Αλκυονίς: Ντονμπάς του Τζίγκα Βερτόφ − Ο Ενθουσιασμός για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού

«ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ – Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ»

27 Ιουλίου από τη NEW STAR

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα το άγνωστο αριστούργημα του ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ

Το  πρώτο ομιλούν σοβιετικό ντοκιμαντέρ.

Μουσική Νικολάι Τιμοφέγιεφ, Ντμίτρι Σοστακόβιτς

Μία από τις πιο συγκλονιστικές οπτικοακουστικές συμφωνίες, που βλέπεται με μια ανάσα κυριολεκτικά.
Ένας ύμνος στην σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Μια σχεδόν φουτουριστική απαξίωση και διακωμώδηση του τσαρικού σκοταδιστικού παρελθόντος και ένα ελπιδοφόρο τραγούδι για το φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας.

Η ταινία «Ενθουσιασμός - Η Συμφωνία του Ντονμπάς» γυρίζεται από τον Τζίγκα Βέρτοφ, αυτό το τρομερό παιδί του σοβιετικού και παγκόσμιου κινηματογράφου, το 1930, έναν χρόνο μετά το εμβληματiκό «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή», το «μανιφέστο», ουσιαστικά, του σύγχρονου, δημιουργικού ντοκιμαντέρ.

Πρόκειται για μια ταινία που βλέπεται με μια ανάσα κυριολεκτικά. Αν και ντοκιμαντέρ, τυπικά, ο Βέρτοφ, με εκπληκτική μαεστρία, συνθέτει ένα πραγματικό κινηματογραφικό ποίημα, χρησιμοποιεί τους ανθρώπους ως «ηθοποιούς», άθελά τους και το μοντάζ ως «ζωντανό» σενάριο, με έναν τρόπο που από την μια αδυνατείς να πιστέψεις ότι αυτό που βλέπεις είναι καταγραφή της πραγματικότητας, από την άλλη, είναι αδύνατον να θεωρήσεις ότι βλέπεις μυθοπλασία.

Για τον συγχρονισμό του ήχου, εντελώς πρωτοποριακή μέθοδος για την εποχή, χρησιμοποιήθηκε εφεύρεση του Σοβιετικού επιστήμονα, Σόριν.

Μια κινηματογραφική ‘’Συμφωνία’’ γεμάτη ήχους, νεολαία, και ενθουσιασμό, μια ωδή στην εργασία και την πίστη στο ιδεατό.

*

Όχι μόνο οι σκηνοθέτες, αλλά όλοι οι μουσικοί του κόσμου μπορούν να μάθουν από αυτήν, διότι ο «Ενθουσιασμός» είναι «το πιο μεγαλειώδες από αυτά που μας έχει δώσει ο ομιλών κινηματογράφος».

Χανς Αϊσλερ

«Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ, ότι οι βιομηχανικοί ήχοι μπορούν να οργανωθούν με τέτοιο τρόπο, που να φαίνονται υπέροχοι. Θεωρώ ότι ο «Ενθουσιασμός» είναι μία από τις πιο συναρπαστικές συμφωνίες που έχω ακούσει ποτέ.
Ο κύριος Τζίγκα Βέρτοφ είναι μουσικός. Οι προφέσορες πρέπει να μάθουν από αυτόν, και να μην διαφωνούν μαζί του».

Τσάρλι Τσάπλιν

*

ΑΛΚΥΟΝΙΣ newstarart cinema

ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ 42-46, ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ (ΜΕΤΡΟ Βικτώρια)

Τηλ.210 8220008: 210 8220023
 Εισ.:€7.00,
Παιδ.-φοιτ./ άνω των 65 & Εκπαιδευτικοί/Ατέλεια/Στρατιωτικο €5.00,
για ανέργους €3.00,
οικογενειακό πακέτο τριών ατόμων €10.00

Κάθε ΔΕΥΤΕΡΑ τα δύο άτομα € 7,00, κάθε ΤΡΙΤΗ-ΤΕΤΑΡΤΗ €5.00

Parking διαθέσιμο κάτω από τον κινηματογράφο.

Από 27/7 έως 2/8/2017

 1) «ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ – Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ» του ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ ​     ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ 21.15

 2​) «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» του ΚΩΣΤΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ    ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ 18.30

​ 3​) «Η δεσποινίδα και ο αλήτης» του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι          ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ 20.30

 4) «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ»  του ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ  ΣΑΒΒΑΤΟ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΗ 17.15

*

«ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ – Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ»
«Entuziazm (Simfoniya Donbassa)»
Σοβιετική Ένωση 1931 – Διάρκεια 67΄

Σκηνοθεσία: Τζίγκα Βέρτοφ
Σενάριο: Τζίγκα Βέρτοφ
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελιζαβέτα Σβίλοβα
Κάμερα: Μπορίς Τσέιτλιν
Ηχος: Πιότρ Στρο
Μουσική: Νικολάι Τιμοφέγιεφ, Ντμίτρι Σοστακόβιτς

ΣΥΝΟΨΗ

Η ταινία είναι γυρισμένη στα ανθρακωρυχεία του Ντονμπάς, περιοχή της ανατολικής Ουκρανίας, γνωστή για την βαριά της βιομηχανία, για το πώς υλοποιείται το πενταετές παραγωγικό πλάνο.

Στην νεαρή χώρα, όλα πρέπει να είναι νέα, γι’ αυτό, ίσως, μέχρι το τέλος της ταινίας, στα πλάνα, δεν υπάρχει ούτε ένας ηλικιωμένος. Ο Βερτόφ δείχνει πώς το κράτος φρόντισε τα παιδιά, τα οποία μέχρι χθες ήταν άστεγα και σήμερα παρελαύνουν υπό τους ήχους του πιονιέρικου τύμπανου. Όλα ντυμένα με λευκά πουκάμισα και κόκκινες γραβάτες. Μετά τα πλάνα γεμίζουν με νεολαία γεμάτη ενθουσιασμό, η οποία ονειρεύεται με όλη την καρδιά της να χτίσει τον σοσιαλισμό. Στην ταινία συμμετέχουν και εργάτες των κολχόζ και των σοβχόζ και ανθρακωρύχοι του Ντονμπάς, της περιοχής στην σημερινή Ανατολική Ουκρανία, γνωστής για τα ορυχεία της.

Τα επόμενα σαράντα λεπτά της ταινίας αποτελούν πραγματικά μια ωδή στην εργασία και τον ενθουσιασμό. Η εργασία εξευγενίζει τον άνθρωπο. Και αν θέλουμε να οικοδομήσουμε τον κομμουνισμό, θα πρέπει να χύσουμε ιδρώτα για τα καλά μας λέει ο Βερτόφ. Πρέπει να υποσχεθούμε ότι πρέπει να καλύψουμε το πλάνο των 28 χιλιάδων τόνων αυτόν τον μήνα, όπως το κάνουν οι ενεργητικές εργατικές μπριγάδες στην ταινία. Να δώσεις τα αποτελέσματα του πενταετούς, σε τέσσερα χρόνια! Πρέπει να αποδείξεις στον εαυτό σου και σε όλον τον κόσμο, ότι η Σοβιετική Ένωση είναι πρώτη απ’ όλες. Ότι η ΕΣΣΔ είναι χώρα των ιδεαλιστών. Ο απλός Σοβιετικός άνθρωπος δεν είναι καθόλου αφελής, όπως ίσως φανεί σε κάποιους στην «Συμφωνία του Ντονμπάς». Απλά πίστευε ειλικρινά στο ιδεατό.

*
 

Λίγα λόγια για την ταινία

Η ταινία «Ενθουσιασμός - Η Συμφωνία του Ντονμπάς» γυρίζεται από τον Τζίγκα Βέρτοφ, αυτό το τρομερό παιδί του σοβιετικού και παγκόσμιου κινηματογράφου, το 1930, έναν χρόνο μετά το εμβλημαιτκό «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή», το «μανιφέστο», ουσιαστικά, του σύγχρονου, δημιουργικού ντοκιμαντέρ.

Η «Συμφωνία του Ντονμπάς» είναι το πρώτο ομιλόν σοβιετικό ντοκιμαντέρ. Ο Τσάρλι Τσάπλιν χαρακτήρισε την ταινία μία από τις πιο συγκλονιστικές οπτικοακουστικές συμφωνίες.

Πρόκειται για μια ταινία που βλέπεται με μια ανάσα κυριολεκτικά. Αν και ντοκιμαντέρ, τυπικά, ο Βερτόφ, με εκπληκτική μαεστρία, συνθέτει ένα πραγματικό κινηματογραφικό ποίημα, χρησιμοποιεί τους ανθρώπους ως «ηθοποιούς», άθελά τους και το μοντάζ ως «ζωντανό» σενάριο, με έναν τρόπο που από την μια αδυνατείς να πιστέψεις ότι αυτό που βλέπεις είναι καταγραφή της πραγματικότητας, από την άλλη, είναι αδύνατον να θεωρήσεις ότι βλέπεις μυθοπλασία.

Ανεπανάληπτος μάγος του κοντράστ, ο Βερτόφ βομβαρδίζει το βλέμμα με συνεχόμενες αντιθετικές εικόνες, οδηγώντας τον θεατή να φτάσει στο συμπέρασμα του σκηνοθέτη, δίχως, ουσιαστικά, να προλάβει το να το καταλάβει. Ουσιαστικά, το σινεμά του Βερτόφ, αν και τυπικά κινηματογράφος τεκμηρίωσης, απευθύνεται με απόλυτα καλλιτεχνικό τρόπο, πρώτα στο συναίσθημα και την καρδιά του  θεατή και μετά στην λογική του.

Η «Συμφωνία του Ντονμπάς» είναι ένας ύμνος στην σοσιαλιστική οικοδόμηση. Μια σχεδόν φουτουριστική απαξίωση και διακωμώδηση του τσαρικού, σκοταδιστικού παρελθόντος και ένα ελπιδοφόρο τραγούδι για το φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας. Οι σκηνές με το εκκλησίασμα να βγαίνει από τους ναούς κάνοντας τον σταυρό του, αγράμματες γριές και αλκοολικοί άντρες, μαζί με την «υψηλή» διανόηση καταλήγουν με τους ίδιους άνδρες να διαγωνίζονται στην βότκα. Ο Βερτόφ κυριολεκτικά πετάει στα μούτρα του θεατή αυτόν τον παλιό κόσμο σαν να του λέει: «Λοιπόν; Που είναι η ρωσική αυτοκρατορία σας; Που είναι η μεγάλη υπερδύναμη; Απέμεινε μόνο μια αγράμματη μάζα και οι «ξύπνιοι» κύριοι. Και θέλετε πραγματικά να ζήσετε σ’ αυτόν τον βάλτο;».

Η απάντηση έρχεται με πλάνα του επαναστατημένου λαού να ξηλώνει τους σταυρούς από τους ναούς και να πετάει έξω εικόνες και μανουάλια, μέσα σε γενική ευθυμία και επαναστατικό ενθουσιασμό. Σκηνές όπως ο γυμνός από τον σταυρό του τρούλος, με φόντο τα φουγάρα των εργοστασίων να δουλεύουν πυρετωδώς, δεν αφήνει κανένα περιθώριο ιδεολογικής επιλογής.

Στην νεαρή χώρα, όλα πρέπει να είναι νέα, γι’ αυτό, ίσως, μέχρι το τέλος της ταινίας, στα πλάνα, δεν υπάρχει ούτε ένας ηλικιωμένος. Ο Βερτόφ δείχνει πώς το κράτος φρόντισε τα παιδιά, τα οποία μέχρι χθες ήταν άστεγα και σήμερα παρελαύνουν υπό τους ήχους του πιονιέρικου τύμπανου. Όλα ντυμένα με λευκά πουκάμισα και κόκκινες γραβάτες. Μετά τα πλάνα γεμίζουν με νεολαία γεμάτη ενθουσιασμό, η οποία ονειρεύεται με όλη την καρδιά της να χτίσει τον σοσιαλισμό. Στην ταινία συμμετέχουν και εργάτες των κολχόζ και των σοβχόζ και ανθρακωρύχοι του Ντονμπάς, της περιοχής στην σημερινή Ανατολική Ουκρανία, γνωστής για τα ορυχεία της.

Τα επόμενα σαράντα λεπτά της ταινίας αποτελούν πραγματικά μια ωδή στην εργασία και τον ενθουσιασμό. Η εργασία εξευγενίζει τον άνθρωπο. Και αν θέλουμε να οικοδομήσουμε τον κομμουνισμό, θα πρέπει να χύσουμε ιδρώτα για τα καλά μας λέει ο Βερτόφ. Πρέπει να υποσχεθούμε ότι πρέπει να καλύψουμε το πλάνο των 28 χιλιάδων τόνων αυτόν τον μήνα, όπως το κάνουν οι ενεργητικές εργατικές μπριγάδες στην ταινία. Να δώσεις τα αποτελέσματα του πενταετούς, σε τέσσερα χρόνια! Πρέπει να αποδείξεις στον εαυτό σου και σε όλον τον κόσμο, ότι η Σοβιετική Ένωση είναι πρώτη απ’ όλες. Ότι η ΕΣΣΔ είναι χώρα των ιδεαλιστών. Ο απλός Σοβιετικός άνθρωπος δεν είναι καθόλου αφελής, όπως ίσως φανεί σε κάποιους στην «Συμφωνία του Ντονμπάς». Απλά πίστευε ειλικρινά στο ιδεατό.

Τα λαϊτμοτίβ της ταινίας είναι το τρένο που ορμά με πλήρη ταχύτητα σε κάθε κατεύθυνση και οι εργάτες που τροφοδοτούν με κάρβουνο τους φούρνους στο εργοστάσιο. Πάρα πολλά πλάνα της ταινίας είναι συνθέσεις που δομούνται διαγώνια, όπου όλες οι κατευθύνσεις του κάδρου δεν είναι παράλληλες των ορίων του, όπως η παρέλαση των πιονέρων, η έπαρση της σημαίας στον ναό, η διαδήλωση, το σφύριγμα του ατμού πίσω από τις ηλεκτροφόρες γραμμές, οι κινήσεις των ανθρακωρύχων και η τήξη στα καζάνια.

Οι σκηνές που εικονοποιούν το αγροτικό νοικοκυριό είναι περισσότερο ήρεμες από πλευράς σύνθεσης, αλλά η απόδειξη της προόδου, η κατασκευή του τροχού με τον ιμάντα, αποδίδεται με μια ισχυρή προοπτική, δημιουργώντας τις ίδιες διαγώνιες κατευθύνσεις, οι οποίες αποτελούν οι εικονοποιητικοί δείκτες προόδου του προβαλλόμενου συμβάντος.

Η υψηλή αντίθεση της εικόνας και, κατά συνέπεια, το περίγραμμα των πολλών μορφών στο πλάνο δημιουργεί συχνά μια αίσθηση κινουμένου σχεδίου, λες και οι σιλουέτες στο προσκήνιο και στο φόντο να έχουν σχεδιαστεί με το χέρι σε διαφορετικά στρώματα, κάτι που αποσπά το πλάνο από το τεκμηριωτικό του πλαίσιο και το εστιάζει στην κυριολεκτική έννοια του μεταδιδόμενου, και στην επική σχέση μεταξύ των σκηνών, του περιεχομένου τους.

Υπάρχουν πολλά γυρίσματα ρακούρ (τεχνική κινηματογράφησης του αντικειμένου από διαφορετικές πλευρές, με ακίνητη και κινητή κάμερα) τα οποία προσθέτουν στην ταινία ακόμη περισσότερο δυναμισμό και ποικιλία. Αρκετά αφελή μας φαίνονται σήμερα τα ειδικά εφέ της εποχής (διάχυση δύο ίδιων πλάνων μεταξύ τους, κλωνοποίηση αντικειμένων, όπως το άγαλμα του αγγέλου), αλλά να σκεφτούμε ότι όλα αυτά έχουν γίνει πάνω σε φιλμ, χειροποίητα και εντελώς πειραματικά. Το βασικό όμως δεν είναι το πώς έγιναν, αλλά το γιατί. Τέτοιο επιθετικό μοντάζ χρησιμοποιείται μόνο στις σκηνές του «αποκεφαλισμού» της εκκλησίας από τους σταυρούς, ώστε να υπογραμμιστεί η σημασία του συμβάντος.

Πολύ λεπτή είναι η δουλειά με τα πορτραίτα: Τα πορτραίτα λειτουργούν ως συνδέσεις μεταξύ των σκηνών και αποτελούν πρόσθετες, παράλληλες ιστορίες, προσωποποιημένες: Πώς ήταν (γριές, αλκοολικοί) και πώς έγινε (σοβαροί εργαζόμενοι ανθρακωρύχοι, χαρούμενες αγρότισες). Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η χειρίστρια του ασυρμάτου στο πρώτο μέρος της ταινίας - τόσο συγκινητικά και βαθιά την έδειξε ο Βερτόφ – τα κοντινά πλάνα των ματιών και των αυτιών, το γέλιο, η αμηχανία. Αν και η ταινία γυρίστηκε χάρη της προπαγάνδας για τα αγαθά που προσφέρει ο σοσιαλισμός, η καλλιτεχνική δεξιοτεχνία του δημιουργού επέτρεψε να συγκροτήσει μια γενική εικόνα, όπου όλα αυτά, από μια σημερινή ματιά στην ταινία, δεν δείχνουν ανθρώπους ενθουσιασμένους αποκλειστικά διότι συμμετέχουν στην σοσιαλιστική οικοδόμηση, αλλά ανθρώπους που χαίρονται την ζωή αυτή καθεαυτή. Και αυτό γίνεται ακόμη πιο συγκλονιστικό, όταν συνειδητοποιείς ότι δεν πρόκειται για ταινία μυθοπλασίας, αλλά για ντοκιμαντέρ, για αληθινούς ανθρώπους, με αληθινά συναισθήματα, έστω και έντεχνα μονταρισμένα.

Σε αυτήν την ταινία ο Βερτόφ έκανε αυτό που την 10ετία του ‘60 ονομάστηκε «συγκεκριμένη μουσική». Δηλαδή μουσική που παράγεται με επεξεργασία και διαμόρφωση αποσπασμάτων φυσικών και τεχνητών ήχων. Ο Βέρτοφ χρησιμοποιεί βιομηχανικούς ήχους και μουσικά αποσπάσματα. Η κινηματογραφική ομάδα του Βερτόφ, όχι μόνο ηχογράφησε αυθεντικούς θορύβους και ήχους, αλλά για πρώτη φορά εφάρμοσε μια σειρά συγχρονισμένων γυρισμάτων, δηλαδή, ταυτόχρονο γύρισμα εικόνας με καταγραφή ήχου. Αυτό το προσπάθησε ώστε ο ήχος να μην προστίθεται στην ταινία, αλλά να είναι η ίδια ηχητική.

Αυτή η ταινία άνοιξε τον δρόμο στην οθόνη του συγχρονισμένου ήχου, οργανωμένου σε συμφωνία.

Ο γερμανικός Τύπος έγραψε για την τελειότητα της δημιουργικής σύνθεσης της «Συμφωνίας του Ντονμπάς». Ο συνθέτης, Χανς Αϊσλερ, θεωρούσε, ότι όχι μόνο οι σκηνοθέτες, αλλά όλοι οι μουσικοί του κόσμου μπορούν να μάθουν από αυτήν, διότι ο «Ενθουσιασμός» είναι «το πιο μεγαλειώδες από αυτά που μας έχει δώσει ο ομιλών κινηματογράφος».

Ο μέγιστος Τσάρλι Τσάπλιν εντυπωσιασμένος είχε πει: «Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ, ότι οι βιομηχανικοί ήχοι μπορούν να οργανωθούν με τέτοιο τρόπο, που να φαίνονται υπέροχοι. Θεωρώ ότι ο “Ενθουσιασμός” είναι μία από τις πιο συναρπαστικές συμφωνίες που έχω ακούσει ποτέ. Ο κύριος Τζίγκα Βέρτοφ είναι μουσικός. Οι προφέσορες πρέπει να μάθουν από αυτόν, και να μην διαφωνούν μαζί του».

IMDB της ταινίας
«ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ – Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ»
 

*
Λευκή ρετροσπεκτίβα σε φόντο κόκκινο

Με αφορμή την επαναλειτουργία της Αλκυονίδας και του Studio

Μικρό οδοιπορικό μνήμης μέσα από σινεμά και γεγονότα που σημάδεψαν τα χρόνια μας

 ***

 Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας

και

Μποτίλια Στον Άνεμο: Πρόσωπα

 
*

ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΟΦ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Τζίγκα Βερτόφ γεννήθηκε στην Πολωνία το 1896 και το πραγματικό του όνομα ήταν Ντενίς Αρκάντεβιτς Κάουφμαν. Θέλοντας ωστόσο να συμβολίσει ακόμη και μέσα από το ψευδώνυμό του τους ιδεολογικούς και αισθητικούς προσανατολισμούς του, διάλεξε σαν όνομα το «Τζίγκα», που στα πολωνικά σημαίνει «λυκόπουλο» και επώνυμο το «Βερτόφ », βασισμένο στη ρωσική λέξη που αναφέρεται στη συνεχή κίνηση.

Αν και οι προεπαναστατικές σπουδές του ήταν στο ψυχονευρολογικό ινστιτούτο της Μόσχας, ωστόσο, ο Οχτώβρης, τον βρίσκει πίσω από την κινηματογραφική κάμερα, στο τμήμα κινηματογραφικών χρονικών της «Κινοκομιτέτ» (επιτροπή κινηματογράφου) της Μόσχας. Εκεί θα συμμετάσχει στο μοντάζ του πρώτου σοβιετικού κινηματογραφικού χρονικού «Κινηματογραφική Εβδομάδα» (1918-19).

Στον εμφύλιο που ακολούθησε την Επανάσταση, ο Βερτόφ θα είναι ένας από τους κινηματογραφιστές και άλλους καλλιτέχνες που επάνδρωσαν τα θρυλικά «προπαγανδιστικά τρένα», τα οποία «όργωναν» το νεαρό σοβιετικό κράτος για να αφυπνίσουν και να ενδυναμώσουν τις λαϊκές συνειδήσεις ενάντια στη λυσσαλέα επίθεση της εγχώριας μπουρζουαζίας και των σπαραγμάτων της αριστοκρατίας και των ξένων συμμάχων τους. Αναδείχθηκε σε επικεφαλή των κινηματογραφικών συνεργείων στα μέτωπα του εμφυλίου, εντυπωσιακά όσο και επικίνδυνα γυρίσματα που μετατράπηκαν σε ταινίες όπως «Η μάχη στο Τσαρίτσινο» (1919), «Ιστορία του εμφυλίου πολέμου» (1922) κ.ά.

Μέσα από αυτή τη δράση ο Βερτόφ θα αρχίσει να συγκροτεί την προσέγγισή του στο ντοκιμαντέρ: Η οθόνη της τεκμηρίωσης δεν πρέπει να αντιγράφει τα ανθρώπινα μάτια, αλλά να αναδεικνύει ό,τι αυτά δεν μπορούν να «δουν». Δηλαδή, με έναν τρόπο, να «τελειοποιεί» την ανθρώπινη θέαση των γεγονότων, με την κάμερα να μετατρέπεται σε «προέκταση» του ματιού, σε οπτικό «νυστέρι» αποκάλυψης της πραγματικότητας στις λιγότερο φωτισμένες, αλλά υπαρκτές πλευρές της. Αυτή η αντίληψη, εύλογα ριζωμένη στην απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων που επέφερε η Επανάσταση, εκφράστηκε με τον όρο «Κινο - οκο» (κινηματογράφος - βλέμμα/μάτι) και από εκεί «βαφτίστηκε» η ομάδα που συνέστησε ο Βερτόφ και άλλοι ντοκιμαντερίστες το 1919, με την επωνυμία «Κινοκί».

Ό,τι ακολουθεί είναι για τον Βερτόφ μια συνεχής αναζήτηση νέων τρόπων, μεθόδων, τεχνικών, από το γύρισμα μέχρι και το μοντάζ, ώστε να φέρει τον κινηματογράφο σε ένα επίπεδο αλληλεπίδρασης με το θεατή. Ιδιαίτερα δούλεψε πάνω στην «αντιπαράθεση» των σκηνών στο μοντάζ, χρησιμοποιώντας στα κατάλληλα σημεία και γραπτές πινακίδες (τίτλους), σε μια προσπάθεια ακριβώς να μετατρέψει το θεατή σε «συμμέτοχο» των γεγονότων που παρατίθενται. Μια αναζήτηση που αντικειμενικά άνοιξε νέους δρόμους, τόσο για το ντοκιμαντέρ, όσο και για τον κινηματογράφο εν γένει, με πρωτόγνωρους, για την εποχή, πειραματισμούς, οι οποίοι εξακολουθούν να λειτουργούν με τον ίδιο φρέσκο τρόπο και στο σημερινό θεατή. Η θέση του ότι ο ντοκιμαντερίστας οφείλει να παρουσιάζει τα γεγονότα χωρίς καμία σκηνοθετική παρέμβαση, προκάλεσε γόνιμες συζητήσεις, ακόμη και πολεμικές, μεταξύ των συναδέλφων του και της κριτικής. Παράλληλα, συμμετέχει στα καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής και δουλεύει μέσα από αυτά για τη διαμόρφωση της επαναστατικής τέχνης μαζί με προσωπικότητες όπως ο Μαγιακόφσκι, ο Μπρικ, ο Αϊζενστάιν κ.ά.

Ο Βερτόφ θα έχει την ευκαιρία να εφαρμόσει τις ιδέες του με εκπληκτικά αισθητικά και προπαγανδιστικά αποτελέσματα στο περίφημο κινηματογραφικό, θεματικό «περιοδικό» κάτω από το γενικό τίτλο «Κινοπράβντα» (σ.σ. κινηματογραφική/κινηματογραφούμενη αλήθεια) μεταξύ 1922 - 1924. Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα αυτής της περιόδου είναι η ταινία «Κινο - Γκλαζ» (σ.σ. κινηματογραφικό μάτι») του 1924, το οποίο διακρίθηκε και στη διεθνή έκθεση του Παρισιού την ίδια χρονιά. Με την ταινία αυτή ο Βερτόφ εισηγείται ουσιαστικά για πρώτη φορά τον ποιητικό, όχι μυθοπλαστικό, κινηματογράφο της τεκμηρίωσης, όπου η κάμερα κινηματογραφεί τη ζωή με αναπάντεχο τρόπο. Πιο απλά, πιάνοντας στα «πράσα» την πραγματικότητα. Πάνω σε αυτό το μοτίβο δημιουργεί μερικές από τις καλύτερες ταινίες του Σοβιετικού - και όχι μόνο - κινηματογράφου, όπως: «Λενινιστική κινοπράβντα» (1924), «Στην καρδιά του αγρότη ο Λένιν ζει» (1925), «Προχώρα, Σοβιέτ!» (1927), «Ενδέκατος» (1928), «Το ένα έκτο της γης» (1929), «Η Συμφωνία του Ντονμπάς» (1930) και το συγκλονιστικό «Τρία τραγούδια για τον Λένιν» (1934), με τις οποίες μεταφέρει στο πανί με έναν ασύλληπτο δημιουργικό τρόπο, το πάθος με το οποίο οικοδομούν το σοσιαλισμό οι λαοί της ΕΣΣΔ, τη μάχη που δίνουν Κόμμα, εργάτες και αγρότες για την εφαρμογή των λενινιστικών διδαγμάτων. Να σημειωθεί, ότι στις περισσότερες από τις ταινίες του ο Βερτόφ υπογράφει και το σενάριο.

Η αντίληψη του δημιουργικού πειραματισμού, αυτού δηλαδή που επιχειρεί να διευρύνει περισσότερο την αντίληψη του θεατή στη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και που έχει λόγο ύπαρξης μόνο στο βαθμό που εξυπηρετεί τον παραπάνω σκοπό και όχι τον ανούσιο εντυπωσιασμό αποκλειστικά των αισθήσεων, εκφράζεται ακόμη καλύτερα στην ταινία «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή» (1929). Σε αυτό το φιλμ, ο άνθρωπος τοποθετείται ακριβώς στο επίκεντρο της ζωής, αναπνέει, ακούει, συλλέγει το ρυθμό της πόλης και του κόσμου. Η ταινία συγκαταλέγεται σήμερα μεταξύ των σημαντικότερων ντοκιμαντέρ παγκοσμίως.

Στη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ο Βερτόφ ακολουθεί την κινηματογραφική υποδομή στην μεταφορά της στην Αλμα - Ατα στο Καζαχστάν για να προστατευθεί από την καταστροφή. Εκεί γυρίζει ταινίες επικαίρων και το 1944 επιστρέφει στη Μόσχα όπου γυρίζει την τελευταία του ταινία «Ο όρκος των νέων». Μετά τη διανομή της ταινίας στις αίθουσας αφοσιώνεται στην καθοδήγηση των οπερατέρ του μετώπου.

Οι θεωρητικές επεξεργασίες του κυρίως στον τρόπο που αντιλαμβανόταν το μοντάζ επηρέασαν, αν και ενίοτε με όρους δημιουργικής αντιπαράθεσης, πολλούς κινηματογραφιστές, μεταξύ αυτών και «γιγάντων» της 7ης τέχνης, όπως ο Αϊζενστάιν και Ντοβζένκο. Αναγνωρισμένος από την πατρίδα του και τιμημένος, μεταξύ άλλων και με «Κόκκινο Αστέρι» για την προσφορά του, ο Βερτόφ πεθαίνει στις 12 Φλεβάρη του 1954 στην Μόσχα, αφήνοντας έργο και ιδέες που θα στοιχειώνουν την αστική κουλτούρα για όσο αυτή θα υπάρχει.

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

1919 Kino Nedelya, Cinema Week

1919 Anniversary of the Revolution

1922 History of the Civil War

1924 Soviet Toys

1924 Cinema Eye

1925 Kino-Pravda

1926 A Sixth of the World/The Sixth Part of the World

1928 The Eleventh Year

1929 Man with a Movie Camera

1930 Enthusiasm

1934 Three Songs About Lenin

1937 In Memory of Sergo Ordzhonikidze

1937 Lullaby

1938 Three Heroines

1942 Kazakhstan for the Front!

1944 In the Mountains of Ala-Tau

1954 News of the Day

***

New Star

Phone: 2108220008, 2108220023

E-mail: newstarcine@gmail.com

W: http://newstarartcinema.gr/

*

Λευκή ρετροσπεκτίβα σε φόντο κόκκινο

Με αφορμή την επαναλειτουργία της Αλκυονίδας και του Studio

Μικρό οδοιπορικό μνήμης μέσα από σινεμά και γεγονότα που σημάδεψαν τα χρόνια μας

***

 Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας

και

Μποτίλια Στον Άνεμο: Πρόσωπα

 
*