Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα - Σιμόν Μπολιβάρ, ο Λιμπερταδόρ

Σιμόν Μπολιβάρ

(Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios)

24 Ιουλίου 1783, Καράκας, Βενεζουέλα – 17 Δεκεμβρίου 1830, Σάντα Μάρτα, Κολομβία

Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 12.ΧΙΙ.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

Πάμπλο Νερούδα

Ένα ποίημα για τον Λιμπερταδόρ

Μετάφραση – Σημειώσεις – Σχέδια

Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση: Κατιούσα, 17/12/2017

*

Πάμπλο Νερούδα

Ύμνος Στον Μπολιβάρ

Πατέρα μας, εσύ που είσαι στη γη και στο νερό και στον αέρα

παντού μέσα στ’ απέραντα τα σιωπηλά μας πλάτη,

όλα, πατέρα, έχουν τ’ όνομά σου, εδώ στο φτωχικό μας:

το όνομά σου γλυκαίνει το ζαχαροκάλαμο

το καλάι μπολιβάρ έχει μια λάμψη μπολιβάρ,

το πουλί μπολιβάρ πάνω απ’ το ηφαίστειο μπολιβάρ,

το νίτρο, η πατάτα, των ίσκιων οι αποχρώσεις,

τα ορμητικά ρυάκια, οι φλέβες στα φωσφορικά πετρώματα,

ό,τι δικό μας πηγάζει απ’ τη σβησμένη σου ζωή,

κληρονομιά σου ήταν τα ποτάμια, οι κάμποι, τα καμπαναριά,

κληρονομιά σου κι ο άρτος μας ο επιούσιος, πατέρα.

Το μικρό σου λείψανο, γενναίε καπετάνιε,

άπλωσε μες στο σύμπαν το άχραντο μέταλλό του,

κι άξαφνα, τα δάχτυλά σου ξεπροβάλλουν απ’ το χιόνι

και ο ψαράς του νότου φέρνει άξαφνα στο φως

το χαμογέλιο σου, και τη φωνή σου που σπαρταράει στα δίχτυα.

Από τι χρώμα θ’ αναστήσουμε το ρόδο δίπλα στην ψυχή σου;

Κόκκινο θα ’ναι το ρόδο για να θυμίζει το περπάτημά σου.

Πώς θα ’ναι τα χέρια που θ’ αγγίξουνε τη στάχτη σου;

Κόκκινα θα ’ναι τα χέρια που θα γεννήσει η στάχτη σου.

Και πώς είναι ο σπόρος της πεθαμένης σου καρδιάς;

Κόκκινος είν’ ο σπόρος της ζωντανής καρδιάς σου.

Γι’ αυτό και σήμερα κάνουνε κύκλο γύρω σου τα χέρια.

Δίπλα στο χέρι μου υπάρχει κι άλλο και δίπλα του υπάρχει κι άλλο ακόμα,

κι άλλα πολλά, μέχρι το βάθος του ορίζοντα αυτής της σκοτεινής ηπείρου.

Κι έν’ άλλο χέρι που τότε δεν το γνώριζες  

φτάνει κι αυτό να σφίξει το δικό σου, Μπολιβάρ:

Από το Τερουέλ, απ’ τη Μαδρίτη, απ’ τη Χαράμα, απ’ τον Έβρο,

απ’ τα μπουντρούμια, απ’ τον αέρα, απ’ τους νεκρούς της Ισπανίας

έρχεται αυτό το κόκκινο το χέρι που είναι παιδί δικό σου.

Κυβερνήτη, πολέμαρχε, εκεί που ένα στόμα

για λευτεριά φωνάζει, εκεί που ένα αφτί αφουγκράζεται,

εκεί που ένας στρατιώτης κόκκινος τους φαιοχίτωνες τσακίζει

εκεί που η δάφνη της λευτεριάς βλασταίνει, εκεί που μια σημαία
καινούργια βάφεται απ’ το αίμα της εξαίσιας χαραυγής μας,

Μπολιβάρ, κυβερνήτη, εκεί μπορεί να δει κανείς το πρόσωπό σου.

Μες στο μπαρούτι και μέσα στον καπνό ξαναγεννιέται το σπαθί σου.

Ξανά η σημαία σου είναι με αίμα κεντημένη.

Ξανά οι φαύλοι ορμάνε στη σπορά σου,

και καρφωμένος σ’ έναν παρόμοιο σταυρό είναι κι ο γιος του ανθρώπου.

Αλλά στο δρόμο της ελπίδας τον ίσκιο σου έχουμε οδηγό,

η δόξα και το φως του κόκκινου στρατού σου

μες στα σκοτάδια της Αμερικής βλέπουνε με τα μάτια σου.

Τα μάτια σου που αγρυπνούν πέρα κι από τις θάλασσες,

πέρα κι από τους καταπιεσμένους λαούς τους λαβωμένους,

πέρα κι από τις μαύρες πυρπολημένες πολιτείες,

ξαναγεννιέται η φωνή σου, ξαναγεννιούνται και τα χέρια σου:

τις ιερές σημαίες υπερασπίζεται ο στρατός σου:

τραντάζει η Λευτεριά τα ματωμένα σήμαντρα,

και πιο μπροστά πορεύεται η τρομερή βουή του σπαραγμού

η χαραυγή που έχει απ’ το αίμα ανθρώπου κοκκινίσει.

Λιμπερταδόρ, ένας κόσμος ειρήνης γεννήθηκε στα μπράτσα σου.
Η ειρήνη, το ψωμί, το στάρι στο αίμα σου καρπίσανε,
το νέο δικό μας αίμα από το αίμα σου αναβλύζει
φυτρώνει ειρήνη, στάρι και ψωμί για τον καινούργιο κόσμο που θα φτιάξουμε.

Αντάμωσα τον Μπολιβάρ κάποιο ατέλειωτο πρωινό,
κει πέρα στη Μαδρίτη, μπροστά στο Πέμπτο Σύνταγμα,
Πατέρα, λέω, είσ’ εσύ, δεν είσαι και ποιος είσαι;
Κι αυτός κοιτάζοντας προς τους Στρατώνες του Βουνού, μου λέει:
«Ξυπνάω κάθε εκατό χρόνους, όταν ξυπνάει ο λαός».

Μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος, Νοε. 2017 – Α΄ γραφή Δεκ. 2016

(Το ισπανικό κείμενο στο τέλος)

Πάμπλο Νερούδα - Ρικάρδο Ελιέσερ Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο
(Pablo Neruda - Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto)
Χιλή. 12 Ιουλίου 1904, Παράλ – 23 Σεπτεμβρίου 1973, Σαντιάγο
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 23.IX.2016 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

____________________________

Σημειώσεις

Είναι το ποίημα που είχε προαναγγελθεί από την Κατιούσα στις 24 Νοε. 2017 και για το οποίο ο Νερούδα είχε πει στις 23 Ιαν. 1959 ότι «με μικρές αλλαγές, μπορεί να ειπωθεί ότι απευθύνεται στον Φιντέλ Κάστρο»: Πάμπλο Νερούδα: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε.

*

Το Un Canto Para Bolívar γράφτηκε το 1941 και διαβάστηκε την ίδια χρονιά από τον ποιητή στο Αμφιθέατρο Μπολιβάρ του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστήμιου του Μεξικού, σε τελετή που πραγματοποιήθηκε από το ίδιο ίδρυμα το απόγευμα της 24ης Ιουλίου του 1941, για τα 111 χρόνια από το θάνατο του Liberator. Στη συνέχεια τυπώθηκε σε 500 αντίτυπα στο τυπογραφείο του Πανεπιστημίου με τη συγκατάθεση του Πρύτανη, υπό την επίβλεψη του επικεφαλής του εκδοτικού τμήματος· εικονογράφηση και βινιέτες του Julio Prieto. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Tercera Residencia (Τρίτη Κατοικία) που κυκλοφόρησε το 1947.

*

Μπολίβαρ ή Μπολιβάρ; Θα ήταν σαν να ακούμε, Ριτσός αντί για Ρίτσος ή να επιμένουμε στον Γκουεβάρα, όπως τον τραγουδήσαμε στις συναυλίες του Λοΐζου, αν και ο ίδιος πολύ γρήγορα τον πρόφερε σωστά.

Ωστόσο, χάρη στο καταπληκτικό και μεγαλόπρεπο έργο του Εγγονόπουλου, Μπολιβάρ, ένα ελληνικό ποίημα  (το Α στο εξώφυλλο του βιβλίου με τόνο: ΜΠΟΛΙΒÁΡ), ο Λιμπερταδόρ είναι πολιτογραφημένος με το όνομα Σίμωνας Μπολιβάρ (από εδώ τον πρωτομάθαμε), αλλά και του Ρήγα Φεραίου παιδί.

*

Canción: τραγούδι, άσμα, ωδή (oda), αλλά και μπαλάντα στη λογοτεχνία. Canto: τραγούδι, ύμνος, ψαλμός, αλλά και ραψωδία. Συνώνυμα και τα δυο για το τραγούδι. Υπάρχει ακόμα και το Cantar: Cantar de los Cantares –Άσμα Ασμάτων, αλλά canto del cisne: κύκνειο άσμα.

Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις για το τι αποδίδει το καθένα. Στην καθολική θρησκεία το Canto (ψαλμός, ύμνος) απευθύνεται στον θεό. Αλλά όταν απευθύνεται στον θεό χωρίς λατρευτικό ή υμνητικό χαρακτήρα ή απευθύνεται σε ανθρώπους είναι Canción. Από την άλλη, φιλόλογοι εκφράζουν την άποψη ότι το Canción είναι μια κλίμακα πιο κάτω από το Canto.

Εδώ, ο υμνητικός τόνος του ποιήματος  –Πατέρα μας, εσύ που είσαι στη γη και στο νερό και στον αέρα– οδήγησε στη συγκεκριμένη απόδοση του τίτλου (ύμνος), αντί Άσμα για τον Μπολιβάρ, όπως αποδίδεται η λέξη στο Canto General –Γενικό Άσμα– του ποιητή.

Για Canción βλέπε και Πάμπλο Νερούδα: Canción de Gesta – Επικό Τραγούδι ή πιο σωστά, ίσως, Επικό Ποίημα.

*

Τερουέλ, Μαδρίτη, Χαράμα, Έβρος (Teruel, de Madrid, del Jarama, del Ebro): Πεδία αιματηρών μαχών κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (17 Ιουλίου 1936 – 1 Απριλίου 1939).

*

5^ο Σύνταγμα  Λαϊκών Πολιτοφυλακών ή Πέμπτο Σύνταγμα (Quinto Regimiento): Φημισμένο στρατιωτικό σώμα εθελοντών κατά τους πρώτους μήνες του Ισπανικού Εμφυλίου (20 Ιουλίου 1936 – 22 Ιανουαρίου 1937). Ήταν η ελίτ του Δημοκρατικού Στρατού και σφυρηλατήθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας και τη Σοσιαλιστική Νεολαία (JSU). Για να εξηγήσει στους στρατιώτες γιατί αγωνίζονταν, θέσπισε τους Πολιτικούς Κομισάριους, ακολουθώντας τα πρότυπα του Κόκκινου Στρατού της Ρώσικης Επανάστασης. Εξού και η αναφορά του Νερούδα: η δόξα και το φως του κόκκινου στρατού σου…

Στο Πέμπτο Σύνταγμα εντάχθηκαν στρατολογημένοι ή προσκείμενοι στο κομμουνιστικό  κίνημα γνωστοί ποιητές και συγγραφείς (Ραφαέλ Αλμπέρτι , Μιγέλ Ερνάντες, Μαρία Τερέσα Λεόν, Χουάν Ρεχάνο), μηχανικοί και αρχιτέκτονες, γιατροί, ζωγράφοι.

Το Πέμπτο Σύνταγμα έγινε μια σχεδόν μυθική μονάδα που αποτέλεσε αντικείμενο ποιημάτων και τραγουδιών κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου. Στις 22 Ιανουαρίου 1937 ενσωματώθηκε στον Λαϊκό Δημοκρατικό Στρατό.

*

Στρατώνες του Βουνού (Cuartel de la Montaña): Στρατιωτικό κτήριο (στρατώνες) στη Μαδρίτη που χτίστηκε το 19ο αιώνα στο βουνό Πρίγκιπας Πίος (Montaña de Príncipe Pío). Από εδώ ξεκίνησε ο Εμφύλιος με εξέγερση τον Ιούλιο του 1936. Το κτήριο κατά τη διάρκεια του πολέμου καταστράφηκε και αργότερα κατεδαφίστηκε.

Μπ. Ζ., 11.ΧΙΙ.2017

*

Περισσότερα

Νερούδα και Όλα τα Πρόσωπα της Μποτίλιας

*

24 Ιουλίου 2012. Τελετή εορτασμού των 229 χρόνων από τη γέννηση του πατέρα του έθνους Σιμόν Μπολιβάρ. ​​Ο Πρόεδρος της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας Ούγο Τσάβες διαβάζει αποσπάσματα από τον Μπολιβάρ του Πάμπλο Νερούδα (την πρώτη και την τελευταία στροφή), με φόντο το ψηφιοποιημένο πορτρέτο του Λιμπερταδόρ, τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν εκείνη την ημέρα.

*

Pablo Neruda

Un Canto Para Bolívar

PADRE nuestro que estás en la tierra, en el agua, en el aire

de toda nuestra extensa latitud silenciosa,

todo lleva tu nombre, padre, en nuestra morada:

tu apellido la caña levanta a la dulzura,

el estaño bolívar tiene un fulgor bolívar,

el pájaro bolívar sobre el volcán bolívar,

la patata, el salitre, las sombras especiales,

las corrientes, las vetas de fosfórica piedra,

todo lo nuestro viene de tu vida apagada,

tu herencia fueron ríos, llanuras, campanarios,

tu herencia es el pan nuestro de cada día, padre.

Tu pequeño cadáver de capitán valiente

ha extendido en lo inmenso su metálica forma,

de pronto salen dedos tuyos entre la nieve

y el austral pescador saca a la luz de pronto

tu sonrisa, tu voz palpitando en las redes.

De qué color la rosa que junto a tu alma alcemos?

Roja será la rosa que recuerde tu paso.

Cómo serán las manos que toquen tu ceniza?

Rojas serán las manos que en tu ceniza nacen.

Y cómo es la semilla de tu corazón muerto?

Es roja la semilla de tu corazón vivo.

Por eso es hoy la ronda de manos junto a ti.

Junto a mi mano hay otra y hay otra junto a ella,

y otra más, hasta el fondo del continente oscuro.

Y otra mano que tú no conociste entonces

viene también, Bolívar, a estrechar a la tuya:

de Teruel, de Madrid, del Jarama, del Ebro,

de la cárcel, del aire, de los muertos de España

llega esta mano roja que es hija de la tuya.

Capitán, combatiente, donde una boca

grita libertad, donde un oído escucha,

donde un soldado rojo rompe una frente parda,

donde un laurel de libres brota, donde una nueva

bandera se adorna con la sangre de nuestra insigne aurora,

Bolívar, capitán, se divisa tu rostro.

Otra vez entre pólvora y humo tu espada está naciendo.

Otra vez tu bandera con sangre se ha bordado.

Los malvados atacan tu semilla de nuevo,

clavado en otra cruz está el hijo del hombre.

Pero hacia la esperanza nos conduce tu sombra,

el laurel y la luz de tu ejército rojo

a través de la noche de América con tu mirada mira.

Tus ojos que vigilan más allá de los mares,

más allá de los pueblos oprimidos y heridos,

más allá de las negras ciudades incendiadas,

tu voz nace de nuevo, tu mano otra vez nace:

tu ejército defiende las banderas sagradas:

la Libertad sacude las campanas sangrientas,

y un sonido terrible de dolores precede

la aurora enrojecida por la sangre del hombre.

Libertador, un mundo de paz nació en tus brazos.

La paz, el pan, el trigo de tu sangre nacieron,

de nuestra joven sangre venida de tu sangre

saldrán paz, pan y trigo para el mundo que haremos.

Yo conocí a Bolívar una mañana larga,

en Madrid, en la boca del Quinto Regimiento,

Padre, le dije, eres o no eres o quién eres?

Y mirando el Cuartel de la Montaña, dijo:

"Despierto cada cien años cuando despierta el pueblo".

*

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ.

Κατιούσα και Μποτίλια Στον Άνεμο

(Δεκέμβριος 2017)