Η Γκερνίκα της Ντόρας Μάαρ (45 πίνακες - Επίμετρο - VIDEO)

Πάμπλο Πικάσο
25 Οκτ. 1881, Μάλαγα, Ισπανία - 8 Απρ. 1973, Μουζέν, Γαλλία
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 1973 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)
Μποτίλια Στον Άνεμο
 

Όταν ήμουν παιδί, ήθελα να μπορώ να ζωγραφίζω σαν τους μεγάλους. Τώρα που μεγάλωσα, θέλω να μπορώ να ζωγραφίζω σαν τα παιδιά.

Η τέχνη είναι το ψέμα που μας βοηθάει να δούμε την αλήθεια.

Πάμπλο Πικάσο

Κείμενα, μεταφράσεις κειμένων, έρευνα, επιμέλεια:
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο.
Βλέπε και: Πικάσο
(Όλοι οι πίνακες ανοίγουν σε μεγέθυνση)

Πάμπλο Πικάσο, Γκερνίκα, 1937 (1 Μαΐου - 4 Ιουνίου, Παρίσι).
Λάδι σε καμβά, 349,3 x 776,6 cm

 26 Απριλίου 1937 ‒Ισπανικός Εμφύλιος. H Γκερνίκα ύ Λούνο, η μικρή ιερή πόλη της ισπανικής χώρας των Βάσκων, καταστρέφεται ολοσχερώς από τη γερμανική αεροπορία των ναζί που έχει συμπράξει με τους εθνικιστές του Φράνκο. 1.654 ανυπεράσπιστοι άμαχοι νεκροί. «Κραυγές παιδιών, κραυγές γυναικών, κραυγές πουλιών», σημείωνε στο ημερολόγιό του ο μεγάλος Ισπανός κομμουνιστής ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο, λίγο πριν αποτυπώσει στον ομώνυμο πίνακά του την καταστροφή της Γκερνίκας, κληροδοτώντας στην αιωνιότητα την αγριότητα του πολέμου.

*

Γερμανός αξιωματούχος ρώτησε τον Πικάσο:

«Εσείς το κάνατε αυτό;»

«Όχι, εσείς!» του απάντησε.

*

Πάμπλο Πικάσο: Σπουδή [IV] (1 Μαΐου, Παρίσι)
 Λάδι και μολύβι σε κόντρα πλακέ, 53,5 x 64,5 cm

Η Ντόρα της Γκερνίκας και η Γκερνίκα της Ντόρας

Μέσα στο 1937 ο Πικάσο θα κάνει 60 συνολικά μικρές "Γκερνίκες": 45 «σχέδια-σπουδές», από την 1 Μαΐου έως τις 4 Ιουνίου που διαρκεί η διαδικασία της σύνθεσης, θα συνεχίσει μετά την ολοκλήρωση του έργου με 13 «Υστερόγραφα της Γκερνίκας», μέχρι της 7 Οκτωβρίου, και θα "τελειώσει" με δύο ακόμη "Θρηνούσες Γυναίκες με Μαντήλι", χωρίς όμως "ένδειξη" ημέρας και μήνα γι' αυτές.

Η Ντόρα Μάαρ (22 Νοε. 1907 – 16 Ιουλ. 1997), φωτογραφημένη από τον Μαν Ραίη το 1936.

Τα στάδια εκτέλεσης του έργου έχουν αποτυπωθεί σε μια σειρά φωτογραφιών από τη μεγαλωμένη στην Αργεντινή Εριέττα Θεοδώρα Μάρκοβιτς, γνωστή ως Ντόρα Μάαρ, ποιήτρια, ζωγράφο, σπουδαία φωτογράφο, φίλη των υπερρεαλιστών και μούσα του Πικάσο από το χειμώνα του 1935 ‒ερωμένη του Ζωρζ Μπατάιγ τότε‒ και για μια 10ετία περίπου, μέχρι το 1945, χρονιά που κατά τα εγκαίνια μιας έκθεσης ζωγραφικής της Ντόρας γνωρίζει και ερωτεύεται τη νεαρή Φρανσουάζ Ζιλό.

Πάμπλο Πικάσο: Τρουακάρ πορτραίτο της Ντόρας Μάαρ (19 Σεπ. 1937)
Σινική Μελάνη και μολύβι σε χαρτί, 40,5 x 31,3 cm

Όταν ο Πικάσο είδε την Ντόρα για πρώτη φορά, εκείνη κάρφωνε ένα σουγιά ανάμεσα στα δάχτυλα της ανοιχτής παλάμης της επάνω στο τραπέζι. Η πρώτη σταγόνα αίματος δεν την πτοεί. Ο Πικάσο γοητεύεται. Το αίμα εξακολουθεί να τρέχει ώσπου αυτός αναγκάζεται να τη σταματήσει. Του απαντά στα ισπανικά: ­ "Ε, αυτό πάει πολύ!"

Προτού χωρίσουν ο Πικάσο της ζητάει να του χαρίσει τα γάντια της, ενθύμιο της παράξενης συνάντησής τους.

Πικάσο, Πορτραίτο της Ντόρας Μάαρ (1936)
Μελάνι και μολύβι σε χαρτί (υδατογραφία)

Η Ντόρα Μάαρ συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης του Πάμπλο Πικάσο, και τον συντρόφεψε καθ' όλη τη διάρκεια δημιουργίας της Γκερνίκας του.
 

Πικάσο, η Ντόρα Μάαρ με τα Πράσινα Νύχια (1936)
Λάδι σε καμβά,  Μουσείο Μπεργκρούεν, Βερολίνο

Ήταν μια θυελλώδης σχέση, αλλά ήταν ίσως η πιο στενή και η πιο οικεία από όσες είχε στη ζωή του. Κατά τη δεκαετία που διήρκεσε, η Ντόρα Μάαρ ήταν το κύριο μοντέλο του Πικάσο και το θέμα μερικών από τα πιο εμβληματικά πορτρέτα του, που αντανακλούν αυτήν την ταραγμένη πολιτικά περίοδο, αλλά και τη βαθιά προσωπική σχέση που μοιράζονται οι δυο τους.
 

Πικάσο, Η Ντόρα Μάαρ και ο Μινώταυρος (1936)
Χρωματιστά μολύβια και μελάνι σε λαδόκολλα, 73.5 x 40.5 cm.
Μουσειο  Πικάσο, Παρίσι

Όταν χωρίζουν, εκείνη βυθίζεται στη μοναξιά και στην κατάθλιψη, ώσπου θα μπει εσώκλειστη στην κλινική της Αγίας Αννας. Ύστερα από παρότρυνση του φίλου της Πώλ Ελυάρ, ο Πικάσο παρακαλάει τον Ζακ Λακάν να τη βοηθήσει. Εκείνος την τοποθετεί σε ιδιωτική κλινική και αναλαμβάνει την ψυχανάλυσή της. Δεν καταφέρνει τίποτε και η Ντόρα αποσύρεται τελικά στο σπίτι στη Μενέρμπ.

 

 

Πάμπλο Πικάσο, Οι Δύο Γυμνές Γυναίκες (18 έργα), 1945-1946
Λιθογραφίες, 25.5 x 34.5 cm. 

Ακόμη και μετά τον χωρισμό, ο Πικάσο θα συνεχίσει να την απαθανατίζει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι λιθογραφίες που ο ζωγράφος σχεδίασε για τον Φερνάν Μουλό (διευθυντής της Mourlot Studios και ιδρυτής των εκδόσεων Mourlot, ειδικευμένων στη χαρακτική και στη λιθογραφία). Μία από αυτές απεικονίζει δυο γυμνές γυναίκες, ­ η μία καθιστή και η άλλη ξαπλωμένη. Δεν είναι άλλες από τη Φρανσουάζ και την Ντόρα, το σώμα της οποίας, όπως της είχε γράψει σε μια αφιέρωσή του το 1936, γνώριζε «απέξω»...

Ο Πικάσο έκανε τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικούς τύπους πορτραίτων της Ντόρας Μάαρ.
 

Πικάσο, Πορτραίτο της Ντόρας Μάαρ (27 Μαρ. 1939)
Λάδι σε ξύλο, 60 x 45 cm 

Σε αυτό που βρίσκεται στη συλλογή του Μουσείου Reina Sofía, το κεφάλι της Ντόρας Μάαρ με ελαφρά κλίση προς τη μία πλευρά, και τα μαλλιά ξέπλεκα, κοιτάζει προκλητικά τον θεατή με τα μεγάλα μάτια και το ελαφρώς απόμακρο βλέμμα, που αποκαλύπτει την αρχόμενη άνοιά της, και μαρτυρά τα τραγικά συμβάντα στη ζωή αυτής της γεμάτης πάθος γυναίκας.

Στα συγκεκριμένα πορτρέτα ο Πικάσο χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά του προσώπου της Ντόρας, σαν ένα οικείο, γνώριμο τοπίο, ρημαγμένο από τον πόλεμο.

[Δείτε τα... άπειρα πορτραίτα της Ντόρας από τον Πικάσο]

Ο  βιογράφος του Τζων Ρίτσαρντσον σημειώνει:

Τα συναισθήματα του Πικάσο για τις γυναίκες ήταν εξαιρετικά έντονα. Δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς μια γυναίκα δίπλα του. Η Ντόρα Μάαρ, ερωμένη του από το 1936 μέχρι το 1944, έχει πει πως όταν οι γυναίκες στη ζωή του Πικάσο άλλαζαν, τα πάντα άλλαζαν: το ύφος της ζωγραφικής του άλλαζε, η παρέα των φίλων άλλαζε, ο ποιητής -είχε πάντα έναν ποιητή κοντά του- το σπίτι και ο σκύλος, όλα άλλαζαν.

Ο Πικάσο από την Ντόρα Μάαρ

Dora Maar (1907–1997), Πορτραίτο του Πάμπλο Πικάσο, 1936
Λάδι, μελάνι και μολύβι σε χαρτί, 31 x 24.5 cm

Ντόρα Μάαρ (1907–1997), Πορτραίτο του Πάμπλο Πικάσο, 1936
Λάδι σε καμβά, 65 x 54.5 cm

Η Ντόρα Μάαρ που Θρηνεί

Ένα από τα κεντρικά μοτίβα που συνδέονται με την Γκερνίκα είναι οι φιγούρες, γνωστές ως Γυναίκες που Θρηνούν, εμπνευσμένες από την παρουσία της Ντόρας Μάαρ.

Η Ντόρα Μάαρ είναι η γυναίκα που αποτέλεσε το μοντέλο και την έμπνευση του ζωγράφου στις "Γυναίκες με το Μαντήλι", αλλά και τον άνθρωπο που ζωγράφισε στο διάσημο πίνακα μερικά δευτερεύοντα στοιχεία του.

Πάμπλο Πικάσο: Γυναίκα που Θρηνεί [ΙΙ] (1937)
Χάραξη, βελονογραφία και ακουατίντα σε χαρτί, 72,3 x 49,3 cm / με πλαίσια, 77,2 x 56,4 cm

Τα πορτραίτα αυτά θα είναι οι εικόνες που ο Πάμπλο Πικάσο επαναλαμβάνει πιο συχνά μετά την ολοκλήρωση της μεγάλης τοιχογραφίας, στις 4 Ιουνίου 1937.

Υπάρχουν τρεις βασικές παραλλαγές τους σχετικές με την Γκερνίκα. 

Η πρώτη είναι τα δάκρυα που κυλάνε στα συσπασμένα θηλυκά πρόσωπα, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στο θρυλικό έργο.

Πάμπλο Πικάσο: Κεφάλι που Θρηνεί [II]. Σχέδιο για την Γκερνίκας (28 Μαΐ. 1937)
Μολύβι, γκουάς και χρωματιστά κραγιόνια, σε ύφασμα, 23,2 x 29,3 cm

Η δεύτερη, που επίσης απουσιάζει από την Γκερνίκα, είναι το μαντήλι που σκουπίζει τα δάκρυα.

Πάμπλο Πικάσο: Κεφάλι Γυναίκας με Μαντήλι που Θρηνεί [II]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (13 Οκτ. 1937)
Λάδι και μελάνι σε καμβά, 55 x 46 cm

Και τελικά, παράλληλα με αυτά τα δύο εικονογραφικά μοτίβα, ο Πικάσο έχει και μια τρίτη παραλλαγή: Το ζωηρό χρώμα, που γίνεται ο πρωταγωνιστής αυτών των έργων, σε αντίθεση με τη χρωματική γκάμα της μεγάλης τοιχογραφίας, η οποία, όπως όλοι γνωρίζουμε, συντέθηκε σε λευκούς, γκρι και μαύρους τόνους. 

Πάμπλο Πικάσο: Κεφάλι που Θρηνεί [VI]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (13 Ιουν. 1937)
Μολύβι, γκουάς και χρωματιστά κραγιόνια, σε ύφασμα, 29,1 x 23,1 cm

Πάμπλο Πικάσο: Κεφάλι Γυναίκας με Μαντήλι που Θρηνεί [III]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (17 Οκτ. 1937)
Λάδι σε καμβά, 92 x 73 cm

Η "Ντόρα Μάαρ που Θρηνεί" θα ακολουθεί τον Πικάσο, ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα έργα του, μέχρι και το 1940.

Πικάσο και Αϊζενστάιν

Πάμπλο Πικάσο: Μάνα με νεκρό Παιδί [IV]. Σκίτσο για την Γκερνίκα (28 Μαΐ. 1937, Παρίσι)
Μολύβι, γκουάς, κολάζ και χρωματιστά κραγιόνια σε ύφασμα, 23,1 x 29,2 cm

Σύμφωνα με την Judi Freeman στο βιβλίο της «Ο Πικάσο και οι γυναίκες που θρηνούν», είναι βέβαιο ότι ο Pablo Picasso είχε δει την κλασική ταινία του Αϊζενστάιν, Θωρηκτό Ποτέμκιν, η οποία παίχτηκε στο Παρίσι το Νοέμβριο του 1926.
 

Στα Σκαλοπάτια της Οδησσού. Η μάνα με το νεκρό παιδι στην αγκαλιά της
Βλέπε Μποτίλια: ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ

Στη μελέτη της, η Freeman υποστηρίζει ότι η μάνα που κρατά το νεκρό παιδί της είναι επιρροή από τη διάσημη σκηνή στα σκαλοπάτια της Οδησσού, όπως και πολλά από τα σκίτσα και τα «Υστερόγραφα της Γκερνίκας».

Ανεξάρτητα από το αν η σύμπτωση είναι μεγάλη ή μικρή, η οπτική δύναμη των εικόνων της μητρότητας στον Πικάσο, που είναι συνδεδεμένες με τη Γκερνίκα, είναι ισάξιες με τις συγκλονιστικές σκηνές του Ρώσου σκηνοθέτη.

Πάμπλο Πικάσο: Μάνα με νεκρό Παιδί [I]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (22 Ιουν. 1937, Παρίσι)
Μολύβι, κραγιόνια και λάδι σε καμβά, 55 x 46 cm

Σε αυτό το «Υστερόγραφο» (Μάνα με νεκρό παιδί [Ι]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας), η χρήση των ζωηρών χρωμάτων, τόσο μακριά από τις αποχρώσεις του γκρι, αντί να μειώνουν την τραγωδία της σύνθεσης, λειτουργούν στην ουσία ώστε να τονίσουν ακόμα περισσότερο το δράμα της σκηνής.

*

Το μοτίβο της μάνας που κρατά το νεκρό παιδί της είναι από τα πιο σημαντικά στην Γκερνίκα, και αυτή η εικόνα της μητρότητας θα γίνει έμμονη ιδέα στον Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος συνέχισε να την απεικονίζει και μετά την ολοκλήρωση της τοιχογραφίας.

Πάμπλο Πικάσο: Μάνα με νεκρό Παιδί [II]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (26 Σεπ. 1937, Παρίσι)
Λάδι και μελάνι σε καμβά, 130 x 195 cm

Οι εικόνες είναι γνωστές ως «Υστερόγραφα της Γκερνίκας», δηλαδή έργο που γίνεται στον απόηχο του πίνακα, αλλά εξακολουθεί να συνδέεται άμεσα και εννοιολογικά μαζί του, όπως η περίπτωση αυτής της Μητέρας με το νεκρό παιδί [ΙΙ]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (26 Σεπτεμβρίου, 1937) ή σε μεταγενέστερη ανάπτυξη του θέματος, στα αμέτρητα κεφάλια των γυναικών που θρηνούν.
 

Πάμπλο Πικάσο: Κεφάλι Γυναίκας με Μαντήλι που Θρηνεί [I]. Υστερόγραφο της Γκερνίκας (14 Ιούλ. 1937, Παρίσι)
Σχέδιο σε χαρτί, 25,3 x 17,1 cm

Όπως και σε άλλα έργα του Πικάσο, που είναι γνωστά για το κοινωνικό τους περιεχόμενο, στη Μητέρα με Νεκρό Παιδί [ΙΙ] ο καλλιτέχνης αποφάσισε κατά της χρήσης του χρώματος, υπό την αυστηρή έννοια του όρου.
 
Η επιλογή να χρησιμοποιήσει μονοχρωμίες θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας του να τονίσει την αθέατη πλευρά της πραγματικότητας, με αποτέλεσμα τη μετατροπή του συγκεκριμένου γεγονότος σε ένα παγκόσμιο αρχέτυπο. 

Το Όνειρο και το Ψέμα του Φράνκο

Ο Ισπανικός Εμφύλιος (17 Ιουλίου 1936 - 1 Απριλίου 1939) και η γνωριμία με τη Ντόρα έδωσαν την ώθηση στον Πικάσο να πάρει ενεργό θέση απέναντι στον φασισμό του Φράνκο (μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος γίνεται αργότερα, το 1944, όταν ήταν 63 ετών, και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του) με το πρώτο απροκάλυπτα πολιτικό του έργο: Το Όνειρο και το Ψέμα του Φράνκο (Ι, ΙΙ).

Πάμπλο Πικάσο: Το Όνειρο και το Ψέμα του Φράνκο Ι (1937, January 8th)
Ακουατίντα, 31 x 42 cm / Support: 38,8 x 57 cm 

https://www.museoreinasofia.es

1. Ο Φράνκο καβάλα σε άλογο, με ένα σπαθί στο ένα χέρι και μια σημαία στο άλλο
2. Ο Φράνκο ακροβατεί σε τεντωμένο σκοινί, με μια σημαία στο αφύσικα τεράστιο πέος του, κραδαίνοντας το σπαθί του
3. Ο Φράνκο με μια αξίνα καταστρέφει ένα κλασικό γλυπτό
4. Ο Φράνκο ντυμένος πόρνη με ένα λουλούδι και μια βεντάλια
5. Ο Φράνκο ξεκοιλιάζεται από έναν ταύρο
6. Ο Φράνκο προσεύχεται ανάμεσα σε συρματοπλέγματα
7. Ο Φράνκο πάνω από ένα νεκρό πλάσμα
8. Ο Φράνκο καταδιώκει ένα φτερωτό άλογο
9. Ο Φράνκο καβάλα σε ένα λογχοφόρο γουρούνι

Ο Πικάσο έκανε αυτά τα δύο έργα, ξεκινώντας στις 8 Ιανουαρίου 1937.

To καθένα υποδιαιρείται σε τρεις σειρές των τριών εικόνων-σκηνών που συνθέτουν συνολικά μια αφήγηση δεκαοκτώ εικόνων. Οι εκτυπώσεις προορίζονταν για προπαγανδιστικό υλικό κατά του Φράνκο· θα κυκλοφορούσαν σαν καρτ ποστάλ με το χρηματικό όφελος από τις πωλήσεις υπέρ της ισπανικής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Πάμπλο Πικάσο: Το Όνειρο και το Ψέμα του Φράνκο ΙΙ (1937, 8 Ιαν. - 7 Ιουν.)
Ακουατίντα, 31 x 42 cm / Support: 38,9 x 57,1 cm

https://guernica.museoreinasofia.es

1. Ο Φράνκο τρώει ένα νεκρό άλογο
2. Τοπίο μετά τη μάχη με νεκρή γυναίκα
3. Τοπίο μετά τη μάχη με νεκρό άλογο
4. Ο Φράνκο μπροστά σε έναν ταύρο
5. Ο Φράνκο σε ταυρομαχία
6. Μια γυναίκα κλαίει με τα χέρια υψωμένα
7. Μια γυναίκα που εγκαταλείπει ένα φλεγόμενο σπίτι με το παιδί της αγκαλιά
8. Μια γυναίκα νανουρίζει το παιδί της
9. Μια γυναίκα χτυπημένη από βέλος, μέσα στην καταστροφή

Η ανάγνωση γίνεται από δεξιά προς τα αριστερά, αφού πρόκειται για χαρακτικά και προορίζονται για τύπωμα.

Οι τέσσερις τελευταίες σκηνές προστέθηκαν στις 7 Ιουνίου, έξι εβδομάδες μετά το βομβαρδισμό και την ισοπέδωση της Γκερνίκας. Οι τρεις από τις τέσσερις τελευταίες σκηνές της εκτύπωσης σχετίζονται με τις σπουδές του για τη μεγάλη τοιχογραφία του.

Η Γκερνίκα στις φλόγες

 

Η Γκερνίκα

«Ο ισπανικός αγώνας είναι η μάχη εναντίον εκείνων που στρέφονται κατά του λαού, κατά της ελευθερίας. Όλη η ζωή μου σαν καλλιτέχνης δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα συνεχή αγώνα ενάντια στην αντίδραση και στο θάνατο της τέχνης. Πώς είναι δυνατόν να σκεφτεί κανείς έστω και για μια στιγμή ότι θα μπορούσα να συμφωνώ με την αντίδραση και το θάνατο;... Στον πίνακα στον οποίo εργάζομαι, και θα τον ονομάσω Γκερνίκα, όπως και σε όλα τα πρόσφατα έργα μου, εκφράζω απερίφραστα τον αποτροπιασμό μου για τη στρατιωτική κάστα που έχει βυθίσει την Ισπανία σε έναν ωκεανό πόνου και θανάτου» 
Πάμπλο Πικάσο, 1937 

Η Γκερνίκα μετά τον βομβαρδισμό

______________________________________________

Όταν πρωτοεμφανίστηκε ο πίνακας, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον αρνητικές. Ο Βάσκος τοιχογράφος Χοσέ Μαρία Ουτσενάι δήλωσε: «Για έργο τέχνης είναι ένα από τα φτωχότερα της παγκόσμιας παραγωγής. Πρόκειται για πορνογραφία 7x3».
*
Γερμανικό έντυπο έγραψε ότι πρόκειται για «σύμφυρμα από ανθρώπινα μέλη που θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει τετράχρονος».
*
Σταδιακά το γενικό αίσθημα άρχισε να μεταστρέφεται και το έργο περιόδευε για να ενισχύσει τον αγώνα των Δημοκρατικών. 

___________________________________________

Η Γκερνίκα μετά τον βομβαρδισμό

Ο ζωγράφος, με ψυχρούς ασπρόμαυρους και γκρι τόνους, απεικονίζει μια εφιαλτική σκηνή με άνδρες, γυναικόπαιδα και ζώα κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού.

 

Εξαρθρωμένες σφαδάζουσες μορφές, η σπαραχτική κραυγή μιας μάνας με το νεκρό παιδί στην αγκαλιά της, ένα πτώμα με μάτια ορθάνοιχτα, ένα άλογο πληγωμένο με μια λόγχη μπηγμένη στην κοιλιά του.

Ο ιστορικός τέχνης Herbert Read περιέγραψε το έργο σαν «μια κραυγή οργής και τρόμου ενισxυμένη από μια ιδιοφυία».

Πάμπλο Πικάσο Σύνθεση Σπουδή [Ι]. Σχέδιο για την "Γκερνίκα"

(1 Μαΐ, 1937, Παρίσι)

Μολύβι σε χαρτί, 20,9 x 26,9 cm

Η τεράστια εικόνα έχει σχεδιαστεί σαν μια γιγαντοαφίσα, μαρτυρία της φρίκης που ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος προκαλούσε, αλλά και προειδοποίηση για το τι επρόκειτο να συμβεί κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Τα «βουβά» χρώματα, η ένταση σε κάθε ένα από τα μοτίβα, και ο τρόπος με τον οποίο αρθρώνονται, είναι τα συστατικά για την άφατη αυτή τραγωδία που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας, και η οποία θα γίνει το έμβλημα για όλες τις μεγάλες τραγωδίες της σύγχρονης κοινωνίας.

 

Η Γκερνίκα έχει προσελκύσει μια σειρά από αμφιλεγόμενες ερμηνείες, που αναμφίβολα οφείλονται εν μέρει στη σκόπιμη χρήση των γκρίζων τόνων.

 

Ο Άντονυ Μπλαντ, μελετητής της Γκερνίκας, αναλύοντας την εικονογραφία του έργου, χωρίζει τους πρωταγωνιστές αυτής της πυραμιδικής σύνθεσης σε δύο ομάδες.

Η πρώτη ομάδααποτελείται από τρία ζώα· ο ταύρος, το πληγωμένο άλογο και το φτερωτό πουλί που διακρίνεται στο βάθος αριστερά (ανάμεσα στο άλογο και στον ταύρο).

Πάμπλο Πικάσο, Σπουδή για το Άλογο. Σχέδιο για την "Γκερνίκα"

(10 Μαΐ, 1937, Παρίσι)

Μολύβι και ξυλομπογιές σε χαρτί, 24,2 x 45,6 cm

Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από ανθρώπινα όντα ‒έναν νεκρό στρατιώτη και μερικές γυναίκες. Η επάνω δεξιά γυναίκα κρατάει μια λάμπα και προβάλλει από κάποιο παράθυρο· στα αριστερά, μια μάνα οδύρεται κρατώντας αγκαλιά το σκοτωμένο της παιδί, μια τρίτη από τα δεξιά προσπαθεί να διασχίσει τον πίνακα-τοπίο, και τέλος υπάρχει κι αυτή που φωνάζει με τα χέρια υψωμένα στους ουρανούς, μπροστά στο πυρπολημένο της σπίτι.

Πάμπλο Πικάσο, Μινοταυρομαχία (28 Απρ.- 3 Μαΐου 1935)
Χάραξη και ξύσιμο σε χαρτί, 49,8 x 69,3 cm / Με περιθώρια-κορνίζα: 57 x 77,5 cm

Δυο χρόνια νωρίτερα, το 1935, ο Πικάσο είχε κάνει τη Μινωταυρομαχία, μια χαρακτική σύνθεση που συμπυκνώνει σε μια ενιαία εικόνα όλα τα σύμβολα ενός κύκλου που είναι αφιερωμένος στο μυθικό τέρας, και το οποίο είναι στενά συνδεδεμένο με τη Γκερνίκα του.

 

Περιστατικά από την ιδιωτική ζωή του Πικάσο, καθώς και τα πολιτικά γεγονότα που ταλανίζουν την Ευρώπη μεταξύ των δύο πολέμων συγχωνεύονται στα μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ζωγράφος εκείνη την εποχή, για να αποτυπωθούν και τα δυο στην ίδια την Γκερνίκα, αλλά και σε όλες τις «μελέτες» και τα «Υστερόγραφα», τα οποία συγκαταλέγονται στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα τέχνης του 20ου αιώνα.

Ο ΟΗΕ κρύβει την «Γκερνίκα» για παρουσίαση του Πάουελ

Προσθήκη λεζάντας

Στις 5 Φεβ. 2002, μια ταπισερί, αντίγραφο της Γκερνίκας (1937) που βρίσκεται στην είσοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, σκεπάστηκε όταν ο Κόλιν Πάουελ παρουσίασε το μυστικό οπλοστάσιο του Σαντάμ με φωτογραφίες δορυφόρου που… δεν έδειχναν τίποτα!

Η αναπαραγωγή του πίνακα, δωρεά του Νέλσονα Ροκφέλερ από το 1985, σκεπάστηκε με μια μπλε κουρτίνα, αφού το αντιπολεμικό μήνυμα του έργου ήταν σε πλήρη αντίθεση με την επικείμενη Καταιγίδα Της Ερήμου, που ξεκίνησε τα ξημερώματα της 20 Μαρτίου του 2003.

 

Κανένας συνειρμός αυτού του αντιπολεμικού μηνύματος, με τα πολεμοκάπηλα σχέδια που είχαν δρομολογηθεί, δεν έπρεπε να υπάρξει.

Tο έργο-καταδίκη κάθε πολέμου!

 

Ο Πικάσο στην Γκερνίκα. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Για μια ολόκληρη γενιά ο βομβαρδισμός της Γκερνίκας και η ερμηνευτική προσέγγιση του Πικάσο ήταν συνδεδεμένα με τη βαρβαρότητα του φασισμού και την πλατιά διαδεδομένη αποφασιστικότητα για αντίσταση στη βίαιη και κτηνώδη φύση του.

 

Ο βομβαρδισμός της Γκερνίκας, από τη γερμανική Λουφτβάφε, για  την υποστήριξη του εθνικιστικού στρατού του Φράνκο, ήταν μια από τις πρώτες ευκαιρίες για τον ευρωπαϊκό φασισμό να αποκαλύψει το δολοφονικό πρόσωπό του.

Γκερνίκα, Φάση 1. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Γερμανικά βομβαρδιστικά ξεκίνησαν μια απρόκλητη επίθεση σε αυτό το μικρό χωριό των 5.000 ψυχών της Χώρας των Βάσκων στις 4:30 το απόγευμα, την πιο πολυσύχναστη ώρα της ημέρας με την αγορά να σφύζει από ζωή.

Ο Πικάσο στην Γκερνίκα. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

 

Σύμφωνα με μια μαρτυρία, «Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι με αστούς και αγρότες από την ύπαιθρο. Ποτέ άλλοτε σε σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις δεν σφαγιάστηκαν τόσοι άμαχοι, και με τέτοια μέσα» (Lael Wertenbaker, Ο Κόσμος του Πικάσο, 1967).

 

Γκερνίκα, Φάση 2. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Από τις 4:30-7:45 η μοίρα των γερμανικών αεροπλάνων βομβάρδιζε το χωριό. «Οι χωρικοί που δεν σκοτώθηκαν αμέσως θερίστηκαν από τα πολυβόλα τρέχοντας προς τα χωράφια στην προσπάθειά τους να βρουν καταφύγιο» (Thomas Gordon και Max Morgan, Guernica: Το χωνευτήρι του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, το 1975).

 

Γκερνίκα, Φάση 3. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

 

Το ένα τρίτο του πληθυσμού σκοτώθηκε  ή τραυματίστηκε. Οι φωτιές που είχαν τυλίξει την πόλη έκαιγαν για τρεις ημέρες. Ακόμα και απομακρυσμένα, σε ακτίνα τεσσάρων μιλίων, αγροκτήματα βομβαρδίστηκαν.

Ο Πικάσο στην Γκερνίκα. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Ένας επιζήσας της επίθεσης αφηγείται: «Ο αέρας ήταν γεμάτος από τις κραυγές των τραυματιών. Είδα κάποιον να σέρνεται με τα σπασμένα πόδια του στο δρόμο... Κομματιασμένοι άνθρωποι και ζώα ήταν τριγύρω διάσπαρτα... Ανάμεσα στα διαμελισμένα κορμιά βρισκόταν μια νεαρή γυναίκα. Δεν μπορούσα να πάρω τα μάτια μου από πάνω της. Κόκαλα ξεπρόβαλαν από το φόρεμά της. Το κεφάλι της συστραμμένο δεξιά, πάνω στο σπασμένο της σβέρκο. Κειτόταν εκεί, με το στόμα ανοιχτό, με τη γλώσσα της έξω απ' το στόμα. Έκανα εμετό και έχασα τις αισθήσεις μου» (Gordon και Morgan).

 

Γκερνίκα, Φάση 4. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

 

Ο βομβαρδισμός της Γκερνίκας δεν είχε καμία στρατηγική σημασία. Ήταν μια ευκαιρία για τη γερμανική στρατιωτική μηχανή ‒την εξουσιοδοτημένη από τον Φράνκο‒ να δοκιμάσει τη νέα ισχυρή αεροπορική της δύναμη.

Από τους 5.000 κατοίκους, 1.654 σκοτώθηκαν και 889 τραυματίστηκαν.

Η σφαγή και ο ακρωτηριασμός των Ισπανών χωρικών έγινε ουσιαστικά για πρακτική εξάσκηση στους βομβαρδισμούς.

Γκερνίκα, Φάση 5. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Η επιδρομή δεν σκόπευε απλώς να εκφοβίσει και να τρομοκρατήσει τον λαό της Ισπανίας, αλλά και οποιονδήποτε από εκείνους που θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν τη φασιστική επίθεση.

 

Όταν η είδηση ​​της σφαγής έφτασε στο Παρίσι, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι πλημμύρισαν τους δρόμους της πόλης, την 1η Μαΐου για να διαμαρτυρηθούν απέναντι στην κτηνωδία.

Γκερνίκα, Φάση 6. Φωτογραφία Ντόρα Μάαρ

Ο Πικάσο, ζαλισμένος και σοκαρισμένος από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του καταστροφικού βομβαρδισμού, που είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά, συμπεριλαμβανομένης και της γαλλικής εφημερίδας L'Humanité, σχεδίασε γρήγορα τις πρώτες εικόνες για τη μεγάλη τοιχογραφία της Γκερνίκας.

 

Τρεις μήνες αργότερα, ο πίνακας παραδόθηκε στο ισπανικό περίπτερο για την Διεθνή Έκθεση του 1937 στο Παρίσι.

Γκερνίκα

Μετά τη νίκη του φασιστικού στρατού του Φράνκο, χάρη στη βοήθεια του Χίτλερ και του Μουσολίνι, ο Πικάσο απαγόρευσε την έκθεση του έργου του στην Ισπανία, έως ότου η χώρα αποκτήσει ξανά «δημόσιες ελευθερίες και δημοκρατικούς θεσμούς».

 

Η Γκερνίκα επέστρεψε στην Ισπανία στις 25 Οκτωβρίου 1981, στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του ζωγράφου, και οχτώ χρόνια μετά το θάνατό του. Metropolitan Museum of Art.

 

Βασική πηγή, από όπου και τα έργα:

 

Paloma Esteban Leal - Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía

 

Metropolitan Museum of Art

 

Και

 

Ντόρα Μάαρ: Πικάσο

 

Pablo Ruiz Picasso/Dora Maar
Έργα της Ντόρας Μάαρ
Οι Δύο Γυμνές Γυναίκες (και τα 18 έργα)
http://ineedartandcoffee.blogspot.gr/2013/01/the-light-bulb-is-sun-metamorphosis-of.html

 

*
Κείμενα, μεταφράσεις κειμένων, έρευνα, επιμέλεια:
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο.
Βλέπε και: Πικάσο

***

 

 

***

 

 

***

Επίμετρο

Άλλες επιδράσεις στην Τέχνη

Guernica is Bombed by Luftwaffe - Music by René-Louis Baron About Guernica and Picasso

 

*

Ρενέ Ισέ, Γκερνίκα, 1937
Γύψος, 90 x 40 x 21,5 εκατοστά

René Iché (21 Iαν. 1897 - 23 Δεκ. 1954). Ο Iché συγκλονισμένος από την καταστροφή της Γκερνίκας, την ίδια μέρα, με μοντέλο την 6χρονη κόρη του Ελένη, δημιουργεί αυτό το τραγικά βίαιο έργο. Ανακαλύφθηκε το 1997, με αφορμή την εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του καλλιτέχνη.  Musée Fabre στο Μονπελιέ. (Πηγή)
 

* 

Heinz Kiwitz (Σεπ. 1910 – 1938). Διαμαρτυρία για το βομβαρδισμό της Γκερνίκας, λινογραφία, 1938. Την ίδια χρονιά ο αντιφασίστας χαράκτης πήγε εθελοντής στην Ισπανία με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, δίνοντας τη ζωή του στο πλευρό των δημοκρατικών. (Πηγή)

*

Αλαίν Ρενέ

Γκερνίκα (1950)
Ισπανικά - Αγγλικά

 

*

Paul Eluard 

La victoire de Guernica

 

I
Beau monde des masures
De la nuit et des champs

II
Visages bons au feu visages bons au fond
Aux refus à la nuit aux injures aux coups

III
Visages bons à tout
Voici le vide qui vous fixe
Votre mort va servir d'exemple

IV
La mort coeur renversé

V
Ils vous ont fait payer le pain
Le ciel la terre l'eau le sommeil
Et la misère
De votre vie

VI
Ils disaient désirer la bonne intelligence
Ils rationnaient les forts jugeaient les fous
Faisaient l'aumône partageaient un sou en deux
Ils saluaient les cadavres
Ils s'accablaient de politesses

VII
Ils persévèrent ils exagèrent ils ne sont pas de notre monde

VIII
Les femmes les enfants ont le même trésor
De feuilles vertes de printemps et de lait pur
Et de durée
Dans leurs yeux purs

IX
Les femmes les enfants ont le même trésor
Dans les yeux
Les hommes le défendent comme ils peuvent

X
Les femmes les enfants ont les mêmes roses rouges
Dans les yeux
Chacun montre son sang

XI
La peur et le courage de vivre et de mourir
La mort si difficile et si facile

XII
Hommes pour qui ce trésor fut chanté
Hommes pour qui ce trésor fut gâché

XIII
Hommes réels pour qui le désespoir
Alimente le feu dévorant de l'espoir
Ouvrons ensemble le dernier bourgeon de l'avenir

XIV
Parias la mort la terre et la hideur
De nos ennemis ont la couleur
Monotone de notre nuit
Nous en aurons raison.

Paul Eluard, Cours naturel, 1938

Κείμενα, μεταφράσεις κειμένων, έρευνα, επιμέλεια:
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο.
Βλέπε και: Πικάσο