Η Άρπα της Βιρμανίας: Ένα σπάνιο αντιπολεμικό αριστούργημα του 1956. Δείτε την ταινία εδώ

 The Burmese Harp (1956)

"Biruma no tategoto"

 

ΚΟΝ ΙΤΣΙΚΑΒΑ

Η άρπα της Βιρμανίας
(TRAILER)

Κριτική από την Τζία Γιοβάνη, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 11/7/2013

Γεννημένος το 1915 ο Κον Ιτσικάβα εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη τη δεκαετία του '30 για να γυρίσει την πρώτη, δική του ταινία το 1944. Αρχικά ειδικεύεται στο μελόδραμα και την κωμωδία που αναδύεται από δημοφιλή κόμικς, κάτι που του χάρισε το παρατσούκλι «Φρανκ Κάπρα της Ιαπωνίας». Οι ταινίες του «Η ΑΡΠΑ ΤΗΣ ΒΙΡΜΑΝΙΑΣ» (1956) και «Η ΦΩΤΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟ» (1959) συνθέτουν ένα δίπτυχο για το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από την προσέγγιση των ηττημένων Ιαπώνων στρατιωτών που βρίσκονται μπροστά σε μια χώρα νικημένη, μια νιότη σταλμένη στη σφαγή, έναν λαό προδομένο από τους κυβερνήτες του, ένα όραμα χωρίς ελπίδα από τον τρόμο και τον παραλογισμό του πολέμου. Το δίπτυχο του Ιτσικάβα μαζί με την 9 ωρών τριλογία του Μασάκι Κομπαγιάσι με γενικό τίτλο «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ» (1959 - 1961), θεωρούνται οι τρεις «φάροι» της ομάδας των μεταπολεμικών ουμανιστών. Στις ταινίες αυτές συναντάμε 3 ήρωες που συνθλίβονται από συγκρούσεις που τους υπερβαίνουν, σε τρία διαφορετικά μέτωπα: τη Βιρμανία, τις Φιλιππίνες και τη Μαντζουρία αντίστοιχα...

Η παραγωγή σχεδίαζε αρχικά να εμπιστευτεί τη σκηνοθεσία της εν λόγω ταινίας στον Τομοτάκα Τασάκα, που είχε στο ενεργητικό του πολλές από τις πλέον αξιόλογες ταινίες πολέμου. Η ασθένεια όμως του Τασάκα επέμενε κι έτσι τη σκηνοθεσία της ταινίας «Η ΑΡΠΑ ΤΗΣ ΒΙΡΜΑΝΙΑΣ» ανέλαβε ο Κον Ιτσικάβα. Το 1956, στη Μόστρα της Βενετίας, η ταινία έλαβε το βραβείο «Σαν Τζιόρτζιο», μια τιμητική διάκριση στις ταινίες που με τον καλύτερο τρόπο δείχνουν την ικανότητα των ανθρώπων να ζουν μαζί, ο ένας δίπλα στον άλλο.

Βιρμανία, Ιούλιος 1945, οι ώρες του πολέμου είναι μετρημένες. Η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας βρίσκει - 3 μέρες μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου - ένα λόχο του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού στη μέση της ζούγκλας. Μασκότ του λόχου ο Μιτσούσιμα, ο αυτοδίδακτος αρπιστής και ανιχνευτής, που χρησιμοποιεί τη μουσική και για να στέλνει στους συντρόφους του κωδικοποιημένα μηνύματα. Ο λόχος συλλαμβάνεται από τους Βρετανούς μα σώζεται από τη σφαγή χάρη στη διασκευασμένη στα γιαπωνέζικα γνωστότατη μελωδία «Ηomes wee thome» από την οπερέτα «Clari, maid of Milan» σε λιμπρέτο J.H. Payne και μουσική του Η. R. Bishop που το 1823 παρουσιάστηκε στο Coven Garden. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρονται σε στρατόπεδο, ενώ ο Μιτσούσιμα αναλαμβάνει οικειοθελώς τη δύσκολη αποστολή να διαπραγματευτεί με μαχόμενους ακόμα Γιαπωνέζους, να τους πείσει να παραδοθούν. Η αποστολή του αποτυγχάνει, οι Βρετανοί επιτίθενται και ο Μιτσούσιμα θεωρείται πλέον νεκρός.

Ηδη από τα πρώτα πλάνα ο Ιτσικάβα βάζει ερωτήματα που ζητούν απάντηση. Ποια είναι τα όρια του πατριωτισμού; Είναι καλύτερα να πεθάνεις με το κεφάλι ψηλά ή να επιζήσεις με το κεφάλι σκυμμένο;

Ο αρπιστής γλιτώνει το θάνατο χάρη σε ένα βουδιστή μοναχό και μεταμφιέζεται ο ίδιος σε βουδιστή μοναχό που με την άρπα στο χέρι ψάχνει να ξαναβρεί το λόχο του. Στη μακρά πορεία από βορρά προς νότο αποκαλύπτεται μπροστά του η φρικαλεότητα του πολέμου, αμέτρητα κουφάρια σφαγμένων συμπατριωτών του παντού, στη ζούγκλα, στις όχθες του ποταμού... Ο αρπιστής αποφασίζει να θάψει μόνος του τους νεκρούς, τιμώντας τη μνήμη τους. Ο προσηλυτισμός του στον βουδισμό αντιπροσωπεύει μια πιθανή φωνή επούλωσης των πληγών του πολέμου, τις οποίες γλυκαίνει το αίσθημα συντροφικότητας στο λόχο, τα στοιχεία της φύσης και η υπερβατική μοίρα του Μιτσούσιμα, που η ελεγειακή της γλυκύτητα διαποτίζει το γενικό τόνο στο φιλμ.

Οι σύντροφοι του αρπιστή θα κάνουν τα πάντα για να τον ξαναβρούν και να τον πείσουν να επιστρέψει μαζί τους στην πατρίδα. Εκείνος αρνείται. Αρνείται να επιστρέψει σ' έναν τόπο που θυσιάζει τη νιότη που σαπίζει στους βάλτους της Βιρμανίας, αρνείται να επιστρέψει σε έναν πολιτισμό σκληρό κι απάνθρωπο, παράλογο και ακατανόητο. Ο Μιτσούσιμα επιλέγει να ρίξει το βλέμμα του στον ουρανό. Να ποτίσει το δρόμο του με έναν πνευματικό και αλτρουιστικό πατριωτισμό.

Ο Ιτσικάβα παίζει εξαιρετικά με το φως και τη σκιά, για να αναδείξει πολλαπλές δυιστικές σχέσεις με αντίμαχες διαστάσεις ηθικές και πνευματικές. Η ομορφιά της ταινίας αναδύεται μέσα από τα στοιχεία της φύσης: τα βουνά, τους ποταμούς, τη βροχή, τα σύννεφα και τον άνεμο που δέρνει τα κλαδιά. Ο Ιτσικάβα συνθέτει ένα τραγούδι για τον «κόσμο», μια κοσμογονία με πανθεϊστικό λυρισμό, που κάνει τις ανθρώπινες πράξεις να φαίνονται ακόμα πιο απογοητευτικές...

Το μυθιστόρημα «Η Αρπα της Βιρμανίας» του συγγραφέα Μίτσιο Τακεγιάμα πρωτοπαρουσιάστηκε το 1948, αφού είχε προηγουμένως κυκλοφορήσει σε μορφή συνεχειών σε λογοτεχνικό περιοδικό για νεανικό κοινό. Η πρώτη αυτή έκδοση χαρίζει στο κείμενο μια παιδική διάσταση ενός παραμυθιού, αντιπολεμικού και ανθρωπιστικού.

Η εξαιρετική ταινία με την γραμμική αφήγηση είναι πολυφωνική. Φωνή off του αφηγητή, φωνή της Βιρμανής γριάς, φωνή των 2 παπαγάλων, φωνή της χορωδίας, φωνή των τραγουδιών. Υπάρχει ακόμη μια ανεπαίσθητα ειρωνική διάσταση για το θρησκευτικό προσηλυτισμό του πρωταγωνιστή που ξεκινά από μια κλοπή και τον κάνει να ταλαντεύεται ανάμεσα στην παλιά και την καινούργια του ταυτότητα... Ο Μιτσούσιμα έκλεψε το ρούχο ενός Βιρμανού και μόνο χάρις στο ένδυμα του μοναχού μπορεί να απολαμβάνει τις προσφορές των πιστών...

Το φιλμ ισορροπεί ανάμεσα στη συλλογικότητα του στρατιωτικού λόχου και την ατομικότητα. Ανάμεσα στο βάθος πεδίου που σηματοδοτεί την ομάδα και τα πλάνα ενός προσώπου που απομακρύνεται... Ανάμεσα στη συλλογική και την προσωπική «φωνή» προς την ειρήνη.

Ανάμεσα, τέλος, στη ζωή που προχωρά προς τα μπρος και συνεχίζεται και τη διεργασία του πένθους...

Παίζουν: Ρεντάρο Μικούνι, Σόι Γιασούι, Γιουν Χαμαμούρα, κ.ά.
Παραγωγή: Ιαπωνία (1956).

Η Αρπα της Βιρμανίας

(αγγλικοί υπότιτλοι, 1:56:32)

Η αφίσα, οι πρόσθετες παραπομπές

και η ενσωμάτωση της ταινίας

είναι προσφορά της Μποτίλιας

Το ΣΙΝΕΜΑ της Μποτίλιας