Ακι Καουρισμάκι (Aki Olavi Kaurismäki)
4 Απριλίου 1957, Οριματίλα, Φινλανδία
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 22.Ι.2016 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)
4 Απριλίου 1957, Οριματίλα, Φινλανδία
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 22.Ι.2016 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)
Σκηνοθέτης άνευ πτυχίου
O Καουρισμάκι γεννήθηκε το 1957. Παρά το ότι το επώνυμό του ακούγεται γιαπωνέζικο, το Άκι «Αν θέλετε να ξέρετε –δηλώνει–, προέρχεται από το Αχιλλέας»(!). Είναι ένας φιλέλληνας με σπίτι στα Γιάννενα.
Λαντζέρης, ταχυδρόμος και κριτικός κινηματογράφου αρχικά, βοηθός σκηνοθέτη του μεγαλύτερου αδελφού του, Μίκα, πέρασε γρήγορα στη σκηνοθεσία, χωρίς να περάσει ποτέ το κατώφλι της Σχολής Κινηματογράφου.
Οι ταινίες του καλύπτουν ο 1/5 της φινλανδικής παραγωγής και συγκαταλέγεται στους μεγάλους εκπροσώπους του σκανδιναβικού σινεμά (και όχι μόνο). Δίπλα στους σουηδούς Μπέργκμαν και Λάσε Χάλστρομ και στη δανέζικη τριάδα Λαρς φον Τρίερ, Τόμας Βίτενμπεργκ, Σούζαν Μπίερ.
Στην πρώτη του ταινία, το Έγκλημα και Τιμωρία (1983) ο Ντοστογιεφσκικός φοιτητής μεταμορφώνεται σε εργάτη σφαγείου. Έκτοτε ο σκηνοθέτης έχει αποφασίσει: –Με τους προλετάριους και τον εργατόκοσμο· με τους κατατρεγμένους μιας κοινωνίας που κάνει τον άνθρωπο δυο φορές μετανάστη (λαθραίο ή νόμιμο): Στο βυθό της θάλασσας ή στον πάτο της στεριάς, αδιάφορο.
Παρ-ακολουθεί τους ανθρώπους της εργατικής τάξης «κι εγώ είμαι από εργατική τάξη –μας λέει ο σκηνοθέτης– […] Δεν ξέρω καθόλου τους πλούσιους ανθρώπους…», οι οποίοι, ως δημιουργήματα της παγκόσμιας καπιταλιστικής - εκμεταλλευτικής κοινωνίας μας, δεν ανήκουν μόνο στο φινλανδικό προλεταριάτο.
Ο Βρετανός πολιτικός Μπέντζαμιν Ντισραέλι (1804-1881, πολλά υποσχόμενος ποιητής, δυο φορές πρωθυπουργός της χώρας του, απολογητής και θεμελιωτής, εντέλει, μιας σκληρής αποικιοκρατικής πολιτικής), έχει πει ότι:
«Στον κόσμο υπάρχουν μόνο δύο έθνη, τα οποία δεν κυβερνώνται με τους ίδιους νόμους: Το έθνος των πλούσιων και το έθνος των φτωχών».
Νυχτοφύλακες, πωλήτριες, ανθρακωρύχοι, σκουπιδιάρηδες, απολυμένοι… βρίσκονται και μας περιμένουν εκεί: Γωνία Φινλανδίας και σούρουπου. Δουλεύοντας για ένα σύστημα που θα μας καταπιεί όλους με την απανθρωπιά του.
Η Φινλανδία των πραγματικών Φινλανδών
Η Φινλανδία δεν είναι μόνο η Nokia, η οποία πριν 2-3 χρόνια εξαγοράστηκε από τη Microsoft (που στη συνέχεια, κλείνοντας τις μη παραγωγικές μονάδες της, πέταξε χιλιάδες εργαζόμενους στην ανεργία), αλλά και η χώρα με τους 450 χιλ. άνεργους (8,1%), στα 5,5 εκατ. πληθυσμού.
Κι όπως εδώ, έτσι κι εκεί, μιλάνε σήμερα για κρίση χρέους (από το 2008 στο 2014 διπλασιάστηκε στα 121 δισ. ευρώ) κι όχι για κρίση του καπιταλισμού.
Αλλά, για να θυμηθούμε τον Μαρξ, που είναι πάντα επίκαιρος:
«Το μοναδικό κομμάτι του λεγόμενου εθνικού πλούτου, που στους σύγχρονους λαούς ανήκει πραγματικά στο σύνολο του λαού είναι το δημόσιο χρέος τους».
Κι εκεί, λοιπόν, στο σούρουπο της… πολύ κοντινής μας Φινλανδίας, που πέρασε τη δική της πρώτη οικονομική κρίση στις αρχές του ‘90 (εποχή της ταινίας), και με τη συνακόλουθη άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, το εθνικιστικό Κόμμα των Φινλανδών (πρώην Αληθινοί Φινλανδοί) του Τίμο Σόινι, ένα αριστεροδεξιό μόρφωμα, είναι σήμερα δεύτερο με 38 στις 200 έδρες της βουλής. Πρόκειται για το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης (τρίτο του Κοινοβουλίου) και υποστηρίζει ότι οι Φινλανδοί, μη μετανάστες, πρέπει να προηγούνται στις δαπάνες για την κοινωνική - υγειονομική περίθαλψη –Κάτι μας θυμίζει.
«Η ακροδεξιά –είχε πει ο Καουρισμάκι το 2014– κερδίζει έδαφος παντού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο πανικός των Αληθινών Φινλανδών για μια χούφτα πρόσφυγες θα ήταν αποκλειστικά γελοίος, αν δεν αντανακλούσε την άνοδο ρατσιστικών πολιτικών κινημάτων. Η ανασφάλεια των ανθρώπων για τη ζωή και το μέλλον τους χρησιμοποιείται από εκείνη την απρόσωπη εξουσία που τη δημιούργησε».
Η κοινωνιολογία της ποίησης
Βέβαια, δεν διαθέτει και τη συνταγή για να βγούμε από το αδιέξοδο και να λύσουμε το πρόβλημα της ανεργίας και τις συνέπειες της αλλοτριωτικής εργασίας. Όμως, σχεδόν πάντα, αφήνει χαραμάδες, για να χωράνε οι άνθρωποί του να περάσουν (κι εμείς μαζί τους), γιατί «αγαπάω –λέει– τους χαρακτήρες μου και θέλω να τους δίνω ελπίδα διαφυγής».
Ο Καουρισμάκι δεν φιλοσοφεί, δεν κάνει κοινωνιολογία. Είναι ένας άνθρωπος που πατάει γερά στο έδαφος, μποϊκοτάροντας κατά καιρούς διάφορα φεστιβάλ. Στο χέρι μας είναι να ερμηνεύσουμε τη γραφή του με τον κατάλληλο κοινωνικό κώδικα.
Τα θέματά του δεν εξαντλούνται σε μια μόνο ταινία. Το σύνολο του έργου του συνοψίζεται περίπου σε τριλογίες.
Το Έγκλημα και Τιμωρία θα συμπληρωθεί με δυο ακόμη διασκευασμένα έργα: Ο Άμλετ κάνει μπίζνες (1987) –ένα ασπρόμαυρο φιλμ νουάρ, όπου ο σαιξπηρικός μύθος έχει μεταφερθεί στο «βασίλειο» μιας επιχείρησης του Ελσίνκι– και η τηλεταινία Βρόμικα Χέρια (1989), βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Σαρτρ.
Ακολουθούν μια βουβή μουσική παρωδία του Σταλονικού Ρόκι, το Ρόκι Νο 6 (1986), και τα σπαρταριστά φιλμ με τους Λένινγκραντ Καουμπόυς, που τη μια πάνε Αμέρικα (1989) και την άλλη Συναντάνε τον Μωυσή (1994).
Σημαντικοί σταθμοί της φιλμογραφίας του
Η τριλογία του Ελσίνκι ή της ανεργίας: Μακριά πετούν τα σύννεφα, 1996· Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν, 2002 [Μέγα βραβείο στις Κάννες και βραβείο γυναικείας ερμηνείας στην Κάτι Ούτινεν]· Φώτα στο σούρουπο, 2006.
−Μια σερβιτόρα κι ένας οδηγός τραμ χάνουν τη δουλειά τους, αλλά εξακολουθούν να ονειρεύονται. Ένας άνθρωπος με αμνησία, ατενίζει το μέλλον σε μια από τις πιο αισιόδοξες ταινίες του Καουρισμάκι. Και ο νυχτοφύλακας στην τρίτη με τη μοιραία ξανθιά που δεν πρόκειται ποτέ να γλυκάνει τις αφέγγαρες νύχτες του.
Η τριλογία του προλεταριάτου: Σκιές στον Παράδεισο, 1986· Άριελ, 1988· Η Γυναίκα με τα σπίρτα, 1989.
−Ο σκουπιδιάρης, ο ανθρακωρύχος και η εργάτρια στο εργοστάσιο σπίρτων. Κι οι τρεις έχουν μια δουλειά που τους επιτρέπει να ζουν λίγο καλύτερα από τα σκουπίδια που μαζεύουν, λίγο πιο πάνω από τις στοές του ανθρακωρυχείου που κατεβαίνουν, και να καίγονται γρήγορα σαν σπίρτα.
 |
| Αργυρή Άρκτος. 67η Μπερλινάλε, 2017 |
Μια άλλη τριλογία, της προσφυγιάς, που άρχισε με Το Λιμάνι της Χάβρης (2011) –15 βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ, υποψήφιο για άλλα 18– και συνεχίστηκε με το τελευταίο του δημιούργημα, Η άλλη πλευρά της ελπίδας (Αργυρή Άρκτος στη φετινή 67η Μπερλινάλε, 2017), κατά πως φαίνεται θα μείνει ανολοκλήρωτη.
«Το έχω ξαναπεί, αλλά αυτή τη φορά είναι πραγματικά αντίο. Αυτή η ταινία θα είναι η τελευταία για εμένα. Έχω κουραστεί. Θέλω να αρχίσω να ζω τη δικιά μου ζωή, επιτέλους».
Στην Ελπίδα διασταυρώνονται οι ιστορίες δυο ανθρώπων: ένας χαρτοπαίχτης εστιάτορας και πρώην πλασιέ θα συναντηθεί με έναν Σύρο λαθρεπιβάτη πρόσφυγα που θα καταλήξει στο Ελσίνκι.
«Ο κινηματογράφος –θα πει ο Άκι, απαντώντας σε σχετική ερώτηση για την Ελπίδα– δεν έχει τέτοια επιρροή, τέτοια δύναμη, ώστε να αλλάξει τον κόσμο. […] προσπαθώ να μιλήσω και να πείσω τους τρεις ανθρώπους που θα πάνε και θα δουν την ταινία, ότι αύριο όλοι μπορεί να είμαστε πρόσφυγες».
Ποίηση, τρυφερότητα, χιούμορ, ο έρωτας σε πρώτο πλάνο, κι ένας μη ρεαλιστικός ρεαλισμός τροφοδοτεί τα ανήλιαγα τοπία τού Καουρισμάκι.
Με τη Μουσική να κρατάει σημαίνοντα ρόλο, όπου μπορούμε να ακούσουμε από Τζων Λη Χούκερ μέχρι Σοστακόβιτς· από Μπλάιντ Λέμον Τζέφερσον, μέχρι Τόσκα του Πουτσίνι. Και όπως σήμερα, από τον σπουδαίο Φινλανδό τραγουδιστή ταγκό, Ρέιχο Ταϊπάλε, μέχρι Ρενεγκέιντς και Τσαϊκόφσκι.
(Από παρουσίαση στην Κινηματογραφική Λέσχη Σκοπευτήριο, 1/3/2017)
* * *
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.