Ναζίμ Χικμέτ - Τζόαν Μπαέζ - Πητ Σίγκερ - Γιάννης Ρίτσος: Εγώ είμαι που χτυπάω την πόρτα σας ‒ Επίμετρο: Πωλ Ρόμπσον, Χάουαρντ Φαστ, Ντάλτον Τράμπο, Στηβ Μακουίν, Ναζίμ Χικμέτ

 


Kiz Cocugu - Joan Baez (Nazım Hikmet)
Μουσική: Ζουλφί Λιβανελί

Η απαγγελία του Τραγουδιού με τη φωνή του Χικμέτ, από ηχογράφηση του 1950

KIZ ÇOCUĞU
(Μικρό Κορίτσι)
 

Kapıları çalan benim,
Kapıları birer birer.
Gözünüze görünemem,
Göze görünmez ölüler.

Hiroşima 'da öleli,
Oluyor bir on yıl kadar.
Yedi yaşında bir kızım.
Büyümez ölü çocuklar.

Saçlarım tutuştu önce,
Gözlerim yandı kavruldu
Bir avuç kül oluverdim.
Külüm havaya savruldu.

Benim sizden kendim için
Hiçbir şey istediğim yok.
Şeker bile yiyemez ki
kaât gibi yanan çocuk.

Çalıyorum kapınızı,
Teyze,amca bir imza ver.
Çocuklar öldürülmesin
Şeker de yiyebilsinler.

****

Pete Seeger
I come and stand at every door (1962)

I come and stand at every door
But no one hears my silent tread
I knock and yet remain unseen
For I am dead, for I am dead.

I'm only seven although I died
In Hiroshima long ago
I'm seven now as I was then
When children die they do not grow.

My hair was scorched by swirling flame
My eyes grew dim, my eyes grew blind
Death came and turned my bones to dust
And that was scattered by the wind.

I need no fruit, I need no rice
I need no sweet, nor even bread
I ask for nothing for myself
For I am dead, for I am dead.

All that I ask is that for peace
You fight today, you fight today
So that the children of this world
May live and grow and laugh and play.

Αγγλική μετάφραση: Τζάνετ Τέρνερ (Jeanette Turner)

Μουσική: Τζαίημς Γουώτερς (James Waters)

Το ποίημα Ölü Kızcağı (Νεκρό Παιδάκι) δακτυλογραφημένο από τον Ναζίμ Χικμέτ, και δεξιά γράμμα παιδιών από την Ιαπωνία που του εκφάζουν τις ευχαρισίες τους

*

«Όλη - όλη μια φουχτίτσα στάχτη απόμεινα»
Χιροσίμα, 6 Αυγούστου 1945

ΤΡΑΓΟΥΔΙ

(Απόδοση: Γιάννης Ρίτσος)

Εγώ είμαι, εγώ είμαι που χτυπάω την πόρτα σας

Εδώ ή αλλού, χτυπάω όλες τις πόρτες

Ω, μην τρομάζετε καθόλου που ’μαι αθώρητη

Κανένας μια μικρή νεκρή δε μπορεί νά’ιδει.

Εδώ και δέκα χρόνια εδώ καθόμουνα

Στη Χιροσίμα ο θάνατος με βρήκε

Κι είμαι παιδί, τα εφτά δεν τα καλόκλεισα,

Μα τα νεκρά παιδιά δε μεγαλώνουν.

Πήραν πρώτα φωτιά οι μακριές πλεξούδες μου

Μου καήκανε τα χέρια και τα μάτια

Όλη - όλη μια φουχτίτσα στάχτη απόμεινα

Την πήρε ο  άνεμος κι αυτή σ’ ένα ουρανό συγνεφιασμένο.

Ω, μη θαρρείτε πως ζητάω για μένα τίποτα,

Κανείς εμένα δε μπορεί να με γλυκάνει

Τι το παιδί που σαν κομμάτι εφημερίδα κάηκε

Δε μπορεί πια τις καραμέλες σας να φάει.

Εγώ είμαι που χτυπάω την πόρτα σας, ακούστε με,

Φιλέψτε με μονάχα την υπογραφή σας

Έτσι που τα παιδάκια πια να μη σκοτώνονται

Και να μπορούν να τρώνε καραμέλες.

*

The Little Dead Girl

H μετάφραση του Χάουαρντ Φαστ για τον Πωλ Ρόμπσον 
(βλέπε Επίμετρο)

A little girl is at your door,
At every door, at every door,
A little girl you cannot see
Is at your door, is at your door

And for me, there will never be
The love and laughter you have known.
At Hiroshima, do you see,
My flesh was seared from every bone.

My hair was first to feel the flame,
Hot were my eyes and hot my hands,
Only a little ash remained,
Where I had played upon the sands.

Stranger, what can you do for me,
A little ash, a little girl?
A human child like paper burned,
An ash for the cooling wind to swirl.

A little dead child, burned by strife,
Oh, stranger please do this for me,
Your name on the scroll, peace and life,
And peace and life for all like me.

*

Λονδίνο 1925, όταν έπαιζε στο Ambassador Theater τον «Αυτοκράτορα Τζόουνς» του Ο’Νηλ

Και η με μικρές τροποποιήσεις παραλλαγή, για την ηχογράφηση του 1950, όπως τραγουδήθηκε από τον Πωλ Ρόμπσον, έναν Homo Universalis, μια μεγάλη και εκρηκτική φυσιογνωμία του κομμουνιστικού κινήματος των ΗΠΑ:

This little girl is at your door,
At every door, at every door.

And I am she you cannot see,
I am at your door, at every door.

I am at your door, at every door.

And for this child will never be
That love and laughter you have known.

At Hiroshima do you see
My flesh was seared to bone,

My flesh was seared to bone.

My hair was blue aflame,
Hot were my poor eyes, hot my hands.

Now just a trace of ash remains
Where I had played on smiling sands.

Stranger, what can you do for me,
This little ash, this little girl?
This human child like paper burned

Dry ash the cooling wind shall swirl,

Dry ash the cooling wind shall swirl

This little maid unseared by strife.

Oh stranger please do this for me.
Your name for mankind's peace and life,
And peace and life for all like me,
And peace and life for all like me.

***
ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Πωλ Ρόμπσον

Paul Leroy Robeson (9 Απρ. 1898 - 23 Ιαν. 1976).  Νομικός, γνώστης 20 αφρικανικών διαλέκτων, τραγουδιστής με διεθνή καριέρα, ηθοποιός του κινηματογράφου και του θεάτρου (ο Οθέλλος του  άφησε εποχή), εξαίρετος ποδοσφαιριστής  και ακτιβιστής του Κινήματος των Πολιτικών Δικαιωμάτων (Civil Rights Movement), πολέμιος κάθε  κοινωνικής αδικίας και πολιτικά στρατευμένος στην υπόθεση του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, πίστευε ότι ο αγώνας κατά του φασισμού ήταν το σημείο καμπής στη ζωή του που τον μεταμόρφωσε σε πολιτικό ακτιβιστή.

Λονδίνο, Μάρτ. 1930. Οθέλος, με τη Δυσδαιμόνα Πέγκυ Άσκροφτ, στο Θέατρο Σαβόυ

Νέα Υόρκη 1943. Οθέλος με τη Δυσδαιμόνα Ούτα Χάγκεν

Γιος σκλάβου δραπέτη, ταγμένος στον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα, άσκησε σφοδρή κριτική στην αμερικανική κυβέρνηση, κερδίζοντας επάξια μια θέση στη Μαύρη Λίστα των Μακαρθικών διώξεων και μια επίσκεψη στις ακροάσεις του Κονγκρέσου, μπροστά στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών, αφού δεν δέχθηκε να υπογράψει δήλωση που να λέει ότι δεν είναι κομμουνιστής.

Emperor Jones (1933). Η κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού έργου

Το Δεκέμβρη του 1934, ο Ρόμπσον, μετά από πρόσκληση του Αϊζενστάιν, θα ταξιδέψει στη Μόσχα. Μια ενδιάμεση στάση στο Βερολίνο θα τον διαφωτίσει για τον ρατσισμό στη Ναζιστική Γερμανία. Κατά την άφιξή του στη Σοβιετική Ένωση, εξηγώντας τον αγώνα του και το πώς νιώθει στη Μόσχα, θα πει:  «Εδώ δεν είμαι ένας νέγρος, αλλά ένα ανθρώπινο ον για πρώτη φορά στη ζωή μου... Βαδίζω γεμάτος από ανθρώπινη αξιοπρέπεια».

Ο Ναζίμ στις φυλακές της Προύσας. Ένα από τα πολλά ζωγραφικά έργα που φιλοτέχνησε ο ποιητής, στα χρόνια του εγκλεισμού του. Λάδι σε κοντραπλακέ. Προύσα, 1946, 67 x 49 εκ

Τη δεκαετία του ’40, ο Πωλ Ρόμπσον, με τον Ζαν Πωλ Σάρτρ και τον Πάμπλο Νερούντα, πρωτοστατεί  στην παγκόσμια κινητοποίηση των διανοουμένων για την αποφυλάκιση του Ναζίμ Χικμέτ.

Το 1946, μετά το λυντσάρισμα τεσσάρων Αφροαμερικανών, ο Ρόμπσον συναντιέται με τον  πρόεδρο Τρούμαν (Απρ. 1945 – Ιαν. 1953) τον αιμοσταγή χασάπη της Χιροσίμας και του Ναγκασάκι (6 και 9 Αυγούστου 1945) και τον προειδοποιεί πως αν δεν θεσπίσει νόμο κατά του λυντσαρίσματος «οι νέγροι θα υπερασπιστούν τον εαυτό τους». Ο Τρούμαν διακόπτει αμέσως τη συνάντηση και του ανακοινώνει ότι δεν είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή για να προτείνει μια τέτοια νομοθεσία. Στη συνέχεια, ο Ρόμπσον, σε δημόσια έκκλησή του καλεί όλους τους Αμερικανούς να απαιτήσουμε από το Κογκρέσο να περάσει νομοθεσία για τα πολιτικά δικαιώματα. Ταυτόχρονα ιδρύει την Αμερικανική Σταυροφορία Κατά του Λυντσαρίσματος (ACAL ‒ American Crusade Against Lynching).

Παρίσι, Απρ. 1949. Ο Ρόβεσον με τον Αμερικανό κοινωνιολόγο, ιστορικό, και πολιτικό ακτιβιστή W. E. B. Du Bois (1868-1963), Βραβείο Λένιν 1959

Στις 22 Νοεμβρίου 1950, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης ανακοινώνει  ότι ο Πωλ Ρόμπσον είναι παραλήπτης του Διεθνούς Βραβείου Ειρήνης, μαζί με τους Ναζίμ Χικμέτ Ραν,  Πάμπλο Πικάσο, Πάμπλο Νερούντα και Γουάντα Γιακουμπόφσκα (Πολωνή σκηνοθέτρια και σεναριογράφος).

Το 1952, ο Ρόμπσον τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Στάλιν. Δεν του επετράπη να ταξιδέψει στη Μόσχα και παρέλαβε το βραβείο στη Νέα Υόρκη.

Την ίδια χρονιά, στη Νέα Υόρκη, θα μιλήσει σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας για την καταδίκη του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του.

Ουάσιγκτον. Πρεσβεία ΕΣΣΔ. Ο Ρόμπσον με τον γιο του και τη νύφη του, στην 33η επέτειο της μεγάλης Οκτωβιανής Επανάστασης.

Τον Απρίλιο του 1953, λίγο μετά το θάνατο του Στάλιν, ο Ρόμπσον έγραψε το Σε Σένα Αγαπημένε Σύντροφε, επαινώντας τον Στάλιν ως άνθρωπο αφιερωμένο στην ειρήνη και φάρο του κόσμου: «Μέσα από τη βαθιά ανθρωπιά του και τη σώφρονα αντίληψη, μας αφήνει μια πλούσια και μνημειακή κληρονομιά». Θεωρούσε δε ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν ο εγγυητής της πολιτικής ισορροπίας στον κόσμο. (Ολόκληρο το άρθρο)

Ακόμα και μετά το τέλος του μακαρθισμού (1956-1957) και καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο Ρόμπσον είναι σχεδόν απαγορευμένος στις ΗΠΑ. Σπάνιο να τον ακούσεις στο εμπορικό ραδιόφωνο και σχεδόν αδύνατο να αγοράσεις τη μουσική του ή να δεις τις ταινίες του.

12 Ιούν. του 1956. Ο Πωλ Ρόμπσον καταθέτει στην Ουάσιγκτον, ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Αντι-Αμερικανικών Ενεργειών (House Un-American Activities Committee –HUAC). Μετά από μια θυελλώδη συνεδρίαση με φωνές προς με τον Πρόεδρο και τα άλλα μέλη, η Επιτροπή ψήφισε να εγκαλέσει τον Ρόμπσον για περιφρόνηση, ο οποίος, λίγο αργότερα, είπε σε έναν δημοσιογράφο: «Δεν ήταν περιφρόνηση - Απλά, υποστήριξα την άποψή μου» (AP Photo / Μπιλ Achatz)

Από το 1952 – 1957 προσκαλείται συνεχώς στο Φεστιβάλ των Ανθρακωρύχων (Miners’ Eisteddfod ‒ Φεστιβάλ λογοτεχνίας, μουσικής και λοιπών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων) στην πόλη Porthcawl της Νότιας Ουαλίας. Ο Ρόμπσον δεν μπορεί να ταξιδέψει· το διαβατήριό του έχει αφαιρεθεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, λόγω της κομμουνιστικής του ιδεολογίας και των αντιρατσιστικών του απόψεων. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 1957, θα συμμετάσχει στο φεστιβάλ με τη βοήθεια διατλαντικής τηλεφωνικής σύνδεσης από ένα μυστικό στούντιο ηχογράφησης της Νέας Υόρκης.

Ο Πωλ Ρόμπσον συγκινημένος. Τελικά, θα μπορέσει να συμμετάσχει στο Φεστιβάλ το 1958

Η κακή κατάσταση της υγείας του (την τελευταία δεκαετία της ζωής του έπασχε από κατάθλιψη) τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την καριέρα του. Ο γιος του απέδιδε τα προβλήματα στις προσπάθεις της CIA και της αγγλικής MI5 (Military Intelligence, Section 5) να τον βγάλουν από τη μέση.

Μέχρι το θάνατό του, παρέμεινε υπέρμαχος των πολιτικών του θέσεων.

Το ηχογραφημένο μήνυμα του Ρόμπσον στο Φεστιβάλ των Ανθρακωρύχων θα χαραχτεί στην επιτάφια πλάκα του: «Ο καλλιτέχνης πρέπει να παίρνει θέση. Διαλέγει να πολεμήσει για την ελευθερία ή για τη σκλαβιά. Προσωπικά έχω κάνει την επιλογή μου. Δεν είχα εναλλακτική λύση».

«Απίστευτο ανθρώπινο ον!»

Έτσι τον χαρακτηρίζει ο Στηβ ΜακΚουήν, σκηνοθέτης του 12 Χρόνια Σκλάβος, και ετοιμάζει την κινηματογραφική του βιογραφία, με τη συμμετοχή του προσωπικού φίλου και ομοτέχνου τού Ρόμπσον, του 87χρονου σήμερα, Χάρυ Μπελαφόντε.

Paul Robeson (1979)

Για αυτόν τον θρύλο υπάρχει ήδη η τηλεταινία Paul Robeson (1979), με τον Τζαίημς Ερλ Τζόουνς στον ομώνυμο ρόλο.

* 
Χάουαρντ Φαστ

Ο Χάουαρντ Φαστ στην Επιτροπή Αντι-Αμερικανικών Ενεργειών (HUAC)

Howard Melvin Fast, 11 Νοε. 1914, Νέα Υόρκη – 12 Μαρ. 2003, Κονέκτικατ. Μέλος από το 1943 του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ και γνώριμος της Επιτροπής Αντιαμερικανικών δραστηριοτήτων, συγγραφέας του μυθιστορήματος  Σπάρτακος (1951), στο οποίο βασίστηκε το εκπληκτικό σενάριο της μυθικής πλέον ταινίας (1961) του Στάνλευ Κιούμπρικ (26 Ιουλ. 1928 - 7 Μαρ. 1999), γραμμένο από τον:

Ντάλτον Τράμπο

1947. Ο Ντάλτον Τράμπο με τη σύζυγό του στη Επιτροπή. Πίσω του «ο φτωχός Μπ.Μπ. από τα μαύρα δάση».

James Dalton Trumbo (9 Δεκ. 1905 - 10, Σεπ. 1976). Μαυροπινακισμένος σεναριογράφος μεγάλων επιτυχιών, ένας από τους περίφημους «Δέκα του Χόλλυγουντ» και μέλος επίσης του ΚΚΗΠΑ, δημιουργός του ακραίου αντιπολεμικού δράματος, Ο Τζόνυ πήρε το όπλο του (1971), μοναδική σκηνοθετική του δουλειά, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημά του (1938), το οποίο αρχικά επρόκειτο να σκηνοθετήσει ο Μπουνιουέλ, αλλά τα χάλασαν, αφού ο δημιουργός της Κρυφής Γοητείας της Μπουρζουαζίας (1972), κάθε φορά που άκουγε από τον Τράμπο τη λέξη «δημοκρατία»…  έσκαγε στα γέλια! Αυτή όμως είναι μια άλλη μεγάλη και γοητευτική ιστορία, στην οποία θα επανέλθουμε προσεχώς.

*

Ο ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ για τον ΠΩΛ ΡΟΜΠΣΟΝ

Ναζίμ Χικμέτ, 15 Ιανουαρίου 1902, Θεσσαλονίκη - 3 Ιουνίου 1963, Μόσχα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 5.V.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

ΔΕ ΜΑΣ ΑΦΗΝΟΥΝΕ ΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΗΣΟΥΜΕ

(Απόδοση: Γιάννης Ρίτσος)

Ρόμπσον, δε μας αφήνουνε να τραγουδήσουμε

Εσύ κανάρι μου με αϊτού φτερούγες

Μαύρο μου αδέρφι εσύ με μαργαριταρένια δόντια

Δε μας αφήνουν τα τραγούδια μας να ντελαλήσουμε.

Φοβούνται Ρόμπσον

Φοβούνται την αυγή, φοβούνται και να βλέπουν

Φοβούνται και ν’ ακούν, φοβούνται και ν’ αγγίζουν

Φοβούνται ν’ αγαπάνε

Φοβούνται ν’ αγαπάνε με μια τέτοια φλόγα

έτσι που αγάπησε ο Φερχάτ.

(Και βέβαια θα ’χετε και σεις μαύρα μου αδέρφια

έναν Φερχάτ ‒ πώς τόνε λέτε Ρόμπσον;)

Φοβούνται και το σπόρο και τη γης

Φοβούνται το νερό που τρέχει

Φοβούνται και τη θύμηση.

Το χέρι φίλου που δεν καταδέχεται

μήτε και σκόντο μήτε ποσοστά μήτε κι αναβολή

σάμπως ένα ζεστό πουλί

ποτές δε θα ’ναι το δικό τους χέρι.

Φοβούνται την ελπίδα Ρόμπσον

Φοβούνται την ελπίδα

Φοβούνται καναρίνι μου μ’ αϊτού φτερούγες

Φοβούνται Ρόμπσον τα τραγούδια μας.

                                                                          1949

___________
Σημειώσεις

Φερχάτ:  Θρυλικό πρόσωπο της Τουρκίας, κάτι σαν τον Ρωμαίο ή τον Τριστάνο.

ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ 

ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ 

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ, 1970

(σελ. 88 το Τραγούδι και σελ.81 ο Ρόμπσον)

Σπάνιες φωτογραφίες του Ρόμπσον στο gettyimages

Πηγές, εκτός από τη Wikipedia, πολλές και διάφορες

Βλέπε και Χικμέτ (13)

Επιμέλεια, επιλογή εικόνων, μεταφράσεις κειμένων, λοιπά: Μποτίλια Στον Άνεμο

__________

Υ.Γ.
Αυτό το μικρό αφιέρωμα, ένα από τα πολλά της Μποτίλιας στον αγαπημένο ποιητή ‒από τις πρώτες και μεγάλες μας αγάπες‒, με αφορμή τα 52 χρόνια από το θάνατό του, αλλά και το Επιστημονικό Συνέδριο που διοργάνωσε το ΚΚΕ, είχε δημοσιευτεί στις 3 Ιουνίου του 2015, πριν από το
Ναζίμ Χικμέτ Ραν: Ζωγραφική, χειροτεχνήματα και ποίηση από τις φυλακές (Αφιέρωμα - 47 έργα)
το εξαφάνισε όμως ο δαίμονας του μπλογκογραφείου.
Το αποκαταστήσαμε και το ξαναδημοσιεύουμε, πιστεύοντας ότι τώρα είναι καλύτερο.
Ελπίζουμε να έχουν την ίδια γνώμη και όσοι έτυχε να συναντήσουν το αρχικό.
__________________________________________________