Μπάμπης Ζαφειράτος: Η Πηγή Των Γυναικών - Μια δροσερή πηγή που γρήγορα στερεύει και μια άνοιξη εντός των τειχών

*
Παρουσίαση
Μπάμπης Ζαφειράτος
(Καισαριανή, 15 Μαρ. 2017)

*
Αφιέρωμα στη Γυναίκα
Κινηματογραφικό «Σκοπευτήριο» - Σύλλογος Δημοκρατικών Γυναικών Καισαριανής: Αναζητώντας το άλλο μισό του Ουρανού με 3+1 ταινίες (1, 15, 29 και 8 Μάρτη 2017)

*

Η πρώτη ταινία του αφιερώματος:
1/3/2017: Αχιλλέας Καουρισμάκι: Ο ποιητής του προλεταριάτου και Η Γυναίκα Με Τα Σπίρτα (δημοσίευση, 20/3/2017)
 
*

Η Πηγή Των Γυναικών

(La Source Des Femmes, 2011)
Σκηνοθεσία: Ράντου Μιχαϊλεάνου
Ηθοποιοί: Σαλέχ Μπακρί (Σάμι), Χιάμ Αμπάς (Φατίμα), Χαφσιά Χερζί (Εσμεράλντα), Λεϊλά Μπεκτί (Λεϊλά). Γαλλία, Έγχρ. 125'.

Ο εβραϊκής καταγωγής Ράντου Μιχαϊλεάνου γεννήθηκε το 1958 στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Είναι συγγραφέας και σκηνοθέτης γνωστός για Το Τραίνο της Ζωής (1998), Το Κοντσέρτο (2009), και την αποψινή –τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του– Η Πηγή των Γυναικών (2011). Φοιτητής, το 1980 (επί Τσαουσέσκου) μετανάστευσε στη Γαλλία, όπου σήμερα ζει και εργάζεται, Γάλλος από τότε υπήκοος. Στη δεκαετία του 1980, δούλεψε βοηθός σκηνοθέτη, κυρίως στις ταινίες του Μάρκο Φερέρι (1928-1997, γνωστού μας από Το μεγάλο Φαγοπότι, 1973), και το 1987 δημοσίευσε μια συλλογή ποιημάτων.

Για τις δυο πρώτες ταινίες του δεν θα μπορέσω να σας διαφωτίσω, αφού δεν έχουν παιχτεί στη χώρα μας, και τις γνωρίζω μόνο πληροφοριακά.

Η πηγή του Αριστοφάνη

Ο Μιχαϊλεάνου με τη... Λυσιστράτη και την Καλονίκη

Οι γυναίκες σ’ ένα ορεινό χωριό του Μαρόκου θα καταφύγουν στην «τέχνη» της αριστοφανικής Λυσιστράτης (με αποχή από τα συζυγικά τους καθήκοντα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν διαφέρουν από βιασμό), για να πάψουν οι άντρες τους να τις χρησιμοποιούν σαν υποζύγια.

Ας σημειώσουμε εδώ ότι στην πρωτότυπη ιδέα της πιο διάσημης και καλύτερης κωμωδίας του Αριστοφάνη, το πρώτο ίσως αντιπολεμικό έργο στην ιστορία (γράφτηκε το 411 π.Χ. –περίοδος του Πελοποννησιακού Πολέμου, 431-404 π.Χ.) δεν γίνεται καμιά αναφορά από τους σεναριογράφους.

Η Λεϊλά λοιπόν, νύφη ξενόφερτη, εγγράμματη, με υποστήριξη από το παλιό ντουφέκι (φυσιογνωμικά, πολύ κοντά στη δική μας Σαπφώ Νοταρά), μια έμπειρη και ανοιχτόμυαλη γυναίκα, θα ξεσηκώσει τις υπόλοιπες γυναίκες του πρωτόγονου χωριού, για να σφραγίσουν τη δική τους πηγή και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, απαιτώντας από τους άντρες τους να ξεκουνηθούν από τον καφενέ, ώστε να μεταφερθεί με αγωγό η πηγή από το βουνό μέσα στο χωριό τους. Συμπαραστάτη από την αρχή, η Λεϊλά θα έχει και τον άντρα της, δάσκαλο του χωριού, ο οποίος μάχεται κι αυτός με τη σειρά του κόντρα στην αντίδραση των συγχωριανών του, που θέλουν τα παιδιά πιστά αντίγραφά τους.

Η υπόθεση της Ταινίας τοποθετείται στην περιοχή του Μαγκρέμπ (σημαίνει Δύση στα αραβικά). Είναι η περιοχή της Βορειοδυτικής - Βόρειας Αφρικής που περιλαμβάνει Αλγερία, Τυνησία και Μαρόκο.

Η πηγή της Αραβικής Άνοιξης

ΤυνηCIA 2010: Να σταματήσει η κατατολή στο Μαγκρέμπ. Σταμάτησε;

Η Πηγή Των Γυναικών, όχι μόνο χρονικά, αφού βρισκόμαστε στο 2011, αλλά και ιδεολογικά, θεωρήθηκε από πολλούς η καλλιτεχνική -κινηματογραφική έκφραση της Αραβικής Άνοιξης, στην οποία, εν πολλοίς χρωστάει την υποψηφιότητά της για το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 2011, και ένα μεγάλο μερίδιο της εμπορικής της επιτυχίας. Αγγλικά: Spring = πηγή και άνοιξη (Arab Spring).

Με την ευκαιρία να πούμε ότι η πολυσυζητημένη Αραβική Άνοιξη, σε αυτές ακριβώς τις χώρες (Μαγκρέμπ) εκδηλώθηκε και ειδικά στην Τυνησία, στις 18 Δεκεμβρίου του 2010, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Μεγάλου Μαγκρέμπ (Δυτική Σαχάρα, Μαυριτανία και Λιβύη).

Εξεγέρσεις είχαν εκδηλωθεί σε Μπαχρέιν, Συρία (από τότε και πιο πριν ακόμα τη γυρόφερναν) και Υεμένη. Διαδηλώσεις έγιναν επίσης σε Αλγερία, Ιράν, Ιράκ, Ιορδανία, Ομάν, το Μαρόκο της ταινίας μας, μέχρι Τζιμπουτί, Κουβέιτ, Λίβανο, Μαυριτανία, Σαουδική Αραβία, και Σουδάν.

Γνώρισμα αυτών των διαδηλώσεων – εξεγέρσεων ήταν οι μαζικές διαμαρτυρίες, παθητικές (κατά τα διδάγματα του Γκάντι), με συντονιστικά όργανα το Facebook, το Twitter, το YouTube, και που σήμερα γνωρίζουμε ότι η ιδεολογική γραμμή τους εκπορεύτηκε από τα ανώτατα κλιμάκια της CIA με το παρακλάδι της, την NED (National Endowment for Democracy –Εθνικό Ίδρυμα για τη Δημοκρατία).

Συρία, Χαλέπι, Σεπ. 2016. Πάνω από 2.000 οι νεκροί του Αυγούστου. Αυτόν το Μάρτη (2017) κλείνουν 6 χρόνια.

Σύνθημα των διαδηλωτών ήταν: Ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς. (Ας θυμηθούμε και τους δικούς μας αγανακτίστας με τα ομαδικά τότε SMS). Και το καθεστώς τούς έκανε τη χάρη και έπεσε. Στα ερείπια εγκαταστάθηκαν νέα απολύτως ελεγχόμενα φιλοδυτικά καθεστώτα, (ή όπως στο Κίεβο αντι-ρωσικής ηγεσίας). Στόχος τους, η «απελευθέρωση» (δηλ. έλεγχος) των πλουτοπαραγωγικών πηγών των χωρών αυτών (της χώρας μας μη εξαιρουμένης).

Ήταν μια άνοιξη που αποδείχτηκε βαρύς χειμώνας, με ακραίο καιρικό φαινόμενο τον άγριο βομβαρδισμό και διαμελισμό της Λιβύης, τότε και την ισοπέδωση της Συρίας, από τότε μέχρι και σήμερα.

Αν θυμηθούμε και μια άλλη άνοιξη, εκείνη της Πράγας (1968) –η αφορμή για τη σημερινή κυβερνώσα αριστερά– τότε μπορούμε να πούμε με ασφάλεια, ότι είναι η εποχή όπου, εκτός από τις κατακόκκινες παπαρούνες, ευδοκιμούν επίσης ροζέ και πορτοκαλί επαναστάσεις.

Πηγές ανάμεσα σε φράχτες

Η Πηγή των Γυναικών θα μπορούσε να αποτελέσει μια καλή αφορμή για να αναβλύσουν θέματα που δεν αφορούν μόνο την «άγρια Δύση» της αφρικανικής ηπείρου, αλλά και τις χώρες της προηγμένης ΕΕ.

Ωστόσο, η ομολογουμένως καλλιτεχνική φωτογράφιση, λειαίνει, κάνει πιο βατή και εξωραΐζει την άγρια και επικίνδυνη ρεματιά, που την περνάνε οι γυναίκες ζεμένες σαν τα καματερά, θυσιάζοντας από δυο τρία έμβρυα η καθεμιά στο νεροκουβάλημα, για να ξεδιψάσουν  τον πατέρα και άντρα αφέντη.

Κι αν στην Αριστοφανική κωμωδία το ζητούμενο –με τις γυναίκες να χάνουν επί 20 χρόνια παιδιά και άντρες– είναι η παύση του πολέμου, στη μιχαϊλεάνεια εκδοχή τα κίνητρα είναι μεν σοβαρά, αλλά καμιά ειρήνη και καμιά τάξη δεν πρόκειται να αποκατασταθεί, αφού η ζωή θα εξακολουθήσει να κυλά, με τη γυναίκα (και όχι μόνο της ταινίας) να έχει απαλλαγεί –στην καλύτερη περίπτωση– από το ρόλο του υποζυγίου και μόνο.

Αλλά και ο άντρας δεν υπολείπεται σε χαμαλίκι, αφού και το αρσενικό που θα αντιδράσει κινδυνεύει να χάσει τη δουλειά του. 

Τα τείχη της καταπίεσης, όταν υψώνονται, δεν ξεχωρίζουν φύλο και φυλή…

[Και μια κι ο λόγος για τείχη, μια μικρή παρένθεση για κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό και δεν ακούγεται καν. Το Μαρόκο (η γνωστή μας Μαυριτανία) έχει εισβάλλει ληστεύοντας την πατρίδα των Σαχαραουί, τη Δυτική Σαχάρα (θα έχετε ακουστά το Μέτωπο Πολισάριο που παλεύει για την απελευθέρωσή της από το 1980), με ένα τείχος, 3.000 χλμ. όλο ναρκοθετημένο, λίγο μικρότερο από το τείχος Μεξικού-ΗΠΑ, 4 φορές μεγαλύτερο από Το Τείχος της Ντροπής στη Δυτική Όχθη, και 20 φορές μεγαλύτερο από το επάρατο και θορυβώδες Τείχος του Βερολίνου (162 χλμ).

«Γιατί άραγε –αναρωτιέται ο Εντουάρντο Γκαλεάνο– υπάρχουν τείχη που κραυγάζουν, και τείχη απολύτως βουβά;»

Ένας κόσμος σε τείχη. Ας τα θυμόμαστε: Μελίγια και Θέουτα, Ινδία-Πακιστάν, Ιράν-Πακιστάν, Ιράκ-Σαουδική Αραβία, Ιράκ-Υεμένη, Μποτσουάνα-Ζιμπάμπουε (ηλεκτροφόρο), Μαλαισία-Ταϋλάνδη (επίσης ηλεκτροφόρο), Ρίο Ντε Τζανέϊρο (των φτωχών), Μπέλφαστ, Κύπρος, Κορέα (ο περίφημος 38ος παράλληλος). Ας μην ξεχνάμε και τον δικό μας Έβρο –Τι, ξέφραγο αμπέλι θα είμαστε;!]

Οι φεστιβαλικές πηγές

Ο Μιχαϊλεάνου δεν θέλει –ή και δεν μπορεί– να προχωρήσει την ιστορία του και πέρα από το πηγαίο της υπόθεσης, να μιλήσει γι αυτά τα (ορατά και αόρατα) τείχη, τα ταξικά εντέλει, η ταινία θα απογειωνόταν, αφού αποδεικνύεται ικανός σκηνοθέτης και πολύ καλός μάστορας. Η σύγκρουση στις διάφορες σκηνές θα λάβει χώρα με ενέργειές και παραστάσεις στην κεντρική εξουσία –μέχρι εκεί μόνο. Στην αντιπαράθεση, ας πούμε, με την θρησκευτική ηγεσία, η συζήτηση θα διεξαχθεί με κάποια στερεότυπα για την απέναντι στο θεό ισότητα ανδρών και γυναικών, ή θα εξαντληθεί στην ίντριγκα για το ότι τρίζει η καρέκλα του Ιμάμη.

«Ο σκοπός μου –λέει σε μια συνέντευξή του ο σκηνοθέτης– ήταν να έρθω σε επαφή με τον τύπο των γυναικών αυτών που μάχεται εναντίον του φονταμενταλισμού που ανέβαινε εκείνη την εποχή. Και προσθέτει: Το μόνο ουσιαστικό όπλο για τα προβλήματα του αραβικού κόσμου, δεν είναι μια παρέμβαση της Δύσης, αλλά η παροχή δικαιωμάτων στις γυναίκες της περιοχής. Λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν βλέπω άλλη λύση».

Σωστή βέβαια η θέση, περί μη δυτικής παρέμβασης, αν και με αρκετή ασάφεια: Από ποιους η παροχή; Αφορούν μόνο τις γυναίκες τα δικαιώματα; Και με ποια μέσα και τρόπους οργάνωσης μπορούν αυτά να κατακτηθούν;

Ακόμα, η συντόμευση των φολκλορικών σκηνών, ώστε η ταινία να μην ξετυλιχτεί πάνω από το 100 λεπτά, θα έκανε πιο σφιχτό το ρυθμό της. Ας φέρουμε κατά νου τη φοβερή οικονομία του Καουρισμάκι (πιστεύει ότι η διάρκεια μιας ταινίας δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 90’), αλλά και των Νταρντέν (92’ η περσινή μας Υπόσχεση, 95’ το Δυο μέρες μια νύχτα και η Ροζέτα, που θα δούμε στις 29 Μάρτη).

Οι πηγές της ζωής

Καταλήγοντας, δεν θα ήταν άτοπο να πούμε δυο λόγια μαζί με δυο στοιχεία, που σχετίζονται με την ταινία και δεν αφορούν μονάχα το οπισθοδρομικό Ισλάμ, αλλά χαρακτηρίζουν τη θέση της γυναίκας στην εποχή μας. Άλλωστε οι ταινίες του παρόντος αφιερώματος με αφορμή την παγκόσμια μέρα της γυναίκας προβάλλονται.

• 511.000.000 ο αριθμός των αναλφάβητων γυναικών και κοριτσιών σε όλο τον κόσμο (πάνω από τα 2/3 του αναλφάβητου πληθυσμού).
• 35% των γυναικών σε όλο τον κόσμο έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία.

Ιστορικά, η πορεία του ανθρώπου –των γυναικών ιδιαίτερα– παράλληλα με τον αγώνα για επιβίωση, κινήθηκε σε δύσβατα μονοπάτια, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην Πηγή, με ταυτόχρονη άγρια εργασιακή εκμετάλλευση, ενώ το φάσμα της ανεργίας –κυρίως σε περιόδους καπιταλιστικής κρίσης– αγγίζει όλες τις πλευρές της ζωής, «προσφέροντας» στις γυναίκες τριπλή καταπίεση: οικογενειακή, κοινωνική, ταξική.

Όμως, η προσμονή μιας Άνοιξης (αραβικής ή ευρωπαϊκής), η όποια διψασμένη μας προσπάθεια για ελευθερίες και «παροχή δικαιωμάτων», όταν απουσιάζει το επαναστατικό αγωνιστικό περιεχόμενο, θα μείνει ανεκπλήρωτη.

Και θα επιβεβαιωθεί για πολλοστή φορά ότι οι λαοί, όλοι εμείς, γυναίκες και άντρες, κάτω από σημαίες Ιμάμηδων ή αριστερόστροφων προοδευτικών, με ελαστική την ταξική μας συνείδηση και χωρίς διαρκή πάλη για να πάρουμε τις πηγές της ζωής στα χέρια μας –στο βουνό ή στην πόλη, αδιάφορο– δεν πρόκειται να δούμε, όχι πράσινο φυλλαράκι, αλλά, ούτε σταγόνα βροχής, που να μην την πληρώνουμε με κρουνούς αίματος.

Το απείρως μικρό

Τέλος, και παρά τις όποιες γκρίνιες μας, η ταινία βλέπεται ευχάριστα, χάρις στους εξαιρετικούς ηθοποιούς, στις γυναίκες φυσικά, που μεταγγίζουν τους χυμούς τους –τους διαθέτει ακόμα και η στεγνή, κακιά πεθερά Φατίμα, παιγμένη έξοχα από την Ισραηλινή Χιάμ Αμπάς–, καθιστώντας οικείους τους εξωτικούς χαρακτήρες, με ιδιαίτερη μνεία βέβαια στην όμορφη, ευάλωτη, αισθαντική, Λεϊλά, από τη Λεϊλά Μπεκτί (Ένας προφήτης, 2009 και Για μια Καλύτερη Ζωή, 2011), την ταλαντούχα και εκφραστική Εσμεράλντα, παιγμένη από την και σκηνοθέτιδα Χαφσιά Χερζί (Κους Κους Με Φρέσκο Ψάρι, 2007) και την εκρηκτική διάσημη στη χώρα της Αλγερινή ηθοποιό, Μπιγιούνα. «Ο έρωτας –θα πει, και το δικαίωμα στη ζωή να προσθέσω– δεν επιστρέφει με έναν αγωγό».

Και αντί επιλόγου ας κρατήσουμε λίγες ξεδιψαστικές σταγόνες από το νερό αυτής της Πηγής:

Δεν πρέπει να ομολογήσεις ποτέ ότι νικήθηκες. Το απείρως μικρό μπορεί να αποδειχτεί μερικές φορές πιο μεγαλοπρεπές από οτιδήποτε μοιάζει μεγάλο.

Καλή σας θέαση.

Μπάμπης Ζαφειράτος (Μποτίλια Στον Άνεμο)
13 (15) Μαρ. 2017

*

Άλλες παρουσιάσεις της Μποτίλιας

Αλκυονίς

Νέα Βαβυλώνα (1929): Η παρουσίαση της ταινίας στην Αλκυονίδα (1 Φεβ. 2017)

*

Καισαριανή – Κινηματογραφική Λέσχη Σκοπευτήριο

Μετανάστες – Πρόσφυγες
14/1/2016: Άκι Καουρισμάκι: Ένας Ελληνοφινλανδός στο Λιμάνι της Χάβρης (δημοσίευση, 22/1/2016)
και
20/1/2016: BIUTIFUL: Η ανορθόγραφη ζωή μας (δημοσίευση, 24/1/2016, συμπληρωμένη από την παρουσίαση στην ΟΓΕ Χολαργού - Παπάγου, 7/2/2016)

*

Πόλεμος – Φασισμός
17/2/2016: Έλα Να Δεις: Το Κατίν και η Αποκάλυψη του καπιταλισμού από τον Έλεμ Κλίμοφ (VIDEO) (δημοσίευση, 19/2/2016, με προσθήκη στοιχείων από την παρουσίαση στον Πολιτιστικό Σύλλογο Άνω Αμπελοκήπων, 11//5/2016)
και

2/3/2016: Αποκάλυψη Τώρα: Από τον Τζόζεφ Κόνραντ στον Χο Τσι Μινχ (δημοσίευση, 13/3/2016. Το πλήρες κείμενο της παρουσίασης με Σημειώσεις και Παράρτημα)

*

ΟΓΕ Χολαργού - Παπάγου

28/2/2016: Οι Διασταυρούμενες Ζωές μας στην παγίδα του καπιταλισμού - Νέα παρουσίαση της ταινίας, με αφορμή τα 17 χρόνια από το ιμπεριαλιστικό έγκλημα των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ, το 1999 (δημοσίευση, 7/3/2016)

*
Από Μποτίλια επίσης
Λευκή ρετροσπεκτίβα σε φόντο κόκκινο
Με αφορμή την επαναλειτουργία της Αλκυονίδας και του Studio
Μικρό οδοιπορικό μνήμης μέσα από σινεμά και γεγονότα που σημάδεψαν τα χρόνια μας
***
Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας
και
Μποτίλια Στον Άνεμο: Πρόσωπα

*