Ρόκε Δάλτον
Γεννήθηκε στο Σαν Σαλβαδόρ στις 14 Μαΐου 1935. Δολοφονήθηκε από «συντρόφους» του οπορτουνιστές στο Κεσαλτεπέκε, στις 10 Μαΐου 1975.
Roque Dalton
María Quezalapa
Μετάφραση – Σημειώσεις: Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο
(Πρώτη παρουσίαση, δημοσίευση στα
Ελληνικά για το BookSitting, 1/7/2024)
Φωτό: Ο Ροκίτο (14.5.1935-10.5.1975) στο Παρίσι. Από το αρχείο της οικογένειας Δάλτον
Ρόκε Δάλτον
Μαρία Κεσαλάπα
(Παραλλαγές)
Ι
Ο θεός Τλάλοκ αντί το σπόρο του να ρίξει
έχυσε μέλι στη δασύτριχη της μάνας σου την κούπα
μέλι του αστερόμηλου απ’ τα γλυκόλαλα ταλάπος συναγμένο
μέλι απ’ το άνθος του ινφούντια που από τότε σε προόρισε να ’ρθείς μες στ’ όνειρό μου.
Ανάμεσα σε λιάνες που αργοπεθαίνουνε στης σέλβας το σαπισμένο χώμα
ανάμεσα στην αρτηριακή ρίζα του βάλσαμου που χάραζε το δέρμα των φιδιών
ανάμεσα στα φύλλα που ναυαγήσανε απ’ τον θερμό αγέρα
στις κορυφές του πιο ψηλού χυμού τούτης της γης
έπεσε αυτή να κοιμηθεί εσένα κουβαλώντας σαν άλλη της καρδιά.
Κι εννιά μήνες μετά, νιογέννητη
μες στη λιμνούλα σε βαφτίσανε της μάγισσας
για να ανοίξεις τα μάτια σου κάτω απ’ το νερό.
Γι’ αυτό το βλέμμα σου όταν κλαις είναι βαθύ σαν άβυσσος
γι’ αυτό και κάτω απ’ τη βροχή καλύτερα αγαπιέσαι
γι’ αυτό το σάλιο σου θαρρείς και πίνεται απ’ την άμμο.
ΙΙ
Το χρώμα σου
κακάο που τρυφέρεψε με γάλα αγριοκάτσικου.
Το χρώμα σου
μια πεταλούδα σκοτεινή με άνθη ζυμωμένη γιασεμιού.
Το χρώμα σου
μια ελαφίνα ανέγγιχτη υγρή απ’ τα αγριόχορτα.
Το χρώμα σου
από τυφώνα καλοκαιρινό που ξεσηκώνει τις ρίζες του χαλκού.
Το χρώμα σου μες στο ποτάμι
κάνει τα ψάρια να αγαπήσουνε το πρόσωπο της γης
Το χρώμα σου πάνω στη γη
τις ρίζες που σε βλέπουνε να περπατάς έκπληκτες τις αφήνει.
Το χρώμα σου πάνω στα δέντρα
είναι μια νύχτα που σκορπίζει πεντακάθαρη παντού τ’ αρώματά της.
Το χρώμα σου στον αιθέρα
είναι ένα νέο τόξο ουράνιο μέσα απ’ το καλαμπόκι.
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 24 Φεβρουαρίου 2023
Από τη Συλλογή: Η Σειρά του Ταπεινωμένου (El turno del ofendido), Αβάνα, 1962. Τιμητική Διάκριση του Casa de las Américas (Για το CDLA Βλ. πρώτη σημείωση εδώ).
Roque Dalton
María Quezalapa
(Variaciones)
I
Tlaloc en vez de las semillas de su frente
mieles echó en la copa velluda de tu madre
miel de caimito por los dulces talapos desflorado
miel de la flor de infundia que te destinó desde entonces a mi sueño.
Entre el bejuco muriéndose en el suelo podrido de la selva
entre la raíz arterial del bálsamo que desgarraba la piel de las culebras
entre las hojas naufragadas desde el aire caliente
a la altura del jugo más alto de la tierra
ella se echó a dormir llevándote como otro corazón.
Pero nueve meses después recién parida
te sumergieron en la poza bruja
para que abrieras los ojos bajo el agua.
Por eso tu mirada es honda cuando lloras
por eso se te ama mejor bajo la lluvia
por eso tu saliva parece que se bebe entre la arena.
II
Tu color
de cacao suavizado en la leche de una cabra salvaje.
Tu color
de mariposa oscura amasada con flores de jazmín.
Tu color
de venada intocable mojada por la hierba.
Tu color
de huracán en verano levantando las raíces del cobre.
Tu color en el río
hace amar a los peces la frente de la tierra.
Tu color en la tierra
asombra a las raíces que te ven caminando.
Tu color en los árboles
es una clara noche regando sus perfumes.
Tu color en el aire
es de un nuevo arcoíris que sale del maíz.
Σημειώσεις του μεταφραστή
Κεσαλάπα (Quezalapa):
Εκτός από… Μαρία είναι πόλη στο γεωγραφικό διαμέρισμα του
Αουτσαπάν (Ahuachapán),
ΝΔ του Ελ Σαλβαδόρ, μα και ποταμός στο κέντρο της χώρας. Λέξη από τη γλώσσα Νάουατλ
των Αζτέκων. Μια άλλη λέξη για το πανέμορφο πουλί κετσάλ (quetzal), που σημαίνει «το μεγάλο
λαμπερό φτερό της ουράς», χαρακτηριστικό αυτού του πουλιού:
εκεί όπου κρέμονται πετράδια
από κετσάλ που σαν ξυπνάνε
σαλεύουνε, γλιστράνε, λάμπουν,
και αιωρούνται σαν παρθένες φλόγες.
[Πάμπλο Νερούδα, Έρχονται τα πουλιά (Canto General ─ Το ποίημα ΙΙΙ, από το Κάντο I.─ Η Λάμπα στη Γη). Μτφρ.: Μπ. Ζαφειράτος, Αυγ. 2019.].
Αλλά και
Πουλιά των Αντιλλών, ω, σπάνιοι λίθοι,
κετσάλ, γαμήλιες λάμψεις παραδείσιες,
της φυλλωσιάς πετράδια και του ανέμου,
πουλιά του κεραυνού, πλασμένα
με κίτρινες και τυρκουάζ σταγόνες,
με πυρκαγιές κατακλυσμιαίων πόθων.
[Πάμπλο Νερούδα, Πουλιά της Καραϊβικής (Επικό Τραγούδι, Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας, 1960). Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση: Μπ. Ζαφειράτος, 4 Φεβ. 2017. Και τα δύο, μαζί ένα ακόμη ποίημα για τα πουλιά: Μπάμπης Ζαφειράτος: Πάμπλο Νερούδα - Πετώντας με τα πουλιά -90 φωτό των φτερωτών συντρόφων του (3 ποιήματα)].
Ο θρύλος λέει πως ο Tecún Umán (βλ. από BookSitting Ρόκε Δάλτον | Μαρία Τεκούν) πολέμησε έχοντας το κεφάλι του στολισμένο με τα φανταχτερά φτερά του πουλιού quetzal (κετσάλ) κι ότι το πνεύμα του ήταν επίσης ένα κετσάλ που τον συνόδευε στη μάχη. Σύμφωνα και με άλλον θρύλο, το αίμα του Τεκούν που ανάβλυσε απ’ τη σπαθιά του κονκισταδόρου Πέρδο δε Αλβαράδο έβαψε κόκκινο το στήθος του κετσάλ.
Για τον Τεκούν Ουμάν βλ. και σχετική σημείωση στο Τσε Γκεβάρα: Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής.
Τλάλοκ (Tláloc): Στη γλώσσα Νάουατλ «Αυτός που είναι καλυμμένος με χώμα», ο γήινος, «Αυτός που κάνει τα πράγματα να φυτρώνουνε». Ο ζωοδότης θεός των Αζτέκων, θεός των κεραυνών, της βροχής και των σεισμών. Θεός που γονιμοποιεί τη γη, θεός του νερού και της τροφής, θεός του καλαμποκιού. Ο σπόρος του Τλάλοκ είναι το γνωστό και στα καθ’ ημάς αμάραντο. Σε κάποιες αναπαραστάσεις το σώμα του θεού ήταν καλυμμένο από κάθε είδους σπόρο που υπάρχει πάνω στη γη. Λατρεύεται ακόμα και σήμερα.
Πρώτη γυναίκα του Τλάλοκ είναι η Σοτσικετσάλ (Xochiquetzal), που πάει να πει Πολύτιμο Φτερολούλουδο (βλ.και πάνω: «το μεγάλο λαμπερό φτερό της ουράς»). Θεά της ομορφιάς, των λουλουδιών, του έρωτα, της γονιμότητας, της ηδονής, της σεξουαλικής ικανοποίησης και των τεχνών.
Αστερόμηλο: Καϊμίτο (caimito) στο πρωτότυπο. Άγριο δέντρο της Κεντρικής Αμερικής και των Αντιλλών, με μωβ σφαιρικό καρπό σε μέγεθος μήλου, με ζαχαρώδη, παχύρευστο και δροσερό χυμό. Κομμένο στη μέση έχει σάρκα σε σχήμα αστεριού.
Ταλάπος (εν. talapo): Περισσότερο γνωστό σαν τορογός (torogoz). Πανέμορφο πολύχρωμο πουλάκι (65 γραμ, 34 εκ.)⸱ γκρι-μπλε σώμα, ερυθροκίτρινη κοιλιά, με τουρκουάζ φρύδια, γαλάζια ουρά μακριά στη μέση που καταλήγει σε δυο μικρά φτεράκια σε σχήμα ρακέτας. Απειλούμενο είδος. Εθνικό πουλί του Ελ Σαλβαδόρ από το 1999 (απεικονίζεται και σε γραμματόσημα), αλλά και της Νικαράγουας.
Ινφούντια (florinfundia): Λουλούδι των ονείρων⸱ καλλωπιστικό, ενδημικό είδος του Ελ Σαλβαδόρ με μακρόστενο άνθος (σαν τα γνωστά μας χωνάκια), με παραισθησιογόνες ιδιότητες, που προκαλεί υπνηλία με άσχημες επιπτώσεις (εξού και η Μαρία ήταν προορισμένη για το όνειρο του Δάλτον) και σε μεγάλες δόσεις είναι θανατηφόρο⸱ το χρησιμοποιούν στις τελετές τους οι σαμάνοι.
Η λιμνούλα της μάγισσας (la poza bruja): Γραφική λεκάνη με καταρράχτες, λιμνούλα μικρή σαν πισίνα, που σχηματίζεται σε μια στροφή του ποταμού Κεσαλάπα, με τις μαγικές ιδιότητες της Μαρίας, μα και με άλλες ακόμη, τις οποίες περιγράφει ο Δάλτον στο ποίημά του La poza bruja από την ποιητική του συλλογή Μαρτυρίες (Los Testimonios) Αβάνα, 1964.
Η Μαρία από την Κεσαλάπα; Η Μαρία θρύλος; Η Μαρία θεά; Η Μαρία το λαμπερό φτερολούλουδο; Η Μαρία του αστερόμηλου; Η Μαρία η γήινη; Η Μαρία Ποταμός;… Η Μαρία του Ροκίτο.
Η Κεσαλάπα, όπως και η Τεκούν Ουμάν στο ποίημα Μαρία Τεκούν (βλ. από σύνδεσμο κάτω), είναι δυο πόλεις του Ελ Σαλβαδόρ που παίρνουν τη μορφή… Μαρίας. Δυο πόλεις, συνδεδεμένες με την ιστορία αυτής της χώρας. Κι ο ποιητής τις νοσταλγεί, αφού τη διετία 1961-1962, κυνηγημένος απ’ τη δικτατορία της πατρίδας του, θα βρεθεί στο Μεξικό αρχικά, όπου εκδίδεται Το Παράθυρο Στο Πρόσωπο (La ventana en el rostro, 1961) και έπειτα στην Κούβα, τη δεύτερη ουσιαστικά πατρίδα του, όπου θα εκδοθεί Η Σειρά του Ταπεινωμένου και στη συνέχεια το Casa de las Américas θα εκδώσει τα περισσότερα έργα του.
Ο Δάλτον. Από τις μεγάλες φωνές της ισπανόφωνης ποίησης, που πέρα από την πολιτική του στράτευση, με την οποία δικαίως ονομάστηκε Μπρεχτ της Λατινικής Αμερικής, μας έχει αφήσει και στίχους σπάνιας ευαισθησίας και ομορφιάς, αισθησιακούς, ερωτικούς…
(Μπ. Ζ. Φεβ. 2023 – Ιούν.2024)
Για τον Ροκίτο
Από BookSitting
14 Μαΐ. 2024 Ρόκε Δάλτον | Οκτώ ποιήματα (μτφρ. Μπάμπης Ζαφειράτος)
28 Μαΐ. 2024 Ρόκε Δάλτον | Ιστορία ενός έρωτα (μτφρ. Μπάμπης Ζαφειράτος)
8 Ιουν. 2024 ΡόκεΔάλτον | Μαρία Τεκούν (μτφρ. Μπάμπης Ζαφειράτος)
Από Μποτίλια Στον Άνεμο
28 Ιουν. 2019 Μπάμπης Ζαφειράτος: Ρόκε Δάλτον, Ρεβιζιονιστική Ηφαιστειολογία & Ακροαριστερά (2 ποιήματα) – Αφιέρωμα Α΄
____________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.