Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Βολιβιάνος Στρατιωτάκος - Με αφορμή το Νόμπελ στους Κουβανούς Γιατρούς, τα τελευταία λόγια του Τσε και μια εν πολλοίς άγνωστη λεπτομέρεια για τον εκτελεστή του — 1 τραγούδι, 2 μελοποιήσεις, 3 εκτελέσεις και ο Γιώργος Σαρρής (4 VIDEO)

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε»
(Che Guevara – Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής
Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγέρα της Βολιβίας
Δεν πέθανε ποτέ!
Σχέδιο (3ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.Χ.2015 (Μελάνι, 29χ21 εκ.)

Κιθάρα σε μεγάλο πένθος

(Ο Βολιβιάνος Στρατιωτάκος)

Ένα τραγούδι σε στίχους του εθνικού ποιητή, της Κούβας, Νικολάς Γκιγιέν (1902-1989), για το «στρατιωτάκι» Μάριο Τεράν, που εκτέλεσε τον Τσε (βλέπε κάτω).

Μια ερμηνεία του Γιώργου Σαρρή

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος

*

Δυο λόγια

Το τραγούδι θα μπορούσε να είναι η μπαλάντα ενός κυρ Μέντιου από τη... Βολιβία (δείτε τις στροφές VIII και X).

Ξύπνα κι έχει ξημερώσει, / ... / Κοίτα! Οι άλλοι έχουν κινήσει, /

ο ήλιος κιόλας είναι πάνω / ... / που αδερφό δεν θα σκοτώσεις,

οι οποίοι στον Μέντιο είναι 

Μη χτυπάς τον αδερφό σου / Κοίτα! Οι άλλοι έχουν κινήσει /

κι άλλος ήλιος έχει βγει / σ’ άλλη θάλασσ’, άλλη γη,

*

Το ποίημα γράφτηκε λίγο μετά τη μετά τη δολοφονία του Τσε και δημοσιεύτηκε στην Επιθεώρηση Casa de las Américas Νο 46, Γενάρης - Φλεβάρης 1968 (8ο Έτος της Επανάστασης) σε σχετικό αφιέρωμα για το θάνατο του ήρωα.

*

Μελοποιήθηκε σχεδόν αμέσως από τον Ισπανό Πάκο Ιμπάνιεθ και παρουσιάστηκε στο ιστορικό ρεσιτάλ του στο Παρίσι, Θέατρο Ολυμπιά, στις 2/12/1969

*

Την ίδια χρονιά (1969) κυκλοφορεί μια ακόμη γνωστή ερμηνεία από τον Χιλιανό συνθέτη και τραγουδιστή Άνχελ Πάρα (γιος της Βιολέτας Πάρα). LP, La Peña De Los Parra (Η παρέα των Πάρα) Vol. I, 1969.

*

Η πρώτη όμως μελοποίηση έχει ήδη γίνει το 1968 από τον Κουβανό συνθέτη Harold Gramatges (1918-2008), στο έργο του Guitarra en  Duelo Mayor, Coro mixto a cuatro voces (Τετράφωνη μικτή χορωδία).

*

ΚΙΘΑΡΑ ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΝΘΟΣ

(Ο Βολιβιάνος Στρατιωτάκος)

 

Μετάφραση στα μέτρα της μελωδίας: Μπάμπης Ζαφειράτος

Μουσκή Πάκο Ιμπάνιεθ, 1969

Ερμηνεία: Γιώργος Σαρρής

Σινέ Αλκυονίς, Αθήνα, 16 Μάη 2018

I

ΒΟΛΙΒΙΑΝΕ στρατιωτάκο,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

το ντουφέκι που έχεις πάρει,

made in USA στο πουλάνε,
made in USA στο πουλάνε,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

made in USA στο πουλάνε.

II

ΒΟΛΙΒΙΑΝΕ στρατιωτάκο,

ο Μπαριέντος στο ’χει δώσει

δώρο απ’ τον μίστερ Τζόνσον,

αδερφό σου να σκοτώσει,

αδερφό σου να σκοτώσει,

Βολιβιάνε στρατιωτάκο

αδερφό σου να σκοτώσει.

III

ΠΟΙΟΣ είναι ο νεκρός δεν ξέρεις,

στρατιωτάκι Βολιβιάνο;

Σκότωσες τον Τσε Γκεβάρα,

Αργεντίνο και Κουβάνο,
Αργεντίνο και Κουβάνο,

Βολιβιάνο στρατιωτάκι

Αργεντίνο και Κουβάνο.

IV

ΤΟΝ καλύτερό σου φίλο,

στρατιωτάκι Βολιβιάνο,

φίλος σου ήτανε στη φτώχεια

στην Ανατολή ως επάνω,

ως τις πόλεις στο Αλτιπλάνο,

Βολιβιάνο στρατιωτάκι,

ως τα υψίπεδα επάνω.

V

ΤΩΡΑ τούτη εδώ η κιθάρα,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

πένθος έχει μα δεν κλαίει,

αν και οι άνθρωποι πονάνε,

αν και οι άνθρωποι πονάνε,

Βολιβιάνε στρατιωτάκο,

αν και οι άνθρωποι πονάνε.

VI

ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΚΟ Βολιβιάνε,

δεν είναι η στιγμή να κλάψεις

ούτε δάκρυα να κυλάνε,

μια ματσέτα σφίξε μόνο,

μια ματσέτα στ’ άδειο χέρι,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

μια ματσέτα στ’ άδειο χέρι.

VII

Ο ΧΑΛΚΟΣ που σε πληρώνουν,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

σε πουλάει και σ’ αγοράζει,

κι είναι αυτών που τυραννάνε

είναι αυτών που τυραννάνε

Βολιβιάνε στρατιωτάκο

είναι αυτών που τυραννάνε.

VIII

ΞΥΠΝΑ κι έχει ξημερώσει,

στρατιωτάκι Βολιβιάνο.

Κοίτα! Οι άλλοι έχουν κινήσει,

ο ήλιος κιόλας είναι πάνω,

ο ήλιος κιόλας είναι πάνω,

Βολιβιάνε στρατιωτάκο,

ο ήλιος κιόλας είναι πάνω.

IX

ΣΤΟ σωστό μπες μονοπάτι,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

εύκολο δεν είναι πάντα,

ίσιο και στρωτό δεν θα ’ναι,

εύκολο στρωτό δεν θα ’ναι,

Βολιβιάνε στρατιωτάκο,

ίσιο και στρωτό δεν θα ’ναι.

X

ΟΜΩΣ σίγουρος θε να ’σαι,

στρατιωτάκο Βολιβιάνε,

που αδερφό δεν θα σκοτώσεις,

που αδερφό δεν πολεμάνε,

που αδερφό δεν θα σκοτώσεις,

Βολιβιάνε στρατιωτάκο,

που αδερφό δεν πολεμάνε.

Από τον Νικολάς Γκιγιέν / Κιθάρα σε μεγάλο πένθος

Casa de las Américas. Νο 46, Γενάρης - Φλεβάρης 1968.

8ο  Έτος της Επανάστασης.

(Μτφρ: Μπάμπης Ζαφειράτος)

 

*

Soldadito Boliviano

Versos: Nicolás Guillén

Πάκο Ιμπάνιεθ, Θέατρο Ολυμπιά 1969

 

 

*

 

Soldadito Boliviano

Versos: Nicolás Guillén

Guitarras y voz: Paco Ibáñez y Mario Mas
13/02/2014, Instituto Francés de Barcelona

 

 

*

 

Soldadito Boliviano

Versos: Nicolás Guillén

Ángel Parra, Concierto "Por Siempre Che"

Chile, Septiembre 1997

 

 

*

 

Το στρατιωτάκι - εκτελεστής, Μάριο Τεράν

Η άγνωστη ιστορία

Το στρατιωτάκι - εκτελεστής, Μάριο Τεράν

9 Οκτ. 1967. Ο Τσε πέφτει νεκρός από τις σφαίρες του εικονιζόμενου στρατιωτάκου Μάριο Τεράν.

Το 2007(;) ο στρατιωτάκος Μάριο Τεράν υποβλήθηκε από Κουβανούς γιατρούς σε επιτυχημένη χειρουργική επέμβαση καταρράκτη, σε νοσοκομείο της Βολιβίας, που δωρίστηκε από την Κούβα και εγκαινιάστηκε από τον Έβο Μοράλες, στη Σάντα Κρους (Granma, Σεπ. 2007).

 

Και οι Κουβανοί Γιατροί

Κανείς δεν συγχωρεί αυτό το κτήνος–στρατιωτάκι, που ποτέ δεν μετάνιωσε για την πράξη toy και εξακολουθεί να θεωρεί τον Τσε έναν «θεοποιημένο εισβολέα», όπως δηλώνει σε πρόσφατη συνέντευξή του στην El Mundo (βλ. και Σημ. τέλους). 

Καθένας μας (πρέπει να) πολεμάει το σύστημα που γεννάει πολέμους και κτηνώδη στρατιωτάκια. Οι γιατροί όμως, κυρίως οι Κουβανοί γιατροί, δεν κάνουν πόλεμο.

Και το θέμα μας, βέβαια, είναι ότι ο δολοφόνος του Τσε «ο εκπαιδευμένος να σκοτώνει, ο οποίος ξαναβλέπει χάρη στους γιατρούς που ακολουθούν τις ιδέες του θύματός του» (Granma, 30 Σεπ. 2007).

Μπ. Ζαφειράτος, Οκτ. 2020

 

Οι δολοφονίες

Να πρόκειται άραγε για τον υπαξιωματικό Τεράν;

«Ο ταγματάρχης Αγιορόα ζήτησε μεταξύ των ρέιντζερς εθελοντές για το έργο του δήμιου. Ο υπαξιωματικός Μάριο Τεράν ζήτησε να τον αφήσουν να σκοτώσει τον Τσε. Ένας στρατιώτης θυμάται: "Το επιχείρημά του ήταν ότι από το λόχο Β είχαν σκοτωθεί τρεις άντρες με το όνομα Μάριο και ότι προς τιμήν τους έπρεπε να του παραχωρήσουν το δικαίωμα να σκοτώσει τον Τσε". Ήταν μισομεθυσμένος. Ο λοχίας Μπερναρδίνο Ουάνκα προσφέρθηκε να δολοφονήσει τους συντρόφους του Τσε. 

Μετά τη 1.00 το απόγευμα, ο Τεράν, ένας άντρας μετρίου αναστήματος, όχι πάνω από 1,60, πλακουτσομύτης, γύρω στα 65 κιλά, μπήκε στο δωματιάκι του σχολείου όπου βρισκόταν ο Τσε, κρατώντας στα χέρια του ένα Μ2 που του είχε δανείσει ο υπαξιωματικός Πέρες. Στο διπλανό δωμάτιο ο Ουάνκα γάζωνε με τις σφαίρες του τον Τσίνο και τον Σιμόν.

Ο Τσε ήταν καθισμένος σ’ έναν πάγκο, με τους καρπούς των χεριών του δεμένους και την πλάτη του ν' ακουμπάει στον τοίχο. Ο Τεράν διστάζει, κάτι λέει, ο Τσε τού απαντάει:

‒Μη νιώθεις άσχημα. Ήρθες για να με σκοτώσεις.

Ο Τεράν κάνει μια κίνηση να φύγει, αλλά τελικά ρίχνει την πρώτη ριπή σαν απάντηση σε μια φράση που μετά από τριάντα περίπου χρόνια λένε ότι είπε ο Τσε: Ρίξε, δειλέ, έναν άντρα θα σκοτώσεις(*).

«Όταν έφτασα -θα πει ο Τεράν- ο Τσε ήταν καθισμένος σ’ έναν πάγκο. Με το που με είδε, είπε: Ήρθατε για να με σκοτώσετε. Εγώ δεν τόλμησα να του ρίξω και τότε εκείνος μου είπε: Ηρεμήστε, έναν άντρα θα σκοτώσετε(**).

Τότε έκανα ένα βήμα πίσω, προς το κατώφλι της πόρτας, έκλεισα τα μάτια και του έριξα την πρώτη ριπή. Ο Τσε έπεσε στο πάτωμα με τα πόδια διαλυμένα, συσπάστηκε και άρχισε να αιμορραγεί βαριά. Εγώ ξαναβρήκα το κουράγιο μου και του έριξα τη δεύτερη ριπή, που τον βρήκε στο βραχίονα, στον ώμο και στην καρδιά».

[Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, στο Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως Τσε, Μτφρ: Βασιλική Κνήτου, Κέδρος 2005, σ. 921-922]

 

Σημείωση Μπ. Ζ.

(*) Ο Τσε δεν θα έλεγε ποτέ κάτι τέτοιο. Δεν του ταιριάζει καθόλου. Και μια επισήμανση. Οι ισπανόφωνοι με το HOMBRE εννοούν ΑΝΤΡΑΣ, όταν λένε (π.χ.) «ο ΑΝΤΡΑΣ, η ΓΥΝΑΙΚΑ, το ΠΑΙΔΙ» κ.τ.ό. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις εννοούν ΑΝΘΡΩΠΟΣ ή ΦΙΛΟΣ: «Oye, hombre· Eh, hombre· Hey hombre» — «Ε, φίλε, Ε, άνθρωπέ μου».

Στο απόσπασμα που παρατίθεται το ΑΝΤΡΑΣ είναι προφανώς λάθος, αλλά ήμουν υποχρεωμένος να το μεταφέρω αυτούσιο. 

(**) Το «άντρας» δεν βγάζει νόημα. Η έκθεση που έδωσε ο στρατός στον υπουργό Εσωτερικών της Βολιβίας, Αντόνιο Αργουέδας, περιγράφει τις τελευταίες στιγμές του Τσε, που συμφωνούν με το απόσπασμα του Τάιμπο «Όταν έφτασα...», εκτός από τη φράση του Τσε.

Εξ όσων μπόρεσα να διασταυρώσω, από συνέντευξη του Τεράν στο Paris Match Οκτ. 1967 (βλ. και es.wikipedia και πρόσφατη συνέντευξή του στην El Mundo, 23/11/2014), η ακριβής φράση έχει ως εξής: 

«¡Póngase sereno —me dijo— y apunte bien! ¡Va a matar a un hombre!» Δηλαδή: Ηρεμήστε —μου είπε— και σημαδέψτε καλά! Ετοιμάζεστε να σκοτώσετε έναν άνθρωπο». Με άλλα λόγια: Να τον αφήσει στον τόπο.

 

***

Το δημοσίευμα της Granma (30 Σεπ. 2007)

«Ο Τσε του Μαντένια» φωτογραφημένος από τον Αλμπόρτα

Ο Τσε κερδίζει μια καινούργια μάχη

HÉCTOR ARTURO

Συγκρατήστε καλά αυτό το όνομα: Μάριο Τεράν (Mario Terán). Αύριο κανείς δεν θα το θυμάται, όπως συνέβη ήδη πριν από τέσσερις δεκαετίες, όταν έγινε ειδήσεις. Αλλά τώρα σας ζητώ μόνο για μια στιγμή να καταγράψετε αυτό το όνομα καλά στο μυαλό σας, έτσι ώστε κανείς να μην ξεχνάει και όλοι να κρίνουμε.

Ο γιος αυτού του ανθρώπου παρουσιάστηκε στην εφημερίδα «El Deber», στη Σάντα Κρους της Βολιβίας, ζητώντας να δημοσιεύσουν ένα ευχαριστήριο σημείωμα στους Κουβανούς γιατρούς που είχαν αποκαταστήσει την όραση του ηλικιωμένου πατέρα του, μετά από χειρουργική επέμβαση για καταρράκτη, με το Πρόγραμμα Θαύμα (Operación Milagro), ένα κυριολεκτικό θαύμα.

Ο πατέρας αυτού του ευγνώμονος Βολιβιανού είναι ο Μάριο Τεράν. Για όσους από εμάς μιας κάποιας ηλικίας, το όνομα ηχεί σαν κάπου να το έχουμε ξανακούσει. Οι νέοι μπορεί να μην το έχουν ακούσει ποτέ.

Ο Μάριο Τεράν ήταν ο υπαξιωματικός που δολοφόνησε τον Κομαντάντε Ερνέστο Τσε Γκεβάρα στις 9 Οκτωβρίου 1967, στο μικρό σχολείο της Λα Ιγέρα.

Μόλις πήρε την εντολή από τα αφεντικά του, πήγε να πιει για να πάρει θάρρος και να και μπορέσει να την εκτελέσει. Ο ίδιος αργότερα είπε στον Τύπο ότι έτρεμε σαν φύλλο μπροστά σε αυτόν τον άνθρωπο, που εκείνη τη στιγμή τον είδε «μεγάλο, πολύ μεγάλο, τεράστιο».

Ο Τσε, τραυματισμένος και άοπλος, καθισμένος στο βρώμικο πάτωμα του μικρού, ταπεινού σχολείου, τον παρατηρούσε διστακτικά και φοβισμένα, μα είχε όλο το κουράγιο που δεν είχε ο δολοφόνος του και να ανοίξει το φθαρμένο λαδοπράσινο πουκάμισο, να δείξει το στήθος του και να του φωνάζει: «Μην τρέμεις άλλο και πυροβολήστε εδώ, θα σκοτώσεις έναν άνθρωπο».

Ο υπαξιωματικός Μάριο Τεράν, εκτελώντας τις εντολές που είχαν πάρει, από τον Λευκό Οίκο και τη CIA, οι στρατηγοί Ρενέ Μπαριέντος και Αλφρέδο Οβάντο, πυροβόλησε χωρίς να ξέρει ότι οι θανάσιμες πληγές άνοιξαν τρύπες δίπλα σ’ εκείνη την καρδιά, ώστε να εξακολουθήσει να σηματοδοτεί την ώρα των καμίνων(*).

Ο Τσε δεν έκλεισε καν τα μάτια του μετά το θάνατο, για να συνεχίσει να κατηγορεί τον δολοφόνο του.

Ο Μάριο Τεράν, τώρα, δεν χρειάστηκε να πληρώσει δεκάρα για να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση καταρράκτη από Κουβανούς γιατρούς σε νοσοκομείο, δωρεά της Κούβας, που εγκαινιάστηκε από τον Πρόεδρο Έβο Μοράλες, στη Σάντα Κρους.

Γέρος πλέον, μπορεί ξανά να θαυμάσει τα χρώματα του ουρανού και της σέλβας, να χαρεί το χαμόγελο των εγγονών του και να παρακολουθήσει ποδόσφαιρο. Αλλά σίγουρα ποτέ δεν θα μπορέσει να δει τη διαφορά ανάμεσα στις ιδέες που τον οδήγησαν να δολοφονήσει εν ψυχρώ έναν άνθρωπο και στις ιδέες αυτού του ανθρώπου που  διέταξε τους γιατρούς του στον ανταρτοπόλεμο να φροντίζουν τους πληγωμένους στρατιώτες του εχθρού, όπως και συντρόφους τους, όπως έκαναν πάντα στη Βολιβία, όπως είχαν κάνει και στα βουνά της Σιέρας Μαέστρα, με αυστηρές εντολές του Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο.

Συγκρατήστε καλά αυτό το όνομα: Μάριο Τεράν , ένας άνθρωπος εκπαιδευμένος να σκοτώνει, ο οποίος ξαναβλέπει χάρη στους γιατρούς που ακολουθούν τις ιδέες του θύματός του.

Τέσσερις δεκαετίες από τότε που ο Μάριο Τεράν προσπάθησε με το έγκλημά του να γκρεμίσει ένα όνειρο και μια ιδέα, ο Τσε κερδίζει μια καινούργια μάχη. Και η εκστρατεία συνεχίζεται.

 _________

(*) Αναφορά στη διάσημη φράση του Χοσέ Μαρτί (από επιστολή στον φίλο του Δολόρες Πόγιο, στις 5 Δεκ. 1891) «Es la hora de los hornos, en que no se ha de ver más que la luz —Είναι η ώρα των καμίνων (η ώρα της φωτιάς) και δεν θα φανεί παρά μόνο το φως». Με άλλα λόγια: Είναι η στιγμή που η κοινωνία (το κοινωνικό καμίνι) αναδιαμορφώνεται και δεν θα φανεί παρά μόνο το φως του μέλλοντος.

Είναι η φράση–μότο στο τελευαίο γραπτό μήνυμα του Τσε, στις 16 Απρ. 1967, εποχή κατά την οποία δεν είναι ακόμη γνωστή η ηγεσία του στον Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό της Βολιβίας. Το κείμενο δημοσιεύτηκε από την κουβανική Οργάνωση Αλληλεγγύης στους Λαούς της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής (Organización de Solidaridad de los Pueblos de África, Asia y América Latina) σε ειδική έκδοση και μεταδόθηκε στους Λαούς του Κόσμου από την Τριηπειρωτική Διάσκεψη —TRICONTINENTAL— και μετά τρεις μήνες αποτέλεσε ξεκίνημα του ομώνυμου περιοδικού, το οποίο κυκλοφορεί ακόμη και σήμερα σε ψηφιακή μορφή. Σε αυτό το μήνυμα περιλαμβάνεται και η περίφημη φράση του Τσε για τα «ένα, δύο, πολλά Βιετνάμ», αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία.

Μετάφραση - Σημείωση Μπ. Ζαφειράτος