Ανδρέας Εμπειρίκος: Βραΐλα, Ρουμανία, 2 Σεπτεμβρίου 1901 - Κηφισιά, 3 Αυγούστου 1975 ‒ ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ ΡΩΣΣΙΑ

ΕΣ - ΕΣ - ΕΣ - ΕΡ  ΡΩΣΣΙΑ

ΤΟΥ

ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ

ΤOY ΕΛΛΗΝΟΣΟΒΙΕΤΙΚΟΤ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ καλεσμένος

Εις το Αρμπάτ εστάθηκα μια μέρα

Μες στην καρδιά της Μόσχας

Από βαθειά συγκίνηση συγκλονισμένος

Εκεί που υψώνονται αχλαδωτοί των εκκλησιών οι τρούλλοι

Και απλώνονται οι δείκτες των χεριών του Λένιν

Υπό τα κόκκινα των υψηλών κτιρίων άστρα

Που νύχτα-μέρα στον ουρανό καρφώνουν

Την δόξα των Σοβιέτ.

Και όπως κυλούσε ο Μόσκοβας κάτω από τους πάγους τα νερά του

(Ο μην ήτο Δεκέμβριος 28 βαθμοί)

Έτσι κυλούσε η μνήμη μου βαθειά μες στην ψυχή μου

Κάτω από τα εφήμερα τα γεγονότα

Τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια

Τα παραδείσια χρόνια

Τα χρόνια της Εδέμ.

Και ήταν ως να συνέβαιναν τα πάντα πάλι τώρα

Διότι όπως κι η αίσθησις και η μνήμη είναι ποτάμι

Είναι μεγάλος ποταμός

Που όλα τα ενώνει, όλα τα δένει στην ροή του

Σε αδιάπτωτη συνέχεια

Σε αδιάπτωτη αλληλουχία

Απ’ την πηγή στην εκβολή.

(Ίσως γι’ αυτό κι όταν ο θάνατος μας παίρνει

Με την στερνή πνοή

Ολόκληρη βλέπουμε προς τα πίσω την ζωή μας

Σαν όραμα μονοκόμματο να ξετυλίγεται προς την πηγή

Σε μια προσπάθεια απεγνωσμένη

Να ξαναζήσουμε Θεέ μου

Απ’ την αρχή.)

Έχει πολλά η Μόσχα να μας δείξη

Μουσεία, ιδρύματα, και θαυμαστά ποικίλα

Μπαλλέτα ασύγκριτα,

Θέατρα μικρά μεγάλα

Πού ζωντανεύουν κάθε βράδυ

Τον Τσέχωφ τον Ανδρέγιεφ τον Οστρόβσκυ

Όλου του κόσμου τους καημούς

Και της ψυχής τα μυστικά.

Όμως απ’ όλα πιο πολύ μου άρεζε να περιδιαβάζω

Στους δρόμους, στους κήπους, στα σοκάκια

Και πού και πού να σταματώ

Νά ξαποστάσω σ’ έναν πάγκο

Αφήνοντας ελεύθερη την μνήμη

Σε άλλες στιγμές την φαντασία

Και σε άλλες σε μια πλήρη επιμειξία

Τις δυο μαζύ.

Και ήρχοντο τα οράματα

Και ανεπτύσσοντο οι ρεμβασμοί μου.

Μπροστά μου η Σεβαστούπολις

Με το πλατύ λιμάνι

Η άφιξις της αυλής του Νικολάου Δευτέρου

(Που έσερνε πίσω της παντού την φήμη του Ρασπούτιν)

Στις θερινές της διακοπές.

Τα καταδρομικά με τα ψηλά φουγάρα

(Όπως το Αβρόρα στα ντοκς του Λενινγκράντ)

Το θωρηκτόν Πομπεντονόστσεφ

Οι ναύτες της Μαύρης Θαλάσσης

Τα γιωτ —Στάνταρτ και Αλμάζ— του Τσάρου

Και λίγο πιο ψηλά

Στου Πάρκου το Πανόραμα

Με ανδρείκελα κρυσταλλωμένα

Οι μάχες του Κριμαϊκού

Ο Ναύαρχος Ναχίμωβ

Ακλόνητος στα μετερίζια

Μες στα πυρά των Αγγλογάλλων

Με τηλεσκόπιο κοιτάζει

Την κάθε κίνηση του εχθρού

Και ιδού!

Ο Ίνκερμαν

Η Μπαλακλάβα

Τα πυροβόλα, τα «κουργκάν»

Η Επέλασις

Ο λόρδος Ράγκλαν

Η Ελαφρά Ταξιαρχία

Η Florence Nightingale

To «Μπόζε Τσαριά Χρανί»

Μπόμπες και βόλια και νεκροί

Που πάνω από τα μνήματα

Και επάνω απ’ τους θανάτους

Σφρίγος της γης!

Χλόη απαλή φυτρώνει

«Νεότης, Νεότης, Εφηβεία»

Κοζάκοι Σεβαστούπολις

Τα έπη του Τολστόι

Η χλόη του θείου Ερόσκα

Και μεσ’ απ’ τις ψυχές

Χαρά της γης αειθαλής

Αειθαλής και Απέθαντη

Ω τζερναζώμ Ρωσσία!

Και ξάφνου, να τα κτήματα

Του θείου μου Δημήτρη!

(Ω Τσόρναγια! Ω Τσόργκουν!)

Το ξύλινο γιοφύρι

Και των αλόγων το ποδοβολητό

Η τρόικα η λινέικα

[ . . . . . ]

Οι Τάταροι και οι Ρώσσοι

Τα στάχυα που θροΐζουν

Ω μνήμης συντριβάνι!

Τα όμορφα ξανθά κορίτσια

(Ντούνια, Νατάσα και Όλγα)

Οι μυρωδιές της γης

Και τα τραγούδια που κυλούν

Σαν κύματα του Βόλγα

Και οι μικρές τσιγγάνες

Κάτω απ’ τα ράκη των οποίων

Έβλεπα καμιά φορά

Σαν μάτια εκστατικά

Στα μάτια να με κοιτάζουν

Τα πιο κρυφά των θέλγητρα.

[ . . . . . ]

Είμουν στα νειάτα μου τολστοϊστής

Ειλικρινής ρωσσομαθής απλός γεροδεμένος

Φορούσα ρούσσικα πουκάμισα και μπότες

Όργωνα το φθινόπωρο εις το πλευρό των χωρικών

Το θέρος είμουν θεριστής

Από τις μυρωδιές των στάχεων μεθώντας.

Αυτά συνέβαιναν στα χώματα της Αττικής

Στο τότε κτήμα μας «Μπογιάτι»

(Κοντά στην σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Λαρίσσης)

Κι έλεγα και ξανάλεγα συχνά πολύ

Έχοντας στην ψυχή μου τον ισαπόστολο τιτάνα:

Λέων Νικολάεβιτς βοήθησέ με

Να κάνω ετούτο το χωριό μια Γιάσναγια Πολιάνα.

Έχοντας αίμα ρωσσικό στο ελληνικό μου αίμα

Με αυτόν τον τρόπο έκανα την είσοδό μου

Στις επικράτειες του πνεύματος ως νέος.

Και ίσως ως τώρα να’ μουνα τολστοϊστής

Αν ο χρυσός μου δάσκαλος δεν έκανε δυο λάθη

Όπως ο Ιησούς Χριστός — δύο μεγάλα λάθη

Τον έρωτα καταδικάζοντας

Τον έρωτα και ό,τι την ποίησιν ποιεί —

Τα μόνα λάθη και των δύο

Αφού και οι δύο

Σε όλα τα άλλα δίκαιον έχουν.

Ναι ίσως να είμουν και σήμερα τολστοιστής

Αν δεν υπήρχαν τούτα τα δύο λάθη —

Τουτέστιν αληθινός χριστιανός

Και ως την στερνή μου ανάσα

Χωρίς το θέατρο του παπισμού

Τα «pater» και τα «mea culpa»

Και δίχως της ορθοδοξίας τα δεινά

Τα ψέματα, τα εγκόλπια και τα ράσα.

Τέτοια και άλλα παρόμοια πολλά

Στην Μόσχα ήρχοντο στο νου μου

Καθώς διέσχιζα στενά, λεωφόρους και πλατείες

(Κρεμλίνο, Σαντόβαγια και Λεωφόρος Λομονόσσωβ)

Ή όπως καθόμουν στο παράθυρο ρεμβάζοντας

Εις το ξενοδοχείον Ουκραΐνα

Τέτοια και άλλα παρόμοια πολλά

Βιογραφικά ή ενθυμήματα της ιστορίας

Ήρχοντο και έφευγαν και ξαναήρχοντο συχνά

Σαν άμπωτις και πλημμυρίς

Στην μνήμη μου και στην ψυχή μου.

Δύο Εδέμ γνώρισα στον βίον μου

Άνδρος λέγεται η μια

Η κορυφαία των Κυκλάδων

Με το σουραύλι του Πανός και με την Τραμουντάνα

(Λάμυρα, Στραπουργιές, Κυπρί)

έπος λαμπρό θαλάσσιο του Ελληνικού αρχιπελάγους

Ρωσσία λέγεται η άλλη

Με τον Χριστό να ευλογή

Σαν Άδωνις χρυσός πάνω στα εικονοστάσια

Θα ’θελα και τις δύο να περιγράψω

Θα ’θελα και για τις δυο ύμνους να πω, να γράψω

Όμως εδώ μιλώ για την Ρωσσία μονάχα

Και ως είναι φυσικόν

Και όπως συχνά συμβαίνει

Πράξεις ανύπαρκτες ή και υπαρκτές

Προσωπικές ή ξένες

Να τις ενσωματώνουν οι ποιηταί στα ποιήματά των

Ως πράγματα ή βιώματα ιδικά των

Έτσι και εγώ σε τούτο το ποίημά μου

Ενσωματώνω

Ό,τι με συγκινεί (παρόν ή μέλλον)

Ως βίωμά μου.

Λοιπόν δεν περιγράφω απλώς μα βλέπω

Όπως στο σινεμά όταν πίσω γυρίζει ο χρόνος

Έτσι και τώρα βλέπω

Την μάχη του Μποροντινό και την φυγή της Βερεζίνα

Κι ακούω ανάμεικτη την Μασσαλιώτιδα, με τις καμπάνες πένθιμα να ηχούν

Ω τι μεγάλη πυρκαγιά!

Ο Ναπολέων κι οι στρατάρχαι

Απ άκρου εις άκρον της Ρωσσίας

Σαν μαύρο χιόνι απλώνεται παντού σκοτάδι

Ουρλιάζουνε στην στέππα οι λύκοι

(Ο Παλαμάς ριμάριζε τη λέξη αυτή με «μπολσεβίκοι»)

Μα ξεσηκώνεται ο λαός

Κι οι εχθροί του τσάρου ακόμη

Ψάλλουν το «Μπόζε Τσαριά Χρανί»

Και όλοι στην έφοδον κραυγάζουν

«Σα Ρόντινου

Ζα νάσου βιέρου»

Έως που στο τέλος

Ένας μονόφθαλμος με στιβαρών μουζίκων πλήθη

Σώζουν εκ νέου την Ρωσσία

Καθώς κάτω απ’ το δίκωχο με την κονκάρδα

Ο Καίσαρ παγωμένος βλέπει

(Τον βλέπω καθαρά να βλέπη)

Με ένα καρφί μες στην καρδιά του

Να φεύγει ρακένδυτη μπροστά του

Ταπεινωμένη ξεσχισμένη

Από κοζάκους εις τα νώτα λογχισμένη

Η ως τα χθες αήττητη στρατιά του.

Είναι μεγάλος ο Θεός

Είναι μεγάλη ή ώρα

Τα νικητήρια απλώνονται

Σαν άνοιξις στην χώρα

Είναι πολλά τ’ αρώματα

Είναι πολλές οι μυγδαλιές

Κι επάνω από όλα τώρα

(Όπως μετά το Δώδεκα)

Μετά το Βοροντίνο

Έτσι και πάλι τώρα

Μετά το Στάλινγκράδ

Μετά το Βερολίνο

Μετά τις βενζινοφωτιές

Της τρομερής καγκελαρίας    (Πού είναι εκείνα τα Χάιλ-Τσιγκ)

Επάνω απ’ την Ρωσσία                          (Πού είναι τά Χάιλ Χίτλερ)

Στον ουρανόν

Το ίδιο πάντοτε βιβλίον

Σαν τετραβάγγελο ιερό

(Ιλιάς και Οδύσσεια μαζύ

Δαιμόνων τάγματα και αγγέλων σμήνη)

Στον ουρανόν ανοίγει

Ένα τεράστιον βιβλίον

Ένα βιβλίον θείον

Του Λέοντος Τολστόι

«Πόλεμος και Ειρήνη».

Και έρχονται στο νου μου τώρα

Στίχοι παλαιού μου ποιήματος

Που εδώ λαμπρά ταιριάζουν:

«Ειρήνη Ειρήνη το φιορίνι ας χαθή

Κρωγμοί γυπών να μην ακούωνται πλέον

Στους κήπους τα μικρά παιδιά να παίζουν

Αμέριμνα πασίχαρα δοσμένα

Στους θρύλους των καλών καιρών πού φέρνουν

Των εξορμήσεων την εύλογίαν

Σαν ξέσπασμα αγαλλιάσεως που σημαίνει

Ειρήνη Ειρήνη με τον φλόκο της Ειρήνης

Μέσα σε φως απίστευτον να πλαταγίζη

Με την οκτάπηχη την λόγχη μας μπηγμένη

Κατάστηθα στο στήθος των πολέμων —

Ειρήνη Ειρήνη γέλιο λαγαρό του Πάνα

Ειρήνη ξέφωτο προφητικό στην Γιάσναγια Πολιάνα».

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ

 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ, Δεκέμβριος 1995

1.500 αντίτυπα

Αριθμός έκδοσης, 327

Σαν μάτια εκστατικά / Στα μάτια να με κοιτάζουν / Τα πιο κρυφά των θέλγητρα

Λεξιλόγιον... ρωσσικόν

«Μπόζε Τσαριά Χρανί» = Φύλα θεέ τον Τσάρο

Ω τζερναζώμ Ρωσσία! = Ω εύφορη γη Ρωσσία! (Η μαύρη γη, η εύφορη)

«Σα Ρόντινου, Ζα νάσου βιέρου» = Για την πατρίδα, Για τη θρησκεία μας

Ω Τσόρναγια! Ω Τσόργκουν!: Στο βιβλίο του Εμπειρίκου Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία, όπου και το εναρκτήριο μεγάλο αυτοβιογραφικό του κείμενο υπό τον τίλο Αμούρ - Αμούρ, διαβάζουμε:

Το Τσόργκουν, ένα χωριό κατοικημένο κατά το ένα ήμισυ από Τατάρους και κατά το άλλο από Ρώσσους, είναι συνυφασμένο, μέσα στη μνήμη μου, με πλήθος αναμνήσεων της παιδικής μου ηλικίας. Ακόμη και σήμερα, όταν ακούω ποδοβολητό αλόγων σε γέφυρα ξύλινη, ή τον θόρυβο που κάνουν τα σιδερένια στεφάνια μιας αμάξης επί ενός σανιδώματος γεφύρας, βλέπω μπροστά μου την παλαιά ξύλινη γέφυρα, η οποία έζευε τον μικρό ποταμό Τσόρναγια, σε ελάχιστη απόστασι από το σπίτι του θείου μου Δημήτρη, που με θερμή αγάπη και άπειρη καλωσύνη με φιλοξενούσε, οσάκις πήγαινα ως παιδί στα κτήματά του.

[Οι λέξεις θα μπορούσαν να «ακουστούν» και σαν επιφωνήματα επίκλησης στη γη: Ω μαύρη, Ω μαυριδερή, αφού βρίσκονται (και ηχητικά) κοντά στο "τζερναζώμ"].

CCCP = Союз Советских Социалистических Республик (Κυριλλικό αλφάβητο)
SSSR = Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik (Μετατροπή Κυριλλικού αλφαβήτου στη Λατινική γραφή).
ΕΣΣΔ = Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών

Μπ.Ζ.

Σημείωμα:

Το ποίημα γράφτηκε μετά το ταξίδι που έκανε ο ποιητής στη Σοβιετική Ένωση τον Δεκέμβριο του 1962 (Οδησσός-Μόσχα-Λένινγκραντ), με τους Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργο Θεοτοκά και τον γιατρό Σ. Σπηλιόπουλο από τη Θεσσαλονίκη, ύστερα από πρόκληση του Συνδέσμου "ΕΣΣΔ-Ελλάς".

Αυτό το ταξίδι αποτελεί για τον Εμπειρίκο προσκύνημα και νοσταλγική επιστροφή στην αγαπημένη του Ρωσσία, που έχει να την επισκεφθεί από το καλοκαίρι του 1914, καθώς η μητέρα του(κατά το ήμισυ Ρωσσίδα) ταξίδευε τακτικά τα χρόνια εκείνα στην Κριμαία με τον μικρόν Ανδρέα και περνούσαν τα καλοκαίρια τους κοντά στους θείους Πέτρο και Δημήτρη.

239 στίχοι, με στιχαρίθμιση του ίδιου του Ανδρέα Εμπειρίκου. Οι διττογραφίες και οι επιπλέον στίχοι εκτός της στιχαριθμίσεως του ποιητή, τυπώνονται με μικρότερα στοιχεία. Οι αγκύλες με τις τελείες -όπως μας πληροφορεί ο επιμελητής της έκδοσης-  δηλώνουν τους στίχους που έχουν διαγραφεί χωρίς να έχει αλλάξει η στιχαρίθμιση.

Η αυτοτελής έκδοση του ποιήματος από την ΑΓΡΑ, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, έγινε για να τιμηθούν τα είκοσι χρόνια από τον θάνατο του ποιητή. Το 2001, από την ΑΓΡΑ επίσης, εκδόθηκε και το Ημερολόγιο του Εμπειρίκου από εκείνο το ταξίδι, συνοδευόμενο από φωτογραφίες που τράβηξε στη Ρωσσία. 

Η τελευταία στροφή είναι από το ποίημα Δεν λησμονώ ποτέ τον Λέοντα Τολστόι, τον πρώτο δάσκαλό μου, από τη συλλογή Η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες.

Η φωτογραφία του ποιητή τραβήχτηκε το 1962 στη Μόσχα από τον Οδυσσέα Ελύτη, με τη μηχανή Λάϊκα του Ανδρέα Εμπειρίκου (Αρχείο Οικογένειας Εμπειρίκου).

• Οι πληροφορίες που προηγήθηκαν και το βιογραφικό που ακολουθεί, αντλήθηκαν από τη ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ και από τα λοιπά στοιχεία της προαναφερθείσας έκδοσης. 
• Η μεταφορά του ποιήματος εδώ, σε μονοτονική γραφή, αλλά με την ορθογραφία που τηρείται στην έκδοση, έγινε από την Μποτίλια Στον Άνεμο, στην οποία επίσης οφείλεται η φωτογράφιση του εξωφύλλου της έκδοσης και της αρχικής... φωτογραφίας του ποιητή από τη δεύτερη σελίδα του βιβλίου. Η στιχαρίθμιση δεν τηρήθηκε για τεχνικούς και μόνο λόγους. Το 2001, από την ΑΓΡΑ επίσης, εκδόθηκε και το Ημερολόγιο του Εμπειρίκου από εκείνο το ταξίδι, με φωτογραφίες που τράβηξε στη Ρωσσία: Ταξίδι στη Ρωσσία, Ημερολόγιο και Φωτογραφίες - Δεκέμβριος 1962.
• Λοιπές φωτογραφίες: Ο Εμπειρίκος, φωτογράφος (επάνω), Διογένης (κάτω) ‒βρίσκεται και στο εξώφυλλο του βιβλίου, Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η Ιστορία του Ελληνικού Υπερρεαλισμού ή Μπροστά στην αμείλικτη αρχή της πραγματικότητας, (ΑΓΡΑ 2012)‒, στη Βρετάνη (τέλος) είναι από φωτογραφικό αφιέρωμα του LIFO, 3/9/2012. Από το ίδιο αφιέρωμα και... "Το κανόνι" (λεζάντα της Μπ.Σ.Α. με 3 στίχους από το Ποίημα) είναι φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου (τραβηγμένη στην Άνδρο) από την έκθεση Ντέρτι Humanism (Dirty Humanism) που επιμελήθηκε η Νάντια Αργυροπούλου, Λονδίνο, Ιούνιος - Αύγουστος 2011, Faggionato Fine Arts. (Από τον Κωστή Βελώνη). Με τη γάτα του, από 902.   
  
  Φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου (τραβηγμένη στην 'Ανδρο) από την έκθεση Ντέρτι* Humanism (Dirty Humanism) που επιμελήθηκε η Νάντια Αργυροπούλου. Λονδίνο (Ιούνιος - Αύγουστος 2011, Faggionato Fine Arts). (από τον Κωστή Βελώνη). Πηγή: www.lifo.g

Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ γεννήθηκε το 1901 στην Μπραΐλα της Ρουμανίας και πέθανε στην Αθήνα το 1975. Το 1926-31 βρίσκεται στο Παρίσι όπου συνδέεται με τον André Breton και τους υπερρεαλιστές και αρχίζει την ψυχανάλυση με τον Rene Laforgue.

Το 1935 δίδει στην Αθήνα την περίφημη διάλεξη « Περί συρρεαλισμού » και εκδίδει την Υψικάμινο, το κατ’ εξοχήν υπερρεαλιστικό κείμενο. Το 1945 κυκλοφορεί η Ενδοχώρα και ακολουθούν τα Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία το 1960 και η Αργώ ή Πλους αεροστάτου το 1964-65 στο περιοδικό Πάλι, με περικοπές.

Μετά το θάνατό του, το 1980 κυκλοφορεί πλήρης η Αργώ, η συλλογή Οκτάνα καθώς και το θεατρικό Έργο του Πικάσσο Τα τέσσερα κοριτσάκια σε μετάφραση του ποιητή. Το 1985 εκδίδεται το Αι Γενεαί Πάσαι ή Η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες και το Άρμαλα ή Εισαγωγή σε μια πόλι (εισαγωγή σ’ ένα μυθιστόρημα πού δεν γράφτηκε).

Τον Δεκέμβριο του 1990 άρχισε να εκδίδεται, σύμφωνα με τη θέληση του ποιητή, Ο Μέγας Ανατολικός το τεράστιο έργο ζωής του Ανδρέα Εμπειρίκου που το επεξεργαζόταν επί 25 χρόνια. Άρχισε να γράφεται το 1945 και ολοκληρώνεται ύστερα από ενδιάμεσες φάσεις το 1970. Το Μυθιστόρημα αποτελείται από 100 κεφάλαια, που συγκροτούν πέντε μέρη, και ή έκδοσή του ολοκληρώθηκε το 1992 σε οκτώ τόμους. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και τολμηρότερο μυθιστόρημα της ελληνικής γλώσσας.

Το 1995, για να τιμηθούν τα 20 χρόνια από το θάνατο του ποιητή, εκδόθηκε μια πλακέτα με το ποίημά του Ες-Ες-Ες-Ερ Ρωσσία.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος είναι από τούς κύριους εισηγητές της επιστήμης της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα με τον Δ. Κουρέτα και τον Γ. Ζαβιτζιάνο, με τη συνεργασία και τη συνδρομή της Μαρίας Βοναπάρτη. Ό ίδιος άσκησε την ψυχαναλυτική πρακτική επί δεκαέξι έτη (1935-1951).

Προσθήκη:

Μετά το 1995, χρονιά του ως άνω βιογραφικού, εκτός από το Ημερολόγιο που προαναφέρθηκε, κυκλοφόρησαν: 

• Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου (ΤΕΤΡΑΔΙΟ, τευχ. 3, Δεκ. 1945 και μαζί με την Διάλεξη για τον Νίκο Εγγονόπουλο, του 1963, («Άγρα» 1999)
• Φωτοφράκτης: Οι φωτογραφίες του Ανδρέα Εμπειρίκου («Άγρα» 2001) 
• Ένα ποίημα, ένα γράμμα, μία δήλωση (έκδοση εκτός εμπορίου, «Άγρα» 2001) 
• Η Άνδρος του Ανδρέα Εμπειρίκου («Άγρα» 2004) 
• Γράμματα στον πατέρα, τον αδελφό του Μαράκη και την μητέρα («Άγρα» 2009) 
• Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου (Από την ανέκδοτη συλλογή Προϊστορία ή Καταγωγή, έκδοση εκτός εμπορίου, «Άγρα» 2009) 
• Η τριλογία, Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων: Αργώ ή Πλους αεροστάτου (Τμηματικά: Περ. ΠΑΛΙ 1964, πλήρως: «Ύψιλον» 1980), Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης («Άγρα» 1998) και Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill (Συγκεντρωτική έκδοση όλης της τριλογίας ‒γράφεται μεταξύ 1944-1945‒, «Άγρα» 2012).
• Ο Σέργιος και Βάκχος του Μ. Καραγάτση -Κείμενο του 1960, από τις τελευταίες σελίδες ενός τετραδίου του ποιητή. («Άγρα» και «Εστία» 2013)

Εργογραφία, λοιπά: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος στη Βρετάνη, δεκαετία του '50

Επιμέλεια του παρόντος: Μπ.Σ.A.