27 έως 31 Δεκέμβρη 1944: Η μάχη με τους ντόπιους και ξένους προστάτες της αστικής τάξης συνεχίζεται ‒ ΠΑΜΕ για μια καλή, αγωνιστική χρονιά. Με δύναμη πάλι και πάλη

Παπανδρέου - Σκόμπι

Δεκέμβρης 1944

(Και οι προηγούμενες μέρες, 1-26 Δεκέμβρη 1944)

*

27 Δεκέμβρη 1944

Οι διαβουλεύσεις μεταξύ του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και εκπροσώπων του αστικού πολιτικού κόσμου συνεχίζονται για δεύτερη μέρα.

Ο Γ. Σιάντος επανέλαβε τη θέση του ΕΑΜ για συγκρότηση κυβέρνησης «πραγματικής εθνικής ενότητας» με πρωθυπουργό «κοινής εμπιστοσύνης», στην οποία ο ΕΛΑΣ θα παρέδιδε τον οπλισμό του.

Απαραίτητος όρος, η υιοθέτηση προγράμματος από τη νέα κυβέρνηση, που θα περιελάμβανε: την τιμωρία των δοσιλόγων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, τη διάλυση της Χωροφυλακής, την αποστράτευση όλων των εθελοντικών στρατιωτικών σχηματισμών και τη συγκρότηση εθνικού στρατού.

Όσον αφορά τη σύνθεση της κυβέρνησης το ΕΑΜ ζητούσε συμμετοχή σε ποσοστό 40-50%, τα υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης, καθώς και τα υφυπουργεία Στρατιωτικών και Εξωτερικών.

Τέλος, πρότεινε να διενεργηθούν εθνικές εκλογές τον Απρίλη του 1945 και δημοψήφισμα για το πολιτειακό δύο μήνες πριν.

Οι Ράλλης, Θεοτόκης και Τσαλδάρης αποχώρησαν από τη διάσκεψη με τη δήλωση του πρώτου ότι οι προτάσεις του ΕΑΜ σημαίνουν κομμουνιστικοποίηση του κράτους! Κατηγορηματικά αντίθετος υπήρξε επίσης ο Πλαστήρας, κ.α.

Τελικά, μετά από διάφορες ενστάσεις και αντεγκλήσεις, αποφασίστηκε η αναβολή της διάσκεψης για άλλη μέρα (όπως αποδείχθηκε σύντομα, επ’ αόριστον).

Ο Τσόρτσιλ συναντήθηκε με τον Δαμασκηνό και του ανακοίνωσε την πρόθεσή του να ζητήσει από το βασιλιά Γεώργιο να τον ορίσει αντιβασιλέα.

Ο Δαμασκηνός δέχτηκε, υποσχόμενος πως «θα επιχειρήσει το σχηματισμό κυβερνήσεως χωρίς τη συμμετοχή σ’ αυτήν κομμουνιστών».

Το βράδυ, ο Τσόρτσιλ δήλωσε στον Τύπο: «Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαριστεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο οποιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως…Θα χρησιμοποιήσωμεν οσαδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο δια να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν».

Στα μέτωπα των μαχών, σε αντίθεση με τη σχετική ανάπαυλα της προηγούμενης μέρας, σημειώθηκε γενικευμένη επίθεση κατά του ΕΛΑΣ. Οι επιχειρήσεις σε Νέα Σμύρνη, Μπραχάμι, Άη Σώστη και Κατσιπόδι αναχαιτίστηκαν με επιτυχία.

Το ίδιο και στη Δραπετσώνα. Οι Χίτες, που είχαν καταλάβει θέσεις στο Μοσχάτο, αναγκάστηκαν αυθημερόν να τις εγκαταλείψουν.

Η ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ ενήργησε επιδρομή κατά του αεροδρομίου του Χασανίου.

Οι Βρετανοί κατέλαβαν το Ψυρρή, περικυκλώνοντας τους μαχητές του ΕΛΑΣ, που συνέχισαν την ηρωική τους αντίσταση μη εγκαταλείποντας τις θέσεις τους.

28 Δεκέμβρη 1944

Έπειτα από σκληρή μάχη οι Βρετανοί καταφέρνουν να καταλάβουν ολόκληρο το Ψυρρή και προωθούνται προς το Μεταξουργείο.

Οι ΕΛΑΣίτες υπερασπιστές του πολέμησαν μέχρι την τελευταία σφαίρα. Ελάχιστοι κατάφεραν να διαφύγουν. 

Ορέστης Μακρής: Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, 1985)
Διάταξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ πριν την επίθεση στο Θησείο (4.12.44)

Το βράδυ, μικτό απόσπασμα του ΕΛΑΣ ενήργησε καταδρομική επιχείρηση, φτάνοντας έως την οδό Πειραιώς και καταφέροντας σημαντικές απώλειες στον αντίπαλο. Ανάλογες καταδρομικές επιθέσεις έγιναν και σε άλλα σημεία της Αθήνας.

Οι επιχειρήσεις των Βρετανών προς Φάρο-Κατσιπόδι και σε διάφορα σημεία ανατολικά της Λεωφόρου Συγγρού αναχαιτίστηκαν με επιτυχία.

Την ίδια μέρα ξεκίνησε από το πρωί γενική επίθεση κατά του Βύρωνα και της Καισαριανής από όλες τις κατευθύνσεις και με όλα τα μέσα.

Ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να αφήσει την γραμμή Ηλιουπόλεως προκειμένου να αποφύγει την αναπόφευκτη πια κύκλωσή του από άρματα μάχης. Πολλά τμήματά του αντιτάχθηκαν με σθένος για ώρες, ξέμειναν ωστόσο από πυρομαχικά. Το βράδυ δόθηκε από την Ι Ταξιαρχία το γενικό σύνθημα της υποχώρησης προς τον Υμηττό και σύμπτυξης στο Κορωπί - Λιόπεσι (Παιανία).

Οι Βρετανοί ενέργησαν άγριο κανονιοβολισμό του Περιστερίου. Πάνω από 100 ήταν οι νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό. Άλλοι 7 πολίτες σκοτώθηκαν, όταν αεροπλάνα άνοιξαν πυρ κατά διανομής τροφίμων της Λαϊκής Επιτροπής στους Αμπελόκηπους.

Η πρόταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προς τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό για αμοιβαία απελευθέρωση των αιχμαλώτων και των δύο πλευρών έπεσε στο κενό. 

Ο ΕΛΑΣ προχώρησε σε μονομερή απελευθέρωση όσων δεν βαρύνονταν με εγκληματικές πράξεις κατά του λαού (δοσίλογοι, κλπ.).

29 Δεκέμβρη 1944

Στο μέτωπο της Αθήνας, η πίεση στο Ανεξάρτητο Απόσπασμα του ΕΛΑΣ στη γραμμή Αμπελόκηποι - Γηροκομείο εντείνεται.

Στον Πειραιά, ο ΕΛΑΣ, δίχως πλέον εφεδρείες και με ελάχιστα πυρομαχικά, συνέχισε παρόλα αυτά να αποκρούει με επιτυχία τις επιθετικές ενέργειες των Βρετανών στη Δραπετσώνα, βελτιώνοντας μάλιστα ελαφρώς τις θέσεις του.

Στο κέντρο ανακατέλαβε το μύλο Κουμουντάρου, ενώ ανέτρεψε επίθεση Χιτών στην περιοχή Ν. Φαλήρου-Μοσχάτου.

Στο μέτωπο της Ηπείρου, ο ΕΛΑΣ εκτόπισε τον ΕΔΕΣ και από την Πρέβεζα. Ολόκληρη πλέον η Ήπειρος είχε ξεκαθαριστεί.

30 Δεκέμβρη 1944

Ορέστης Μακρής: Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Σύγχρονη Εποχή, 1985)
Ελιγμοί δυνάμεων Β' συγκροτήματος (10.12.44)

Νέα σφοδρή βρετανική επίθεση εκδηλώνεται στην περιοχή Ταμπούρια-Δραπετσώνα. Ιδιαίτερα στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως και το συνοικισμό της Ευγενείας, όπου η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα από δύο μεριές.

Τα τμήματα του ΕΛΑΣ που υπερασπίζονται την περιοχή αναγκάζονται σε σύμπτυξη, το βράδυ όμως αντεπιτέθηκαν ανακαταλαμβάνοντας τμήμα του συνοικισμού.

Οι νέες προσπάθειες των Βρετανών να ανακτήσουν τα χαμένα εδάφη δεν καρποφόρησαν.

Στα Εξάρχεια ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την κλινική Σμπαρούνη, που είχε οχυρωθεί από τον αντίπαλο.

Το Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ δίνει εντολή για την ανασύνταξη της Ι Ταξιαρχίας και του ΙΙ/34 Τάγματος Κρόνου που είχαν συμπτηχθεί στο Λιόπεσι μετά την ηρωική υποχώρηση από την Καισαριανή (σύνολο 750 άνδρες), προκειμένου να αξιοποιηθούν σε επιχειρήσεις «παρενόχλησης» του εχθρού στις Ανατολικές συνοικίες.

Δεν υπάρχουν ωστόσο τα απαραίτητα όπλα και πυρομαχικά.

Στα άλλα μέτωπα, ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει και την Λευκάδα, αναγκάζοντας τα υπολείμματα του ΕΔΕΣ να διαφύγουν (με βρετανικά πλοία) στην Κέρκυρα.

Με σχετική του δήλωση ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ διορίζει τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό αντιβασιλέα.

31 Δεκέμβρη 1944

Παραμονές του νέου έτους δεν σημειώθηκαν σημαντικές πολεμικές συγκρούσεις στα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά.

Η ΚΕ του ΕΑΜ απηύθυνε υπόμνημα προς τις «συμμαχικές κυβερνήσεις» της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της ΕΣΣΔ, εκθέτοντας την κατάσταση και ζητώντας: την έλευση στην Ελλάδα διασυμμαχικής επιτροπής, τον τερματισμό των συγκρούσεων και το σεβασμό της θέλησης του ελληνικού λαού.

Την ίδια μέρα η ΚΕ του ΕΛΑΣ κοινοποίησε Ημερήσια Διαταγή προς όλες τις μονάδες του ΕΛΑΣ αναγγέλλοντας το νικηφόρο τερματισμό των 8ήμερων επιχειρήσεων κατά του ΕΔΕΣ και συγχαίροντας τους μαχητές για αυτή τη νίκη.