Κώστας Σταματόπουλος: Οχτωβριανή Επανάσταση, η μήτρα του σύγχρονου κινηματογράφου − Περισσός, 28 Ιουνίου 2017, 19:30

*

Από Μποτίλια:
Κώστας Σταματόπουλος, Τζίγκα Βερτόφ, Opera Chaotique

Αϊζενστάιν και το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας
 
*

Οχτωβριανή Επανάσταση, η μήτρα του σύγχρονου κινηματογράφου

Την Τετάρτη 28/6 στις 19.30, η εκδήλωση στον Περισσό

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ΚΕ του ΚΚΕ για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, θα πραγματοποιηθεί, την Τετάρτη 28 Ιούνη 2017, στις 19.30, αφιέρωμα με θέμα «Οχτωβριανή Επανάσταση, η μήτρα του σύγχρονου κινηματογράφου» στην αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό (Λεωφ. Ηρακλείου 145).

Στο αφιέρωμα, που αφορά την καταλυτική επίδραση της Οχτωβριανής Επανάστασης στην εξέλιξη του κινηματογράφου, θα μιλήσει, μέσα από παραδείγματα σοβιετικών ταινιών της περιόδου και προβολή σχετικών αποσπασμάτων τους, ο σκηνοθέτης και μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ Κώστας Σταματόπουλος.

Στη συνέχεια, θα παρουσιαστούν σε πρώτη προβολή κινηματογραφικά επίκαιρα από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης (KINOPRAVDA) του Τζίγκα Βερτόφ με συνοδεία ζωντανής μουσικής από τους Opera Chaotique.

Ζωτικό εργαλείο της Επανάστασης στη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου

Για να μιλήσει κανείς για τον σοβιετικό κινηματογράφο, δεν μπορεί να μην αναφερθεί αρχικά στην τεράστια ώθηση που έδωσε η ίδια η Οχτωβριανή Επανάσταση στην Τέχνη.

Τα λόγια του ποιητή της Επανάστασης Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι συμπυκνώνουν το πνεύμα της εποχής:

«Από σήμερα, μαζί με την κατάλυση του τσαρικού καθεστώτος, καταργείται η ύπαρξη της τέχνης στις αποθήκες και τα ντοκ του ανθρώπινου πνεύματος [...] Οι πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη [...] Ολη η τέχνη στο λαό!».

Ο σοβιετικός κινηματογράφος «γεννήθηκε» στις 27 Αυγούστου 1919, τη μέρα που ο Λένιν υπέγραψε το διάταγμα για την εθνικοποίηση του παλιού τσαρικού κινηματογράφου. Με αυτό το μέτρο, με την κοινωνικοποίηση των δομών παραγωγής και διανομής, ο κινηματογράφος απελευθερώνεται από τις εμπορικές και κερδοσκοπικές εξαρτήσεις και διαμορφώνονται όλες οι απαραίτητες συνθήκες για την ανάπτυξή του.

Στη Μόσχα ιδρύεται η πρώτη σχολή κινηματογράφου στον κόσμο. Η νεαρή σοβιετική εξουσία αποδίδει στον κινηματογράφο τον χαρακτηρισμό «η πιο σημαντική απ' όλες τις τέχνες». Στον κινηματογράφο συνενώνονται διαφορετικά είδη τέχνης και αντιμετωπίστηκε από τη σοβιετική εξουσία ως ένα ζωτικό εργαλείο της Επανάστασης στον αγώνα για τη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου.

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Σοβιετικού σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν:

«Ο νέος κινηματογράφος δεν συνέχισε μια παράδοση, αλλά έφερε μια καινούργια καλλιτεχνική προσέγγιση, μια έντονη εμπάθεια σε ό,τι ήταν μπαγιάτικο και απορριπτέο, μια ασυμφιλίωτη εχθρότητα στα υπολείμματα του παρελθόντος και εντυπωσιασμούς, μια σταθερή αποφασιστικότητα να κρατηθούν έξω από το σινεμά οι παλιές και τετριμμένες πρακτικές, καθ' ολοκληρία ασύμβατες με την έκφραση της καινούργιας σκέψης, των καινούργιων ιδεών, των καινούργιων συναισθημάτων και καινούργιων λέξεων της νέας εποχής».

Η σφαγή στη σκάλα της Οδησσού, μια από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές στην Ιστορία του κινηματογράφου, από το «Θωρηκτό Ποτέμκιν». Θα προβληθεί και θα αναλυθεί στην εκδήλωση (Μποτίλια)

Κόντρα σε όλες τις δυσκολίες

Στα πρώτα του βήματα, ωστόσο, ο σοβιετικός κινηματογράφος αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες. Στα χρόνια της Επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου, οι ιδιοκτήτες των μεγάλων κινηματογράφων έκλεισαν τις αίθουσές τους. Ορισμένοι παραγωγοί πέρασαν στο λευκό στρατό και άλλοι μετανάστευσαν μαζί με τους γνωστούς ηθοποιούς, τεχνικούς και σκηνοθέτες. Καλλιτέχνες, αλλά και επιστήμονες - ο Αϊζενστάιν, για παράδειγμα, ήταν μηχανικός - είναι αυτοί που κύρια στελεχώνουν τον νέο σοβιετικό κινηματογράφο.

Ακόμα και η ανάπτυξη του μοντάζ, που τόσα οφείλει στους Σοβιετικούς κινηματογραφιστές, προήλθε από ανάγκη! Η έλλειψη ακατέργαστου φιλμ ήταν μια πραγματικότητα που βίωνε το νεαρό σοβιετικό κράτος, λόγω του μποϊκοτάζ που του έκαναν τα καπιταλιστικά κράτη.

Ετσι γεννήθηκε η ανάγκη πειραματισμού, με χρήση σύντομων θραυσμάτων εικόνων. Την περίοδο της ιμπεριαλιστικής επέμβασης ενάντια στη σοβιετική εξουσία, το 1918, από καπιταλιστικά κράτη, το μπολσεβίκικο κράτος επένδυε ό,τι σελιλόιντ έβρισκε και όποιους τεχνικούς πόρους μπορούσε να κινητοποιήσει στην αδιαπραγμάτευτη αναγκαιότητα των καιρών, στην προπαγάνδα.

Το κέντρο βάρους έπεφτε στη σύνθεση κινηματογραφημένων επικαίρων από τα μέτωπα, μαζί με παλαιότερο υλικό που «κοβόταν και ραβόταν» συνεχώς, χρησιμοποιώντας το ίδιο υλικό, για νέους πολιτικούς στόχους. Από τον πειραματισμό αυτό γεννήθηκε η πεποίθηση για την καθοριστική σημασία του μοντάζ ως προς το φιλμικό αποτέλεσμα. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το μοντάζ γεννήθηκε και εξελίχθηκε στην ΕΣΣΔ.

Ο ομιλών κινηματογράφος ξεκίνησε αργότερα στην ΕΣΣΔ, επειδή περίμεναν την τελειοποίηση των εγχώριων μεθόδων, προκειμένου να μην πληρώσουν ποσοστά στο εξωτερικό. Το 1925 λειτουργούσαν μόνο 2.000 αίθουσες σε όλη την ΕΣΣΔ. Με το πρώτο όμως πεντάχρονο πλάνο, ο αριθμός αυτός ανέβηκε στις 9.800 το 1928...

Οι σπουδαίοι εκπρόσωποι

Στην εκδήλωση θα αναφερθούν ξεχωριστά πέντε μεγάλοι Σοβιετικοί κινηματογραφιστές, που προσπάθησαν με το έργο τους να «αισθητοποιήσουν» αυτό το μεγάλο που συντελούνταν στην ΕΣΣΔ, την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής εξουσίας.

Γι' αυτό, άλλωστε, πολλά από τα έργα τους, που σήμερα θεωρούνται αξεπέραστα, διδάσκονται ακόμα στις κινηματογραφικές σχολές και είναι μέσα στις καλύτερες ταινίες του 20ού αιώνα, προέκυψαν από παραγγελία της σοβιετικής εξουσίας. Αυτοί οι σκηνοθέτες είναι οι Λεβ Κουλέσοφ, Τζίγκα Βερτόφ, Σεργκέι Αϊζενστάιν, Βσέβολοντ Πουντόβκιν και Αλεξάντερ Ντοβζένκο.

Ο Βερτόφ, ξεκινώντας σαν οπερατέρ επικαίρων το 1918 και βασιζόμενος σε μια οπτική που απορρίπτει οποιαδήποτε σκηνοθετική μυθοπλαστική παρέμβαση πάνω στην πραγματικότητα, διακηρύσσει τις αρχές του «Κινηματογράφου - μάτι». Με τα έργα του τίθενται οι βάσεις του ντοκιμαντέρ. Ο Βερτόφ ήταν αυτός που, για πρώτη φορά, έβαλε μια δεύτερη κάμερα να καταγράφει την πρώτη, με στόχο την κατάκτηση της απόλυτης αλήθειας.

Αν υπάρχει μια έννοια, που περισσότερο από κάθε άλλη εξερευνήθηκε και μελετήθηκε θεωρητικά και δοκιμάστηκε από τα πρώτα χρόνια του σοβιετικού κινηματογράφου, αυτή είναι η έννοια του μοντάζ. Ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Κουλέσοφ πραγματοποίησε διάφορα κινηματογραφικά πειράματα που επιβεβαιώνουν τον σημαντικό, καθοριστικό ρόλο του μοντάζ στο σινεμά.

Χαρακτηριστικό είναι το πείραμα με τον ηθοποιό Μοζούκιν, το οποίο θα προβληθεί και στην εκδήλωση. Στον Κουλέσοφ ακόμα χρεώνεται η προσπάθεια για μια μεθοδική μελέτη της κινηματογραφικής γλώσσας, που μέχρι τότε είχε αναπτυχθεί στη βάση μιας αυθόρμητης εμπειρίας των πρώτων κινηματογραφιστών.

Αυτός που απασχολήθηκε περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλο με την έννοια του μοντάζ είναι ο Σεργκέι Αϊζενστάιν. Το μοντάζ δεν αντιμετωπίζεται πια σαν μια τεχνική διαδικασία, αλλά σαν έννοια που ενσωματώνει την αντιπαράθεση όλων των διαφορετικών στοιχείων του φιλμ. Το μοντάζ για τον Αϊζενστάιν είναι μέσο τόσο για ανάλυση όσο και για σύνθεση, είναι μια πράξη - κι όχι ένα βλέμμα - μια πράξη ερμηνείας της πραγματικότητας.

Ο Αϊζενστάιν δεν αναπαράγει την πραγματικότητα, την «κατασκευάζει», αποδίδει την ουσία της πραγματικότητας. Το περίφημο «ιδεολογικό», «διαλεκτικό» του μοντάζ ενισχύει το νόημα μιας εικόνας, με την αντιπαράθεση μιας άλλης, που δεν ανήκει αναγκαστικά στο ίδιο επεισόδιο. Σύμφωνα με τον Αϊζενστάιν η παράθεση δύο κομματιών ταινίας μοιάζει πιο πολύ με το γινόμενο παρά με το άθροισμά τους ως προς το ότι το αποτέλεσμα διαφέρει ποιοτικά από την παράθεση και την πρόσθεση του καθενός από τα συστατικά, παρμένα χωριστά.

Στην εκδήλωση θα προβληθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα από ταινίες του όπως, «Απεργία», «Θωρηκτό Ποτέμκιν» και «Οκτώβρης».

Ζυμώσεις και συγκρούσεις πάνω στη δραματουργία του νεαρού κινηματογράφου γεννούν τις απόψεις του Πουντόβκιν για τον κινηματογραφικό ηθοποιό (εφεύρεση της υποκριτικής στον κινηματογράφο). Χαρακτηριστικό του έργο «Η Μάνα».

Ο Ντοβζένκο, τέλος, στις ταινίες του αναδεικνύει το τυπικό των χαρακτήρων. «Οι ήρωές μου είναι εκπρόσωποι της τάξης τους και η συμπεριφορά τους το ίδιο», έλεγε.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 26/6/2017