Μπάμπης Ζαφειράτος: Ερνέστο Τσε Γκεβάρα - Μια θάλασσα ανυπότακτη — Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής (6 ποιήματα)

Havana 14-6-1963. Ministry of Industry. Portrait of Ernesto GUEVARA (Che), 1928-1967. By Rene Buri, Magnum Photos.

*

Πρέπει να γίνεις σκληρός
χωρίς όμως να χάσεις ποτέ
την τρυφερότητά σου
(Τσε Γκεβάρα, 1967)

6 ακόμη ποιήματα του Τσε, με αφορμή την 51^η επέτειο της δολοφονίας του από τη CIA, στις 9 Οκτ. 1967. Είναι το Β΄ Μέρος του αφιερώματος για τον Επαναστάτη Ποιητή. Το Α΄ Μέρος (5 ποιήματα) έχει δημοσιευτεί στην Κατιούσα επίσης, στις 14 Ιουν. 2018, 90^η επέτειο γέννησής του: Τσε Γκεβάρα: Με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση.

Τα 9 από τα 11 συνολικά ποιήματα (Α’ και Β’ Μέρος) μεταφράζονται και δημοσιεύονται για πρώτη φορά στα Ελληνικά.

*

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα: Έξι ποιήματα

Μετάφραση – Σημειώσεις – Σχόλια – Επιμέλεια
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Πρώτη δημοσίευση: Κατιούσα, 09-10-2018

Ύμνος στον Νείλο

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Το παρελθόν σου είναι βαρύ,
θάλασσα ανυπότακτη μέσα από δυο παλίρροιες.
Το συμφωνικό σου ποίημα παιγμένο από ανήσυχους κορκόδιλους
καθόρισε το μονολιθικό αρχιτέκτονα·
οι προσευχές του ανθρώπου σμιλέψανε το μέλλον του
από τη βασική αρχή που η ζωή σού δίδαξε,
το γόνιμο αίμα σου
πλημμύρισε τη γη με τις λευκές τις τρίλιες των φυτών·
η δύναμη της κοσμικής ορμής σου
ταξίδεψε την Αφρική μες στους αιώνες
πολύ πιο πριν κι από τους ιερούς σου ταύρους.

Αλλά πόσον καιρό κοιμήθηκες·
σαράντα αιώνες πέρασαν μέχρι τη θαρραλέα κραυγή
που έκανε μόλις τα γενναία σου μούσκουλα να τρίξουνε.
Κι αν τραγουδάω σήμερα τη μέχρι χτες νεκρή σου πέτρα
κι ανακαλώ της Θήβας την ανάμνηση,
είναι που το παρόν βγαίνει απ’ το παρελθόν σου,
είναι που ζει στο φράγμα του Ασουάν
και στο Σουέζ είναι ξανά καταχτημένο.

Και τραγουδάω τη νέα κραυγή που αντιβουίζει απ’ το λαρύγγι σου
για να τιμήσει τη βροντή της ιερής περπατησιάς
ζυμώνοντας τη μοίρα της μέσα στη σκόνη της ερήμου.

Και υμνώ το νηφάλιο το χέρι που σφίγγει με βεβαιότητα
του τελευταίου βεδουίνου την πρωτόγονη βεβαιότητα.

Και φτάνει ο ύμνος στα παιδιά που υπερασπίζονται τα χώματά σου
με πίστη ακλόνητη απ’ τα όπλα του λαού.
(Μπορεί κανείς να υποστηρίξει χωρίς ίχνος ντροπής
το θρίαμβο της ισχύος πάνω απ’ την πίστη του ανθρώπου;)

Σε θαυμάζω και σε κρατάω εδώ μέσα στα μύχια της ψυχής μου
με τη δικαιοσύνη της ζωογόνας αρτηρίας σου,
και σ’ αγαπώ, γιατί αδέρφια είναι η δική μου χαραυγή κι η χαραυγή σου
και μπήγονται στη σάρκα μου οι άγριες δαγκωματιές
απ’ τα αποικιοκρατικά σαγόνια
(τα διεφθαρμένα αρπαχτικά σαγόνια του Ισραήλ)
κι αντιλαλεί μες στους ναούς μου, μες στα δικά μου son,
η ηχώ από τις βόμβες που χτυπούν τον αδερφό σου
εκείνον τον ευθύγραμμο και ήρεμο, τον τεχνητό αδερφό σου,
χωρίς καν να λυγίσει ο ουρανός σου που είναι φτιαγμένος
από ατρόμητους κορμούς.

Σήμερα η χώρα μου είναι σπαρμένη κόκαλα
και ετοιμάζω το όπλο μου για τις μικρές μου νίκες,
το έπος σου οδηγεί τα ιδανικά μου
κινεί η θύμησή σου τον αγώνα μου
σήμαντρο απ’ το μακρινό σου μεγαλείο.

Αν η ορμή σου δεν φανεί στου Πλάτα εκεί τις όχθες
κι αν το παράδειγμά σου δεν καρπίσει για να τον βγάλει απ’ το λήθαργο,
θα έχω τις κόρες των ματιών μου φορτωμένες με το σπέρμα σου
για να το σκορπίσω πάνω στη γη την τσακισμένη.
Λοιπόν,
μπορεί κανείς να υποστηρίξει χωρίς ίχνος ντροπής
το θρίαμβο του σπαθιού πάνω απ’ την πίστη του ανθρώπου;

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 9 Ιουνίου 2018)

*

Γερόντισσα Μαρία, θα πεθάνεις 

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Γερόντισσα Μαρία, θα πεθάνεις.
Και θέλω σοβαρά να σου μιλήσω:

Η ζωή σου ήταν ένα κομποσκοίνι φτιαγμένο από αγκούσες.
με δίχως άντρα αγαπημένο, φιλάσθενη, χωρίς λεφτά,
μονάχα η πείνα να σου κάνει συντροφιά·
και θέλω να πω για τις ελπίδες σου
αυτές τις τρεις αλλιώτικες ελπίδες,
που έφτιαξε η κόρη σου χωρίς να ξέρει το γιατί.

Πάρε τούτο το χέρι που μοιάζει με παιδί
μες στα δικά σου χέρια που γυαλίζουν απ’ το κίτρινο σαπούνι.
Τρίψε τους ρόζους και τους σκληρούς σου κόμπους
μ’ αυτά τ’ αδύναμα τα ντροπαλά μου χέρια του γιατρού.

Άκου, γιαγιά προλετάρια
πίστεψε στον άνθρωπο που έρχεται
πίστεψε στο μέλλον που δεν πρόκειται να δεις.

Μα μην προσεύχεσαι στον ανελέητο θεό
που μια ολόκληρη ζωή ματαίωνε την ελπίδα σου·
και μη ζητάς τον οίκτο του θανάτου,
για να δεις τα μαυροπούλια σου να μεγαλώνουν·
οι ουρανοί κουφάθηκαν και μέσα σου η καταχνιά,
αλλά θα πάρεις την κόκκινή σου εκδίκηση,
τ’ ορκίζομαι σε ό,τι έχω ιερό και στα ιδανικά μου,
τα εγγόνια σου θα ζήσουν την καινούργια χαραυγή·
αναπαύσου εν ειρήνη, γερόντισσα αγωνίστρια.

Θα πεθάνεις, γερόντισσα Μαρία,
τριάντα σάβανα
θα σ’ αποχαιρετούν και θα σε παραστέκουν
τη μέρα εκείνη που θα φεύγεις.

Θα πεθάνεις, γερόντισσα Μαρία,
θα σβήσουνε σιγά σιγά οι τοίχοι του θαλάμου
καθώς ο θάνατος θα σμίγει με το άσθμα
κι ο άγριος έρωτάς του θα σου φράζει το λαρύγγι.

Αυτά τα τρία χαϊδεμένα σου από μπρούντζο καμωμένα
(το μόνο φως που απάλυνε τη νύχτα σου),
αυτά τα τρία εγγόνια σου με τη θωριά της πείνας,
θα ορφανέψουν απ’ τους κόμπους των γέρικων χεριών
που άλλοτε τούς έδιναν το γέλιο.
Κι αυτό ήταν όλο, γερόντισσα Μαρία.

Ένα κομποσκοίνι από αγωνίες ανείπωτες ήτανε η ζωή σου
με δίχως άντρα αγαπημένο, φιλάσθενη, χωρίς χαρά,
μονάχα η πείνα να σου κάνει συντροφιά,
μέσα στη λύπη κύλησε η ζωή σου, γερόντισσα Μαρία.

Κι όταν το άγγελμα για την αιώνια ανάπαψή σου
θα διώξει το μαράζι μέσα απ’ τις κόρες των ματιών σου,
όταν τα χέρια της αιώνιας πλύστρας
ρουφήξουνε το ύστατο ετούτο χάδι,
σκέψου τα… και κλάψε
φτωχή γερόντισσα Μαρία.

Όχι, μη!
Mην προσεύχεσαι στον αδιάφορο θεό
που μια ολόκληρη ζωή ματαίωνε τις ελπίδες σου
και μη ζητάς τον οίκτο του θανάτου,
μες στα φριχτά σκουτιά της πείνας κύλησε η ζωή σου,
ντυμένη το άσθμα θα τελειώσει.

Μα τώρα θέλω κάτι να σου πω
με σιγανή φωνή ζεστή απ’ τις ελπίδες,
με κατακόκκινη φωνή ζεστή απ’ την εκδίκηση
και θέλω να ορκιστώ σε ό,τι έχω ιερό
και στα ιδανικά μου.

Πάρε τούτο το χέρι του άντρα που κάνει σαν παιδί
μες στα δικά σου χέρια που γυαλίζουν απ’ το κίτρινο σαπούνι,
και τρίψε τους ρόζους και τους σκληρούς σου κόμπους
μ’ αυτά τ’ αδύναμα τα ντροπαλά μου χέρια του γιατρού.

Αναπάψου εν ειρήνη, γερόντισσα Μαρία,
αναπάψου εν ειρήνη, γερόντισσα αγωνίστρια,
τα εγγόνια σου θα ζήσουν την καινούργια χαραυγή,
Τ’ ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ.



(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Σεπτεμβρίου 2017)

*

Παλένκε

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Υπάρχει κάτι ζωντανό στην πέτρα σου
αδερφή μέσα στα πράσινα χαράματα·
η σιωπή των πνευμάτων σου
σκανδαλίζει τους βασιλικούς τάφους.
Πληγώνει την καρδιά σου η αδιάφορη σκαπάνη
κάποιου πολύξερου με νυσταλέα ματογυάλια
και σαν χαστούκι σε χτυπά η χυδαία προσβολή
ενός ηλίθιου «όου!» κάποιου τουρίστα γκρίνγκο.
Αλλά έχεις κάτι ζωντανό.

Δεν ξέρω τι είναι.
Η ζούγκλα σού προσφέρει μιαν αγκαλιά από κορμούς
κι ακόμα το σπλαχνικό αραχνοδίχτυ των ριζών της.
Ένας περιβόητος Ζωολόγος επιδεικνύει την καρφίτσα
που μ’ αυτή θα διαπεράσει τους ναούς σου για το θρόνο,
κι εσύ δεν πεθαίνεις ακόμα.

Ποια δύναμη σε αναζωογονεί
στο διάβα των αιώνων
ζωντανή και παλλόμενη μες στη νεότητά σου;
Ποιος θεός φυσάει, στο γύρισμα της μέρας
τη ζωογόνα πνοή του στις κολώνες σου;
Να είναι ο παιγνιδιάρης ήλιος των τροπικών;
Γιατί δεν κάνει το ίδιο στο Τσιτσέν Ιτσά;
Να είναι του δρυμού η πρόσχαρη αγκαλιά
ή μήπως το μελωδικό τραγούδι των πουλιών;
Και γιατί κοιμάται πιο βαθιά εκεί στο Κιριγουά;
Να είναι η φωνή μιας γάργαρης πηγής
καθώς κατρακυλάει μες στους γκρεμούς της σιέρας;
Οι Ίνκας είναι ωστόσο πεθαμένοι.



(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 29 Μαΐου 2018)

*

Ύμνος στον Φιντέλ 

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Πάμε λοιπόν,
φλογερέ προφήτη της αυγής
για τα κρυφά αποκομμένα μονοπάτια
Πάμε να ελευθερώσουμε αυτόν τον πράσινο αλιγάτορα που τόσο αγαπάς.

Πάμε λοιπόν
να συγκρουστούμε κατά μέτωπο τις προσβολές συντρίβοντας
οπλισμένοι με τα εξεγερμένα αστέρια του Μαρτί
κι ας πάρουμε όρκο πως μας περιμένει η νίκη ή που το θάνατο θα βρούμε.

Όταν θα πέσει η πρώτη ντουφεκιά και θα σκιρτήσει
μες στον παρθενικό της ύπνο η ζούγκλα απ’ άκρη σ’ άκρη,
εκεί, στο πλάι σου, αποφασισμένους μαχητές
λογάριαζε κι εμάς.

Όταν η φωνή σου στους τέσσερεις ανέμους αντηχήσει
γι’ αγροτική αλλαγή, δικαιοσύνη, ψωμί και λευτεριά,
εκεί, στο πλάι σου, με μια φωνή,
λογάριαζε κι εμάς.

Κι όταν θα φτάσεις στου ταξιδιού το τέρμα
στην κρίσιμη αναμέτρησή σου με τον τύραννο
εκεί, στο πλάι σου, προσμένοντας την τελευταία μάχη,
λογάριαζε κι εμάς.

Τη μέρα που το κτήνος θα γλείφει την πληγή
απ’ της εθνικοποίησης το βέλος που θα ρίξεις,
εκεί, στο πλάι σου, με την καρδιά αγέρωχη,
λογάριαζε κι εμάς.

(Μη φανταστείς ότι μπορεί να κόψουν την ορμή μας
αυτοί οι στολισμένοι ψύλλοι που παριστάνουν το στρατό·
ένα τουφέκι χρειαζόμαστε, τις σφαίρες τους και ένα βράχο.
Τίποτ’ άλλο).

Κι άμα το δρόμο μας το σίδερο θα κόψει,
το μόνο που ζητάμε είν’ ένα σάβανο απ’ τα δάκρυα της Κούβας
για να σκεπάζει τ’ αντάρτικα κουφάρια μας,
καθώς θα διασχίζουν την αμερικάνικη ιστορία.
Τίποτ’ άλλο.


(Μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος, 26 Δεκεμβρίου 2016)

*

Η Ουαξακτούν... κοιμάται

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Στον Μόρλεϋ, τον άγνωστο και αξιότιμο φίλο

Ουαξακτούν, πόλη από γκρίζα όνειρα,
φωνή κρυμμένη πίσω απ’ το μυστήριο·
ωραία κοιμωμένη των δασών μας!
Ήρθα τα χώματά σου να φιλήσω,
την πράσινη ακατάστατή σου κόμη,
ή τον αέρα που ζυγίζει τη σιωπή.
Ουαξακτούν, Ουαξακτούν.

Ξέρω ότι το θάνατό σου τον επινόησε ο Λευκός:
κοιμάσαι κουρασμένη απ’ την πορεία σου στο διάβα των αιώνων,
μοναδική συντρόφισσα του απέραντου βουνού.

Μαντεύω του ονείρου το ξεκίνημα,
όταν εκτόξευσες τα καφετιά σου αιμοσφαίρια
−βλαστάρια μπρούντζινα− στο ρεύμα των ανέμων,
Ουαξακτούν, Ουαξακτούν.

Αντιγράφοντας με μια αταβιστική χειρονομία
την έκρηξη που πέρα κι απ’ τις θάλασσες
μας έστειλε o Ασιάτης πρόγονος.
Κι όταν εκτόξευσες το απελπισμένο αντίο σου
αποχαιρετώντας τον προπάππο σου
τον Τεκούμ με του κετσάλ το φτέρωμα.
Ουαξακτούν, Ουαξακτούν.

Και όταν έκλεισες τα μάτια των ναών σου,
κι ύστερα όταν τα μπράτσα σταύρωσες από κολώνες καμωμένα
(σταματημένα ρολόγια που κοιμούνται μες στα χρόνια).
Κι ακόμα η στοιχειωμένη ακινησία σου κι η σιωπή
το ωραίο πριγκιπόπουλο θα φέρει
που «σήκω και προχώρα» θα σου πει μ’ ένα φιλί.
Ουαξακτούν, Ουαξακτούν.

Ήδη ακούς μες στο αιώνιο όνειρό σου
τις τρίλιες των αυγινών κορυδαλλών,
που αναγγέλλουνε το τέλος της νυχτιάς
καθώς τα νέα μπρούντζινα βλαστάρια σου
λούζονται μες στον ήλιο που πυρπολεί τη γη τους.

Ουαξακτούν,
Ουαξακτούν.
Είναι το τέλος του ονείρου:
τον πρίγκιπα αναγγέλλει·
μεταμορφώνεται ο λαός
με ταμπούρλα και πίφερα,
σπέρνοντας ήρωες κόκκινους
μες στης Αμερικής τα φυλλοκάρδια.



(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 31 Μαΐου 2018)

*

[Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο]

Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο:
Κρυφά ξετρύπωσα απ’ το αρμάρι του Χικμέτ
ετούτον τον μοναδικό ερωτευμένο στίχο,
να δεις πόσο μεγάλη είν’ η αγάπη μου.

Ωστόσο,
στον πιο βαθύ λαβύρινθο της ύπαρξης
σμίγουνε και αποδιώχνονται της λογικής μου οι πόλοι:
εσύ και ΟΛΟΙ οι άλλοι.

Όλοι οι άλλοι μού ζητούν να καταθέσω τα όπλα,
και με τον ίσκιο μου το δρόμο να σκιάζω!
Όμως, και δίχως να περιγελώ τους νόμους του εξιδανικευμένου έρωτα,
σ’ έχω καλά φυλάξει στο δισάκι μου.
(Σε κουβαλώ μες στο δισάκι του αχόρταγου οδοιπόρου
σαν το καθημερνό μας το ψωμί).

Πάω να χτίσω τις εποχές της άνοιξης από αίμα και πηλό.
κι αφήνω στο κενό της απουσίας μου
ετούτο το φιλί αγνώστου διαμονής.
Μα δεν μου γνωστοποίησαν αν έχω θέση ρεζερβέ
στη θριαμβική παρέλαση της νίκης
κι αυτό το μονοπάτι που οδηγεί στο δρόμο μου
έχει μιαν άλω από δυσοίωνες σκιές.

Αν με προορίζουν για τα σκοτεινά θεμέλια του κόσμου
κρύψ’ το μές στο θαμπό αρχειοφυλάκιο της μνήμης·
κι έχε το για τις νύχτες των δακρύων και των ονείρων…

Αντίο, μονάκριβή μου εσύ,
μην τρέμεις μπρος στους πεινασμένους λύκους
ούτε στην παγωμένη στέπα της απουσίας·
σε κουβαλάω εδώ στο μέρος της καρδιάς
και θα τραβήξουμε μαζί μέχρι που η ρότα μας θα σβήσει…



(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 16 Ιουνίου 2018)
[Aleida March, Evocación. Mi vida al lado del Che, Ocean Sur, 2011 (pp. 164, 165)]

Σημειώσεις

Ανάβαση στο Ποποκατέπελτ

Γενικά

Το μότο του Τσε προέρχεται από το μότο στο βιβλίο του Ρικάρδο Ρόχο, Τσε Γκεβάρα (Η ζωή και ο θάνατος ενός φίλου), 1968, στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Μπάυρον (5^η έκδοση, χωρίς χρονολογία), σε μετάφραση Αλίκης Γεωργούλη.

Ο Τσε με τον Ρόχο, συμπατριώτη του, πολιτικό εξόριστο, θύμα του περονισμού, γνωρίστηκαν στη Λα Πας.

Ο Ρόχο γράφει: 

Σε εκείνη την πρώτη συνάντηση ο Γκεβάρα δεν μου προξένησε καμιά ιδιαίτερη εντύπωση. Μιλούσε λίγο, προτιμούσε να ακούει των άλλων τη συζήτηση, ενώ ξαφνικά, μ’ ένα χαμόγελο που σε αφόπλιζε, πετούσε στον συνομιλητή του μια φράση αποστομωτική, που δεν σήκωνε απάντηση. Εκείνη τη βραδιά γυρίσαμε στη Λα Πας παρέα, και γίναμε φίλοι, παρ’ όλο που δεν είχαμε τίποτα το κοινό εκτός από την κατάστασή μας –κατάσταση νέων σπουδαστών χωρίς περιουσία. Δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για την αρχαιολογία, κι εκείνος άλλο τόσο τότε για την πολιτική, με την έννοια που έδινα εγώ σ’ αυτή τη δραστηριότητα και όπως θα την εννοούσε αργότερα ο ίδιος. (Ρόχο, ο.π.π. σελ. 16)

*

Τα ποιήματα, Νείλος, Γερόντισσα Μαρία, Παλένκε και Φιντέλ προέρχονται από την ανθολογία Μπενεδέτι (Ακρωτηριασμένη Ποίηση, 1977. Βλ. Α' Μέρος) και είναι γραμμένα στη Βολιβία, στη Γουατεμάλα και στο Μεξικό, μεταξύ 1953 - 1956, κατά τη διάρκεια εκείνου του δεύτερου ταξιδιού του Τσε στη Λατινική Αμερική.

*

Μεξικό 1955. Ποποκατέπελτ

Το Ουαξακτούν (γραμμένο την ίδια εποχή) βρίσκεται στον τόμο Che Guevara, Poesía completa, που εκδόθηκε στη Γουατεμάλα τον Νοέμβρη του 2007. Σε αυτόν τον τόμο συγκεντρώνονται 19 ποιήματα του Τσε (10 επιπλέον από την ανθολογία Μπενεδέτι, ό.π.π.) και το δοκίμιό του για το Canto General του Πάμπλο Νερούδα. Στον ίδιο τόμο περιλαμβάνονται ποιήματα και κείμενα αφιερωμένα στον Τσε από τους: Νικολάς Γκιγιέν, Πάμπλο Νερούδα, Χοσέ Λεσάμα Λίμα, Μίρτα Αγίρε, Χούλιο Κορτάσαρ, Μάριο Μπενεδέτι, Ζοζέ Σαραμάγκου, Ρόκε Δάλτον.

*

Τα ποιήματα των Νερούδα, Κορτάσαρ, Μπενεδέτι, Δάλτον, και το ένα από τα τέσσερα του Γκιγιέν, έχουν δημοσιευτεί στην Κατιούσα στις 20/6/2017: Hasta la poesía de la revolución − Ο Τσε και η ποίηση, μαζί με το Τραγούδι για τον Φιντέλ (με σχετικές σημειώσεις), το οποίο ξαναδημοσιεύεται εδώ για λόγους πληρότητας, και με μικρές αλλαγές. Και τα 4 ποιήματα του Γκιγιέν για τον Τσε βρίσκονται στο βιβλίο Νικολάς Γκιγιέν, Αηδόνια και Μπαζούκας (2016). Μετάφραση – Σχολιασμός – Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος

Ένα ακόμη ποίημα (από 3 συνολικά) του Μπενεδέτι για τον Τσε, θα βρείτε στην Μποτίλια Στον Άνεμο: Μάριο Μπενεδέτι: Τα άγρυπνα μάτια του Τσε

Το κείμενο του Σαραμάγκου επίσης από Κατιούσα στις 18/6/2018: Ζοζέ Σαραμάγκου: Σύντομος στοχασμός με αφορμή ένα πορτρέτο του Τσε Γκεβάρα.

*

Το Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο είναι επιστολή-ποίημα του Τσε στην Αλέιδα Μαρτς, πριν την αναχώρησή του για Βολιβία και παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο βιβλίο της, Evocación, mi vida junto al Che, 2007 (Αναπόληση, Η ζωή μου με τον Τσε, εκδ. Ψυχογιός). Βλ. και πιο κάτω, τη σημείωση για το ποίημα.

***

Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής

 

Παναμερικανικοί αγώνες 1955. Ο Αργεντινός Μπεκέρ πρώτος στη σκυταλοδρομία. Από τον Τσε

Σε εκείνο το δεύτερο ταξίδι του, που ξεκίνησε στις 7 Ιουλίου 1953 (Ο Τσε είναι τότε 25-28 ετών, βλ. και Α’ Μέρος του αφιερώματος). Κάνει διάφορες δουλειές για να επιβιώσει. Από επαγγελματίας φωτογράφος μέχρι πλανόδιος πωλητής χριστών:

Για την ώρα πουλάω στους δρόμους μια όμορφη εικόνα του Ιησού των Εσκίπουλας, ενός μαύρου Χριστού, που κάνει κάθε είδους φοβερά θαύματα (...) έχω ήδη μια πλουσιότατη συλλογή ιστοριών για τα θαύματα του Χριστού και διαρκώς τη διευρύνω. (Τάιμπο, σελ. 87)

Στην Κόστα Ρίκα γνωρίζει τον Βενεζουελάνο «δημοκράτη» εξόριστο Ρόμουλο Μπετανκούρτ (Πρόεδρος της Βενεζουέλας, 1945-1948 και 1959-1964), ο οποίος τον απογοητεύει: 

Είναι ένας πολιτικός με μερικές παγιωμένες ιδέες στο νου του, ενώ οι υπόλοιπες σκέψεις του ταλαντεύονται και γέρνουν εύκολα προς την πλευρά που υπόσχεται τα μεγαλύτερα οφέλη. (Τάιμπο, σελ. 81)

Η σκέψη του Τσε προηγείται τουλάχιστον μια δεκαετία. Ο Μπετανκούρτ είναι αυτός που μαζί με έναν άλλον δημοκράτη, τον Τζων Κένεντυ, στις 13 Μάρτη του 1961, θα στήσουν τη Συμμαχία για την Πρόοδο που αφορούσε την οικονομική συνεργασία ΗΠΑ – Λατινικής Αμερικής, με στόχο κυρίως το τσάκισμα της Κούβας, και η οποία ένα μήνα μετά θα σφραγιστεί με τον Κόλπο των Χοίρων (17-19 Απρίλη 1961).

[Παρένθεση: Ο Νικολάς Γκιγιέν θα γράψει για εκείνη τη Συμμαχία:

Περουβιάνοι σατράπες, Αργεντίνοι νονοί, μανδαρίνοι,
μπετανκούροι, περάλτες, μουνιόζοι… Γυμνοί μπαμπουίνοι
που ανήκουν στη ζούγκλα, σ’ έναν κόσμο μικρό και τεμπέλη
που βουτάν στο φαρμάκι τα θανάσιμα μαύρα τους βέλη.
[...]
Κι έτσι, (συμμαχικά προοδεύοντας, από μέρα σε μέρα,
στη φωνή της Ουάσινγκτον, φωνή προσταγής και φοβέρα)
η γη μας να γίνει μια Εδέμ των ναζί, ένα ήσυχο τέρμα:
χωρίς ίντιου ή νέγρου ή μιγάδα ή λευκού σάπιο σπέρμα.

Ο Μπετανκούρτ, που κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων (16-28 Οκτ. 1962), καθιέρωσε απευθείας τηλεφωνική με τον Λευκό Οίκο. Οι άλλοι δυο κύριοι: Περάλτα, πραξικοπηματίας πρόεδρος της Γουατεμάλας (1963-1966) και Μουνιόζ Κυβερνήτης του Πουέρτο Ρίκο (1949-1965), που ευθύνεται για ουκ ολίγες δολοφονίες.]

Κόστα Ρίκα, Δεκ. 1953. Στην Μπανανία –όπου έχει ταξιδέψει και με φορτηγό... της Γιουνάιτεντ Φρουτ− οι παρατηρήσεις του δεν αφήνουν περιθώρια για την πολιτική του στράτευση. Γράφει στη θεία Μπεατρίς, με πρόσφατο ακόμα το θάνατο του Στάλιν (5 Μαρ. 1953):

Είχα την ευκαιρία να περάσω από την επικράτεια της Γιουνάιτεντ Φρουτ και να διαπιστώσω για άλλη μια φορά πόσο τρομερά είναι τα πλοκάμια του καπιταλισμού. Ορκίστηκα μπροστά σε μία εικόνα του γέρου και πολυθρήνητου συντρόφου Στάλιν να μην αναπαυτώ μέχρι να δω αυτά τα πλοκάμια να συντρίβονται... (Τάιμπο, σελ. 81)

Γουατεμάλα, Γενάρης 1954. Σε γράμμα του, πάλι στη θεία Μπεατρίς, παρατηρεί με οξυδέρκειά το τι θα έπρεπε να κάνει ο πρόεδρος Άρμπενς, το τέλος του οποίου δεν θα αργήσει, με το πραξικόπημα της CIA, τον Ιούνιο, υπό την ηγεσία του Καστίγιο Άρμας.

Αυτή εδώ είναι μία χώρα όπου μπορεί κανείς να ανοίξει τα πνευμόνια του και να τα γεμίσει με τον άνεμο της δημοκρατίας. Υπάρχουν ένα σωρό εφημερίδες που ελέγχονται από τη Γιοονάιτεντ Φρουτ, που, αν ήμουν εγώ ο Άρμπενς, θα τις έκλεινα μέχρι να πεις κύμινο, γιατί είναι πραγματικά αίσχος, γράφουν ό,τι τους κάνει κέφι και συμβάλλουν στη διαμόρφωση του κλίματος που θέλουν οι Η ΠΑ, παρουσιάζοντας τη χώρα σαν μια φωλιά κομουνιστών, κλεφτών, προδοτών κ.λπ. (Τάιμπο, σελ. 86)

Παρουσιάστηκε ως εθελοντής, για να πολεμήσει στο πλευρό του Άρμπενς τον Καστίγιο, αλλά τον έγραψαν στα παλιά τους τα παπούτσια (όπως λέει ο ίδιος). Κάποιοι άλλοι όμως θα τον έπαιρναν στα σοβαρά, μα όταν του λέγαν τα σχέδιά, αυτός τα πέρναγε γι’ αστείο:

Στο Σαν Χοσέ, στο καφέ του Σόντα Παλάθε, έρχεται σε επαφή με μια ομάδα Κουβανών εξόριστων που πρόσφατα είχαν έρθει αντιμέτωποι με τη δικτατορία του Μπατίστα, πραγματοποιώντας μιαν επίθεση στο μεγάλο στρατόπεδο της Μονκάδα. [...] δείχνει σκεπτικισμό απέναντι σ' αυτά που του διηγούνται, στην ιστορία δηλαδή του Φιντέλ Κάστρο, του νεαρού δικηγόρου που συνενώνει με έναν ηθικό πολιτικό λόγο το άνθος της νεολαίας, κι ας έχει λίγα όπλα...

─ Πείτε μου καλύτερα καμιά ιστορία με καουμπόηδες. (Τάιμπο, σελ. 81)

***

Για τα ποιήματα

Μεξικό 1955, στο Τσιτσέν Ιτσά

Ύμνος στον Νείλο

Ο Τσε εμπνέεται από την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, που ξεκίνησε το 1952, αμέσως μετά την επανάσταση του Νάσερ, και από τον βομβαρδισμό της Διώρυγας του Σουέζ το 1956. (Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, 15 Ιαν. 1918 – 28 Σεπ. 1970. Πρόεδρος της Αιγύπτου από 23 Ιουν. 1956 μέχρι το θάνατό του).

5/11/1956. Κρίση του Σουέζ. Ξέσπασε μετά την εθνικοποίηση της διώρυγας, όταν η προσφορά των ΗΠΑ για τη χρηματοδότηση του φράγματος αποσύρθηκε, αφού το λόμπι των Αμερικανών βαμβακοπαραγωγών αντιδρά μπροστά στον μελλοντικό ανταγωνιστή του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν δώσει δάνειο ύψους 270 εκατομμυρίων δολαρίων για να το κατασκευάσουν.

Το Ισραήλ, συνασπισμένο με την Αγγλία και τη Γαλλία (κοινά εμπορικά συμφέροντα, κυρίως για τη μεταφορά πετρελαίου από τη διώρυγα), θα εισβάλει στη χερσόνησο του Σινά.

Οι Αγγλογάλλοι σύμμαχοι βομβαρδίζουν τον τεχνητό αδερφό του Νείλου, τη διώρυγα του Σουέζ. Το Πορτ Σάιντ φλέγεται.

Η κρίση τερματίζεται με την πολιτική νίκη της Αιγύπτου, την ταπείνωση της Μεγάλης Βρετανίας και την παραίτηση του πρωθυπουργού της Άντονυ Ήντεν.

Ο Νάσερ είναι πλέον η μεγάλη μορφή του αραβικού κόσμου.

Ο Μπεν Γκουριόν δεν δέχεται τη συμφωνία του 1949 για κατάπαυση του πυρός, αλλά θα αναγκαστεί να αποσύρει τα στρατεύματά του από το Σινά, μετά από πίεση της ΕΣΣΔ, αλλά και των ΗΠΑ, οι οποίες θέλουν να κρατήσουν ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας με τον πλούτο της διώρυγας. Η κρίση του Σουέζ θα οδηγήσει αργότερα στον Πόλεμο των Έξι Ημερών (Ιούν. 1967).

Ο αγώνας και το παράδειγμά του Νάσερ πρέπει πάση θυσία να μεταφερθούν στον (Ρίο δε λα) Πλάτα, στην πατρίδα του Τσε, στην Αργεντινή: 

Σήμερα η χώρα μου είναι σπαρμένη κόκαλα
και ετοιμάζω το όπλο μου για τις μικρές μου νίκες,

Ας ληφθεί υπόψη ότι ο Ρίο δε λα Πλάτα σχηματίζεται από τις εκβολές των ποταμών Παρανά και Ουρουγουάη· στη Δυτική όχθη του Παρανά, 300 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μπουένος Άιρες, βρίσκεται το Ροσάριο, η γενέτειρα του Τσε.

Συμπτωματικά(!) ο αγώνας μεταφέρθηκε, ξεκίνησε και καρποφόρησε σε έναν άλλον Πλάτα ποταμό, στη νοτιοανατολική Κούβα, που πηγάζει από τη Σιέρα Μαέστρα.

Λοιπόν,
μπορεί κανείς να υποστηρίξει χωρίς ίχνος ντροπής
το θρίαμβο του σπαθιού πάνω απ’ την πίστη του ανθρώπου;

son: ρυθμός, τραγούδι, χορός. Σμίξιμο αφρικανικού ρυθμού και ισπανικής μελωδίας. Χαρακτηριστικό, ιδιαίτερο μουσικό ύφος των τραγουδιών και των χορών της Κούβας, διαδεδομένο σε ολόκληρη την Καραϊβική.

***

Γερόντισσα Μαρία

Λιμάνι του Αλβαράδο στον ποταμό Παπαλοάπαν. Βερακρούς, Μεξικό. Από τον Τσε

Το ποίημα, όπως και το Αποχαιρετισμός στον Τομάς (στο Α΄ Μέρος του αφιερώματος) τοποθετείται στο Μεξικό, πιθανότατα στην περίοδο κατά την οποία, λίγο μετά την άφιξή του εκεί (21 Σεπ. 1954) βρίσκει μια θέση βοηθού στο αλλεργιολογικό τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου της Πόλης του Μεξικού.

Το καλοκαίρι του 1955, κι ενώ ο Τσε δεν έχει ακόμη αποφασίσει για το αν θα συμμετάσχει στα σχέδια του Φιντέλ, η Ίλδα Γαδέα Ακόστα (η πρώτη σύζυγός του) γράφει:

«Ο Ερνέστο ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος για μία ασθενή του νοσοκομείου που την έλεγε «γριά-Μαρία». Μου είπε πολύ συγκινημένος ότι η κατάστασή της ήταν πολύ σοβαρή –υπέφερε από άσθμα βαριάς μορφής. Ήταν τόσο έντονο το ενδιαφέρον του για εκείνη την άρρωστη, που έφτασα να τη ζηλεύω, γιατί δεν την έβγαζε στιγμή από το μυαλό του: τα πρωινά βιαζόταν να φύγει για να πάει να τη δει (…) Μια μέρα, πολύ θλιμμένος, μου είπε ότι η γριά-Μαρία κατά πάσα πιθανότητα δε θα την έβγαζε εκείνη τη νύχτα· έτσι, λοιπόν, πήγε στο νοσοκομείο για να είναι πλάι της, να την προσέχει και να κάνει τα αδύνατα δυνατά για να τη σώσει. Εκείνη τη νύχτα πέθανε πνιγμένη από το άσθμα». (Τάιμπο, σελ. 128)

Ο θάνατος της γριάς πλύστρας –συνεχίζει ο Τάιμπο– επηρέασε πολύ το γιατρό Γκεβάρα, που δέχτηκε σαν προσωπική προσβολή τη φτώχεια μες στην οποία ζούσε η γυναίκα, με την κόρη και τα τρία της εγγόνια, και τον «σκληρό και άδικο» θάνατό της. (σελ. 128).

***

Παλένκε

 

Παλένκε, 1955. Ο ναός των Επιγραφών. Από τον Τσε

Παλένκε: Palenque· Πόλη των Μάγια, στο Νότιο Μεξικό, στην επαρχία Τσιάπας,150 μέτρα πάνω από την θάλασσα. Στα Ισπανικά σημαίνει χώρος στεγασμένος και περιφραγμένος, αλλά το πραγματικό του όνομα είναι το Bakal-Há, που σημαίνει Πολλά Νερά, από τους πολλούς ποταμούς που εισρέουν εκεί.

Τα ερείπια του Παλένκε χρονολογούνται περίπου από το 226 π.Χ. έως το 799 μ.Χ. Μετά την παρακμή του, σκεπάστηκε με ζούγκλα από κέδρους και μαόνια.

Το 2010, εντοπίστηκε το υδραγωγείο υπό πίεση, το αρχαιότερο στον Νέο Κόσμο.

Μέχρι σήμερα, έχει αποκαλυφθεί λιγότερο από το 5% της συνολικής του έκτασης, αφήνοντας θαμμένες περισσότερες από χίλιες κατασκευές.

Το Παλένκε είναι μικρότερο από το Tikal και το Chichén Itzá, αλλά περιέχει μερικά από τα καλύτερα δείγματα αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, περίτεχνες ανάγλυφες γύψινες οροφές, της τέχνης των Μάγια.

Ο Τσε, όντας στο Palenque και στο Chichén Itzá, έμαθε ότι ο Μόρλεϋ είχε κατατάξει αυτές τις πόλεις στα μνημεία δευτερεύουσας σημασίας (εξού και η... θερμή αφιέρωσή του στο ποίημα Η Ουαξακτούν… κοιμάται).

Παλένκε, 1955. Από τον Τσε

Οι αναφορές του Τσε στους περισπούδαστους ζωολόγους - τουρίστες της... αρχαιολογίας έχουν στόχο τους επιστήμονες τύπου Μόρλεϋ, που με καρφίτσα αντί σκαπάνης θα κατακτήσουνε τη δόξα..

Τον Νοέμβριο του '55, κατά το ταξίδι του μέλιτος με την Ίλδα, επισκέπτονται τις πόλεις των Μάγια.

Στο Παλένκε ο Τσε θα έχει μια φοβερή κρίση άσθματος. Αλλά, λες και αντλεί τη δύναμή του απ’ τα ερείπια. Λες και το ξέρει πως είναι αυτός που θα διασχίσει άθιχτος το διάβα των αιώνων.

Ο άνεμος που συντηρεί το Παλένκε δίνει πνοή στα πάσχοντα πνευμόνια του και διαπερνάει το ποίημα: 

Ποιος θεός φυσάει, στο γύρισμα της μέρας
τη ζωογόνα πνοή του στις κολώνες σου;

Θα συνεχίσουν το ταξίδι τους. Μέριδα, Τσιτσέν Ιτσά, Ουξμάλ. 

Ο Ερνέστο σκαρφάλωνε στις πυραμίδες σαν τρελός, σαν παιδί που ανακαλύπτει μια καινούργια περιπέτεια, σαν ερευνητής μπροστά στη σπουδαιότερη ανακάλυψη της ζωής του, μαγεμένος από το εντυπωσιακό θέαμα των ερειπίων, υπερδραστήριος, ανεβοκατεβαίνοντας, βγάζοντας φωτογραφίες (Τάιμπο, σελ. 133).

Τσιτσέν Ιτσά, 1955. Η πλατεία με τις 1.000 κολώνες. Από τον Τσε

Στις σημειώσεις του γράφει για το Παλένκε και τον Μόρλεϋ: 

[...] Η αδιαφορία των αρχών είναι πλήρης: για να καθαρίσουν εντελώς τον κύριο τάφο, ένα από τα πολυτιμότερα αρχαιολογικά πετράδια της Αμερικής, χρειάστηκαν 4 χρόνια, όταν με επάρκεια εργαλείων και προσωπικού θα μπορούσαν να το κάνουν μέσα σε 3 μήνες.

[...] Το Παλένκε, σύμφωνα με την κατάταξη του Βορειοαμερικανού αρχαιολόγου Μόρλεϋ, είναι ένα κέντρο δεύτερης κατηγορίας στην περιοχή των Μάγια.(Αυτός ο αρχαιολόγος δίνει την πρώτη θέση στις πόλεις Copán, Tikal, Uxmal και Chichén Itzá).

[...] Συνολικά, οι πόλεις δεύτερης κατηγορίας, στην κατάταξη του Μόρλεϋ, είναι 19, αν και η τελευταία έρευνα αποδίδει μεγαλύτερη σπουδαιότητα στο Παλένκε. Ανεξάρτητα από το αν αυτή η πόλη είναι ένα κέντρο πρώτης γραμμής, κανείς σχεδόν δεν αμφισβητεί πως πρόκειται για την πόλη των Μάγια όπου ο γύψος δουλεύτηκε με τη μεγαλύτερη τέχνη και μαστοριά.

Ο Τσε, αναζητώντας τις ρίζες του, δείχνει, όπως φαίνεται άλλωστε από τις παρατηρήσεις του, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχαιολογία. Ωστόσο από τη Γουατεμάλα, σε ένα γράμμα προς τη μητέρα του, μετά την επίσκεψή του στις πόλεις των Μάγια, και αφού της μιλάει με πάθος για τον πολιτισμό τους, σημειώνει:

Μου φαίνεται κάπως παράδοξο να θέσω ως στόχο της ζωής μου το να ερευνώ κάτι που είναι αγιάτρευτα νεκρό (Τάιμπο, σελ. 93).

*

 

Τσιτσέν Ιτσά, 1955. Το κάστρο. Από τον Τσε

Τσιτσέν Ιτσά: Chichén Itzá· στη γλώσσα των Μάγια «στο στόμα του πηγαδιού του Ιτσά». Προκολομβιανή αρχαιολογική περιοχή που χτίστηκε από τους Μάγια, στο βόρειο κέντρο της χερσονήσου Γιουκατάν, στο Μεξικό.

*

Κιριγουά: Quiriguá. Γνωστό και σαν Στήλες του Κιριγουά στη Ν.Α. Γουατεμάλα. Από τα πιο βαθιά, λαμπρά και καλλιτεχνικά μνημεία πέτρας που χτίστηκαν ποτέ, ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους των Μάγια.

***

Η Ουαξακτούν… κοιμάται

 

Τσιτσέν Ιτσά, 1955. Το Αστεροσκοπείο. Από τον Τσε

Uaxactún: Αρχαία πόλη της Προ-Κολομβιανής εποχής. Ιερός τόπος στα Β.Α. της Γουατεμάλας.

Το όνομα Uaxactún δόθηκε από τον Αμερικανό αρχαιολόγο Sylvanus Morley (7 Ιουνίου 1883 - 2 Σεπτεμβρίου 1948), τον Μάιο του 1916. Είναι σύνθεση από τις λέξεις των Μάγια, Waxac-Tun, που σημαίνει Οκτώ πέτρες. Ηχητικά ακούγεται σαν Ουάσινγκτον, όπου και η έδρα του Ινστιτούτου Carnegie, που χρηματοδότησε τις έρευνες του Morley.

Ο Πολιτισμός των Μάγια, κατεστραμμένος και ληστεμένος για δεύτερη φορά, από τους gringos του Μόρλεϋ.

*

Tecún [Umán] (1500 - 20 Φεβρουαρίου 1524) ήταν ένας από τους τελευταίους ηγέτες των λαών των Μάγια στα υψίπεδα της Γουατεμάλας. Πολεμώντας τους εισβολείς, ηττήθηκε από τον κονκισταδόρο Pedro de Alvarado στις 20 Φεβρουαρίου 1524.

Ο θρύλος λέει πως ο Tecún Umán πολέμησε έχοντας το κεφάλι του στολισμένο με τα φανταχτερά φτερά του πουλιού quetzal (κετσάλ) κι ότι το πνεύμα του ήταν επίσης ένα κετσάλ που τον συνόδευε στη μάχη. Σύμφωνα και με άλλον θρύλο, το αίμα του Τέκουμ που ανάβλυσε απ’ τη σπαθιά του Αλβαράδο έβαψε κόκκινο το στήθος του κετσάλ.

Σήμερα ο Τεκούμ Ουμάν είναι ο επίσημος εθνικός ήρωας της Γουατεμάλας και τιμάται στην επέτειο του θανάτου του.

• Για κετσάλ, βλ. Πάμπλο Νερούδα: Επικό Τραγούδι - Πουλιά της Καραϊβικής (Φωτό)

*

[Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο]

 

Στα Ισπανικά Mi única en el mundo: Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο είναι ο πρώτος στίχος του πρώτου ποιήματος του Χικμέτ απ’ το Επιστολές και Ποιήματα (1942-1946). Εδώ κρατήθηκε όπως μας έχει παραδοθεί στο: Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα, Πρόλογος και Απόδοση Γιάννη Ρίτσου, Α΄ έκδ. Κέδρος 1966· γνώριμό μας και στη μελοποίηση του Μάνου Λοΐζου από την ίδια μετάφραση.

Mi única en el mundo

Το 1965, η πρώτη επιστολή του Τσε από το Κονγκό αρχίζει με την ίδια προσφώνηση και παραλλαγή στη διευκρίνισή του:

Mi única en el mundo:
(Se lo pedí prestado al viejo Hickmet)
[Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο: (Το δανείστηκα απ’ το γέρο-Χικμέτ)]

Και στις 2 Δεκεμβρίου 1966, όντας με τους αντάρτες στη Βολιβία, θα στείλει επιστολή στην Αλέιδα πάλι με την προσφώνηση Mi única: (...)

[Aleida March, Evocación. Mi vida al lado del Che, Ocean Sur, 2011 (pp. 135, 161)]

*

Φυλακές Μιγκέλ Σουλτς, Μεξικό 1956

Μπάμπης Ζαφειράτος, Οκτώβριος 2018

*

(Θα υπάρξει σύντομα και η συνέχεια)

*

_________________________________________

• Ο Τσε του Ρενέ Μπουρί: Rene Burri/Magnum Photos
• Η ανάβαση στο Ποποκατέπελτ: La Pastera
• Ο Τσε στο Τσιτσέν Ιτσά, οι φωτογραφίες του, οι φυλακές και οι χάρτες των ταξιδιών: fullenglishbooks.com

Πρώτο ταξίδι: Ιανουάριος – Ιούλιος 1952 με τον Αλβέρτο Γρανάδο (Ημερολόγια Μοτοσικλέτας). Λατινική Αμερική

*

Δεύτερο ταξίδι: 7 Ιουλίου 1953. Μετά την αποφοίτησή του από την ιατρική σχολή. Κεντρική Αμερική

*

Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε»
(Che Guevara - Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής
Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 14.Χ.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.) Μποτίλια Στον Άνεμο

Μπ. Ζ., Οκτ. 2018

_____________________



Μπάμπης Ζαφειράτος:

Η ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν από Κατιούσα και από Μποτίλια στον Άνεμο

*

Από Κατιούσα

Ποιήματα για τον Τσε: Hasta la poesía de la revolución και Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε

Η ποίηση του Τσε με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση

Και

Νικολάς Γκικιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας, 4 ποιήματα για τον – 7 για την Επανάσταση, Μετάφραση – Σχολιασμός – Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος (Εκδ. Δίαυλος, Ιούλ. 2018, Β΄ Έκδοση Αναθεωρημένη)

Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (Και άλλα ποιήματα), Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχολιασμός – Σημειώσεις – Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος – 10 Εικόνες: Ανδρέας Ζαφειράτος (Εκδ. ΚΨΜ, Απρ. 2018)

***