Κώστας Γουλιάμος
Σκέψεις
(Φωτογραφία: Γιώργος Χρηστάκη ς)
Πολλοί διαβάζουν, μελετούν ή/και παραπέμπουν στην έννοια του “χρονότοπου” του Mikhail Bakhtin, ωστόσο ελάχιστοι γνωρίζουν ή συνειδητοποιούν πως ο όρος έχει τις ρίζες του στη θεωρία της σχετικότητας του Albert Einstein.
Το αναφέρω επειδή αρκετές εννοιλογήσεις αφομοιώθηκαν από θεωρητικούς των γραμμάτων και των τεχνών.
Από την άλλη λογοτεχνία και τέχνες εμπνέουν κατά καιρούς επιστημονικές ιδέες.
Τα επιστημονικής φαντασίας μυθιστορήματα, για παράδειγμα το “Contact” (1985) του Carl Sagan, έρχονται κι` επανέρχονται σε θεματικές επαφών της ανθρωπότητας με πιο προηγμένες τεχνολογικά εξωγήινες μορφές ζωής.
Η αγγλίδα Gillian Beer, καθηγήτρια στο University of Cambridge, πιστεύει ότι η λογοτεχνία και η επιστήμη “μοιράζονται τον λόγο”.
Υποστηρίζει μάλιστα ότι το έργο της Virginia Woolf και του David H. Lawrence αποτελούν ιδιαίτερα κατάλληλες λογοτεχνικές περιπτώσεις για τέτοιου είδους μελέτες, λόγω των σχέσεων των συγγραφέων με την επιστήμη της εποχής τους.
Βέβαια η προσέγγιση της Gillian Beer περιορίζεται σε άγγλους συγγραφείς , αγνοώντας λογουχάρη, το “Le Roman expérimental” (1880) του Émile Zola, ένα μυθιστόρημα που προσμοιάζει με επιστημονική έρευνα για την πραγματικότητα.
Και βέβαια ο Marcel Proust διερεύνησε – ως να ήταν κοινωνικός επιστήμονας- τους τρόπους με τους οποίους η μνήμη, η φαντασία και, κυρίως, η καλλιτεχνική μορφή θα μπορούσαν να συνδυαστούν για την αντιμετώπιση των διαβρωτικών επιπτώσεων του χρόνου.
Ακόμα και το ποίημα "L' Art poétique" ("Η τέχνη της ποίησης"), του Paul Verlaine που γράφτηκε το 1874 μπορεί κανείς να το εντάξει σε αυτή την κατηγορία, εάν αναλογιστούμε την ατμόσφαιρα ή/και την αίσθηση της ψυχολογικής παραμόρφωσης μέσα από μια διφορούμενη σύνταξη.
Στο δοκίμιό μου “Ιερές Πλάνες” (Γαβριηλίδης, 2004) έχω ειδικό κεφάλαιο για τη σχέση της λογοτεχνίας με την τεχνολογία, κάνοντας μνεία στον James Joyce και τον Thomas Stearns Eliot.
Μολονότι προβλήματα και προβληματισμοί -φερ` ειπείν, το «επεξηγηματικό χάσμα» μεταξύ νου και εγκεφάλου- και θέσεις του τύπου διαφορετικοί είναι οι στόχοι της επιστημονικής από τη και λογοτεχνική έρευνα, εντούτοις θεμελιώδεις εννοιλογήσεις (όπως ο χρονότοπος) λόγω διασταύρωσης λογοτεχνίας-τεχνών και επιστήμης προσφέρονται για κριτικό διάλογο σχετικά με τις δυνατότητες και τα προβλήματα των γνωστικών προσεγγίσεων.
Συμπεριλαμβανομένων κι` εκείνων των μηδενιστικών προσεγγίσεων που θέτουν ζήτημα σύλληψης ενός κόσμου χωρίς ανθρώπους, όπως το επιχειρεί ο Eugene Thacker στο δοκίμιό του “In The Dust of This Planet” (2011), συνδυάζοντας τον μεσαιωνικό σχολαστικισμό, το “The Inferno” του Dante, ταινίες τρόμου και μουσική Black Metal.
(φωτογραφία Mario Giacomelli - Paesaggio, 1969)
Μποτίλια Στον Άνεμο Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης BookSitting Όμιλος Λογοτεχνίας και Κριτικής Λέσχη Ανάγνωσης Καλαμάτας
*
Η τέχνη και η λογοτεχνία απαιτούν το βύθισμα στην πνευματικότητα: απαιτούν την οντολογία της στοχαστικής φαντασίας, απαιτούν δουλειά, γνώση βαθιά και χρόνο.
Πώς αλλιώς θ’ αποτυπωθούν στη γλώσσα, στην εικόνα ή στον ήχο οι ετερογενείς ψυχισμοί μας, τα σχήματα της ιστορίας, η ολότητα και η ουσία των πραγμάτων, η διαλεκτική κίνηση, τα ιδεατά και άυλα;
Πώς αλλιώς θα νιώσουμε όψεις της πραγματικότητας μέσα στο αόρατο;
Πώς αλλιώς θ' αντιληφθούμε τη γεωμετρική διάσταση στο υλικό μας σύμπαν ή, ακόμα, και τον ίδιο το θάνατο ως μια άλλη διάσταση;
Και επειδή το ερώτημα περιέχει το θάνατο, έχει ενδιαφέρον να επαναλάβουμε την ανάγνωση μας στα κείμενα “Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ” του François Rabelais.
Μποτίλια Στον Άνεμο Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης BookSitting Όμιλος Λογοτεχνίας και Κριτικής
*
Η απεραντοσύνη του ελάχιστου είναι συνείδηση του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε.
Η εποχή μας όμως δεν είναι φτιαγμένη για το ελάχιστο. Είναι εθισμένη στην υπερβολή, στο ασήμαντο και το άχρηστο.
Η γνωσιολογία του Επίκουρου μας βοηθά να ξεκαθαρίσουμε το έδαφος από το άχρηστο υλικό. Και τούτο γίνεται μέσα από το διαλεκτικό λόγο που ονόμασε Κανονικόν ή Περί Κριτηρίου.
Πολλοί άνθρωποι στην εποχή μας, εθισμένοι στη γενικευμένη κυριαρχία των εμπορευματικών/χρηματικών σχέσεων —που ο Marx αποκαλούσε φετιχισμό— προάγουν την ανταλλακτική αξία ως αυτοσκοπό.
Έτσι οδηγούνται στην εξατομίκευση, την ιδιώτευση του λόγου, την οποία o Ηράκλειτος χαρακτηρίζει πρωταρχική “ἁμαρτία”.
Όσο περισσότερο εμμένουμε στις απαρχές της υπερβολής, του ασήμαντου και του άχρηστου, τόσο περισσότερο δεν έχουμε αίσθηση της απεραντοσύνης του ελάχιστου.
Δεν έχουμε το κατά Επίκουρο “επαίσθημα” —ήτοι, την αίσθηση της αίσθησης: “…και το τα επαισθήματα δ’ υφεστάναι πιστούται την των αισθήσεων αλήθειαν. Υφέστηκε δε το οράν ημάς και ακούειν ώσπερ το αλγείν”.
*
*
Ο Κώστας Γουλιάμος είναι τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, πρώην πρύτανης Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, ποιητής, συγγραφέας.
Ήταν υποψήφιος βουλευτής με το ΚΚΕ (Μάιος – Ιούνιος 2023).
Σεπ. 2023 Βραβείο “εξαιρετικής προσφοράς στη γενική εκπαίδευση”.
Οκτ. 2024 Βραβείο Φιλίας από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας
*
Υποψήφιος ευρωβουλευτής με το ΚΚΕ στις εκλογές Ιουνίου 2024.
Ο Κώστας Γουλιάμος από την Μποτίλια Στον Άνεμο
________
*
;
*
* * *
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.