-by-Viktor-Semenovich-Ivanov(1909-1968).jpg) |
| 22 Απριλίου 1870, Ουλιάνοφσκ, Ρωσία - 21 Ιανουαρίου 1924, Γκόρκι, Ρωσία Ο Λένιν έζησε, Ο Λένιν ζει, Ο Λένιν θα ζει για πάντα! Βλαντιμίρ Μαγιακόβσκη Λιθογραφία, πόστερ, του 1967. Καλλιτέχνης: Βίκτορ Σεμένοβιτς Ιβάνοφ (1909-68)* |
Με αφορμή τα 145 χρόνια από τη γέννηση του Βλαδίμηρου Λένιν, η «New Star Art Cinema» διοργανώνει Φεστιβάλ Κινηματογράφου για τη ζωή και την πορεία του ηγέτη της ρωσικής επανάστασης, από 16 έως 22 Απρίλη, στον κινηματογράφο «STUDIO new star art cinema» (Σπάρτης και Σταυροπούλου 33, πλ. Αμερικής - τηλ.: 2108640054). Στο αφιέρωμα θα προβληθούν 20 αριστουργήματα του σοβιετικού κινηματογράφου και σπάνια ντοκιμαντέρ για τον Λένιν.Ημερήσιο εισιτήριο: 5 ευρώ
Η Έβδομη Τέχνη τον τίμησε με τη δημιουργία αξιόλογων ταινιών μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, προβάλλοντας τη ζωή και το έργο του Λένιν καταγεγραμμένο μέσα από τον κινηματογραφικό φακό διάσημων σκηνοθετών, αναδεικνύοντας τη μεγάλη προσωπικότητά του.
-by-Brodskiy(1884-1939)-1925.jpg) |
| Ισακ Μπρόντσκι**, Λένιν (1925) |
Στο φεστιβάλ θα προβληθούν συναρπαστικές στιγμές από τη ζωή του Λένιν. Για τα παιδικά χρόνια, τις σπουδές του, τον επαναστατικό αγώνα και το θάνατό του το 1924. Με σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και φωτογραφίες από το κεντρικό αρχείο του Κρατικού Κέντρου Κινηματογραφίας και Ραδιοφωνίας.
1. Σ. Αϊζενστάιν - «Οκτώβρης»
2. Σ. Αϊζενστάιν - «Απεργία»
3. Β. Πουντόβκιν - «Η Μάνα»
4. Β. Πουντόβκιν - «Θύελλα στην Ασία»
5. Β. Πουντόβκιν - «Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης»
6. Αλεξάντρ Ντοβζένκο - «Αρσενάλ»
7. Τ. Βερτόφ - «Τρία τραγούδια για τον Λένιν»
8. Μιχαήλ Ρομ - «Ο Λένιν ζει»
9. Μιχαήλ Ρομ - «Ο Λένιν τον Οκτώβρη»
10. Γ. Κοζίντσεφ - «Η επιστροφή του Μαξίμ»
11. Γ. Κοζίντσεφ - «Ο Μαξίμ στην εξουσία»
12. Αλεξάντρ Ντοβζένκο - «Η γη»
13. Α. Μ. Κοντσαλόφσκι - «Ο πρώτος δάσκαλος»
14. Α. Ζενιάκιν - «Βιογραφία του Β. Ι. Λένιν»
15. Λ. Κρίστι - «Ο Λένιν και ο χρόνος»
16. Σ. Πουμπιανσκάια - «Σελίδες μεγαλειώδους ζωής»
17. Ι. Βεσαράμποφ - «Το δύσκολο πόστο του επαναστάτη»
18. Β. Μπελιάεφ - «Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν»
19. Τ. Βερτόφ - «Το 1/6 του κόσμου»
20. Τ. Βερτόφ - «Ο ενδέκατος χρόνος»
Ακολουθούν οι περιλήψεις των ταινιών
Ημερήσιο εισιτήριο: 5 ευρώ
Εκτυπώνοντας το συνημμένο κουπόνι και προσκομίζοντάς το στο ταμείο του κινηματογράφου «Στούντιο», πληρώνετε 3 ευρώ για το ημερήσιο εισιτήριο του κινηματογραφικού αφιερώματος
Εκτυπώνοντας το συνημμένο κουπόνι και προσκομίζοντάς το στο ταμείο του κινηματογράφου «Στούντιο», πληρώνετε 3 ευρώ για το ημερήσιο εισιτήριο του κινηματογραφικού αφιερώματος
.jpg) |
| Πιοτρ Βασίλιεφ (1899-1975), Ο Λένιν στην κόκκινη Πλατεία |
Το πρόγραμμα προβολών
Πέμπτη 16 Απρίλη
17.30 «Το δύσκολο πόστο του επαναστάτη» του Ι. Βεσσαραμποφ
18.30 «Η Μάνα» του Β. Πουντόβκιν
20.00 «Απεργία» του Σ. Αϊζενστάιν
22.00 «Η επιστροφή του Μαξίμ» του Γ. Κοζίντσεφ
Παρασκευή 17 Απρίλη
17.30 «Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν» του Β. Μπελιάεφ
18.30 «Αρσενάλ» του Αλεξάντρ Ντοβζένκο
20.00 «Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης» του Β. Πουντόβκιν
21.30 «Σελίδες Μεγαλειώδους ζωής» του Σ. Πουμπιανσκαϊα
22.15 «Ο πρώτος δάσκαλος» του Α. Μ Κοντσαλόφσκι
Σάββατο 18 Απρίλη
17.30 «Ο Λένιν και ο χρόνος» του Λ. Κριστη
18.30 «Οκτώβρης» του Σ. Αϊζενστάιν
20.15 «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» του Τ. Βερτώφ
21.15 «Βιογραφία του Β.Ι. Λένιν» του Α. Ζενιάκιν
22.00 «Θύελλα στην Ασία» του Β. Πουντόβκιν
Κυριακή 19 Απρίλη
17.30 «Ο Μαξίμ στην εξουσία» του Γ. Κοζίντσεφ
19.30 «Ο Λένιν ζει» του Μιχαήλ Ρομ
20.00 «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» του Τ. Βερτώφ
21.30 «Σελίδες μιας Μεγαλειώδους ζωής» του Σ. Πουμπιανσκαϊα
22.00 «Ο Λένιν τον Οκτώβρη» του Μιχαήλ Ρομ
Tρίτη 21 Απρίλη
17.30 «Απεργία» του Σ. Αϊζενστάιν
19.00 «Το 1/6 του κόσμου» του Τ.Βερτώφ
20.30 «Ο ενδέκατος χρόνος» του Τ.Βερτώφ
21.30 «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» του Τ. Βερτώφ
23.00 «Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν» του Β. Μπελιάεφ
Tετάρτη 22 Απρίλη
21.00 «Η Μάνα» του Β. Πουντόβκιν
22.30 «Η Γη» του Αλεξάντρ Ντοβζένκο
___________________
Από Μποτίλια επίσης
Για Αιζενστάιν, Ντοβζένκο, Πουντόβκιν, την τρόικα του κλασικού σοβιετικού κινηματογράφου, βλέπε ακόμα και στα Μεγάλα Αφιερώματα της Μποτίλιας:
Ντοβζένκο και Πουντόβκιν (από τη Νέα Βαβυλώνα του Κόζιντσεφ)
Αϊζενστάιν
Από Μποτίλια επίσης
Για Αιζενστάιν, Ντοβζένκο, Πουντόβκιν, την τρόικα του κλασικού σοβιετικού κινηματογράφου, βλέπε ακόμα και στα Μεγάλα Αφιερώματα της Μποτίλιας:
Ντοβζένκο και Πουντόβκιν (από τη Νέα Βαβυλώνα του Κόζιντσεφ)
- Η ΝΕΑ ΒΑΒΥΛΩΝΑ: Ένα κινηματογραφικό αριστούργημα του 1929, για την πρώτη εργατική έφοδο στους ουρανούς και την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης – «Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου» –Αφιέρωμα στην Κομμούνα, Α'
- Κόζιντσεφ (5)
Αϊζενστάιν
- STATCHKA: «Η πρώτη επαναστατική ταινία του σοβιετικού κινηματογράφου»
- ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ: Η Επανάσταση του 1905, στο κατάστρωμα ενός πολεμικού πλοίου, ταξιδεύει μέχρι τις μέρες μας, σε μία από τις 10 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών
- Αϊζενστάιν (5)
*
Παρουσίαση - περιλήψεις ταινιών
Παρουσίαση - περιλήψεις ταινιών
Στο δεύτερο μέρος της τριλογίας, Η Επιστροφή του Μαξίμ, έχει και πάλι διπλή έννοια: ο Μαξίμ ξανάρχεται με μια δεύτερη σειρά κινηματογραφικών περιπετειών όπως στα σίριαλ και ταυτόχρονα επιστρέφει για να αγκιστρωθεί από την ιστορία που προχωρά μεν ερήμην των προσωπικών βουλήσεων αλλά καρκινοβατεί αν κάποιοι τολμηροί δεν της δώσουν την αναγκαία για τη διατήρηση σταθερής επιτάχυνσης ώθηση.
Όπως και το πρώτο μέρος, το δεύτερο είναι και αυτό προεπαναστατικό.
Μόνο που εδώ ο Μαξίμ, έχει αποκτήσει την κομματική του ταυτότητα και έχει πάρει το ψευδώνυμο που χαρακτηρίζει το δια της μύησης ξαναγέννημα στον καινούργιο κόσμο. Είναι ήδη πιονέρος της ιστορίας, και σαν τέτοιος θα έρθει στο τρίτο και τελευταίο μέρος.
2. Ο Μαξίμ στην Εξουσία (Vyborgskaya Storona). Δράμα, 1939. Ασπρόμαυρο. Σκηνοθεσία: Γκριγκόρι Κόζιντσεφ. Σενάριο: Λεονίντ Τράουμπεργκ, Γκριγκόρι Κόζιντσεφ. Με τους: Μπορίς Τσιρκόφ, Βαλεντίνα Κιμπάρντινα, Μιχαήλ Ζαροφ.
Ο Μαξίμ στην εξουσία είναι η λογική κατάληξη μιας εκρηκτικής νιότης και μιας θυελλώδους επιστροφής. Αλλά η εξουσία που ασκεί ο Μαξίμ σαν διευθυντής τράπεζας είναι κι αυτή εκρηκτική και θυελλώδης, δηλαδή, ατόφια λαϊκή. Δεν γνωρίζει τους νόμους της οικονομίας, γνωρίζει όμως τη λογική της και αυτό είναι υπεραρκετό για μια γνήσια λαϊκή εξουσία.
Η τριλογία τελειώνει όμορφα και καλά, το 1918 με τον λαϊκό ήρωα Μαξίμ στη (λαϊκή) εξουσία. Και βέβαια δεν ξέρουμε τι απέγινε ο ίδιος ή οι απόγονοί του μερικά χρόνια αργότερα. Ο επίλογος είναι μεν αναπόσπαστη ουρά στα λαϊκά μυθιστορήματα συνεχειών, αλλά οι σκηνοθέτες περιορίζονται σε ένα ανοιχτό προς το μέλλον (και τη δράση) πλάνο που μπορεί να λειτουργήσει σαν ερωτηματικό. Οι σκηνοθέτες αποφεύγουν θαυμαστά τις παγίδες της απλοϊκότητας του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, παρόλο που παραμένουν μανιχαϊστές και δεν ξεφεύγουν φανερά από τις νόρμες.
Η τριλογία τελειώνει όμορφα και καλά, το 1918 με τον λαϊκό ήρωα Μαξίμ στη (λαϊκή) εξουσία. Και βέβαια δεν ξέρουμε τι απέγινε ο ίδιος ή οι απόγονοί του μερικά χρόνια αργότερα. Ο επίλογος είναι μεν αναπόσπαστη ουρά στα λαϊκά μυθιστορήματα συνεχειών, αλλά οι σκηνοθέτες περιορίζονται σε ένα ανοιχτό προς το μέλλον (και τη δράση) πλάνο που μπορεί να λειτουργήσει σαν ερωτηματικό. Οι σκηνοθέτες αποφεύγουν θαυμαστά τις παγίδες της απλοϊκότητας του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, παρόλο που παραμένουν μανιχαϊστές και δεν ξεφεύγουν φανερά από τις νόρμες.
Ο εξπρεσιονισμός, ολοφάνερος στις εσωτερικές σκηνές, διαχέεται μέσα στον ρεαλισμό και του δίνει μια διάσταση σαφέστατα ποιητική. Έπειτα, τα επιλεγμένα από τον Σοστακόβιτς τραγούδια λειτουργούν σαν υποσημείωση, ενώ η πριν και μετά απ’ αυτά δράση «προσγειώνεται» και «απογειώνεται» όπως περίπου στο μιούζικαλ, κι αυτό διαβρώνει διακριτικά την ορθόδοξη ρεαλιστική αφήγηση.
Η ιστορία λαμβάνει χώρα στις αρχές του 20ού αιώνα στη Ρωσία, καθώς οι εντάσεις μεταξύ του κράτους και των επαναστατών. Ο χαρακτήρας της μάνας γίνεται το ανυποψίαστο εργαλείο για τη σύλληψη του επαναστάτη γιού της κι με αυτό τον τρόπο γίνεται μέλος του εργατικούς κινήματος, έχοντας ως στόχο την απόδραση του.
«Ενώ ο Pudovkin συνέχιζε την εργασία του για τον Παβλώφ, ο καλύτερος σεναριογράφος του ετοίμαζε την πρώτη τους συνεργασία, πριν ακόμα ο Pudovkin να ξέρει ότι θα σκηνοθετούσε τη «Μάνα». Ο Nathan Zarkhi προσπάθησε πρώτος αυτός να προσαρμόσει το μυθιστόρημα του Maxim Gorky, αλλά δεν έμεινε ικανοποιημένος διότι του φάνηκε υπερβολικά αισθηματολογική η προσέγγιση. Επιπλέον ο πρώτος σκηνοθέτης που ανέλαβε την ταινία ο Ζελιαμπούσκι, δεν κατάφερε να βρει την κατάλληλη ηθοποιό για τον επώνυμο ρόλο. Στα διαλείμματα του γυρίσματος της ταινίας για τον Παβλώφ, ο Pudovkin δέχτηκε την πρόταση μ’ ενθουσιασμό κι άρχισε να δουλεύει με τον Zarkhi πριν τελειώσει την επιστημονική του ταινία. Ξανάπιασαν το αρχικό σενάριο με την ελπίδα ότι θα είχαν καλύτερη τύχη στη διανομή των ρόλων και επεξεργάστηκαν το απλό θέμα της υποταγμένης φτωχής μάνας (Pelageya) που αποκτά πολιτική συνείδηση μέσα από την επαναστατική δραστηριότητα του γιού της (Pavel).
Ο Pudovkin μάλιστα ενθάρρυνε τον Zarkhi να μεταχειριστεί το μυθιστόρημα του Γκόρκι πιο ελεύθερα απ’ όσο το είχε κάνει πριν, διασκευάζοντας το μάλλον παρά προσαρμόζοντας το. Λαβαίνοντας υπόψη του τα επαναστατικά γεγονότα του 1905 και 1906, ιδιαίτερα στην πόλη Τβέρ, ο Zarkhi δημιούργησε από το χαλαρό μυθιστόρημα του Gorky ένα συμπυκνωμένο και απλοποιημένο σενάριο που έχει σχεδόν κλασική μορφή.
Ο χαρακτήρας του πατέρα, λόγου χάρη, που φωτίζει την ταινία τόσο από δραματική όσο και από κοινωνική άποψη, δεν υπάρχει στο μυθιστόρημα. Η διασκευή της σκηνής της δίκης είχε σαν μοντέλο τη δίκη της «Ανάστασης» του Tolstoy. O Zarkhi έδωσε στον Pudovkin το τέλειο υλικό και τη φόρμα που χρειαζόταν όχι μονάχα για να εκφράσει όλα όσα είχε μάθει από τον Κουλέσωφ, αλλά και για να δώσει σε μας μια αναμφισβήτητη απόδειξη του Pudovkin ως καλλιτέχνη-φιλμουργού.
Σ’ όλο το μήκος της «Μάνας», με τη σπάνια ενότητα σκηνικού στυλ που τη χαρακτηρίζει, η εικόνα φαίνεται να έχει γυμνωθεί μ’ επιστημονικό τρόπο από κάθε στοιχείο περίσπασης, επιβάλλοντας στο θεατή τη μικρή, φαινομενικά αθέλητη χειρονομία ή ένα παίξιμο ματιού. Σε σύγκριση με τις γυμνές αυτές εικόνες, οι πολλαπλές πηγές έμπνευσης τους φαίνονται βαρυφορτωμένες ή στολισμένες: η «Σφραγίδα» του Βελάσκεθ που έγινε η αιτία για την επίτευξη της περίφημης γωνίας λήψης του μνημειακού αστυνομικού, το προαύλιο φυλακής του Βαν Γκογκ που ενέπνευσε τη σκηνή της φυλακής της ταινίας, ο ακριβής ρεαλισμός του Ντεγκά, η ισχνή γαλάζια περίοδος του Πικάσο, όλα συνέβαλαν στη σκηνική παρουσίαση της «Μάνας». Επίσης οι τρείς δικαστές του Ρουώ βοήθησαν τον Pudovkin στη διαγραφή του χαρακτήρα των δικών του δικαστών.
Η διαδικασία του μοντάζ δεν είναι το μόνο στοιχείο που κάνει τη «Μάνα» μεγάλη ταινία, αλλά μαθαίνει κανείς πολύ περισσότερα για την αξία που ο Pudovkin απέδιδε στη διαδικασία αυτή από τούτη την ταινία παρά από τις μάζες του «Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης» (1927), ή από την τεχνική επιδεξιότητα του «Θύελλα πάνω από την Ασία» (1928).
Η έμπειρη απόδοση της ανθρώπινης κίνησης στη «Μάνα» επηρέασε πολύ περισσότερο τη γενική κινηματογραφική τεχνική από τις περισσότερο αφηρημένες θεωρητικές τις προτάσεις.
Το πιο σαφές παράδειγμα σε όλο το έργο του Pudovkin για το συνταίριασμα λογικά άσχετων σκηνών που αποσκοπούν στη δημιουργία μιας πλαστικής σύνθεσης εξακολουθεί να είναι το επεισόδιο της φυλακής όταν ο Πάβελ παίρνει τα χαρούμενα νέα: Η φωτογράφηση ενός προσώπου που φωτίζεται από χαρά θα ήταν κενή και χωρίς αποτελεσματικότητα.
Δείχνω λοιπόν το νευρικό παίξιμο των χεριών και ένα κοντινό πλάνο του κάτω μέρους του προσώπου, τις άκρες των χειλιών του που χαμογελούν. Τα πλάνα αυτά τα συνταίριασα με άλλα, ποικίλα σε περιεχόμενο: ένα ρυάκι που φουσκώνει από τα καινούργια νερά μιας πηγής, το παίξιμο μιας ηλιαχτίδας που διαθλάται πάνω στο νερό, τα πουλιά που δροσίζονται στη λιμνούλα του χωριού και τέλος, ένα παιδί που γελάει.
Αν και σε άμεση θεωρητική αντίθεση με το μοντάζ-σοκ του Αϊζενστάιν, ο Pudovkin χρησιμοποίησε μια συνδετική μέθοδο που πήγαινε πολύ πιο πέρα από τη δομική πέτρα στη πέτρα μέθοδο του Κουλέσωφ.
Στο έξοχο αποτέλεσμα συμβάλει καθοριστικά και η φωτογραφία των ηθοποιών, που προσφέρει μια ιδιαίτερα συγκινησιακή αποτελεσματικότητα. Όταν το κοινό του εξωτερικού είδε τη «Μάνα» ένα χρόνο μετά το Ποτέμκιν, έμεινε κατάπληκτο από το γεγονός ότι δύο τόσο δυνατά έργα, τόσο διαφορετικά σε στυλ να προέρχονται από μια χώρα που μέχρι τότε δεν είχε καμιά ταινία με ιδιαίτερο εθνικό χαρακτήρα.
Τώρα ήταν αναμφισβήτητο ότι οι δύο αυτές ταινίες ήταν ρωσικές, αλλά το βασικότερο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα ήταν επίσης πως και οι δύο ήταν σοβιετικές.»
Jay Leyda: Μια ιστορία του Ρωσικού και Σοβιετικού φίλμ.
Η φτώχεια βασιλεύει παντού. Ένα τρένο που μεταφέρει φαντάρους στα μετόπισθεν εκτροχιάζεται. Ανάμεσα στους επιζώντες, ο Τιμόχ, πηγαίνει στο Κίεβο για να γίνει μηχανικός.
Στην πόλη επικρατεί μεγάλος αναβρασμός. Οι Εθνικιστές διαδηλώνουν, οι Μπολσεβίκοι οργανώνονται, στο εργοστάσιο Αρσενάλ (οπλοστάσιο) τα πάντα είναι έτοιμα για την εξέγερση. Η επική διάσταση της ταινίας αγγίζει τα όρια του μύθου.
Μια από τις σημαντικότερες ταινίες του βωβού σοβιετικού κινηματογράφου, που τη διαπερνά μια συγκλονιστική επική πνοή, αλλά κι ένας ακραίος αβανγκαρντισμός: η τέχνη του μοντάζ στο απόγειο της, σ' ένα έργο τόσο ελεύθερο από χωρο-χρονικούς περιορισμούς, που μόλις και μετά βίας ο θεατής συλλαμβάνει τους λογικούς συνειρμούς του σκηνοθέτη.
Ο πυρήνας του σεναρίου εμπνέεται από την ένοπλη εξέγερση του Οπλοστασίου του Κίεβου το 1918 (που είχε τραγική κατάληξη), ο Ντοβζένκο όμως αρχίζει την ταινία μ' ένα θαυμάσιο πρόλογο που δείχνει τις επιπτώσεις του πολέμου του 1914 στην επαρχία της Ουκρανίας.
Η φτώχεια βασιλεύει παντού, τα χωράφια παράγουν αδύναμα σιτηρά, οι άνθρωποι και τα ζώα πεινούν, στα χαρακώματα οι στρατιώτες εξεγείρονται κι εγκαταλείπουν τις θέσεις τους.
Ένα τραίνο που μεταφέρει φαντάρους στα μετόπισθεν εκτροχιάζεται.
Ανάμεσα στους επιζώντες είναι ο Τιμόχ, ένας χωρικός που πηγαίνει στο Κίεβο για να γίνει μηχανικός. Στην πόλη επικρατεί μεγάλος αναβρασμός. Οι Εθνικιστές διαδηλώνουν, οι Μπολσεβίκοι οργανώνονται, στο εργοστάσιο Αρσενάλ (οπλοστάσιο) τα πάντα είναι έτοιμα για την εξέγερση. Οι δυνάμεις της αντίδρασης είναι ωστόσο πιο δυνατές, η εργατική εξέγερση πνίγεται στον αίμα και ο ήρωας τουφεκίζεται.
Να όμως που ο Ντοβζένκο δεν τον αφήνει να πεθάνει: Ο Τιμόχ αφού δέχεται τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος, δείχνει τα στήθη του στους στρατιώτες και τους πλησιάζει φωνάζοντας, καθώς οι σφαίρες περνούν μέσα απ' το κορμί του χωρίς να τον αγγίζουν.
Η επική διάσταση της γραφής αγγίζει τα όρια του μύθου: ο «θάνατος» του Τιμόχ μας θυμίζει το θρυλικό τέλος ενός άλλου μυθικού ήρωα της Ουκρανίας, του Ολέσκα Ντοβμπούχ (1719-1745) που ξεσήκωσε τους χωρικούς των Καρπαθίων κι όταν τον έστησαν στο απόσπασμα οι σφαίρες πηδούσαν πάνω απ' το κορμί του!
Ο Ντοβζένκο λέει ότι «το Αρσενάλ δεν είναι μια ιστορία, αλλά ένα ποίημα» κι έχει απόλυτα δίκιο. Ο σκηνοθέτης αρνείται τη χρονική σειρά ενός πολιτικού ντοκουμέντου κι απελευθερώνει τη δράση από τις κατηγορίες του χώρου και του χρόνου: η εικόνα γίνεται λυρική μεταφορά, οι μεσότιτλοι ποιητικό ρήμα, η ροή των εικόνων μουσική (με αποκορύφωμα τη σκηνή του εκτροχιασμού, που παραλληλίζεται μ' ένα ακορντεόν).
Οι μεσότιτλοι παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη δομή της ταινίας, σε μια εποχή που οι περισσότεροι σκηνοθέτες του βωβού θέλουν ν' απαλλαγούν από αυτούς.
Το Αρσενάλ ήταν ένα από τα τελευταία μεγάλα αριστουργήματα του σοβιετικού κινηματογράφου, που η λυρική κι επική έπαρση του ξεπερνά σ' αρκετά σημεία την ξακουστή Γη του ίδιου σκηνοθέτη. Δυστυχώς όμως δεν έγινε εξίσου γνωστό στην Ευρώπη ενώ πρόκειται ίσως για την πιο όμορφη ταινία του Ντοβζένκο.
Στα 1912, η απεργία των εργατών ενός εργοστασίου, οδηγείται σε αιματοκύλισμα από τις νόμιμες αρχές. Η πρώτη ταινία του μεγάλου Αϊζενστάιν, που αντανακλούσε όχι μόνο τα επαναστατικά ιδεώδη, αλλά και τις θεωρίες του περί μοντάζ.
Η ταινία, που έχει ως θέμα τη βίαιη κατάπνιξη μιας απεργίας από τις τσαρικές αρχές, ξεκινά με τους καπνούς του εργοστασίου και τη λειτουργία των μηχανών: στοιχεία που εναρμονίζονται με τη δράση των εργατών, αφού δείχνονται σαν να αποτελούν φυσική προέκταση της εργατικής δύναμης.
«Τα πάντα στην Απεργία μοιάζουν να υπηρετούν μια εντελώς στοιχειώδη και χωρίς αποχρώσεις ιδέα: ο εχθρός του εργάτη είναι ο βιομήχανος και ο στρατός το εκτελεστικό όργανο της δική του εξουσίας.
Ίσως η τρομακτική συγκινησιακή δύναμη που αποδεσμεύεται από την Απεργία να οφείλεται στην ατελή εφαρμογή του «ιδεολογικού μοντάζ» και, συνεπώς, στον υπερτονισμό του δεύτερου, του συγκινησιακού σταδίου στο προτσές της «ιδεολογικοποίησης» της εικόνας.
Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζενστάιν χαρακτηρίζει τούτη την ταινία του «κινοθεατρικό έργο» και τη διαιρεί σε έξι σαφώς διακρινόμενα μέρη (πράξεις):
1) Όλα στο εργοστάσιο είναι ήσυχα.
2) Η απεργία κηρύσσεται.
3) Το εργοστάσιο δε δουλεύει.
4) Η προβοκάτσια
5) και 6) Οι απεργοί συντρίβονται.
Η δράση προωθείται προς τη λύση με απότομα άλματα όπως και στο θέατρο, αλλά οι «σκηνές» δεν έχουν καμιά σχέση ούτε με τη σταδιακή επεξεργασία του θέματος ούτε, φυσικά, με το λόγο (αφού η ταινία είναι βουβή, ενώ η μουσική επένδυση με αποσπάσματα από την 5 και την 6η συμφωνία του Προκόφιεφ είναι μεταγενέστερη). Απλώς, η θεατρική δομή τον βοηθάει να εφαρμόζει πιο άνετα την «αισθητική της γροθιάς» του Πρόλετκουλτ ― μια αισθητική που «τρομοκράτησε» ακόμα και τον Λένιν με την άγρια δύναμή της, αλλά που σήμερα ξαναμπαίνει ως πρόβλημα για έρευνα. Η απεργία παραείναι επίκαιρη, ακόμα και αισθητικά.
Η ταινία, που έχει ως θέμα τη βίαιη κατάπνιξη μιας απεργίας από τις τσαρικές αρχές, ξεκινά με τους καπνούς του εργοστασίου και τη λειτουργία των μηχανών: στοιχεία που εναρμονίζονται με τη δράση των εργατών, αφού δείχνονται σαν να αποτελούν φυσική προέκταση της εργατικής δύναμης.
«Τα πάντα στην Απεργία μοιάζουν να υπηρετούν μια εντελώς στοιχειώδη και χωρίς αποχρώσεις ιδέα: ο εχθρός του εργάτη είναι ο βιομήχανος και ο στρατός το εκτελεστικό όργανο της δική του εξουσίας.
Ίσως η τρομακτική συγκινησιακή δύναμη που αποδεσμεύεται από την Απεργία να οφείλεται στην ατελή εφαρμογή του «ιδεολογικού μοντάζ» και, συνεπώς, στον υπερτονισμό του δεύτερου, του συγκινησιακού σταδίου στο προτσές της «ιδεολογικοποίησης» της εικόνας.
Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζενστάιν χαρακτηρίζει τούτη την ταινία του «κινοθεατρικό έργο» και τη διαιρεί σε έξι σαφώς διακρινόμενα μέρη (πράξεις):
1) Όλα στο εργοστάσιο είναι ήσυχα.
2) Η απεργία κηρύσσεται.
3) Το εργοστάσιο δε δουλεύει.
4) Η προβοκάτσια
5) και 6) Οι απεργοί συντρίβονται.
Η δράση προωθείται προς τη λύση με απότομα άλματα όπως και στο θέατρο, αλλά οι «σκηνές» δεν έχουν καμιά σχέση ούτε με τη σταδιακή επεξεργασία του θέματος ούτε, φυσικά, με το λόγο (αφού η ταινία είναι βουβή, ενώ η μουσική επένδυση με αποσπάσματα από την 5 και την 6η συμφωνία του Προκόφιεφ είναι μεταγενέστερη). Απλώς, η θεατρική δομή τον βοηθάει να εφαρμόζει πιο άνετα την «αισθητική της γροθιάς» του Πρόλετκουλτ ― μια αισθητική που «τρομοκράτησε» ακόμα και τον Λένιν με την άγρια δύναμή της, αλλά που σήμερα ξαναμπαίνει ως πρόβλημα για έρευνα. Η απεργία παραείναι επίκαιρη, ακόμα και αισθητικά.
Βασίλης Ραφαηλίδης «Το Βήμα», 8-4-1975
Ένας φτωχός χωρικός καταφτάνει στην Αγία Πετρούπολη αναζητώντας δουλειά. Άθελα του συμβάλει στην σύλληψη ενός συγχωριανού του και στην συνέχεια συλλαμβάνεται κι ο ίδιος και στέλνεται να πολεμήσει στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τρία χρόνια αργότερα, η απόλυτη εκδίκηση ονομάζεται επανάσταση.
Γυρισμένο την ίδια χρονιά με τον Οχτώβρη του Αϊζενστάιν, Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης του Βσέβολοντ Πουντόβκιν, που προβάλλεται αυτή την εβδομάδα με καθυστέρηση σαράντα επτά (!) ετών, στηρίζεται στα ίδια ακριβώς ιστορικά γεγονότα για να δώσει, ωστόσο, σ’ αυτά μια ερμηνεία περισσότερο προσωπική και «εσωτερική».
Η Oχτωβριανή Eπανάσταση, για το «δεύτερο μεταξύ ίσων» δημιουργό του κλασικού ρωσικού κινηματογράφου, δεν είναι απλά και μόνο ένα ιστορικό γεγονός στο οποίο παίρνουν μέρος η απρόσωπη μάζα και οι ηγέτες της, αλλά το αθροιστικό αποτέλεσμα πράξεων συγκεκριμένων ατόμων. Βέβαια, ούτε ο Αϊζενστάιν θα απέρριπτε μια τέτοια θέση, παρ’ όλο που φαίνεται κάπως μηχανιστική και στερημένη από μια συνεπέστερη εφαρμογή της
διαλεκτικής.
Ωστόσο, η προσφυγή στη δραματουργική επικουρία ενός «ήρωα» που τοποθετεί στο κέντρο των τεκταινομένων και που, κατά κάποιον τρόπο, κάνει τη δράση να εκτυλίσσεται παράλληλα και ταυτόχρονα με τη δική του εξέλιξη ως χαρακτήρα, δίνει στα γεγονότα την πραγματική ιστορική τους διάσταση. Ταυτόχρονα, όμως, η ομοκεντρική δομή της ταινίας παραπέμπει στην τυπική δομή του ιστορικού μυθιστορήματος, όπου το ιστορικό γεγονός δίνεται ως ανάκλαση του ατομικού περιστατικού και το ατομικό περιστατικό ως αλληγορία του ιστορικού.
Αν ο Πουντόβκιν, με την υιοθέτηση του ήρωα απομακρύνεται φανερά από το έπος δεν καταφεύγει, εντούτοις, στο συχνά γοητευτικό νεφέλωμα του λυρισμού. Και είναι λάθος να αντιμετωπίζεται ως ο κατ’ εξοχήν λυρικός σε αντιδιαστολή με τον κατ’ εξοχήν επικό Αϊζενστάιν. Διότι στον Πουντόβκιν το κάθε πλάνο είναι προεκλεγμένο με σχολαστική φροντίδα και ενταγμένο στη γραμμή που επιβάλλει ένα ντεκουπάζ «ατσαλένιο» τόσο, όσο κι αυτό του Αϊζενστάιν.
Παραφράζοντας τη γνωστή θέση του Βαλερί (τα ποιήματα δε φτιάχνονται από συναισθήματα αλλά από λέξεις), ο Πουντόβκιν λέει πως το φιλμ δε φτιάχνεται από συναισθήματα αλλά από πλάνα. Και εφαρμόζει απόλυτα αυτό το δόγμα, αποκλείοντας εντελώς τον αυτοσχεδιασμό και τον αυθορμητισμό.
Αυτό, όπως και ο Αϊζενστάιν, το πετυχαίνει με το μοντάζ. Άλλωστε, ο χαρακτηρισμός του μοντάζ ως «κινηματογραφικού ιδιάζοντος», δηλαδή ως του κατ’ εξοχήν κινηματογραφικού εκφραστικού μέσου, οφείλεται στον Πουντόβκιν.
[...]
Η μουσική με εικόνες που ονειρευόταν η Ντιλάκ, στον Πουντόβκιν γίνεται πραγματικότητα
Τα παραπάνω ισχύουν όχι μόνο για την ταινία που μας ενδιαφέρει εδώ, αλλά και για τα τρία μέρη της «τριλογίας της συνειδητοποίησης»: Η μάνα (1926), Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης (1927), Θύελλα στην Ασία (1928). Το μόνο που διαφέρει σ’ αυτές τις ταινίες είναι ο μύθος, ενώ το πρόβλημα (η κοινωνική και πολιτική συνειδητοποίηση) και το στιλ (φόρμα συμφωνίας) παραμένουν τα ίδια.
Στο Τέλος της Αγίας Πετρούπολης αυτός που συνειδητοποιεί το ιστορικό γίγνεσθαι είναι ένας πρώην χωρικός και τώρα εργάτης που έρχεται στην Αγία Πετρούπολη λίγο πριν από τον πόλεμο.
Ο Πουντόβκιν τον παρακολουθεί στο αρχικό του σάστισμα και την προδοσία, στις ταλαντεύσεις κατά το μεταβατικό στάδιο και στην τελική του στράτευση, μέχρι την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων, που είναι το σύμβολο μιας ριζικής αλλαγής στο χαρακτήρα του ήρωα και στην ιστορία του τόπου του.
Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί η συνειδητοποίηση, ο Πουντόβκιν εγκαταλείπει τον ήρωα και στην τελευταία σεκάνς στρέφει την προσοχή του στη γυναίκα που δεν είναι παρά H μάνα του πρώτου μέρους της τριλογίας.
[...]
Βασίλης Ραφαηλίδης
Γυρισμένο την ίδια χρονιά με τον Οχτώβρη του Αϊζενστάιν, Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης του Βσέβολοντ Πουντόβκιν, που προβάλλεται αυτή την εβδομάδα με καθυστέρηση σαράντα επτά (!) ετών, στηρίζεται στα ίδια ακριβώς ιστορικά γεγονότα για να δώσει, ωστόσο, σ’ αυτά μια ερμηνεία περισσότερο προσωπική και «εσωτερική».
Η Oχτωβριανή Eπανάσταση, για το «δεύτερο μεταξύ ίσων» δημιουργό του κλασικού ρωσικού κινηματογράφου, δεν είναι απλά και μόνο ένα ιστορικό γεγονός στο οποίο παίρνουν μέρος η απρόσωπη μάζα και οι ηγέτες της, αλλά το αθροιστικό αποτέλεσμα πράξεων συγκεκριμένων ατόμων. Βέβαια, ούτε ο Αϊζενστάιν θα απέρριπτε μια τέτοια θέση, παρ’ όλο που φαίνεται κάπως μηχανιστική και στερημένη από μια συνεπέστερη εφαρμογή της
διαλεκτικής.
Ωστόσο, η προσφυγή στη δραματουργική επικουρία ενός «ήρωα» που τοποθετεί στο κέντρο των τεκταινομένων και που, κατά κάποιον τρόπο, κάνει τη δράση να εκτυλίσσεται παράλληλα και ταυτόχρονα με τη δική του εξέλιξη ως χαρακτήρα, δίνει στα γεγονότα την πραγματική ιστορική τους διάσταση. Ταυτόχρονα, όμως, η ομοκεντρική δομή της ταινίας παραπέμπει στην τυπική δομή του ιστορικού μυθιστορήματος, όπου το ιστορικό γεγονός δίνεται ως ανάκλαση του ατομικού περιστατικού και το ατομικό περιστατικό ως αλληγορία του ιστορικού.
Αν ο Πουντόβκιν, με την υιοθέτηση του ήρωα απομακρύνεται φανερά από το έπος δεν καταφεύγει, εντούτοις, στο συχνά γοητευτικό νεφέλωμα του λυρισμού. Και είναι λάθος να αντιμετωπίζεται ως ο κατ’ εξοχήν λυρικός σε αντιδιαστολή με τον κατ’ εξοχήν επικό Αϊζενστάιν. Διότι στον Πουντόβκιν το κάθε πλάνο είναι προεκλεγμένο με σχολαστική φροντίδα και ενταγμένο στη γραμμή που επιβάλλει ένα ντεκουπάζ «ατσαλένιο» τόσο, όσο κι αυτό του Αϊζενστάιν.
Παραφράζοντας τη γνωστή θέση του Βαλερί (τα ποιήματα δε φτιάχνονται από συναισθήματα αλλά από λέξεις), ο Πουντόβκιν λέει πως το φιλμ δε φτιάχνεται από συναισθήματα αλλά από πλάνα. Και εφαρμόζει απόλυτα αυτό το δόγμα, αποκλείοντας εντελώς τον αυτοσχεδιασμό και τον αυθορμητισμό.
Αυτό, όπως και ο Αϊζενστάιν, το πετυχαίνει με το μοντάζ. Άλλωστε, ο χαρακτηρισμός του μοντάζ ως «κινηματογραφικού ιδιάζοντος», δηλαδή ως του κατ’ εξοχήν κινηματογραφικού εκφραστικού μέσου, οφείλεται στον Πουντόβκιν.
[...]
Η μουσική με εικόνες που ονειρευόταν η Ντιλάκ, στον Πουντόβκιν γίνεται πραγματικότητα
Τα παραπάνω ισχύουν όχι μόνο για την ταινία που μας ενδιαφέρει εδώ, αλλά και για τα τρία μέρη της «τριλογίας της συνειδητοποίησης»: Η μάνα (1926), Το τέλος της Αγίας Πετρούπολης (1927), Θύελλα στην Ασία (1928). Το μόνο που διαφέρει σ’ αυτές τις ταινίες είναι ο μύθος, ενώ το πρόβλημα (η κοινωνική και πολιτική συνειδητοποίηση) και το στιλ (φόρμα συμφωνίας) παραμένουν τα ίδια.
Στο Τέλος της Αγίας Πετρούπολης αυτός που συνειδητοποιεί το ιστορικό γίγνεσθαι είναι ένας πρώην χωρικός και τώρα εργάτης που έρχεται στην Αγία Πετρούπολη λίγο πριν από τον πόλεμο.
Ο Πουντόβκιν τον παρακολουθεί στο αρχικό του σάστισμα και την προδοσία, στις ταλαντεύσεις κατά το μεταβατικό στάδιο και στην τελική του στράτευση, μέχρι την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων, που είναι το σύμβολο μιας ριζικής αλλαγής στο χαρακτήρα του ήρωα και στην ιστορία του τόπου του.
Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί η συνειδητοποίηση, ο Πουντόβκιν εγκαταλείπει τον ήρωα και στην τελευταία σεκάνς στρέφει την προσοχή του στη γυναίκα που δεν είναι παρά H μάνα του πρώτου μέρους της τριλογίας.
[...]
«Το Βήμα», 24-9-1974
Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ.159-160)
Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ.159-160)
Ένας νέος της Κομσομόλ, φτάνει στην Κιργιζία, αμέσως μετά τη νίκη της επανάστασης, για να αναλάβει ως δάσκαλος. Θέλει να διδάξει τις καινούριες ιδέες. Θα έρθει όμως αντιμέτωπος με αυτούς που ακόμη παραμένουν προσκολλημένοι στο παλιό. Μόνο ένα ορφανό παιδί, θα μαγευτεί από το δάσκαλο και τις γνώσεις του. Το "παλιό" και το "καινούριο" δηλαδή, η σύγκρουση ανάμεσα στην πρόοδο και την αντίδραση.
Ο Μιχάλκοφ - Κοντσαλόφσκι, στην πρώτη του αυτή και μια από τις καλύτερες ταινίες του, παίρνει αναμφισβήτητα το μέρος του "καινούριου". Χωρίς, όμως, να παραγνωρίζει και το "παλιό", όταν αυτό είναι αυθεντικό κι εκπροσωπεί μιαν άλλη το ίδιο σημαντική κουλτούρα.
Η ταινία γυρίστηκε το 1930 και αποτελεί την τελευταία βωβή ταινία του σοβιετικού κινηματογράφου, ενώ συγκαταλέγεται στις 10 μεγαλύτερες όλων των εποχών. Η ταινία διηγείται τις προσπάθειες των κουλάκων μιας κοινότητας στην Ουκρανία να σαμποτάρουν την αγορά ενός τρακτέρ από το κολχόζ, αποφασίζοντας να φτάσουν ακόμη και στο φόνο.
Ο τρίτος της «τρόικας» του κλασικού σοβιετικού κινηματογράφου, ο Ουκρανός Αλεξάντρ Ντοβζένκο (οι άλλοι δύο είναι ο Αϊζενστάιν και ο Πουντόβκιν) δημιούργησε πολλά προβλήματα στους ανεξοικείωτους με τη διαλεκτική μελετητές του κινηματογράφου: τον χαρακτήρισαν σαν τον «κατ’ εξοχήν λυρικό», σαν «πρόδρομο του νεορεαλισμού», σαν «πηγαίο ποιητή» κλπ., κλπ.
Πέρα απ’ αυτή την άσκοπη διαμάχη, το βέβαιο είναι πως ο Ντοβζένκο (1894-1956) υπήρξε κάτι περισσότερο από ποιητής: ένας διαλεκτικός. Τούτος ο μανιακός της επικαιρότητας που ξεκίνησε ως δάσκαλος για να γίνει οικονομολόγος και στη συνέχεια σκιτσογράφος, ζωγράφος και πεζογράφος, θα ήταν πολύ δύσκολο να χαθεί στην ομίχλη της ποιητικής αοριστίας και της ιδεολογικής της ασάφειας.
Όλες οι ταινίες του είναι ένα είδος ντοκιμαντέρ, δουλεμένο ωστόσο με τρόπο κάθε άλλο παρά ντοκιμαντερίστικο: το αρχικό και πάντα διαγνώσιμο γεγονός υφίσταται τέτοια επεξεργασία που τελικά αποβάλλει τη «φυσική» του μορφή για να αποκαλύψει τους φυσικούς και τους κοινωνικούς νόμους που το διέπουν.
Έτσι, η ρήση του Ντοβζένκο «δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε το θέμα τού κοινού ανθρώπου σαν κοινό θέμα» που την οικειοποιήθηκε και ο νεορεαλισμός λανθασμένα, δηλώνει μια απαίτηση για υπέρβαση και λογική επεξεργασία των «άμεσων δεδομένων της εμπειρίας». Εδώ ακριβώς βρίσκεται η αξία του Ντοβζένκο, καθώς και ο πάντα επίκαιρος και αρυτίδωτος μοντερνισμός του: έχεις την εντύπωση πως οι ταινίες του γυρίστηκαν χθες και πως τα προβλήματα που βάζουν είναι πάντα επίκαιρα, όχι μόνο για τους Ρώσους. Αλλά τούτη η διαχρονική παγκοσμιότητα δεν είναι ένας ορισμός τού κλασικού;
Με ποια μέσα συγκεκριμενοποιείται στον Ντοβζένκο η διαλεκτική; Κατ’ αρχάς με την παράθεση πολλών όψεων του ίδιου αντικειμένου (ή ανθρώπου). Ωστόσο, τούτη η φαινομενικά πλατειαστική παράθεση πλάνων δε γίνεται ποτέ φλυαρία. Διότι η καινούργια όψη τού πράγματος δε συμπληρώνει την προηγούμενη προσθετικά αλλά αντιθετικά: δεν είναι μια νέα γωνιά όρασης, αλλά κάτι το ριζικά διαφορετικό. Παράδειγμα: η καταπληκτική σκηνή του θανάτου του παππού στην αρχή του φιλμ αναπτύσσεται με μια σειρά κοντινών πλάνων, με πρόθεση περιγραφική στην αρχή της σκηνής.
Στο τέλος της σκηνής και ύστερα από μια σοφά υπολογισμένη εννοιολογική αντιστροφή ανακαλύπτουμε έκπληκτοι πως ο θάνατος του γέρου είναι ένα εξαίρετα ευχάριστο γεγονός, ακόμη και για τον ίδιο.
Δηλαδή, το γεγονός του θανάτου αποφορτίζεται από το ψυχολογικό και το ηθικό συναισθηματικό του φορτίο και γίνεται εικονογράφηση της σκέψης «ήρθε το πλήρωμα του χρόνου» ― σκέψης βασικής σε μια διαλεκτική προσέγγιση της ιστορίας που χαρακτηρίζει τη στιγμή κατά την οποία τελείται το διαλεκτικό άλμα από την ποσότητα στην ποιότητα. Η ταινία κλείνει με μια ανάλογη αντιστροφή: η κηδεία του σκοτωμένου από έναν κουλάκο πρωτοπόρου κολχόζνικου Βασίλι, χωρίς παπάδες και ψαλτάδες, γίνεται γιορτή και πανηγύρι. Ο θάνατος είναι θλιβερό γεγονός μόνο για τους ψοφοδεείς και τους μόνιμα τρομοκρατημένους.
Με την ίδια διαλεκτική λογική, η φύση δεν είναι ντεκόρ του δράματος, αλλά ένας από τους πρωταγωνιστές του, και οι κουλάκοι δεν είναι οι «κακοί» της ταινίας, αλλά αποτελούν μέρος του εξ ορισμού «αηθικού» ντεκόρ, μια και παίρνουν μέρος στο ιστορικό γίγνεσθαι
όπως και η φύση: με επέμβαση απ’ έξω και με εξαναγκασμό.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, για τον Ντοβζένκο Γη δε σημαίνει μόνο χώμα, αλλά μια αδιάσπαρτη ολότητα από έμψυχα και άψυχα που είναι μεταθετή και μεταλλάξιμη στο διηνεκές.
Άρα H γη δεν είναι ποίημα για το μόχθο του χωριάτη ούτε περιγραφή των δυσκολιών της κολεκτιβοποίησης μόνο (η δράση τοποθετείται στα 1930, χρονιά που γυρίστηκε η ταινία και που ήταν απ’ τις πιο δύσκολες για την κολεκτιβοποίηση) αλλά και μια σοφή εικονοποίηση του ιστορικού γίγνεσθαι, που συντελείται στο πλαίσιο μιας «μη αδιάφορης φύσης».
Η γη χαρακτηρίστηκε ως μία από τις δέκα μεγαλύτερες δημιουργίες από καταβολής κινηματογράφου. Δε νομίζουμε πως θα υπάρξει φίλος του σινεμά που να διαφωνεί μ’ αυτόν το χαρακτηρισμό.
«Το Βήμα», 21-1-1975,
Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ. 30-31)
Βασίλης Ραφαηλίδης
Ο τρίτος της «τρόικας» του κλασικού σοβιετικού κινηματογράφου, ο Ουκρανός Αλεξάντρ Ντοβζένκο (οι άλλοι δύο είναι ο Αϊζενστάιν και ο Πουντόβκιν) δημιούργησε πολλά προβλήματα στους ανεξοικείωτους με τη διαλεκτική μελετητές του κινηματογράφου: τον χαρακτήρισαν σαν τον «κατ’ εξοχήν λυρικό», σαν «πρόδρομο του νεορεαλισμού», σαν «πηγαίο ποιητή» κλπ., κλπ.
Πέρα απ’ αυτή την άσκοπη διαμάχη, το βέβαιο είναι πως ο Ντοβζένκο (1894-1956) υπήρξε κάτι περισσότερο από ποιητής: ένας διαλεκτικός. Τούτος ο μανιακός της επικαιρότητας που ξεκίνησε ως δάσκαλος για να γίνει οικονομολόγος και στη συνέχεια σκιτσογράφος, ζωγράφος και πεζογράφος, θα ήταν πολύ δύσκολο να χαθεί στην ομίχλη της ποιητικής αοριστίας και της ιδεολογικής της ασάφειας.
Όλες οι ταινίες του είναι ένα είδος ντοκιμαντέρ, δουλεμένο ωστόσο με τρόπο κάθε άλλο παρά ντοκιμαντερίστικο: το αρχικό και πάντα διαγνώσιμο γεγονός υφίσταται τέτοια επεξεργασία που τελικά αποβάλλει τη «φυσική» του μορφή για να αποκαλύψει τους φυσικούς και τους κοινωνικούς νόμους που το διέπουν.
Έτσι, η ρήση του Ντοβζένκο «δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε το θέμα τού κοινού ανθρώπου σαν κοινό θέμα» που την οικειοποιήθηκε και ο νεορεαλισμός λανθασμένα, δηλώνει μια απαίτηση για υπέρβαση και λογική επεξεργασία των «άμεσων δεδομένων της εμπειρίας». Εδώ ακριβώς βρίσκεται η αξία του Ντοβζένκο, καθώς και ο πάντα επίκαιρος και αρυτίδωτος μοντερνισμός του: έχεις την εντύπωση πως οι ταινίες του γυρίστηκαν χθες και πως τα προβλήματα που βάζουν είναι πάντα επίκαιρα, όχι μόνο για τους Ρώσους. Αλλά τούτη η διαχρονική παγκοσμιότητα δεν είναι ένας ορισμός τού κλασικού;
Με ποια μέσα συγκεκριμενοποιείται στον Ντοβζένκο η διαλεκτική; Κατ’ αρχάς με την παράθεση πολλών όψεων του ίδιου αντικειμένου (ή ανθρώπου). Ωστόσο, τούτη η φαινομενικά πλατειαστική παράθεση πλάνων δε γίνεται ποτέ φλυαρία. Διότι η καινούργια όψη τού πράγματος δε συμπληρώνει την προηγούμενη προσθετικά αλλά αντιθετικά: δεν είναι μια νέα γωνιά όρασης, αλλά κάτι το ριζικά διαφορετικό. Παράδειγμα: η καταπληκτική σκηνή του θανάτου του παππού στην αρχή του φιλμ αναπτύσσεται με μια σειρά κοντινών πλάνων, με πρόθεση περιγραφική στην αρχή της σκηνής.
Στο τέλος της σκηνής και ύστερα από μια σοφά υπολογισμένη εννοιολογική αντιστροφή ανακαλύπτουμε έκπληκτοι πως ο θάνατος του γέρου είναι ένα εξαίρετα ευχάριστο γεγονός, ακόμη και για τον ίδιο.
Δηλαδή, το γεγονός του θανάτου αποφορτίζεται από το ψυχολογικό και το ηθικό συναισθηματικό του φορτίο και γίνεται εικονογράφηση της σκέψης «ήρθε το πλήρωμα του χρόνου» ― σκέψης βασικής σε μια διαλεκτική προσέγγιση της ιστορίας που χαρακτηρίζει τη στιγμή κατά την οποία τελείται το διαλεκτικό άλμα από την ποσότητα στην ποιότητα. Η ταινία κλείνει με μια ανάλογη αντιστροφή: η κηδεία του σκοτωμένου από έναν κουλάκο πρωτοπόρου κολχόζνικου Βασίλι, χωρίς παπάδες και ψαλτάδες, γίνεται γιορτή και πανηγύρι. Ο θάνατος είναι θλιβερό γεγονός μόνο για τους ψοφοδεείς και τους μόνιμα τρομοκρατημένους.
Με την ίδια διαλεκτική λογική, η φύση δεν είναι ντεκόρ του δράματος, αλλά ένας από τους πρωταγωνιστές του, και οι κουλάκοι δεν είναι οι «κακοί» της ταινίας, αλλά αποτελούν μέρος του εξ ορισμού «αηθικού» ντεκόρ, μια και παίρνουν μέρος στο ιστορικό γίγνεσθαι
όπως και η φύση: με επέμβαση απ’ έξω και με εξαναγκασμό.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, για τον Ντοβζένκο Γη δε σημαίνει μόνο χώμα, αλλά μια αδιάσπαρτη ολότητα από έμψυχα και άψυχα που είναι μεταθετή και μεταλλάξιμη στο διηνεκές.
Άρα H γη δεν είναι ποίημα για το μόχθο του χωριάτη ούτε περιγραφή των δυσκολιών της κολεκτιβοποίησης μόνο (η δράση τοποθετείται στα 1930, χρονιά που γυρίστηκε η ταινία και που ήταν απ’ τις πιο δύσκολες για την κολεκτιβοποίηση) αλλά και μια σοφή εικονοποίηση του ιστορικού γίγνεσθαι, που συντελείται στο πλαίσιο μιας «μη αδιάφορης φύσης».
Η γη χαρακτηρίστηκε ως μία από τις δέκα μεγαλύτερες δημιουργίες από καταβολής κινηματογράφου. Δε νομίζουμε πως θα υπάρξει φίλος του σινεμά που να διαφωνεί μ’ αυτόν το χαρακτηρισμό.
«Το Βήμα», 21-1-1975,
Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ. 30-31)
9. Θύελλα στην Ασία (Potomok Chingis-Khana). Δράμα/Ιστορικό/Πολεμικό, 1928, 182min. Σκηνοθεσία: Βσέβολοντ Πουντόβνικ. Σενάριο: Όσικ Μπρικ, Ι.Νοβοσέντοφ. Με τους: Βαλέρι Ινκίτζινοφ, Ι.Ντεντίντσεφ
-
Ένας βοσκός στη Μογγολία γίνεται αντάρτης, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Όμως ένας στρατηγός τον ανακηρύσσει "απόγονο του Τζένγκις Χαν", προορίζοντάς τον για κυβερνήτη - ανδρείκελο. Εκείνος, όμως, επαναστατεί και προκαλεί «θύελλα» στην Ασία.
[...]
Η Θύελλα στην Ασία ανήκει στην «τριλογία της συνειδητοποίησης» (μαζί με τη Μάνα και το Τέλος της Αγίας Πετρούπολης)...
[...]
Γι’ αυτό ακριβώς και διατηρεί ένα χαρακτήρα ντοκιμαντερίστικο.
Ωστόσο, η αυστηρά προσεγμένη κι εδώ δομή της ταινίας, αποτέλεσμα ενός «σιδερένιου ντεκουπάζ» (ο αυτοσχεδιασμός δεν το αποκλείει) φέρνει στο νου το προσφιλές του δόγμα, πάνω στο οποίο στηρίζεται ολόκληρη η αισθητική του: ένα φιλμ δε γυρίζεται. Χτίζεται με εικόνες.
Το Θύελλα στην Ασία, φιλμ προφητικό όπως σημειώνει ο Σαντούλ, αφού όπως και στην ταινία οι Ιάπωνες, το 1031, ανέβασαν στο «θρόνο» της αυτοκρατορικής Κίνας έναν Αυτοκράτορα φάντασμα, ενώ το 1945 μια πραγματική ασιατική θύελλα σάρωσε τα πάντα εκεί πέρα, είναι η τελευταία μεγάλη δημιουργία του Πουντόβκιν.
Ο μεγάλος μετρ του μοντάζ δεν επέζησε του ήχου, παρ’ όλο που τον υιοθέτησε απ’ τους πρώτους. Οι ταινίες του έχουν μια τέτοια «εικονιστική» δύναμη που ο ήχος θα ’λεγες πως υποβάλλεται με την εικόνα και διά της εικόνας.
[...]
Βασίλης Ραφαηλίδης
[...]
Η Θύελλα στην Ασία ανήκει στην «τριλογία της συνειδητοποίησης» (μαζί με τη Μάνα και το Τέλος της Αγίας Πετρούπολης)...
[...]
Γι’ αυτό ακριβώς και διατηρεί ένα χαρακτήρα ντοκιμαντερίστικο.
Ωστόσο, η αυστηρά προσεγμένη κι εδώ δομή της ταινίας, αποτέλεσμα ενός «σιδερένιου ντεκουπάζ» (ο αυτοσχεδιασμός δεν το αποκλείει) φέρνει στο νου το προσφιλές του δόγμα, πάνω στο οποίο στηρίζεται ολόκληρη η αισθητική του: ένα φιλμ δε γυρίζεται. Χτίζεται με εικόνες.
Το Θύελλα στην Ασία, φιλμ προφητικό όπως σημειώνει ο Σαντούλ, αφού όπως και στην ταινία οι Ιάπωνες, το 1031, ανέβασαν στο «θρόνο» της αυτοκρατορικής Κίνας έναν Αυτοκράτορα φάντασμα, ενώ το 1945 μια πραγματική ασιατική θύελλα σάρωσε τα πάντα εκεί πέρα, είναι η τελευταία μεγάλη δημιουργία του Πουντόβκιν.
Ο μεγάλος μετρ του μοντάζ δεν επέζησε του ήχου, παρ’ όλο που τον υιοθέτησε απ’ τους πρώτους. Οι ταινίες του έχουν μια τέτοια «εικονιστική» δύναμη που ο ήχος θα ’λεγες πως υποβάλλεται με την εικόνα και διά της εικόνας.
[...]
«Το Βήμα», 24-2-1976
Βασίλης Ραφαηλίδης: Λεξικό Ταινιών, τόμος Β’, Αιγόκερως, 2003 (σελ. 160-161)
Βιογραφική ταινία για την κληρονομιά του Λένιν στη μνήμη του λαού, που γυρίστηκε στα μουσεία, σπίτια και γνωστά μέρη όπου έζησε ο Λένιν και στην οποία χρησιμοποιήθηκαν ιστορικά ντοκιμαντέρ και φωτογραφικό υλικό από το Κεντρικό Κρατικό Αρχείο.
Η ταινία εστιάζεται στην προσφορά του Λένιν στην Επανάσταση του 1917 και στην ίδρυση του Σοβιετικού Κράτους, απεικονίζει τα μέρη που πέρασε τα χρόνια της εξορίας και παρουσιάζει χειρόγραφα του Λένιν και σπάνιες φωτογραφίες των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος και συνεργατών του Λένιν, παρακολουθεί τα γεγονότα της ημέρας της Επανάστασης. Στην ταινία χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες και ντοκουμέντα από το Κεντρικό Αρχείο Ινστιτούτου των Μαρξ και Λένιν.
«Τα τρία τραγούδια για τον Λένιν» είναι το πρώτο οπτικοακουστικό ντοκουμέντο όπου το οπτικό και το ακουστικό μέρος δεν λειτουργούν αυτόνομα, αλλά συμπληρωματικά.
Ο ίδιος ο Βερτόφ λέει: «Αποκλείοντας την αυτόνομη ύπαρξη και της οπτικής και της ηχητικής γραμμής, γεννιέται ένα τρίτο έργο που δεν υπάρχει ούτε μέσα στον ήχο ούτε μέσα στην εικόνα». Υπάρχει αποκλειστικά στη διαρκή αλληλεπίδραση φωτογράμματος και εικόνας.
Τα «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» είναι αυτό ακριβώς το τρίτο έργο -έργο μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου- που πρέπει να αντιμετωπιστεί ως οπτικό και ταυτόχρονο ηχητικό ντοκουμέντο.
Στο «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» όλοι οι ήχοι έχουν γραφτεί ανεξάρτητα από την εικόνα, αλλά μονταρίστηκαν σε σχέση με αυτήν. Μοναδική εξαίρεση ο λόγος της εργάτριας - χτίστριας που μιλάει φάτσα στο φακό και που είναι σπάνιο κομμάτι γνήσιου σινεμά - βεριτέ.
Η ταινία (ηχητική και οπτική μπάντα) δομείται στη βάση τριών λαϊκών τραγουδιών από τις εκατοντάδες που γράφτηκαν από αγνώστους τις πρώτες δυο δεκαετίες του σοβιετικού καθεστώτος για να υμνήσουν, καμιά φορά αφελώς, αλλά πάντα αυθόρμητα και πηγαία, την προσωπικότητα του Λένιν.
Και οι τρεις ενότητες δένονται με το διαχρονικό λάιτ - μοτίφ του πάγκου στο Γκόρκι, όπου συνήθιζε να κάθεται ο Λένιν στη διάρκεια της αρρώστιας του. Το άσχημα του αρχετυπικού μύθου Ζωή - Θάνατος - Ανάσταση είναι ολοκάθαρο στις παραπάνω τρεις σεκάνς.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι συνταρακτική οπτικοακουστική συμφωνία, που και μόνο αυτή αν έφτιαχνε ο ιδιοφυής Τζίγκα Βερτόφ, θα αρκούσε για να του δώσει μια από τις πρώτες θέσεις στην Ιστορία του Κινηματογράφου.
Ο ίδιος ο Βερτόφ λέει: «Αποκλείοντας την αυτόνομη ύπαρξη και της οπτικής και της ηχητικής γραμμής, γεννιέται ένα τρίτο έργο που δεν υπάρχει ούτε μέσα στον ήχο ούτε μέσα στην εικόνα». Υπάρχει αποκλειστικά στη διαρκή αλληλεπίδραση φωτογράμματος και εικόνας.
Τα «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» είναι αυτό ακριβώς το τρίτο έργο -έργο μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου- που πρέπει να αντιμετωπιστεί ως οπτικό και ταυτόχρονο ηχητικό ντοκουμέντο.
Στο «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» όλοι οι ήχοι έχουν γραφτεί ανεξάρτητα από την εικόνα, αλλά μονταρίστηκαν σε σχέση με αυτήν. Μοναδική εξαίρεση ο λόγος της εργάτριας - χτίστριας που μιλάει φάτσα στο φακό και που είναι σπάνιο κομμάτι γνήσιου σινεμά - βεριτέ.
Η ταινία (ηχητική και οπτική μπάντα) δομείται στη βάση τριών λαϊκών τραγουδιών από τις εκατοντάδες που γράφτηκαν από αγνώστους τις πρώτες δυο δεκαετίες του σοβιετικού καθεστώτος για να υμνήσουν, καμιά φορά αφελώς, αλλά πάντα αυθόρμητα και πηγαία, την προσωπικότητα του Λένιν.
Και οι τρεις ενότητες δένονται με το διαχρονικό λάιτ - μοτίφ του πάγκου στο Γκόρκι, όπου συνήθιζε να κάθεται ο Λένιν στη διάρκεια της αρρώστιας του. Το άσχημα του αρχετυπικού μύθου Ζωή - Θάνατος - Ανάσταση είναι ολοκάθαρο στις παραπάνω τρεις σεκάνς.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι συνταρακτική οπτικοακουστική συμφωνία, που και μόνο αυτή αν έφτιαχνε ο ιδιοφυής Τζίγκα Βερτόφ, θα αρκούσε για να του δώσει μια από τις πρώτες θέσεις στην Ιστορία του Κινηματογράφου.
O «Οκτώβρης» του Σ. Αϊζενστάιν (1927) γυρίστηκε αμέσως μετά το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (1925), με αφορμή τα δέκα χρόνια από την Οχτωβριανή Επανάσταση του 1917.
Η ταινία στέκεται σε κρίσιμες καμπές της πορείας προς την Επανάσταση: Την επιστροφή του Λένιν από την εξορία, το άμεσο κάλεσμα για σοσιαλιστική επανάσταση και όχι για στήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης, αλλά και την απάντηση των μπολσεβίκων στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ, που δεν δίστασαν να στηρίξουν τον Κερένσκι απέναντι στον Κορνίλοφ, κάνοντας έτσι ακόμα πιο φανερή, μπροστά στα μάτια της εργατικής τάξης, την ανικανότητα της Προσωρινής Κυβέρνησης, αλλά και για να πρωτοστατήσουν στην ήττα του αντιδραστικού στρατηγού.
Στην ταινία βλέπουμε το σαμποτάζ των μπολσεβίκων εργατών που ξηλώνουν τις σιδηροδρομικές γραμμές για να μη φτάσουν στην Πετρούπολη τα αντιδραστικά στρατεύματα.
Σε πολλά σημεία γίνεται φανερό το μίσος των καλοαναθρεμμένων αστών απέναντι στους μπολσεβίκους.
Σε μια σκηνή της ταινίας ο καταδιωκόμενος μπολσεβίκος πέφτει θύμα της δολοφονικής μανίας των ευυπόληπτων πολιτών που αντιλαμβάνονται την παρουσία του.
Η ταινία στέκεται σε κρίσιμες καμπές της πορείας προς την Επανάσταση: Την επιστροφή του Λένιν από την εξορία, το άμεσο κάλεσμα για σοσιαλιστική επανάσταση και όχι για στήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης, αλλά και την απάντηση των μπολσεβίκων στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ, που δεν δίστασαν να στηρίξουν τον Κερένσκι απέναντι στον Κορνίλοφ, κάνοντας έτσι ακόμα πιο φανερή, μπροστά στα μάτια της εργατικής τάξης, την ανικανότητα της Προσωρινής Κυβέρνησης, αλλά και για να πρωτοστατήσουν στην ήττα του αντιδραστικού στρατηγού.
Στην ταινία βλέπουμε το σαμποτάζ των μπολσεβίκων εργατών που ξηλώνουν τις σιδηροδρομικές γραμμές για να μη φτάσουν στην Πετρούπολη τα αντιδραστικά στρατεύματα.
Σε πολλά σημεία γίνεται φανερό το μίσος των καλοαναθρεμμένων αστών απέναντι στους μπολσεβίκους.
Σε μια σκηνή της ταινίας ο καταδιωκόμενος μπολσεβίκος πέφτει θύμα της δολοφονικής μανίας των ευυπόληπτων πολιτών που αντιλαμβάνονται την παρουσία του.
Η περίοδος της ζωής του Λένιν από 1918 έως 1921: Η κηδεία του Ελιζάροβ, συζύγου της Άννας, της μεγαλύτερης αδελφής του Λένιν, η κηδεία του Σβερντλόβ, ενός από τους ιδρυτές της Σοβιετικής Δημοκρατίας και κοντινού φίλου του Λένιν. Επίσης, το συνέδριο για τη Σχολική Παιδεία, η εντυπωσιακή παρέλαση του Κόκκινου Στρατού το 1918 και το 1919, το Δεύτερο Συνέδριο της Κομιντέρν το 1920 και το Τρίτο Συνέδριο της Κομιντέρν το 1921.
Μία ταινία για την εφαρμογή των ιδεών του Λένιν στην σύγχρονη ζωή των πολιτών της Σοβιετικής Ένωσης. Στην ταινία θα μάθουμε για την απόπειρα δολοφονίας του Λένιν από την Φάνη Καπλάν, οι αναμνήσεις του κοντινού φίλου και συνεργάτη του Λένιν Μποντς-Μπρουέβιτς, η πρώτη Επαναστατική εφημερίδα «Ίσκρα», οι πρώτοι νόμοι της νέας Ρωσίας, η ομιλία του Λ. Μπρέζνεβ στο ΧΧΙ Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Χρησιμοποιήθηκαν ντοκουμέντα και φωτογραφικό υλικό από το Κρατικό Αρχείο Κινηματογράφου, το Μουσείο της Επανάστασης, και το Κρατικό Αρχείο του Λένινγκραντ.
Χρησιμοποιήθηκαν ντοκουμέντα και φωτογραφικό υλικό από το Κρατικό Αρχείο Κινηματογράφου, το Μουσείο της Επανάστασης, και το Κρατικό Αρχείο του Λένινγκραντ.
Ο «Λένιν τον Οκτώβρη» είναι η πρώτη σοβιετική ταινία εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στον ηγέτη της Οχτωβριανής Επανάστασης, που δείχνει τον Λένιν στη φρενίτιδα της Επανάστασης και ταυτόχρονα τον παρουσιάζει μέσα στην απλότητα της καθημερινής του ζωής.
Επιστρέφοντας από τη Φινλανδία, ο Λένιν φτάνει στην Αγ. Πετρούπολη τον Οκτώβρη του 1917 και πρέπει να ανατρέψει την προσωρινή κυβέρνηση. Ο εργάτης Βασίλι αναλαμβάνει την προστασία του, όσο οι Μπολσεβίκοι ετοιμάζονται για την ένοπλη εξέγερση.
Μέσα σ' ένα εργοστάσιο της Αγ. Πετρούπολης οι εργάτες ανατρέπουν τον υπουργό, ο οποίος με τη συνοδεία ενός μενσεβίκου, απαιτεί να παραδώσουν τα όπλα.
Οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ δημοσιοποιούν την ημερομηνία της εξέγερσης, ενώ η Προσωρινή Κυβέρνηση προσπαθεί να εμποδίσει τον Λένιν.
Η εργατική αλληλεγγύη αποτρέπει το σχέδιο αυτό και ο Λένιν παίρνει τον έλεγχο της κατάστασης.
Εγκατεστημένος στο Ινστιτούτο Σμόλνι συναντά τους αρχηγούς των μπολσεβίκων και δίνει το σινιάλο της δράσης.
Τα Χειμερινά Ανάκτορα καταλαμβάνονται και η Προσωρινή Κυβέρνηση συλλαμβάνεται.
Ο Λένιν διακηρύσσει τη νίκη της Επανάστασης και την ανάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ.
Είναι η πρώτη φορά, στα χρονικά του σοβιετικού κινηματογράφου, που μια μεγάλη ιστορική μορφή αποδιδόταν μέσα από την ερμηνεία ενός ηθοποιού. Ο Λένιν, που ερμηνεύεται εξαίρετα από τον Μπόρις Σιούκιν, παρουσιάζεται στη διάρκεια των πιο κρίσιμων στιγμών της ιστορίας όπως η συνέλευση της Κεντρικής Επιτροπής και η επίθεση στα Χειμερινά Ανάκτορα
Επιστρέφοντας από τη Φινλανδία, ο Λένιν φτάνει στην Αγ. Πετρούπολη τον Οκτώβρη του 1917 και πρέπει να ανατρέψει την προσωρινή κυβέρνηση. Ο εργάτης Βασίλι αναλαμβάνει την προστασία του, όσο οι Μπολσεβίκοι ετοιμάζονται για την ένοπλη εξέγερση.
Μέσα σ' ένα εργοστάσιο της Αγ. Πετρούπολης οι εργάτες ανατρέπουν τον υπουργό, ο οποίος με τη συνοδεία ενός μενσεβίκου, απαιτεί να παραδώσουν τα όπλα.
Οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ δημοσιοποιούν την ημερομηνία της εξέγερσης, ενώ η Προσωρινή Κυβέρνηση προσπαθεί να εμποδίσει τον Λένιν.
Η εργατική αλληλεγγύη αποτρέπει το σχέδιο αυτό και ο Λένιν παίρνει τον έλεγχο της κατάστασης.
Εγκατεστημένος στο Ινστιτούτο Σμόλνι συναντά τους αρχηγούς των μπολσεβίκων και δίνει το σινιάλο της δράσης.
Τα Χειμερινά Ανάκτορα καταλαμβάνονται και η Προσωρινή Κυβέρνηση συλλαμβάνεται.
Ο Λένιν διακηρύσσει τη νίκη της Επανάστασης και την ανάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ.
Είναι η πρώτη φορά, στα χρονικά του σοβιετικού κινηματογράφου, που μια μεγάλη ιστορική μορφή αποδιδόταν μέσα από την ερμηνεία ενός ηθοποιού. Ο Λένιν, που ερμηνεύεται εξαίρετα από τον Μπόρις Σιούκιν, παρουσιάζεται στη διάρκεια των πιο κρίσιμων στιγμών της ιστορίας όπως η συνέλευση της Κεντρικής Επιτροπής και η επίθεση στα Χειμερινά Ανάκτορα
Σπάνιες σκηνές με ηχογραφημένη φωνή του Λένιν από την περίοδο του Εθνικού Πολέμου 1921. Επίσης, θα μάθουμε για το πρώτο Σύνταγμα του Σοβιετικού Κράτους, τα δύσκολα χρόνια της αποκατάστασης, το Σχέδιο Ηλεκτροδότησης όλης της χώρας, την ανάπτυξη της επιστήμης (με τους Μπέχτερεφ, Παβλόφ, Τσιολκόφσκι). Τέλος, οι εργασίες του Λένιν, η απόπειρα δολοφονίας του το 1918 και η Συμφωνία για την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης.
-by-Isaak-Brodsky(1884-1939).jpg) |
| Ισαάκ Μπρόντσκι (1884-1939), Ο Λένιν και το Μανιφέστο (1919). Λάδι σε καμβά (90 χ 135 εκ.), Ιστορικό Μουσείο Μόσχας |
Η ταινία περιγράφει τα παιδικά χρόνια του Λένιν, τις σπουδές του, την επαναστατικό αγώνα και τον θάνατό του το 1924. Περιλαμβάνει σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και φωτογραφίες από το κεντρικό αρχείο Κρατικού Κέντρου Κινηματογραφίας και Ραδιοφωνίας.
Το «Ένα έκτο του κόσμου» μπορεί να κρίθηκε για την μεγάλη χρήση ποιητικών υπέρτιτλων, αλλά χειροκροτήθηκε, όχι μόνο για την εφευρετική προσέγγιση της όσον αφορά το ρυθμό της μεταξύ του λυρικού κειμένου και της εικόνας, αλλά και για τη δημιουργία ενός κινηματογράφου με τολμηρό και πολύπλοκο μοντάζ που συνδέει τις σκηνές ντοκιμαντέρ από όλη την επικράτεια, σ’ έναν παιάνα για τους λαούς και τα τοπία της.
Στον «Ενδέκατο χρόνο» παρουσιάζοντας ντοκουμέντα, μπορεί το πολιτικό θέμα να είναι απλό και ορθόδοξο, αλλά η φωτογραφία του χαρακτηρίζεται ως τολμηρή και πολύπλοκη. Στα μάτια ενός καλλιτέχνη του ’20, τα δέκα χρόνια σοσιαλισμού είναι ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό πείραμα και ως εκ τούτου απαιτείται να παρουσιάζεται με ένα ριζικά πειραματικό τρόπο.
_____________________________
*Βίκτορ Σεμένοβιτς Ιβάνοφ (1909-68)
** Isaak Brodsky (1884-1939)
Ο Αϊζενστάιν, διανοούμενος, αστικών καταβολών, πεπεισμένος σοσιαλιστής, εγκατέλειψε τον παραδοσιακό ατομικό ήρωα για ένα συλλογικό και διαμόρφωσε μια ενσυνείδητη μοντερνιστική θεωρία του μοντάζ, βασισμένη στην ψυχολογία της πρόσληψης, τη διαλεκτική και τον ιστορικό υλισμό, που έκανε δυνατή, για πρώτη φορά, την επικοινωνία του κινηματογράφου με τους δικούς του όρους.
Η «Απεργία» (1924), χωρισμένη σε 6 σαφώς διακριτά τμήματα, συνιστά δείγμα του «σινεμά - γροθιά» σε αντιπαράθεση με το «σινεμά - μάτι» του Βερτόφ, εξελίσσεται σε χρονικό με μορφή αφηγηματική. Ηταν το πρώτο επαναστατικό φιλμ του καινούργιου σοβιετικού κράτους. Οι καπνισμένες μηχανές του εργοστασίου, οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες, οι εργάτες που σχεδιάζουν απεργία, οι προβοκάτορες οι πληροφοριοδότες των αφεντικών και η αστυνομία των αφεντικών συντρίβουν με αιματηρή καταστολή την απεργία δολοφονώντας εν ψυχρώ τους απεργούς και τις οικογένειές τους.
2.JPG)
Η «Απεργία» εγκαινιάζει την κλασική περίοδο του βωβού σοβιετικού κινηματογράφου. Στην ιστορική ειδικά αναπαράσταση ο Αϊζενστάιν υπήρξε μέγας δάσκαλος με έπη με μάζες. Ο «Οκτώβρης» (1928) είναι ένα πειραματικό φιλμ τεραστίων διαστάσεων, ήταν το εργαστήρι για τον Αϊζενστάιν όπου «δοκίμασε» τις θεωρίες του διανοητικού του μοντάζ σε ένα ακροατήριο της εποχής, σχολιάζοντας κάθε πτυχή της επανάστασης όπως ακριβώς απεικονίζεται σε κάθε τμήμα της αφήγησης.
Συνεκδοχές (χρήση μέρους που συμβολίζει το όλον) και αμέτρητα άλλα ρητορικά σχήματα χρησιμοποίησε ο δημιουργός για να μεγιστοποιήσει την ιδεολογική επίδραση της ταινίας.
Ο Αϊζενστάιν εδώ διαστέλλει το χρόνο προς όφελος της ψυχολογικής διάρκειας ενός γεγονότος, σε αντίθεση με τη χρονική του διάρκεια.
Η προσέγγιση του Βσέβολοντ Πουντόβκιν στη σκηνοθεσία ήταν περισσότερο προσωπική.
Δε θα αναφερθούμε στην πασίγνωστη «Μάνα», αλλά στη «Θύελλα στην Ασία» (1928) με υλικό βασισμένο σε ένα ιστορικό ατύχημα.
*Βίκτορ Σεμένοβιτς Ιβάνοφ (1909-68)
** Isaak Brodsky (1884-1939)
.jpg) |
| V. I. Lenin (1870-1924) |
ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ, ΠΟΥΝΤΟΒΚΙΝ, ΝΤΟΒΖΕΝΚΟ
Οι τεράστιοι Σοβιετικοί του βωβού σινεμά
Με επτά συνολικά ταινίες συμμετέχουν οι τρεις προεξάρχοντες Σοβιετικοί θεωρητικοί και δημιουργοί Αϊζενστάιν, Πουντόβκιν και Ντοβζένκο.
Ο Αϊζενστάιν, διανοούμενος, αστικών καταβολών, πεπεισμένος σοσιαλιστής, εγκατέλειψε τον παραδοσιακό ατομικό ήρωα για ένα συλλογικό και διαμόρφωσε μια ενσυνείδητη μοντερνιστική θεωρία του μοντάζ, βασισμένη στην ψυχολογία της πρόσληψης, τη διαλεκτική και τον ιστορικό υλισμό, που έκανε δυνατή, για πρώτη φορά, την επικοινωνία του κινηματογράφου με τους δικούς του όρους.
Η «Απεργία» (1924), χωρισμένη σε 6 σαφώς διακριτά τμήματα, συνιστά δείγμα του «σινεμά - γροθιά» σε αντιπαράθεση με το «σινεμά - μάτι» του Βερτόφ, εξελίσσεται σε χρονικό με μορφή αφηγηματική. Ηταν το πρώτο επαναστατικό φιλμ του καινούργιου σοβιετικού κράτους. Οι καπνισμένες μηχανές του εργοστασίου, οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες, οι εργάτες που σχεδιάζουν απεργία, οι προβοκάτορες οι πληροφοριοδότες των αφεντικών και η αστυνομία των αφεντικών συντρίβουν με αιματηρή καταστολή την απεργία δολοφονώντας εν ψυχρώ τους απεργούς και τις οικογένειές τους.
Συνεκδοχές (χρήση μέρους που συμβολίζει το όλον) και αμέτρητα άλλα ρητορικά σχήματα χρησιμοποίησε ο δημιουργός για να μεγιστοποιήσει την ιδεολογική επίδραση της ταινίας.
Ο Αϊζενστάιν εδώ διαστέλλει το χρόνο προς όφελος της ψυχολογικής διάρκειας ενός γεγονότος, σε αντίθεση με τη χρονική του διάρκεια.
Η προσέγγιση του Βσέβολοντ Πουντόβκιν στη σκηνοθεσία ήταν περισσότερο προσωπική.
Ο Γάλλος κριτικός Λεόν Μουσινάκ έγραψε ότι, «αν μια ταινία του Αϊζενστάιν μοιάζει κραυγή, μια ταινία του Πουντόβκιν μοιάζει τραγούδι».
Η πρώτη του δραματική ταινία «Μάνα» (1926), ελεύθερη διασκευή του ομότιτλου λογοτεχνικού έργου του Γκόρκι, με ιστορία που τοποθετείται την περίοδο της επανάστασης του 1905, καθιέρωσε τον Πουντόβκιν σαν τον πιο επικίνδυνο Σοβιετικό αντίπαλο του Αϊζενστάιν.
Ο αγγλικός στρατός που είχε καταλάβει τη Μογγολία συλλαμβάνει ένα βοσκό/παρτιζάνο και τον καταδικάζει σε θάνατο. Ομως ένας στρατηγός τον ανακηρύσσει σε απόγονο του Τζένγκις Χαν και τον προορίζει για κυβερνήτη - ανδρείκελο. Ο παρτιζάνος επαναστατεί και προκαλεί «θύελλα» στην Ασία.
Στο «Τέλος της Αγίας Πετρούπολης» (1927) ένας φτωχός χωρικός, που έρχεται στην Αγία Πετρούπολη να βρει δουλειά, συμβάλλει άθελά του στη σύλληψη ενός συγχωριανού του, ενώ στη συνέχεια συλλαμβάνεται κι ο ίδιος και τον στέλνουν να πολεμήσει στο Μεγάλο Πόλεμο. Τρία χρόνια αργότερα, η απόλυτη εκδίκηση ονομάζεται επανάσταση...
Ο τρίτος σημαντικός καλλιτέχνης του βωβού - ίσως ο λιγότερο συμβατικός - ήταν ο Ουκρανός Αλεξάντερ Ντοβζένκο.
Γιος αγροτών, δάσκαλος, διπλωμάτης, σκιτσογράφος και ζωγράφος, άρχισε να ασχολείται με το σινεμά με αμερικανικού τύπου χονδροειδείς κωμωδίες, δημοφιλείς τότε στη Σοβιετική Ενωση. Το 1928 γύρισε μια σειρά μύθων με έντονο στιλιζάρισμα, όπου αποκαλύφθηκε ένα σημαντικό βάθος ποιητικής αίσθησης και τεχνική εκτός συμβάσεων. Αυτή η ταινία υπήρξε ο προάγγελος των επικών ποιημάτων «Aρσενάλ» (1929) και «Γη» (1930), με οικουμενική αναγνώριση ως το αριστούργημα του Ντοβζένκο.
Το «Aρσενάλ» (Οπλοστάσιο) είναι ένα επικό ποίημα για τα αποτελέσματα της επανάστασης και του εμφυλίου στην Ουκρανία. Αρχίζει με τη λέξη πόλεμος και τελειώνει με μια βίαιη απεργία εργατών σε εργοστάσιο του Κιέβου.
Η ταινία δεν αφηγείται μια ιστορία, δημιουργεί μια οπτική μεταφορά για την επανάσταση, τον εφιάλτη του πολέμου, τη μιζέρια της οικονομικής καταπίεσης και το αξερίζωτο πνεύμα της ελευθερίας.
Δομικά η ταινία αποδίδει ένα συνοπτικό πανόραμα της μπολσεβίκικης επανάστασης στην Ουκρανία. Εντός των πλαισίων των εικόνων, οι άνθρωποι δε ζουν και πεθαίνουν μόνο, αλλά άλογα μιλούν, πορτρέτα ζωντανεύουν και, στο τέλος, ο πρωταγωνιστής κουβαλά το στήθος του και, σαν από θαύμα, στέκεται όρθιος, συμβολισμός για το επαναστατικό πνεύμα.
Για την υψηλά συμβολική και όχι αφηγηματική οργάνωση του υλικού της ταινίας, ο Αϊζενστάιν τόνισε ότι πρόκειται για το πρώτο κινηματογραφικό παράδειγμα «απελευθέρωσης του συνόλου της δράσης από τον ορισμό του χρόνου και του χώρου».
Η «Γη», μια σαφής εικονοποίηση του ιστορικού γίγνεσθαι, είναι ουσιαστικά ένας μη αφηγηματικός ύμνος στη ζωή και το θάνατο στην αγαπημένη του γη, την Ουκρανία, και ξεδιπλώνεται με αργό, φυσικό ρυθμό σαν τις διαδικασίες της ίδιας της ζωής.
Η «Γη», φωτεινή συνεισφορά στο βασίλειο του λυρικού σινεμά, αφηγείται μια απλή ιστορία γεμάτη ένταση ανάμεσα σε μια οικογένεια κουλάκων και τους νεαρούς αγρότες μιας κολεκτίβας.
Οι κουλάκοι αρνούνται να πουλήσουν τη γη τους στην κολεκτίβα και ο Βασίλι, πρόεδρος του χωριού, την επιτάσσει. Αγοράζει κι ένα καινούργιο τρακτέρ και κάνει την κολεκτίβα ακμάζουσα επιχείρηση. Ενα βράδυ ο γιος των κουλάκων σκοτώνει τον Βασίλι. Ο πατέρας του νεκρού διώχνει παπά και δέσποτα και ζητά σύγχρονη ταφή για το παιδί του «με νέα τραγούδια για τη νέα ζωή».
Η ταινία τελειώνει με μια εκστατική νεκρική γιορτή για το νέο άνθρωπο...
Pudovkin.jpg)
Γιος αγροτών, δάσκαλος, διπλωμάτης, σκιτσογράφος και ζωγράφος, άρχισε να ασχολείται με το σινεμά με αμερικανικού τύπου χονδροειδείς κωμωδίες, δημοφιλείς τότε στη Σοβιετική Ενωση. Το 1928 γύρισε μια σειρά μύθων με έντονο στιλιζάρισμα, όπου αποκαλύφθηκε ένα σημαντικό βάθος ποιητικής αίσθησης και τεχνική εκτός συμβάσεων. Αυτή η ταινία υπήρξε ο προάγγελος των επικών ποιημάτων «Aρσενάλ» (1929) και «Γη» (1930), με οικουμενική αναγνώριση ως το αριστούργημα του Ντοβζένκο.
Η ταινία δεν αφηγείται μια ιστορία, δημιουργεί μια οπτική μεταφορά για την επανάσταση, τον εφιάλτη του πολέμου, τη μιζέρια της οικονομικής καταπίεσης και το αξερίζωτο πνεύμα της ελευθερίας.
Δομικά η ταινία αποδίδει ένα συνοπτικό πανόραμα της μπολσεβίκικης επανάστασης στην Ουκρανία. Εντός των πλαισίων των εικόνων, οι άνθρωποι δε ζουν και πεθαίνουν μόνο, αλλά άλογα μιλούν, πορτρέτα ζωντανεύουν και, στο τέλος, ο πρωταγωνιστής κουβαλά το στήθος του και, σαν από θαύμα, στέκεται όρθιος, συμβολισμός για το επαναστατικό πνεύμα.
Για την υψηλά συμβολική και όχι αφηγηματική οργάνωση του υλικού της ταινίας, ο Αϊζενστάιν τόνισε ότι πρόκειται για το πρώτο κινηματογραφικό παράδειγμα «απελευθέρωσης του συνόλου της δράσης από τον ορισμό του χρόνου και του χώρου».
Η «Γη», φωτεινή συνεισφορά στο βασίλειο του λυρικού σινεμά, αφηγείται μια απλή ιστορία γεμάτη ένταση ανάμεσα σε μια οικογένεια κουλάκων και τους νεαρούς αγρότες μιας κολεκτίβας.
Οι κουλάκοι αρνούνται να πουλήσουν τη γη τους στην κολεκτίβα και ο Βασίλι, πρόεδρος του χωριού, την επιτάσσει. Αγοράζει κι ένα καινούργιο τρακτέρ και κάνει την κολεκτίβα ακμάζουσα επιχείρηση. Ενα βράδυ ο γιος των κουλάκων σκοτώνει τον Βασίλι. Ο πατέρας του νεκρού διώχνει παπά και δέσποτα και ζητά σύγχρονη ταφή για το παιδί του «με νέα τραγούδια για τη νέα ζωή».
Η ταινία τελειώνει με μια εκστατική νεκρική γιορτή για το νέο άνθρωπο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.