Αλκυονίς: 22 Απριλίου 1870 - 21 Ιανουαρίου 1924. Για πάντα Λένιν − Ο Βερτόφ για τον Βερτόφ, τα 3 τραγούδια, ο Ραφαηλίδης, ο Κορδάτος και η Κρούπσκαγια

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν (Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ)
Ρωσία, 22 Απριλίου 1870, Ουλιάνοφσκ - 21 Ιανουαρίου 1924, Γκόρκι
Σχέδιο (3^ο από 3 του Λένιν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.XI.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Η επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 επιβεβαίωσε την αναγκαιότητα και ρεαλιστικότητα του σοσιαλισμού
(Αλέκα Παπαρήγα)

Η Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917 (VIDEO) ‒ Αλέκα Παπαρήγα: Η επικαιρότητα της λενινιστικής στρατηγικής και το καθήκον του ΚΚΕ

(Κυριακή, 15 Νοεμβρίου 2015)

* * *

[...] και προχωρούν

μέσα απ’ την παγωνιά

και προχωρούν

μέσα απ’ την πείνα

και προχωρούν

μέσα απ’ την φωτιά

και προχωρούν

τους οδηγεί

ο Ιλίτς Λένιν [...]

(«Τρία τραγούδια για τον Λένιν», Δεύτερο Τραγούδι)

Σήμερα, 21/1 συμπληρώνονται 93 ΧΡΟΝΙΑ από την ΗΜΕΡΑ ΘΑΝΑΤΟΥ του Ηγέτη της Επανάστασης ΛΕΝΙΝ 21/1/1924. Η NEW STAR διοργανώνει ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ με την ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ του αριστουργήματος του ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ «ΤΡΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ».

Την προβολή που θα συνοδεύει ΖΩΝΤΑΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ δυο εξαιρετικών μουσικών του συνθέτη πολυοργανίστα ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ ΜΟΥΣΑ (ΘΕΡΑΜΙΝ-ΚΙΘΑΡΑ-ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΡΙΟΝΙ) και του συνθέτη μπασίστα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΤΡΑΜΠΑ (ΚΟΝΤΡΑ ΜΠΑΣΟ).

Η προβολή της ταινίας θα γίνει ΣΑΒΒΑΤΟ 21/1/17 20.00  στο ΑΛΚΥΟΝΙΣ new star art cinema στο πλαίσιο του μεγάλου, πολύπτυχου αφιερώματος «100 ΧΡΟΝΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ και ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ»

Όλο το πρόγραμμα της New Star: Αλκυονίς - STUDIO: 1917-2017. 100 χρόνια Οκτωβριανή Επανάσταση - 347 ημέρες κινηματογραφικών προβολών και εκδηλώσεων

*


Προβολές για τον Λένιν στην «Αλκυονίδα»
Αύριο Κυριακή, από τις 12.00 έως τις 17.30

Θα προβληθούν οι σοβιετικές ταινίες: «Βλαντίμηρος Ιλιτς Λένιν» (1955), των Β. Μπελιάεφ, Μ. Σλαβίνσκαϊα. «Ο Λένιν ζει» (1969) του Μ. Ρομμ. «Σελίδες μιας μεγαλειώδους ζωής» (1958) του Σ. Πουμπιάνσκαϊα. «Οκτώβρης» (1927) του Σ. Αϊζενστάιν. «Β. Ι. Λένιν» (1983) του Α. Ζενιάκιν. «Ο Λένιν και ο χρόνος» (1980) του Λ. Κρίστη. «Το δύσκολο πόστο του επαναστάτη» (1982) του Ι. Βεσσαράμποβ.

Ημερήσιο εισιτήριο για όλες τις ταινίες 5 ευρώ, ανέργων 3 ευρώ.

Για τις αυριανές ταινίες βλέπε και εδώ:

Κόκκινο STUDIO: Ο Λένιν έζησε, Ο Λένιν ζει, Ο Λένιν θα ζει για πάντα! ‒ Χίλια τραγούδια αφιερωμένα στην Επανάσταση (16 - 22 Απρίλη) 

«Πολλά τραγούδια για τον Λένιν»: Απάντηση στην ψυχροπολεμική παράνοια και στο επικαιροποιημένο δόγμα του ΝΑΤΟ – Θόδωρος Αγγελόπουλος: Αφιέρωμα της Ταινιοθήκης στο έργο του

Ρηξικέλευθος, πρωτοποριακός, επαναστατικός και επαναστατημένος, ο Βερτόφ μετατρέπει ένα επετειακό ντοκιμαντέρ για τα δέκα χρόνια από τον θάνατο του Λένιν, σε συγκλονιστικό ύμνο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, σε δημιουργική έκφραση των προταγμάτων της Επανάστασης του Οχτώβρη, αλλά και σε ένα διαχρονικό, κινηματογραφικό masterclass που συντρίβει τα στερεοτυπικά ιδεολογήματα για την στρατευμένη τέχνη και σε αισθητικό επίπεδο.

Η ταινία έτυχε αμέσως θερμότατης υποδοχής από κοινό και κριτική, τόσο στην ΕΣΣΔ, όσο και στο εξωτερικό, ενώ απέσπασε και το Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ της Βενετίας.

 Η έκφραση του ΒΕΡΤΟΦ στο κινηματογράφο ως «τέχνη - οικοδόμου της ζωής», καταγράφοντας ότι δεν είναι ορατό, σε μια ταινία που είναι οπτική και ηχητική μπάντα, του αρχετυπικού μύθου Ζωή-Θάνατος-Ανάσταση. Το τελικό αποτέλεσμα η συνταρακτική οπτικοακουστική συμφωνία που πήρε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ιστορία του Κινηματογράφου, ένα διαχρονικό, κινηματογραφικό masterclass του Βερτοφ, του ρηξικέλευθου, πρωτοποριακού, επαναστατικού και επαναστατημένου σκηνοθέτη που μετατρέπει ένα επετειακό ντοκιμαντέρ για τα δέκα χρόνια από τον θάνατο του Λένιν, σε συγκλονιστικό ύμνο.

Οι μουσικοί σε μια in situ ανάγνωση της ταινίας κάνοντας χρήση πρωτότυπων οργάνων δημιουργούν μουσικά «εργόχειρα» που αλληλεπιδρούν με το έργο, εξελίσσονται, κορυφώνονται και έπειτα... σβήνουν, χάνονται. Μια ανάγνωση της ταινίας ως παρτιτούρα με αυτοσχεδιαστική μουσική, πλημμυρισμένη από σπάνια ηχοχρώματα.

***

Β. Ι. ΛΕΝΙΝ

Πιο ζωντανός απ' τους ζωντανούς

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν (Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ)
22 Απριλίου 1870, Ουλιάνοφσκ - 21 Ιανουαρίου 1924, Γκόρκι
Σχέδιο (2^ο από 3 του Λένιν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 7.XI.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Ο Λένιν όμως βασιζόταν στη βούληση της μάζας, που δεν είναι άλλο από την ενσάρκωση του ταξικού συμφέροντος. […] Η επανάσταση δε σταματάει στα μισά του δρόμου. 'Η η κυβέρνηση θα τσακίσει το λαό ή ο λαός θα σαρώσει την κυβέρνηση, γιατί τα συμφέροντά τους διαφέρουν στην ουσία τους.
(Λάζσλο Γιούρκο, Ο Λένιν τον Οκτώβρη)

Ο Κόκκινος Οχτώβρης της αιωνιότητας ‒ Η διαπάλη για την κατεύθυνση της Επανάστασης ‒ Οχτωβριανή και Ελ. Βενιζέλος (VIDEO)

(Σάββατο, 7 Νοεμβρίου 2015)

Στις 21 Γενάρη 1924, ώρα 6.50` το βράδυ, ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν άφησε την τελευταία του πνοή στον Μαξίμ Γκόρκι.

Η είδηση ήταν αναπάντεχη, γιατί κανείς δεν ήταν έτοιμος να αποδειχτεί ένα τέτοιο γεγονός ως πραγματικό.

Η είδηση του θανάτου του ΛΕΝΙΝ μεταδόθηκε από το σοβιετικό ραδιόφωνο στη Σοβιετική Ένωση και σ' όλο τον κόσμο στις 22 Γενάρη 1924, στις 6 το πρωί.

Η ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, μετά από έκτακτη συνεδρίασή της, έβγαζε ανακοίνωση «Προς το κόμμα, όλους τους εργαζόμενους», με την οποία ανέφερε πως μετά τον Μαρξ η ιστορία του απελευθερωτικού κινήματος δεν είχε αναδείξει μια τόσο γιγάντια μορφή σαν τον Λένιν.

«Ό,τι πραγματικά μεγάλο και ηρωικό έχει το προλεταριάτο –έλεγε η ανακοίνωση– ατρόμητο μυαλό, θέληση σιδερένια, αλύγιστη, επίμονη θέληση που δαμάζει τα πάντα, ιερό μίσος, μίσος θανάσιμο ενάντια στη σκλαβιά και την καταπίεση, επαναστατικό πάθος, που μετακινεί βουνά, απεριόριστη πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις των μαζών, τεράστια οργανωτική μεγαλοφυΐα, όλα αυτά βρήκαν τη μεγαλειώδη ενσάρκωσή τους στον Λένιν, που το όνομά του έγινε σύμβολο του νέου κόσμου από τη Δύση ως την Ανατολή, από το Νότο ως το Βορρά».

Σε ολοσέλιδο πρωτοσέλιδο άρθρο του στο «Ρ», εκείνες τις ημέρες ο Γ. Κορδάτος έγραφε:

«Το θλιβερόν άγγελμα που από προχθές εβύθισε εις την αγωνίαν την εργατικήν τάξιν όλου του κόσμου αληθεύει. Ο ΛΕΝΙΝ πέθανε στις 21 Γενάρη υποκύψας στο μοιραίο έπειτα από πολυχρόνιον αρρώστιαν. Σφίγγοντας την καρδιά τους από στυγνήν αγωνίαν, άφατον λύπην, οι Ρώσοι εργάτες και χωρικοί που θα προπέμψουν σήμερα τον ΛΕΝΙΝ με τις μεγαλύτερες τιμές στην τελευταία του κατοικίαν, είμαστε βέβαιοι πως θα ορκιστούν - και μαζί τους όλοι οι εργάτες του κόσμου…».

Από το Μαξίμ Γκόρκι η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στις 23 του Γενάρη στη Μόσχα και τοποθετήθηκε για δημόσια αποτίμηση φόρου τιμής στην Αίθουσα με τις Κολόνες του Μεγάρου των Συνδικάτων. Εκεί έμεινε μέχρι τις 27 του μηνός.

Στις 27 Γενάρη η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στην Κόκκινη Πλατεία και στις 4 η ώρα το απόγευμα τοποθετήθηκε στο Μαυσωλείο.

Ο θάνατός του Λένιν, έγραφε αργότερα ο Μαξίμ Γκόρκι, «υπογραμμίζει ακόμα πιο καθαρά στα μάτια της υφηλίου την αξία του - την αξία του αρχηγού του παγκόσμιου προλεταριάτου».

*

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν (Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ)
Ρωσία, 22 Απριλίου 1870, Ουλιάνοφσκ - 21 Ιανουαρίου 1924, Γκόρκι
Σχέδιο (1^ο από 3 του Λένιν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 6.XI.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Τώρα πια κάθε καθυστέρηση της εξέγερσης ισοδυναμεί με θάνατο.
Λένιν: Η καθυστέρηση της δράσης ισοδυναμεί με θάνατο
(Παρασκευή 6 Νοεμβρίου 2015)

* * *

ΝΑΝΤΙΕΖΝΤΑ ΚΡΟΥΠΣΚΑΓΙΑ

Τι πρέπει να διηγούμαστε στα παιδιά του σχολείου για τη ζωή του ΛΕΝΙΝ;

(Άρθρο στην ΠΡΑΒΝΤΑ, 1925)

Nadezhda Konstantinovna "Nadya" Krupskaya
(26 Φεβ. 1869, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία - 27 Φεβ. 1939, Μόσχα, Ρωσία)

Πρέπει να μελετιέται ο ΛΕΝΙΝ στο σχολειό; Ναι πρέπει. Ο ΛΕΝΙΝ είναι τόσο στενά δεμένος με το χθες μας, με το σήμερα και το αύριο, με κάθε πάλη μας για ένα ακτινοβόλο μέλλον, με την πάλη των μαζών, είναι τόσο αξεχώριστος από ολόκληρη τη ζωή μας, που θάταν παράξενο κι απαράδεχτο να μη διδάσκεται στο σχολειό η ζωή και το έργο του.

Πρέπει τάχα να διαβάζουμε το ΛΕΝΙΝ, όπως συχνά τώρα γίνεται στο σχολειό; Όχι. πολλές φορές γίνεται λόγος ανάμεσά μας ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας πρέπει να μελετούν το λενινισμό. Αυτό έρχεται σε τέλεια αντίθεση με τη σωστή έννοια. Έστω κι αν αρχίσουν να πλάθουν μια εικόνα του ΛΕΝΙΝ για παιδιά, να τον παρουσιάζουν έναν ενάρετο παππούλη που χαϊδεύει τα παιδιά και τους μαθαίνει να είναι υπάκουα.

Παρουσιάζουν το ΛΕΝΙΝ περιτριγυρισμένο από παιδιά, από νεαρά κορίτσια που του προσφέρουν μπουκέτα από λουλούδια κι ο ΛΕΝΙΝ γίνεται στη φαντασία των παιδιών ένας ενάρετος μικροαστός. Στολίζουν με άνθη τις φωτογραφίες του. Ο ΛΕΝΙΝ γίνεται η προσωποποίηση της μικροαστικής ηθικής. "Έσκισες τις κυλόττες σου, κοίταξε το ΛΕΝΙΝ πόσο καθαρός είναι στη φωτογραφία". "Θέλεις να γίνεις σαν το ΛΕΝΙΝ, έτσι δεν είναι; αυτό βλάπτει την αλήθεια". Κατά τον ίδιο τρόπο παρουσιάζουν το ΛΕΝΙΝ στα δημοτικά προσθέτοντας: ο ΛΕΝΙΝ έπαιρνε πάντα καλούς βαθμούς (…)

Στα μεγαλύτερα παιδιά καλλιεργούν την ιδέα ότι πρέπει να μελετούν το λενινισμό, να πραγματοποιούν τις εντολές του ΛΕΝΙΝ. Τι είναι όμως ο λενινισμός και γιατί πρέπει να είναι υλικό μελέτης, τα παιδιά δεν το ξέρουν. Ο ΛΕΝΙΝ γίνεται γι’ αυτά μια κοινή λέξη, χωρίς έννοια. Τα παιδιά δεν έχουν την παραμικρή ιδέα τι πράγμα είναι οι εντολές του. Γι’ αυτά είναι κάτι που πρέπει ας πούμε να ταιριάζει στους κανόνες της καλής συμπεριφοράς.

Πολύ σπάνια τα σχολειά παρουσιάζουν στα παιδιά τον πραγματικό ΛΕΝΙΝ, δηλ έναν άνθρωπο που αφιέρωσε όλες τις δυνάμεις του στην πάλη για την υπόθεση των εργαζομένων, άνθρωπο που γνώρισε από πολύ κοντά τα βάσανα και την εξαθλίωση του αγρότη, της εργάτριας και της αγρότισσας, κάθε αγράμματου και καταπιεζόμενου ανθρώπου. Η μορφή του ΛΕΝΙΝ, του ακούραστου αγωνιστή για την απελευθέρωση των εργαζομένων που αναζητεί τα μέσα για να δράσει, να οργανώσει τις μάζες και να τις οδηγήσει στην πάλη δεν έγινε γνωστή στα παιδιά. Δε γνωρίζουν το ΛΕΝΙΝ διανοητή, οργανωτή, αρχηγό.

V. I. Lenin and N. Krupskaya at Gorky in autumn, by A. G. Varlamov

Στο ίδιο άρθρο λέει επίσης:

Πρέπει να αποφεύγουμε να παρουσιάζουμε το ΛΕΝΙΝ ένα δάσκαλο που σκότιζε τα παιδιά με το «να μαθαίνετε, να μαθαίνετε και πάλι να μαθαίνετε (άλλωστε αυτό ειπώθηκε για τους μεγάλους). Η αγάπη του εκφραζόταν με ψυχαγωγία, δώρα κλπ.

Ας δούμε όμως πώς εφάρμοσε η ίδια στην πράξη τις παραινέσεις της σε ένα δικό της κείμενο για τους μαθητές.

Ο Βλαντιμίρ Ιλιτς ΛΕΝΙΝ ήταν φίλος, σύντροφος των εργατών. Ήθελε ν’ αλλάξει όλο το σύστημα. Ήθελε καθένας που δουλεύει να αρχίσει να ζει καλά. Ο ΛΕΝΙΝ πάλεψε για την εργατική υπόθεση.

Ο ΛΕΝΙΝ άρχισε να μαζεύει εκείνους που ήταν με τους εργάτες. Όλο και πιο πολλοί γίνονταν αυτοί, όλο και πιο γερό γινόταν το εργατικό κόμμα, το κόμμα των κομμουνιστών. Το κόμμα έβλεπε ότι χωρίς αγώνα δε μπορείς να πετύχεις τίποτα. Άρχισαν να το καταλαβαίνουν αυτό κι οι εργάτες όλων των χωρών.

Οι εργάτες αγαπούσαν το ΛΕΝΙΝ, ενώ οι τσιφλικάδες κι οι καπιταλιστές τον μισούσαν. Η τσαρική αστυνομία τον έπιανε, τον έριχνε στη φυλακή, τον εξόριζε στη μακρινή Σιβηρία, ήθελε να τον ρίξει για πάντα στη φυλακή. Ο ΛΕΝΙΝ έφυγε στο εξωτερικό κι έγραφε από μακριά στους εργάτες τι πρέπει να κάνουν. Κι έπειτα ήρθε ξανά και καθοδήγησε όλο τον αγώνα.

Το Φλεβάρη του 1917 οι εργάτες μαζί με τους στρατιώτες –γινόταν πόλεμος τότε- έδιωξαν τον τσάρο κι αργότερα, στις 7 Νοέμβριο του 17, έδιωξαν τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές. Τους πήραν τη γη κι ύστερα τα εργοστάσια και τις φάμπρικες κι άρχιζαν να βάζουν τη δική τους τάξη. Τώρα πια οι ίδιοι οι εργάτες κι οι αγρότες συζητούσαν κι έλυναν τις υποθέσεις τους στα σοβιέτ κι όχι ο τσάρος, ούτε οι τσιφλικάδες κι οι καπιταλιστές.

Αυτή ήταν μια καινούρια δουλειά γι’ αυτούς. Ο ΛΕΝΙΝ και το κόμμα του οδήγησαν τους εργάτες σε αυτό τον δύσκολο δρόμο και τους βοήθησαν να οργανώσουν τη ζωή με καινούριο τρόπο. Χρειάστηκε να δουλέψει πολύ ο ΛΕΝΙΝ. Είχε πολλές φροντίδες. Έπαθε η υγεία του και το 192 ο Βλαντιμίρ Ιλίτς πέθανε.

Πολύ πονέσαμε όταν πέθανε ο ΛΕΝΙΝ, μα δε θα ξεχάσουμε ποτέ αυτά που έλεγε. Θα προσπαθούμε να κάνουμε το καθετί, όπως μας συμβούλευε. Οργανώνουμε τη δουλειά, τη ζωή με καινούριο τρόπο.

Μετά το θάνατο του ΛΕΝΙΝ το έργο του συνέχισε ο καλύτερος βοηθός του ΛΕΝΙΝ, ο μεγάλος Στάλιν.

***

Βασίλης ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ

Τρία τραγούδια για τον Λένιν

(TRI PENSI O LENINYE, 1934)

ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ

Αν  Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή (1929) είναι μια τέλεια εφαρμογή των θεωρητικών αρχών του «κινηματογράφος-μάτι» (σύλληψη της ζωής στο απρόοπτό της και δημιουργία ενός «φιλμικού κόσμου» ιδεολογικά φορτισμένου με το μοντάζ), το αριστούργημα του ιδιοφυούς πρωτοπόρου Ντζίγκα Βερτόφ Τρία τραγούδια για τον Λένιν (1934) δεν είναι παρά το εκθαμβωτικό αποτέλεσμα του μπολιάσματος του «κινηματογράφος-μάτι» στο «ράδιο-αυτί»: είναι γνωστό πως πριν ασχοληθεί με το σινεμά ο Βερτόφ είχε ήδη δημιουργήσει αυτό που οι ραδιοσκηνοθέτες ονομάζουν σήμερα «ηχητικό ντοκιμαντέρ», και που ο Ρώσος μετρ το ονόμασε «ράδιο-αυτί».

(Στην Ελλάδα, με ιδιαίτερη επιτυχία ασχολήθηκε μ' αυτόν το γοητευτικό τρόπο έκφρασης διά του ηχητικού μοντάζ ο Γιώργος Κάρτερ, το ηχητικό ντοκουμέντο του οποίου 8 χρόνια δικτατορία τον κάνει, κατά κάποιον τρόπο, μαθητή του Βερτόφ.)

Τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν είναι το πρώτο στην ιστορία του θεάματος-ακροάματος οπτικοακουστικό ντοκουμέντο, όπου το οπτικό και το ακουστικό μέρος δε λειτουργούν αυτόνομα αλλά συμπληρωματικά. Ο ίδιος ο Βερτόφ λέει: «Αποκλείοντας την αυτόνομη ύπαρξη και της οπτικής και της ηχητικής γραμμής, γεννιέται ένα τρίτο έργο που δεν υπάρχει ούτε μέσα στον ήχο ούτε μέσα στην εικόνα. Υπάρχει αποκλειστικά στη διαρκή αλληλεπίδραση φωτογράμματος και εικόνας».

Το Τρία τραγούδια για τον Λένιν είναι αυτό ακριβώς το τρίτο έργο − έργο μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου, που πρέπει ν’ αντιμετωπισθεί ως οπτικό και ταυτόχρονα ηχητικό ντοκουμέντο.

Σκοπός  αυτής της σύζευξης (εν πλήρει ισοτιμία) εικόνας-ήχου είναι η «επίτευξη απόλυτου συγχρονισμού μεταξύ λόγου και σκέψης», όπως λέει ο Βερτόφ: στο ντοκιμαντέρ που έχει να κάνει με ανθρώπους, το πρόβλημα είναι όχι να τους κάνουμε να μιλούν αλλά να σκέφτονται. Και επειδή συχνά η σκέψη μπλοκάρεται από το ψυχρό μηχάνημα που στήνεται μπροστά μας (οι οπαδοί του σινεμά-βεριτέ, ιδιαίτερα ο Ζαν Ρους στις πρώτες ταινίες του, το διαπίστωσαν αυτό εγκαίρως, ενώ ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να βγάλει ανάλογα συμπεράσματα ακούγοντας ένα μήνυμα γραμμένο στον «ψυχρό» αυτόματα τηλεφωνητή), έχουμε περισσότερες πιθανότητες να συλλάβουμε την «αλήθεια εν τω γίγνεσθαι» αν η ηχητική μπάντα δουλευτεί ανεξάρτητα από την οπτική αλλά με τρόπο που να υπάρχει μια έμμεση και φανερή σχέση μ' αυτήν. (Ανάλογα δούλεψε ο Τάκης Χατζόπουλος στο Γάζωρος Σερρών.)

Στο Τρία τραγούδια για τον Λένιν όλοι οι ήχοι έχουν γραφεί ανεξάρτητα από την εικόνα, αλλά μονταρίστηκαν σε σχέση με αυτή. Μοναδική εξαίρεση, ο λόγος της εργάτριας-χτίστριας που μιλάει φάτσα στο φακό, και που είναι σπάνιο κομμάτι γνήσιου σινεμά-βεριτέ.

Ο Γιούρι Σαπόριν (Φωτό Νμίτρι Σολομόνοβιτς)
8 Νοε. 1887, Χλουκίβ, Ουκρανία - 9 Δεκ. 1966, Μόσχα, Ρωσία

Η ταινία (οπτική και ηχητική μπάντα) δομείται στη βάση τριών λαϊκών τραγουδιών από τις εκατοντάδες που γράφηκαν από άγνωστους τις δύο πρώτες δεκαετίες του σοβιετικού καθεστώτος για να υμνήσουν, καμιά φορά αφελώς αλλά πάντα αυθόρμητα και πηγαία, την προσωπικότητα του Λένιν.

Ο Βερτόφ επέλεξε τα τραγούδια του  από την Ανατολική  Σοβιετική Ένωση (Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Τουρκμενία) όχι γιατί εκεί αφθονούσαν αλλά διότι  η ταινία του δεν  έχει για κύριο  θέμα τον Λένιν, αλλά την απότομη εισβολή ενός καινούργιου τρόπου ζωής σε μια χώρα καθυστερημένη.

Σ’ αυτούς τους λαούς δημιουργήθηκε αυθόρμητα μια έντονη προσωπολατρία για τον Λένιν, πάρα πολύ συγκινητική που, βέβαια, δεν έχει καμιά σχέση με τη σταλινική προσωπολατρία, η οποία ήταν «προγραμματισμένη» εν πολλοίς. Έτσι, όταν ακούμε να λέγεται «όταν έβλεπε (ο Λένιν) το σκοτάδι, γινόταν φως» ή «έκαμε τον έρημο κήπο και το θάνατο ζωή» ή «σ’ αγαπούσαμε σαν τη στέπα μας πιο πολύ κι απ’ τη στέπα μας» η σκέψη μας πάει στους πανάρχαιους κοσμογονικούς μύθους, όπου η ζωή ξεπετιέται μέσα από το χάος και το έρεβος και όπου κάποιος έρχεται να μορφοποιήσει τον κόσμο «με το νου και την καρδιά του». Για τον πρωτόγονο της στέπας, ο Λένιν δεν ήταν παρά ο ζωοδότης Απόλλων και το σύμβολο του καινούργιου κόσμου που κινάει να ’ρθει.

Όμως, αν η ηχητική μπάντα ακολουθεί το παραπάνω ευθύ σχήμα, η οπτική δεν τη συνοδεύει πάντα: οι εικόνες γκρουπάρονται σε τρεις ομάδες, λίγο ως πολύ ανεξάρτητες η μία απ’ την άλλη: 1) ο Λένιν ζωντανός, μιλάει και καθοδηγεί. Ο Βερτόφ διαλέγει εδώ τα «επικαιρικά» πλάνα τού (ντοκουμέντα μοναδικά), έτσι ώστε ο Λένιν να φαίνεται ως εργάτης ανάμεσα σε εργάτες από τους οποίους ξεχωρίζει μόνο από το τόσο χαρακτηριστικό χαμόγελό του και τα μικρά αεικίνητα και ειρωνικά μάτια. Είναι η περίοδος της σποράς των νέων ιδεών. 2) Ο Λένιν νεκρός. (Μια δεύτερη σειρά μοναδικών ντοκουμέντων.) Ο σπόρος έχει μπει στη γη, ενώ το τραγούδι-θρήνος μοιάζει μάλλον με όρκο πίστης. 3) Η Σοβιετική Ένωση χωρίς τον Λένιν. Εδώ κυριαρχεί το άγαλμά του, σταθερά φωτογραφημένο σε κοντρ-λιμιέρ και με μόνιμο φόντο τον ουρανό. Οι εικόνες δείχνουν έναν οργασμό δουλειάς. Οι νέες ιδέες έχουν «φυτρώσει» κιόλας.

Και οι τρεις ενότητες δένονται με το διαχρονικό λάιτ-μοτίφ του πάγκου στο πάρκο Γκόρκι, όπου συνήθιζε να κάθεται ο Λένιν κατά τη διάρκεια της αρρώστιας του.

Το  σχήμα του αρχετυπικού  μύθου Ζωή-Θάνατος-Ανάσταση, είναι ολοκάθαρο  στις παραπάνω τρεις μεγάλες σεκάνς.

Το σύνολο των τριών ενοτήτων είναι δομημένο σε σχήμα σπιράλ: η αφήγηση (και οι ιδέες) προωθούνται άλλοτε με τον ήχο, άλλοτε με την εικόνα, άλλοτε με το σχόλιο, άλλοτε με τους τίτλους.

Κανένα απ’ αυτά τα εκφραστικά στοιχεία δε διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία και όταν το ένα έρχεται «σε πρώτο πλάνο» τα άλλα (ή ένα από τα άλλα) το «ακομπανιάρουν», για να δημιουργηθεί τελικά μια συνταρακτική οπτικοακουστική συμφωνία, που και μόνο αυτήν αν έφτιαχνε ο ιδιοφυής δάσκαλος Ντζίγκα Βερτόφ, θα αρκούσε για να του δώσει μία από τις εντελώς πρώτες θέσεις στην Ιστορία του Κινηματογράφου.

 «Το Βήμα», 25-11-1975

Βασίλης Ραφαηλίδης
Λεξικό Ταινιών, Α’ Τόμος, εκδ. ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ, σελ. 149-150

*

Music
Yuri Shaporin
Cinematography
Mark Magidson
Bentsion Monastyrsky
Dmitri Surensky
Film Editing
Dziga Vertov
Second Unit Director or Assistant Director
Ilya Kopalin ... assistant director
Semiramida Pumpyansaya ... assistant director
Elizaveta Svilova ... assistant director
Sound Department
Pyotr Shtro ... sound

***

Ισακ Μπρόντσκι (1884-1939), Λένιν (1925)

ΠΡΩΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Σε μαύρη φυλακή ήταν το πρόσωπό μου,

Τυφλή ήταν η ζωή μου.

Δίχως φως και δίχως γνώση,

Ήμουν σκλάβα χωρίς αλυσίδες.

Αλλά έφτασε η αχτίδα της αλήθειας,

Το πρωινό της αλήθειας του Λένιν.

Δεν τον είχαμε ξαναδεί,

Αλλά μας ήταν οικείος, σαν πατέρας

Και όχι μόνο αυτό!

Κανένας πατέρας,

Για τα παιδιά του,

Δεν έκανε τόσα,

Όσα ο Λένιν έκανε για μας!

ΤΟ ΣΟΒΧΟΖ ΜΟΥ

Η ΧΩΡΑ ΜΟΥ

Αν έβλεπε σκοτάδι,

Έφτιαχνε φως,

Από την έρημο έφτιαχνε κήπο,

Από τον θάνατο, ζωή

ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΟΥ

Η ΦΑΜΠΡΙΚΑ ΜΟΥ

ΤΟ ΚΟΛΧΟΖ ΜΟΥ

Έπεισε τους αδύναμους και τους φτωχούς,

ότι εκατομμύρια κόκκοι άμμου σχηματίζουν τα όμορφα μοτίβα των αμμόλοφων

ότι εκατομμύρια καρποί σχηματίζουν ένα τσουβάλι,

ότι εκατομμύρια αδύναμοι

Είναι μεγάλη δύναμη!

Μας έδωσε όλα όσα είχε:

Το μυαλό του,

Το αίμα του,

Την καρδιά του...

*

ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Τον αγαπήσαμε...

Όπως αγαπήσαμε τις στέπες μας,

όχι, περισσότερο!

Θα δίναμε όλες τις σκηνές και τις στέπες μας,

θα δίναμε την ζωή μας,

μόνο για να τον φέρουμε πάλι κοντά μας

Και ποτέ, ούτε εμείς, ούτε τα εγγόνια των εγγονιών μας μας θα τον ξεχάσουν

ίδρυσε το ατσαλένιο κόμμα μας

το έχτισε από χρόνο σε χρόνο

το εκπαίδευσε και το ατσάλωσε μέσα σε συνεχή, σκληρό αγώνα

Είχε γεμάτα ειρωνία, λαμπερά από ευφυία, μάτια

να πώς με προσήνεια χαμογελά

να με θέρμη μιλά,

εμψυχώνοντας τις μάζες

Ο ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ

Ο ΗΓΕΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ

Η ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ Η ΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ

Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΠΙΕΖΟΜΕΝΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Η ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ

ήταν ευθύς και απλός στην επικοινωνία

και οι Ρώσοι τον φώναζαν απλά «Ιλίτς»

ζούσε σε μια καλύβα

Τον Οχτώβρη μας οδήγησε στην μάχη

μέσα από την ερήμωση

και προχωρούν

μέσα απ’ την παγωνιά

και προχωρούν

μέσα απ’ την πείνα

και προχωρούν

μέσα απ’ την φωτιά

και προχωρούν

τους οδηγεί

ο Ιλίτς Λένιν

«Σταθείτε αδελφωμένα

Γενναία εμπρός ενάντια στον εχθρό

Μπροστά μας είναι η νίκη

Η εξουσία των προυχόντων και των καπιταλισμών είναι τσακισμένη στην Ρωσία

Θα ηττηθεί σε όλον τον κόσμο

ΛΕΝΙΝ

αλλά δεν κινείται

ΛΕΝΙΝ

και σωπαίνει

ΟΙ ΜΑΖΕΣ

ΚΙΝΟΥΝΤΑΙ

ΟΙ ΜΑΖΕΣ

ΣΙΩΠΟΥΝ

Τις παρακαταθήκες και την υπόθεσή σου, θα τα ολοκληρώσουμε

πόσες φορές εδώ στην Κόκκινη Πλατεία

είδαμε ζωντανό τον Λένιν!

*

ΤΡΙΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Στην μεγάλη πέτρινη πόλη

Στην Μόσχα

Στην μεγάλη πέτρινη πόλη

Στην πλατεία στέκεται μια άμαξα.

Και πάνω της είναι ξαπλωμένος ο Λένιν

Κι αν η θλίψη σου είναι μεγάλη

πλησίασε σ’ εκείνη την άμαξα και κοίταξε τον Λένιν

και η θλίψη σου θα ησυχάσει σαν νερό

και η θλίψη σου θα ταξιδέψει, σαν φύλλο στην τάφρο

Έγινε η ζωή μας καλή και ευτυχισμένη

σίγουρη η λενινιστική μας πορεία.

***

Τζίγκα Βερτόφ: Τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν

Η ταινία δοξάζει τον Β. Ι. Λένιν στο πρόσωπο των λαών της Ανατολής. Δομείται πάνω σε τρία τραγούδια, στο ύφος της προφορικά μεταδιδόμενης δημιουργίας των λαϊκών τραγουδιστάδων – παραμυθάδων, διηγητών, που απεικονίζονται με αντίστοιχα περιεχόμενα. Το πρώτο, Σε σκοτεινή φυλακή ήταν το πρόσωπό μου, αφορά την χειραφέτηση των γυναικών της Ανατολής. Το δεύτερο, Τον αγαπήσαμε, αφορά την θλίψη που σάρωσε την χώρα μετά τον θάνατο του ηγέτη. Το τρίτο, Στην μεγάλη πέτρινη πόλη, μιλά για το πώς ο λαός εκπληρώνει τις παρακαταθήκες του, πραγματώνει τα σχέδιά του.

Ωστόσο, τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν είναι έργο πολύπλευρο. Από την μια πλευρά πρόκειται για κινηματογραφικά ντοκουμέντα για τον θάνατο του Λένιν. Για τα τελευταία του σαράντα χιλιόμετρα. Για την τελευταία πορεία του Λένιν από τα Γκόρκι[1] προς την Μόσχα, στις 23 Ιανουαρίου του 1923. Αλλά τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν δεν είναι μόνο ντοκουμέντα για τον θάνατο του ηγέτη. Αν από την μια πλευρά είναι μια κηδεία, ο τελευταίος αποχαιρετισμός των μαζών στον ηγέτη, τότε, από την άλλη πλευρά, είναι ο Λένιν σε κίνηση μέσα στο φιλμ, είναι κινηματογραφικά ντοκουμέντα που διασώζουν ζωντανό τον Λένιν, η κινηματογραφική κληρονομιά μας για τον Λένιν (...)

Από μια τρίτη πλευρά, τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν, είναι κινηματογραφικό ντοκουμέντο για τον εμφύλιο πόλεμο. Με φόντο τις ανατιναγμένες γέφυρες και τα καιόμενα ποταμόπλοια, ο Λένιν, από το μπαλκόνι του Μοσσοβιέτ[2] καλεί σε μεγαλειώδεις θυσίες, σε πάλη υπέρ της επανάστασης, των σοβιέτ, της εξουσίας των εργατών και των αγροτών (...)
Πολλές εκατοντάδες, μπορεί και χιλιάδες σελίδες λευκού χαρτιού γέμισαν από το χέρι μου στην διαδικασία του γυρίσματος και του μοντάζ της ταινίας. Και όλο αυτό, μόνο για να καταστρέψω ό,τι  γράφτηκε, την στιγμή που εμφανίζεται μια ξεκάθαρη και απλή, σαν το χαμόγελο της οικοδόμου Βελίκ[3], απόφαση. Χρειάστηκε να γράψω και στίχους και διηγήματα και ξερές εκθέσεις και διαφόρων ειδών δοκίμια και δραματικά επεισόδια και δυσνόητους συνδυασμούς λέξεων, να σχεδιάσω σχήματα και διαγράμματα και όλο αυτό να το εκτελώ χάρη ενός παραστατικού και κρυστάλλινου  συνδυασμού κάποιας ομάδας κινηματογραφικών κάδρων.

Μου φαίνεται ότι ακόμη δεν κατανούν όλοι την διαφορά μεταξύ του άμορφου και της κρυστάλλινης κατάστασης του υλικού του κινηματογράφου τεκμηρίωσης, μεταξύ του μη οργανικού και του οργανικού συνδυασμού των πλάνων μεταξύ τους.

»Ακόμη μέχρι τώρα, δεν έχουν όλοι επίγνωση του τι σημαίνει να γράψεις μεγάλου μήκους ταινία με κινηματογραφικά κάδρα. Ακόμη μπερδεύουν τα μεταφρασμένα φιλμ από την γλώσσα του θεάτρου, από την γλώσσα της λογοτεχνίας, με τις πρωτότυπες ταινίες, με τις κινηματογραφικές δημιουργίες. Γι’ αυτό υποτιμούν τις δυσκολίες που στέκονται σε αυτόν τον δεύτερο εφευρετικό δρόμο (...)

Τα Τρία τραγούδια διαφέρουν, κατασκευαστικά, τόσο πολύ από τα συνήθη είδη ταινιών, που το να περιγράψεις με λόγια το περιεχόμενο αποδεικνύεται δύσκολο ζήτημα, ιδιαίτερα αν γίνεται λόγος όχι για το μονόπλευρο, αλλά το πολύπλευρο νόημα του φιλμ. Το περιεχόμενο των Τριών τραγουδιών ξεδιπλώνεται σε σπιράλ, πότε στον ήχο, πότε στην απεικόνιση, πότε στην φωνή, πότε στις επιγραφές, πότε χωρίς την συμμετοχή μουσικής και λέξεων, μόνο με την έκφραση των προσώπων, πότε με την εσωτερική κίνηση των κάδρων, πότε με την σύγκρουση μιας ομάδας λήψεων με την άλλη, πότε με ίσιο βάδισμα, πότε με ωθήσεις από το σκοτεινό στο φωτεινό, από το αργό στο γρήγορο, από το κουρασμένο στο ζωρό, πότε με θόρυβο, πότε με βουβό τραγούδι, τραγούδι δίχως λόγια, με σκέψεις που τρέχουν από την οθόνη στον θεατή χωρίς αυτό, ώστε ο θεατής – ακροατής να μεταφράσει την σκέψη σε λέξεις».

(Τζίγκα Βερτόφ, Τρία τραγούδια για τον Λένιν (Σεναριακές εκδοχές), από το: Τζίγκα Βερτόφ, Από την κληρονομιά, τόμος 1, Δραματουργικές δοκιμές, Μόσχα 2004.)

Λίγα ακόμη για τα «Τρία τραγούδια» και τον Βερτόφ

Ο Βερτόφ δεν ήταν μέλος του μπολσεβίκικου κόμματος, αλλά ο ίδιος δεν θεωρούσε τον εαυτό του μη κομματικό. Μάλιστα, τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν τα ονόμαζε ως το «κομματικό βιβλιάριό του».

Η ταινία έφερε πίσω της επίπονη, σκληρή δουλειά. Από τον Ιανουάριο μέχρι το Φθινόπωρο του 1933 έγιναν γυρίσματα στην Μόσχα, το Χάρκοβο, τον υδροηλεκτρικό σταθμό του Δνείπερου, το Αζερμπαϊτζάν και, κυρίως, στο Ουζμπεκιστάν και τηνΤουρκμενία. Αρκεί μια ματιά στον χάρτη για να γίνει πιο κατανοητό το μέγεθος αυτής της κινηματογραφικής «Οδύσσειας».

Τις μεγαλύτερες δυσκολίες για να μαζευτεί κινηματογραφικό υλικό τις συνάντησε στις ασιατικές σοβιετικές δημοκρατίες. Από το Μερβ μέχρι την Φεργκάνα στις στέπες και τις ερημιές της Τουρκμενίας, ο Βερτόφ και ο εικονολήπτης του, Σουρένσκι, έκαναν σχεδόν όλο τον δρόμο με τα πόδια. Αρρώστησαν, ίδρωναν στον καύσωνα της μέρας και πάγωναν την νύχτα.

Ο Βερτόφ αποφάσισε να χρησιμοποιήσει στην ταινία την «αντικατοπτρική προβολή». Η κινηματογραφική εφημερίδα «Ροτ-φιλμ», γράφοντας για τα γυρίσματα της ταινίας, μετέδοσε τα λόγια του Βερτόφ:

«Χρειάζεται να δείξουμε πώς ο Λένιν αντικατοπτρίζεται στην κατασκευή στον Δνείπερο, στα τραγούδια του τυφλού Τουρκμένιου ποιητή, στο λενινιστικό κάλεσμα στα πόστα του πενταετούς[4]».

Ωστόσο ο Βερτόφ δεν απέφυγε τα πλάνα του Λένιν εν ζωή. Συμπεριέλαβε στην ταινία, τόσο τα γνωστά πλάνα, όσο και δέκα νέες λήψεις με τον Λένιν που βρέθηκαν, μετά από εξαντλητική έρευνα της συζύγου του Βερτόφ, σκηνοθέτριας και μοντέρ, Λίζας Σβίλοβα, σε ταινιοθήκες στην Μόσχα, την Τιφλίδα, το Κίεβο, το Λένινγκραντ και σε άλλες πόλεις. Σχεδόν όλο το μέρος του δεύτερου τραγουδιού μονταρίστηκε με πλάνα του ζωντανού Λένιν και πλάνα από την κηδεία του.

Η υποδοχή της προβολής της ταινίας στις 6 Νοεμβρίου του 1934 ήταν ενθουσιώδης. Ο ΧάρολντΛόϋντθεωρούσε ότι η ταινία αυτή συμπεριλαμβάνεται σε εκείνες για τις οποίες η ΕΣΣΔ μπορεί να είναι ιδιαίτερα περήφανη. Για την γαλλική κριτική, από την εποχή του «Ποτέμκιν» είχε να γνωρίσει η οθόνη τέτοιο μεγαλείο.

Στο Φεστιβάλ Βενετίας, τόσο τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν όσο και το σύνολο των σοβιετικών συμμετοχών κερδίζουν το μεγάλο βραβείο της κριτικής επιτροπής. Ο Σοβιετικός σκηνοθέτης, Γκριγκόρι Ροσάλ έγραψε, ότι

«τα ντοκιμαντέρ μας και πρώτα απ’ όλα τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν, έγιναν δεκτά σαν εικόνες τεράστιας μαστοριάς, εντελώς απρόσιτης για το ντοκιμαντέρ των άλλων χωρών».

Τον Ιανουάριο του 1935 δημοσιεύθηκε το διάταγμα για την βράβευση του Βερτόφ με το μετάλλιο του Κόκκινου Αστέρα.

Μετά τα Τρία τραγούδια για τον Λένιν ο Βερτόφ θα ζούσε ακόμη 20 δημιουργικά χρόνια. Από τις σημαντικότερες δουλειές του εκείνης της εποχής είναι το Νανούρισμα, το 1937, για τα 20χρονα της Επανάστασης. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας για τα επιτεύγματα και τις μάχες της Επανάστασης ακούγεται το νανούρισμα από την μητέρα.

Στην διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ο Βερτόφ και η Σβίλοβα κινηματογραφούν πλάνα από το μέτωπο για τα Σοβιετικά κινηματογραφικά επίκαιρα.

Τον Οκτώβριο του 1941, μέσα στην νύχτα, τους καλούν επειγόντως σε έναν από τους σιδηροδρομικούς σταθμούς της Μόσχας, τον Γιαροσλάφσκι, στο πλαίσιο της απόφασης εκκένωσης της πόλης και να σταλούν, μεταξύ άλλων και οι κινηματογραφιστές, στο Καζαχστάν.

Εκεί ο Βερόφ θα γυρίσει μια σειρά κινηματογραφικών επικαίρων, φιλμικών «δοκιμίων» αλλά και το φιλμ Σε σένα, μέτωπο! το 1943.

Στην Μόσχα θα επιστρέψει πρώτος εκείνος το 1944 και λίγο αργότερα η σύζυγός του. Μαζί θα γυρίσουν την τελευταία ταινία του, Ο όρκος των νέων. Θα συνεχίσει να κρατά σημειώσεις για νέα κινηματογραφικά σχέδια και θα ασχοληθεί με την παραγωγή του κινηματογραφικού περιοδικού Τα νέα της ημέρας.

Έφυγε από την ζωή στις 12 Φεβρουαρίου του 1954.

Το έργο του Βερτόφ άνοιξε νέες κατευθύνσεις στο ντοκιμαντέρ, που σχετίζονται με την καλλιτεχνική ερμηνεία των πραγματικών γεγονότων.

Ο επίσης ντοκιμαντερίστας, Φρένετρικ Ρόσσιφ, έγραψε στο περιοδικό Η τέχνη του κινηματογράφου:

«Ολόκληρος ο κινηματογράφος της Δύσης χρωστά στον Βερτόφ για την επαναστατική του έρευνα. Πριν τον Βερτόφ, οι ντοκιμαντερίστες γύριζαν εικόνες. Μετά τον Βερτόφ έμαθαν να κινηματογραφούν ιδέες».

_______________________________

[1] Περιοχή στα περίχωρα της Μόσχας

[2] Σοβιέτ της Μόσχας: Το ανώτατο όργανο της διοίκησης της ρωσικής πρωτεύουσας από το 1917 μέχρι και το 1993.

[3] Μαρία Βελίκ: Πρωτοπόρα Κομσομόλα στην κατασκευή του μεγάλου υδροηλεκτρικού σταθμού και φράγματος στον ποταμό Δνείπερο, στον ουκρανικό νότο. Ειδικευμένη στην στρώση μπετόν, η Βελίκ, όπως και άλλοι Κομσομόλοι που συμμετείχαν στην κατασκευή, έγινε διάσημη σε όλη την ΕΣΣΔ στα τέλη της δεκαετίας του ‘20, όταν τιμήθηκαν με το μετάλλιο Λένιν για την προσφορά τους.

[4] Τα γνωστά πενταετή πλάνα της σοβιετικής οικονομικής ανάπτυξης

ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

 

Ο Τζίγκα Βερτόφ γεννήθηκε στην Πολωνία το 1896 και το πραγματικό του όνομα ήταν Ντενίς Αρκάντεβιτς Κάουφμαν. Θέλοντας ωστόσο να συμβολίσει ακόμη και μέσα από το ψευδώνυμό του τους ιδεολογικούς και αισθητικούς προσανατολισμούς του, διάλεξε σαν όνομα το «Τζίγκα», που στα πολωνικά σημαίνει «λυκόπουλο» και επώνυμο το «Βερτόφ», βασισμένο στη ρωσική λέξη που αναφέρεται στη συνεχή κίνηση.

Αν και οι προεπαναστατικές σπουδές του ήταν στο ψυχονευρολογικό ινστιτούτο της Μόσχας, ωστόσο, ο Οχτώβρης, τον βρίσκει πίσω από την κινηματογραφική κάμερα, στο τμήμα κινηματογραφικών χρονικών της «Κινοκομιτέτ» (επιτροπή κινηματογράφου) της Μόσχας. Εκεί θα συμμετάσχει στο μοντάζ του πρώτου σοβιετικού κινηματογραφικού χρονικού «Κινηματογραφική Εβδομάδα» (1918-19).

Στον εμφύλιο που ακολούθησε την Επανάσταση, ο Βερτόφθα είναι ένας από τους κινηματογραφιστές και άλλους καλλιτέχνες που επάνδρωσαν τα θρυλικά «προπαγανδιστικά τρένα», τα οποία «όργωναν» το νεαρό σοβιετικό κράτος για να αφυπνίσουν και να ενδυναμώσουν τις λαϊκές συνειδήσεις ενάντια στη λυσσαλέα επίθεση της εγχώριας μπουρζουαζίας και των σπαραγμάτων της αριστοκρατίας και των ξένων συμμάχων τους. Αναδείχθηκε σε επικεφαλή των κινηματογραφικών συνεργείων στα μέτωπα του εμφυλίου, εντυπωσιακά όσο και επικίνδυνα γυρίσματα που μετατράπηκαν σε ταινίες όπως «Η μάχη στο Τσαρίτσινο» (1919), «Ιστορία του εμφυλίου πολέμου» (1922) κ.ά.

Μέσα από αυτή τη δράση ο Βερτόφ θα αρχίσει να συγκροτεί την προσέγγισή του στο ντοκιμαντέρ: Η οθόνη της τεκμηρίωσης δεν πρέπει να αντιγράφει τα ανθρώπινα μάτια, αλλά να αναδεικνύει ό,τι αυτά δεν μπορούν να «δουν». Δηλαδή, με έναν τρόπο, να «τελειοποιεί» την ανθρώπινη θέαση των γεγονότων, με την κάμερα να μετατρέπεται σε «προέκταση» του ματιού, σε οπτικό «νυστέρι» αποκάλυψης της πραγματικότητας στις λιγότερο φωτισμένες, αλλά υπαρκτές πλευρές της. Αυτή η αντίληψη, εύλογα ριζωμένη στην απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων που επέφερε η Επανάσταση, εκφράστηκε με τον όρο «Κινο - οκο» (κινηματογράφος - βλέμμα/μάτι) και από εκεί «βαφτίστηκε» η ομάδα που συνέστησε ο Βερτόφ και άλλοι ντοκιμαντερίστες το 1919, με την επωνυμία «Κινοκί».

Ο,τι ακολουθεί είναι για τον Βερτόφ μια συνεχής αναζήτηση νέων τρόπων, μεθόδων, τεχνικών, από το γύρισμα μέχρι και το μοντάζ, ώστε να φέρει τον κινηματογράφο σε ένα επίπεδο αλληλεπίδρασης με το θεατή. Ιδιαίτερα δούλεψε πάνω στην «αντιπαράθεση» των σκηνών στο μοντάζ, χρησιμοποιώντας στα κατάλληλα σημεία και γραπτές πινακίδες (τίτλους), σε μια προσπάθεια ακριβώς να μετατρέψει το θεατή σε «συμμέτοχο» των γεγονότων που παρατίθενται. Μια αναζήτηση που αντικειμενικά άνοιξε νέους δρόμους, τόσο για το ντοκιμαντέρ, όσο και για τον κινηματογράφο εν γένει, με πρωτόγνωρους, για την εποχή, πειραματισμούς, οι οποίοι εξακολουθούν να λειτουργούν με τον ίδιο φρέσκο τρόπο και στο σημερινό θεατή. Η θέση του ότι ο ντοκιμαντερίστας οφείλει να παρουσιάζει τα γεγονότα χωρίς καμία σκηνοθετική παρέμβαση, προκάλεσε γόνιμες συζητήσεις, ακόμη και πολεμικές, μεταξύ των συναδέλφων του και της κριτικής. Παράλληλα, συμμετέχει στα καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής και δουλεύει μέσα από αυτά για τη διαμόρφωση της επαναστατικής τέχνης μαζί με προσωπικότητες όπως ο Μαγιακόφσκι, ο Μπρικ, ο Αϊζενστάιν κ.ά.

Ο Βερτόφ θα έχει την ευκαιρία να εφαρμόσει τις ιδέες του με εκπληκτικά αισθητικά και προπαγανδιστικά αποτελέσματα στο περίφημο κινηματογραφικό, θεματικό «περιοδικό» κάτω από το γενικό τίτλο «Κινοπράβντα» (σ.σ. κινηματογραφική/κινηματογραφούμενη αλήθεια) μεταξύ 1922 - 1924. Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα αυτής της περιόδου είναι η ταινία «Κινο - Γκλαζ» (σ.σ. κινηματογραφικό μάτι») του 1924, το οποίο διακρίθηκε και στη διεθνή έκθεση του Παρισιού την ίδια χρονιά. Με την ταινία αυτή ο Βερτόφ εισηγείται ουσιαστικά για πρώτη φορά τον ποιητικό, όχι μυθοπλαστικό, κινηματογράφο της τεκμηρίωσης, όπου η κάμερα κινηματογραφεί τη ζωή με αναπάντεχο τρόπο. Πιο απλά, πιάνοντας στα «πράσα» την πραγματικότητα. Πάνω σε αυτό το μοτίβο δημιουργεί μερικές από τις καλύτερες ταινίες του Σοβιετικού - και όχι μόνο - κινηματογράφου, όπως: «Λενινιστική κινοπράβντα» (1924), «Στην καρδιά του αγρότη ο Λένιν ζει» (1925), «Προχώρα, Σοβιέτ!» (1927), «Ενδέκατος» (1928), «Το ένα έκτο της γης» (1929), «Η Συμφωνία του Ντονμπάς» (1930) και το συγκλονιστικό «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» (1934), με τις οποίες μεταφέρει στο πανί με έναν ασύλληπτο δημιουργικό τρόπο, το πάθος με το οποίο οικοδομούν το σοσιαλισμό οι λαοί της ΕΣΣΔ, τη μάχη που δίνουν Κόμμα, εργάτες και αγρότες για την εφαρμογή των λενινιστικών διδαγμάτων. Να σημειωθεί, ότι στις περισσότερες από τις ταινίες του ο Βερτόφ υπογράφει και το σενάριο.

Η αντίληψη του δημιουργικού πειραματισμού, αυτού δηλαδή που επιχειρεί να διευρύνει περισσότερο την αντίληψη του θεατή στη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και που έχει λόγο ύπαρξης μόνο στο βαθμό που εξυπηρετεί τον παραπάνω σκοπό και όχι τον ανούσιο εντυπωσιασμό αποκλειστικά των αισθήσεων, εκφράζεται ακόμη καλύτερα στην ταινία «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή» (1929). Σε αυτό το φιλμ, ο άνθρωπος τοποθετείται ακριβώς στο επίκεντρο της ζωής, αναπνέει, ακούει, συλλέγει το ρυθμό της πόλης και του κόσμου. Η ταινία συγκαταλέγεται σήμερα μεταξύ των σημαντικότερων ντοκιμαντέρ παγκοσμίως.

Στη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ο Βερτόφ ακολουθεί την κινηματογραφική υποδομή στην μεταφορά της στην Αλμα - Ατα στο Καζαχστάν για να προστατευθεί από την καταστροφή. Εκεί γυρίζει ταινίες επικαίρων και το 1944 επιστρέφει στη Μόσχα όπου γυρίζει την τελευταία του ταινία «Ο όρκος των νέων». Μετά τη διανομή της ταινίας στις αίθουσας αφοσιώνεται στην καθοδήγηση των οπερατέρ του μετώπου.

Οι θεωρητικές επεξεργασίες του κυρίως στον τρόπο που αντιλαμβανόταν το μοντάζ επηρέασαν, αν και ενίοτε με όρους δημιουργικής αντιπαράθεσης, πολλούς κινηματογραφιστές, μεταξύ αυτών και «γιγάντων» της 7ης τέχνης, όπως ο Αϊζενστάιν και Ντοβζένκο. Αναγνωρισμένος από την πατρίδα του και τιμημένος, μεταξύ άλλων και με «Κόκκινο Αστέρι» για την προσφορά του, ο Βερτόφ πεθαίνει στις 12 Φλεβάρη του 1954 στην Μόσχα, αφήνοντας έργο και ιδέες που θα στοιχειώνουν την αστική κουλτούρα για όσο αυτή θα υπάρχει.

***

Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας

και

Μποτίλια Στον Άνεμο: Πρόσωπα

*