Μπάμπης Ζαφειράτος: Νικολάς Γκιγιέν - 4 μαδριγάλια για τη Μαύρη Γυναίκα – Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος: VIDEO με την παρουσίαση του βιβλίου (3 Video - Εισηγήσεις) – Μάνυ Μούρε: Στον Ζαμβέζη των ματιών σου (Μουσικό επίμετρο)

Νικολάς Γκιγιέν
(Nicolás Guillén – Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
Κούβα. 10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα

Δεν παραγνωρίζω, βέβαια, το γεγονός ότι σε πολλούς αυτοί οι στίχοι προκαλούν απέχθεια, επειδή αναφέρονται στους νέγρους [negros] και στον λαό. Δεν με πειράζει. Ή καλύτερα: Με χαροποιεί. Κι αυτό σημαίνει ότι τέτοια κοφτερά μυαλά δεν περιλαμβάνονται στη λυρική μου ατζέντα. Εκτός τούτου πρόκειται για καλό κόσμο. Έφτασαν με πολύ κόπο από την κουζίνα στην αριστοκρατία και τρέμουν μόλις αντικρύσουν μια χύτρα.

Θα πω, τέλος, ότι πρόκειται για στίχους μουλάτους [mulatos]. Μετέχουν ίσως με τα ίδια χαρακτηριστικά που εμπεριέχονται στην εθνοτική σύσταση της Κούβας, όπου όλοι αποτελούμε ένα κράμα. Πονάει; Δεν το πιστεύω. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ειπωθεί πριν το ξεχάσουμε. Το αφρικανικό μπόλιασμα σ’ αυτή τη γη είναι τόσο βαθύ, διασχίζει την πλούσια κοινωνική υδρογραφία μας και διασταυρώνεται με τόσα υπόγεια ρεύματα, που θα απαιτούσε δουλειά επίπονη για να αποκαλυφθεί ένα τέτοιο παλίμψηστο. (Ν. Γκ.)

(Η συνέχεια μετά τα ποιήματα)  

Ο Νικολάς Γκιγιέν στην Αβάνα, με φόντο το ξενοδοχείο Νασιονάλ και τη Λεωφόρο Μαλεκόν (Πηγή φωτό: Internet)

*

Νικολάς Γκιγιέν
4 Μαδριγάλια

Μετάφραση (πρώτη στα Ελληνικά) – Σημειώσεις – Επίμετρο

Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση στην Κατιούσα, 28/6/2018

ΝΕΑ ΓΥΝΑΙΚΑ
Νικολάς Γκιγιέν

Με τον κύκλο του ισημερινού
σφιγμένον στη μέση της σαν ένα μικρούλικο σύμπαν
η μαύρη, νέα γυναίκα
βαδίζει αγέρωχη, ντυμένη το διάφανο φιδίσιο της φόρεμα.

Στεφανωμένη με φοινικόφυλλα,
μια θεά που πάτησε μόλις στη γη,
φέρνει την πρωτόφαντη λέξη,
τους δυνατούς γοφούς,
τη φωνή, το δόντι, την ορμή και το μέλλον.

Κοχλάζει το νεανικό αίμα
κάτω απ’ την όμορφη φρέσκια της σάρκα,
και το ακούραστο πόδι
στου τυμπάνου το βαθύ μονοπάτι.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 20 Απριλίου 2017)

ΜΑΔΡΙΓΑΛΙ
Νικολάς Γκιγιέν

Απ’ τα χέρια σου σταλάζουν
τα νύχια, δυο τσαμπιά πορφυρών σταφυλιών.

Το δέρμα σου,
το σώμα σου κορμός από δέντρο φλεγόμενο,
που σαν στον καθρέφτη βουλιάζει,
θαμπώνουν του βυθού τα τρεμάμενα φύκια.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 22 Απριλίου 2017) 

ΜΑΔΡΙΓΑΛΙ
Νικολάς Γκιγιέν

Η μήτρα σου πιο πολλά απ’ το κεφάλι σου ξέρει
μα πιότερο ακόμα οι μηροί σου.
Είναι
η μαύρη παντοδύναμη χάρη
του γυμνού σου κορμιού.

Το σημάδι της ζούγκλας δικό σου,
περιδέραια κόκκινα,
βραχιόλια από δουλεμένο χρυσάφι,
κι εκείνος ο σκοτεινός αλιγάτορας
στον Ζαμβέζη να πλέει των ματιών σου.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Απριλίου 2017)

Sóngoro Cosongo, Poemas mulatos (1931)
Σόνγκορο Κοσόνγκο, Μουλάτα ποιήματα

*

ΜΑΔΡΙΓΑΛΙ
Νικολάς Γκιγιέν

Λυγερή και απέριττη
ζαχαροκάλαμου βλαστάρι σε τούτη τη γη.
Ω, εσύ που παράφορου πόθου ξυπνάς
την αντάρα:
το περπάτημά σου γεννάει το λυγμό της χαράς
κι ένα αδάμαστο άτι φρουμάζει
ανάμεσα στους μηρούς σου από μέταλλο.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 13 Mαΐου 2018)

West Indies Ltd. (1934)
Δυτικές Ινδίες ΕΠΕ

*

Η συνέχεια του αρχικού κειμένου:

Πιστεύω, λοιπόν, ότι μια κρεολή [criolla] ποίηση ανάμεσά μας δεν θα ήταν πλήρης με την αποσιώπηση του νέγρου. Κατά την άποψή μου, ο νέγρος κουβαλάει πολύ δυνατά αρώματα στο κοκτέιλ μας. Και οι δυο φυλές που αναβλύζουν από τα βάθη του νησιού μας, πολύ πιο βαθιά από όσο φαίνεται, απλώνουν έναν υπόγειο γάντζο, όπως σ’ εκείνες τις δυνατές γέφυρες που ενώνουν κρυφά δυο στεριές.

Επί του παρόντος, το πνεύμα της Κούβας είναι μεστίσο [mestizo]. Και θα είναι απ’ αυτό το πνεύμα που το οριστικό χρώμα θα εμφανιστεί στο δέρμα μας. Μια μέρα θα μιλάμε για «κουβανέζικο χρώμα». Ετούτα τα ποιήματα τη μέρα αυτή επισπεύδουν.

(Aπό τον Πρόλογο του Ν. Γκ. στη συλλογή Sósongo Cosongo, Poemas mulatos, 1931).

***

Σημειώσεις – Βίντεο

Νικολάς Γκιγιέν – Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα
(Nicolás Guillén – Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
Κούβα. 10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο (5^o από 5), Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.VII.2016 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

Ο Μιγέλ ντε Ουναμούνο θαύμασε τη γραφή του και τον χαιρέτισε θερμά (όπως και τον δικό μας Γιάννη Ρίτσο ο Παλαμάς):

[..] Μετά ξαναδιάβασα [το Sóngoro cosongo σας] –το διάβασα στους φίλους μου– και άκουσα για σας από τον Γκαρθία Λόρκα. Δεν χρειάζεται να σας περιγράψω τη βαθιά εντύπωση που μου προξένησε […] ιδιαίτερα η Ρούμπα, η Αγρυπνία για τον Παπά Μοντέρο και τα Μοτίβα για Σον. Με συνεπήραν σαν ποιητή και γλωσσολόγο. Η γλώσσα είναι ποίηση. Αλλά κυρίως ακολούθησα την αίσθηση του ρυθμού, της μουσικής λαλιάς, των νέγρων και των μουλάτων. […] Είναι το πνεύμα της σάρκας, η αίσθηση της ζωής της ίδιας, ατόφιας και γήινης […] Είναι κατά βάθος μια ολόκληρη φιλοσοφία, μια θρησκεία ολόκληρη. Στο τέλος του προλόγου σας μιλάτε για «κουβανέζικο χρώμα». Θα καταλήξουμε στο ανθρώπινο χρώμα, παγκόσμιο και ακέραιο. Η πνευματική πανανθρώπινη ράτσα άρχισε ήδη να φτιάχνεται. Εκεί επάνω επωάζεται η ποίηση. Κι αφού λέτε «το γέλιο μας θα ξεσπάσει χαράματα πάνω απ’ τα ποτάμια κι απ’ τα πουλιά» [στμ: ο τελευταίος στίχος από το πρώτο ποίημα του Sóngoro Cosongo, με τίτλο Άφιξη] θα ήθελα να σας στείλω κάτι που έγραψα στις 5 Γενάρη πέρυσι, το 1931, κι ενώ δεν γνώριζα το βιβλίο σας. Ιδού [στμ: ακολουθεί ποίημα]. Μαδρίτη, 8 VI, 32.

Μιγέλ ντε Ουναμούνο (Miguel de Unamuno. Ισπανία, 29 Σεπ. 1864, Μπιλμπάο – 31 Δεκ 1936, Σαλαμάνκα): Βασκικής καταγωγής ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος και φιλόσοφος, από τις σημαντικότερες φωνές της εποχής του. Δίδαξε Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, στο οποίο διετέλεσε και πρύτανης.

Ο Γκιγιέν με τον Λόρκα (Ισπανία, 5 Ιουν. 1898, Φουέντε Βακέρος – Δολοφονήθηκε 18 Αυγ. 1936, Γρανάδα) γνωρίστηκαν το 1926 (ένα χρόνο μετά τη δικτατορία του Χεράρδο Ματσάδο), όταν ο Ισπανός ποιητής είχε προσκληθεί για σειρά διαλέξεων από μια σπουδαία μορφή των Κουβανικών Γραμμάτων, τον μουσικολόγο Φερνάντο Ορτίς.

Fernando Ortiz Fernández, Αβάνα, Κούβα. 16 Ιουλ. 1881 – 10 Απρ. 1969. Νομικός, εγκληματολόγος, δοκιμιογράφος, ανθρωπολόγος, εθνομουσικολόγος και μελετητής της αφροκουβανικής κουλτούρας. Πρώτος αυτός ανέλυσε επιστημονικά την κοινωνική θέση των μαύρων στην Κούβα, αποκαλύπτοντας τους κρυφούς και ακατάλυτους δεσμούς τους με τις αφρικανικές παραδόσεις.

*

Η δεύτερη έκδοση του Sósongo Cosongo (1942)
Ο Νικολάς Γκιγιέν από τον Μάριο Καρένιο (Αβάνα, Κούβα, 1913 – Σαντιάγο, Χιλή 1999).
(Βλέπε και εδώ με ένα ακόμη πορτρέτο από τον Καρένιο)

Sósongo Cosongo: Ηχομιμητικές των τυμπάνων λέξεις. Σε αυτή τη συλλογή, ο Γκιγιέν αναζητά τις αφρικάνικες ρίζες του, υμνώντας τη μαύρη γυναίκα που θα φέρει στον κόσμο το νέο αίμα.

*

Για νέγρους [negros],  μουλάτους [mulatos], κρεολούς [criollos], μεστίσους [mestizos], βλέπε σημείωση στο ποίημα του Τσε Κι εδώ, από Κατιούσα: Τσε Γκεβάρα: Με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση.

*

Μαδριγάλι: Ιταλικό μεσαιωνικό μουσικό και ποιητικό είδος του 14ου αι., αναβίωσε τον 16ο αι. (Αναγέννηση). Στο τραγούδι αρχικά με δύο ή τρεις φωνές, χορωδιακό, α καπέλα, αργότερα. Απλή δομή, 2 ή 3 τρίστιχα με επωδό ή ομοιοκατάληκτο δίστιχο· ερωτικό ή σατιρικό, τρυφερό ή παιγνιδιάρικο. Κύριοι εκφραστές: Βοκάκιος (1313-1375), Πετράρχης (1304-1374), Αριόστο (1474-1533), Τάσσο (1544-1595), στην ποίηση· Τζεζουάλντο (1566-1613), Μαρέντζιο (1554-1599), Μοντεβέρντι (1567-1613), στη μουσική.

*

Η Νέα Γυναίκα και τα δυο πρώτα Μαδριγάλια, καθώς και οι σημειώσεις, περιλαμβάνονται στο βιβλίο:

Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (Και άλλα ποιήματα)

Νικολάς Γκιγιέν, Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος
Εισαγωγή • Μετάφραση • Σχολιασμός • Σημειώσεις • Σχέδια
Μπάμπης Ζαφειράτος
Εξώφυλλο και 10 Εικόνες
Ανδρέας Ζαφειράτος
Εκδόσεις ΚΨΜ, Απρίλης 2018

*

Το τέταρτο Μαδριγάλι μεταφράστηκε ειδικά για την παρουσίαση του βιβλίου
Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος του Νικολάς Γκιγιέν στο Σινέ Αλκυονίς (όπου και ακούστηκε για πρώτη φορά), στις 16 Μαΐου 2018.

Στην Κατιούσα είναι η πρώτη του δημοσίευση.

*

Παρουσίαση του Νικολάς Γκιγιέν και του Κήπου

Τα βίντεο επιμελήθηκαν οι εκδόσεις ΚΨΜ

Στο βίντεο μιλάνε:
Βασίλης Γραμέλης, από τις Εκδόσεις ΚΨΜ, για το βιβλίο και για τη 15χρονη παρουσία του οίκου.
Σέλμις Μαρία Δομίνγκες Κορτίνα, Πρέσβειρα της Κούβας, για τον μουλάτο εθνικό ποιητή Νικολάς Γκιγιέν.
Μπάμπης Ζαφειράτος, Μεταφραστής-επιμελητής της έκδοσης.
Από τον Γιώργο Σαρρή ακούγονται 3 τραγούδια σε στίχους του Νικολάς Γκιγιέν (μτφρ. Μπ.Ζ.) με τις πρωτότυπες μουσικές τους από γνωστούς Ισπανούς συνθέτες. Ο Γιώργος τα ετοίμασε ειδικά την παρουσίαση.

*
Για τη διεθνιστική δράση του Νικολάς Γκιγιέν, μίλησε η Δέσποινα Μάρκου, Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Διεθνούς Δημοκρατικής Αλληλεγγύης (ΕΕΔΔΑ) και Μέλος του Ελληνοκουβανικού Συνδέσμου Φιλίας και Αλληλεγγύης, που γνωρίζει, όσο λίγοι στη χώρα μας, τόσο την Κούβα, όσο και ολόκληρη σχεδόν τη Λατινική Αμερική, μεταφράστρια σπουδαίων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

*

Μίλησε επίσης o Παναγιώτης Μανιάτης –συγγραφέας του βιβλίου Η ποίηση στην Οκτωβριανή Επανάσταση–, για τη δομή του βιβλίου και για τον εικονογράφο


 
(Εδώ το κείμενο).

*

Επίμετρο

Ο σημερινός Νικολάς Γκιγιέν – Μια απρόσμενη συνάντηση

Ο Νικολάς Γκιγιέν, όπως έχουμε ξαναγράψει είναι χιλιοτραγουδισμένος, διαχρονικός και τα ποιήματά του μελοποιούνται ακόμη και σήμερα.
Ακολουθεί μια καταπληκτική μουσική εκτέλεση στο δευτερο Μαδριγάλι (Η μήτρα σου πιο πολλά απ’ το κεφάλι σου ξέρει…) από τον σύγχρονο Ισπανό τραγουδοποιό Many Moure.

Ο Moure είναι συνιδρυτής και μπασίστας των Los Toreros Muertos (Οι Νεκροί Ταυρομάχοι), ενός συγκροτήματος που εκπροσωπεί το new wave κίνημα στην ισπανόφωνη μουσική σκηνή.

Σημειώνει η El País (6/5/2016): Ακούστε από εδώ το νέο μουσικό άλμπουμ του Many Moure σε ποίηση Nicolás Guillén.
Ο Moure έχει μελοποιήσει εννέα (9) ποιήματα του Κουβανού Nicolas Guillen, ποιητή, δημοσιογράφου και πολιτικού ακτιβιστή, που είναι γνωστός ως «ο μιγάς ποιητής».
Είναι μια πολύ προσωπική εργασία, κατά την οποία, με αφετηρία τα ποιήματα του Nicolas Guillen, η κλασική φόρμα αναμειγνύεται με την πρωτοπορία, σε μια μοναδική συνάντηση του κουβανικού son και του τολμηρού τζαζ αυτοσχεδιασμού, με ηλεκτρικές κιθάρες και συνθεσάιζερ, για τη δημιουργία αυτού που ο Moure ονομάζει Χορευτική Ποίηση.

[son: ρυθμός· το ιδιαίτερο μουσικό ύφος των τραγουδιών και των χορών της Κούβας που έχει διαδοθεί σε ολόκληρη την Καραϊβική].

Κι εδώ ο Ζαμβέζης:

Ακούγονται μόνο οι δυο τελαιταίοι στίχοι:

…y ese caimán oscuro
nadando en el Zambeze de tus ojos.

…κι εκείνος ο σκοτεινός αλιγάτορας
στον Ζαμβέζη να πλέει των ματιών σου.

_______________________

Η ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν από Κατιούσα και από Μποτίλια στον Άνεμο

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ. από Κατιούσα και από Μποτίλια Στον Άνεμο

***

Βλέπε και:

Νικολάς Γκιγιέν
Αηδόνια και Μπαζούκας
4 ποιήματα για τον Τσε – 7 για την Επανάσταση
Μετάφραση • Σχολιασμός • Σχέδια
Μπάμπης Ζαφειράτος
Α΄ έκδοση, New Star 2016.
Β΄ Έκδοση Αναθεωρημένη, ΔΙΑΥΛΟΣ, Ιούλ. 2018