνει

Τα έργα σου νότες κάθε νότα κι ένας στίχος
Κι ο κάθε στίχος της ανάσας σου είναι ο ήχος

Κι ο εχθρός θα νιώσει στο πετσί του και θα μάθει
Πως από σένα ούτε ίχνος δεν εχάθη

;Τσε, βλέπεις πώς μπορεί η αγάπη να καρπίσει
Γι’ αυτούς που αγάπησες και σ’ έχουνε αγαπήσει;

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 16 Μαΐου 2022)

*

Μπάμπης Ζαφειράτος: Ένα Επίγραμμα - τάνκα για τον Τσε

 

Studio, 14 Οκτ. 2024: Η Αλέιδα μου αφιερώνει το Οικογενειακό της Άλμπουμ (New Star, Οκτ. 2024)

Ας μου επιτραπεί τέλος, να αποδώσω και τον δικό μου φόρο τιμής με ένα επίγραμμα που γράφτηκε στις 9 Οκτώβρη, 57^η επέτειο θανάτου του Τσε.

Πρώτα όμως να υπενθυμίσω πως το CHE είναι το παρατσούκλι που κολλήσανε στον Ερνέστο οι Κουβανοί σύντροφοί του στο Μεξικό. Είναι ένα επιφώνημα, χαρακτηριστικό της ομιλίας του Τσε, όταν απευθυνόταν σε κάποιον. Εκτός από την Αργεντινή χρησιμοποιείται ακόμα σε Βολιβία, Παραγουάη Ουρουγουάη, αλλά και στη Βαλένθια, για να καλέσεις, να φωνάξεις ή να σταματήσεις κάποιον ή να ζητήσεις από κάποιον να σε προσέξει ή για να εκφράσεις θαυμασμό ή έκπληξη. «Che (ε / ε, εσύ), δεν με ακούς!» ή επειδή δεν ήξερε ακόμα τα ονόματα των συντρόφων, απευθυνόταν σ’ αυτούς με το Che.

Ο Γκεβάρα κουβάλαγε με περηφάνια το παρατσούκλι του. Απόδειξη πως στις επιστολές του, στα διάφορα έγγραφα κ.λπ. αναγραφόταν ως Comandante Ernesto Che Guevara. Και για να χλευάσει το χρήμα, όντας Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Κούβας, έτσι υπέγραφε και τα τραπεζογραμμάτια.

Ο φόρος τιμής μου λοιπόν σε αυτόν τον μεγάλο Επαναστάτη είναι ένα μικρό ποίημα. Ένα τάνκα, ποίημα γιαπωνέζικης προέλευσης, που αποτελείται από 5 στίχους με 5, 7, 5, 7 και 7 συλλαβές.

Φιλοδοξώ να είναι —και εξ όσων γνωρίζω μέχρι σήμερα είναι— το μικρότερο ποίημα που έχει γραφτεί για τον Τσε!

Che

Σε όλον τον κόσμο
Νέος γιγάντιος ήλιος
Το δρόμο δείχνεις
Και το επιφώνημά σου
Che μάς καλεί σε αγώνα

(Μπάμπης Ζαφειράτος, 9 Οκτ. 2024)

¡Hasta siempre Compañeros!
¡Hasta la poesía de la revolución!

Μπάμπης Ζαφειράτος, STUDIO, 14/10/2024

*

Συνάντηση Τσε - Φελίπε

Ο ποιητής ήταν ένας από τους πενήντα χιλιάδες εξόριστους πού ζούσαν τότε στο Μεξικό. Οι Ισπανοί αποτελούσαν ακόμα την πιο πολυπληθή παροικία. Ο Γκουεβάρα ανακάλυψε το ποιητικό έργο του Λεόν Φελίπε σ’ ένα από εκείνα τα βιβλία που πουλούσε για να κερδίζει το ψωμί του, και μόλις έμαθε πως ο ποιητής έμενε στην πρωτεύουσα, μου ζήτησε να τον συνοδέψω ως την λέσχη των Ισπανών Δημοκρατικών όπου μπορούσε κανείς να τον συναντήσει. Πήγαμε λοιπόν κάποιο απόγευμα και κάποιος μας έδειξε με το δάχτυλο τον Λεόν Φελίπε. Μας κάλεσε να καθίσουμε, και βολεύτηκε με τον Γκουεβάρα σ’ έναν καναπέ, ενώ εγώ κάθισα σε μια πολυθρόνα απέναντί τους. Με τις πρώτες συστάσεις, και σχεδόν ταυτόχρονα, ο Γκουεβάρα και ο 'Ισπανός ποιητής σήκωσαν το δεξί τους πόδι και το έβαλαν επάνω στ’ αριστερό τους. Δεν μπόρεσα να κρατήσω ένα διακριτικό χαμόγελο: καθώς έγινε αυτό, και οι δυο τους μου έδειξαν, μέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο, τη σόλα του παπουτσιού τους, και, ταυτόχρονα, την ίδια πελώρια τρύπα της φθοράς.

[Ρικάρδο Ρόχο, Ο Φίλος μου ο Τσε (1968). Στα Ελληνικά: Τσε Γκουεβάρα (Η ζωή και ο θάνατος ενός φίλου), 5η έκδοση, χ.χ. Μετάφραση Αλίκης Γεωργούλη (σ. 65). Κρατήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου].

*

Σύνδεση με τα προηγούμενα:

8/10/2022: Μπάμπης Ζαφειράτος: Επίγραμμα για Τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα — Ομιλία στο STUDIO για τον Ποιητή Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, 8 Οκτ. 2022 (VIDEO) — 2 ποιήματα του Τσε, 1 του Γκίνσμπεργκ, 1 του Γεφτουσένκο, 2 του Μπάμπη Ζαφειράτου

11/10/2023: Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Τσε της Ποίησης – Ομιλία στο STUDIO για τα 56 χρόνια από τη δολοφονία του μεγάλου Επαναστάτη Ποιητή από τη CIA (12 Οκτ.2023) — 2 ποιήματα του Τσε, 1 ποίημα της Μίρτα Αγίρε, 2 κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο

*

Περισσότερα για Εκδήλωση - Παρουσιάσεις - Επισκέψεις βλέπε σε Αλέιδα Γκεβάρα

* * *