Μποτίλια Στον Άνεμο: Ρόκε Δάλτον: Μαρία Τεκούν — Μετάφραση – Σημειώσεις: Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

Ρόκε Δάλτον

Γεννήθηκε στο Σαν Σαλβαδόρ στις 14 Μαΐου 1935

Δολοφονήθηκε από «συντρόφους» του οπορτουνιστές στο Κεσαλτεπέκε, στις 10 Μαΐου 1975

Roque Dalton

María Tecún

Μετάφραση – Σημειώσεις: Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη παρουσίαση, δημοσίευση στα Ελληνικά BookSitting, 8/6/2024

Ρόκε Δάλτον

Μαρία Τεκούν

Οι θρυλικές οι μέρες που με αγάπαγες χωρίς ποτέ σου να ρωτάς

εκάνανε να πάρει η πόλη την όψη κάποιου παιχνιδιού

κι όπως τις νύχτες σε άφηνα σαν ξαναγεννημένος

πήγαινα σπίτι μου χαρούμενος μέσα από δρόμους στρωμένους με πριονίδι.

Μες στον τρεμουλιαστό θλιμμένο μεθυσμένο καθρέφτη των νερόλακκων

εκοιταζόμουν με το φεγγάρι πλάι μου

έψαχνα τα φιλιά σου μην τύχει και φωτίσουνε

τα όνειρα των πουλιών που είχανε στο προσκέφαλό μου ξεστρατίσει.

Αστυφύλακες από λάσπη και κοκόρια από λαμαρίνα

με κοροϊδεύανε μου κλείνανε το μάτι πονηρά, ποιος ξέρει πώς,

με τα ακίνητά τους μάτια

έτσι που καθώς πέρναγα μέχρι κι οι κοιμισμένοι με κουτσομπολεύανε

από τη ζήλεια τους μέσα στις κάμαρές τους

και λέγανε πως είσαι εσύ η αρραβωνιάρα του μικρού Θεού.

Με μούσκλια ριζωμένα εκεί όπου βλασταίνουνε τα Σιντριβάνια του Κολόμβου,

με περιμένανε ονειρεμένοι κήποι με την πράσινη δροσιά τους,

αλλά ο πυρετός στις άκρες των δακτύλων σου ήτανε μαχαιριά τόσο βαθιά

που το αυγινό νισταμαλέρο —ένα τεράστιο μάτι— λουζότανε στις κόρες των

ματιών μου

ολόιδιες λες με δυο αιμάτινα μικρά γουακαλίτος.

Ανάμεσα σε δέντρα από κινέζικο χαρτί βγαλμένο απ’ την καρδιά του λουλακιού

πέρναγα την καινούργια μέρα ακούγοντας μία ορχήστρα αρχαίων

αρχαγγέλων

που με τα μπαμπακένια τους μαλλιά νέα ποτάμια στο αεράκι σχηματίζανε.

Μετά σε συναντούσα όπως στεκόσουνα στο πλάι εκεί του σούρουπου

—με το ψηλό του το φλογόδεντρο να φλέγεται στ’ αλήθεια—

και δέρμα αμυγδαλόπαστας έγλειφα μες στα χέρια σου.

Τριγύρω οι κούκλες με τα λουλουδένια μάγουλα

επίνανε τις μπύρες τους από υδρατμούς και γύρη.

Μα ω μετά από λίγους μήνες σκέφτηκες πως μεγάλωσες κι έφυγες μακριά μου

με κείνη την τρομαχτική χειρονομία μιας γυναίκας:

και από τότε η πόλη ξαναγύρισε στην πρωτινή της διάσταση

και μες στους μαύρους ασφαλτόδρομους δέρνουνε οι πολίτες

την ψυχή μου, ψυχή μικρού θλιμμένου αγοριού που έχει ακόμα ανάγκη για

παιχνίδι.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 23 Φεβρουαρίου 2023

Από τη Συλλογή: Η Σειρά του Ταπεινωμένου (El turno del ofendido, 1962). Τιμητική Διάκριση του Casa de las Américas (Για το CDLA Βλ. πρώτη σημείωση εδώ).

Φωτό: Αβάνα, Γενάρης 1966 (Λεπτομέρεια από εδώ)

Roque Dalton

María Tecún

Los días de leyenda en que me amabas sin hacer preguntas

hicieron que la ciudad tomara la cara de un juguete

como en los nacimientos al dejarte en las noches

iba a mi casa alegre por calles de aserrín.

En el espejo tembloroso y tristón de los charcos

me miraba la cara al lado de la luna

me buscaba tus besos para que no alumbrasen

los sueños de los pájaros perdidos en mi almohada.

Policías de barro y gallos de hojalata en silencio

se burlaban de mí guiñándose a saber cómo los inmóviles ojos

y es que a mi paso hasta los dormidos chismeaban con envidia en sus

habitaciones

y decían que tú eras la novia del niño Dios.

Con musgo arrancado de donde nacen los Chorros de Colón

me esperaban los jardines del sueño con su frescura verde

pero el calor de la punta de tus dedos había sido una puñalada tan honda

que al amanecer el nixtamalero lavaba en mis pupilas

como en dos guacalitos de sangre su gran ojo desnudo.

Entre árboles de papel de china vestidos desde el corazón del añil

pasaba el nuevo día escuchando una orquesta de arcángeles ancianos

que con su cabello de algodón formaban nuevos ríos en la brisa.

Después yo te encontraba a la par del crepúsculo

—con su alto árbol de fuego incendiado de veras—

y lamía en tus manos la piel del mazapán.

En los alrededores los muñecos con mejillas de flor

bebían sus cervezas de polen y de humo.

Ay pero a los pocos meses se te ocurrió crecer y te me fuiste lejos

con un horrible gesto de persona mayor:

desde entonces la ciudad recobró su tamaño de siempre

y en sus negras calles de asfalto los ciudadanos pegan con las manos

a mi alma de muchachito triste que todavía necesita jugar.

Σημειώσεις του μεταφραστή

Τεκούν: Τεκούν Ουμάν (Tecún Umán) ή Τέκουν Ούμαμ (Tekun Umam) στη γλώσσα Κιτσέ (Quiché) των Μάγια που μιλιέται στη Γουατεμάλα. Ο Τεκούν Ουμάν (1500 - 20 Φεβ. 1524), ένας άνθρωπος-μύθος, από τους τελευταίους ηγέτες των Μάγια στα υψίπεδα της Γουατεμάλας (εξού και η ομώνυμη πόλη μεταξύ Μεξικού και Γουατεμάλας), πολεμώντας τους εισβολείς, ηττήθηκε από τον κονκισταδόρο Pedro de Alvarado στις 20 Φεβ. 1524. Σήμερα ο Τεκούν Ουμάν είναι ο εθνικός ήρωας της Γουατεμάλας και τιμάται στην επέτειο του θανάτου του.

Η Μαρία από την πόλη Τεκούν Ουμάν; Η Μαρία θρύλος; Η Μαρία ήρωας;… Η Μαρία του Ροκίτο.

Για τον Τεκούν Ουμάν βλ. και σχετική σημείωση στο Τσε Γκεβάρα: Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής, που τον θέλει Τέκουμ.

Θλιμμένο μεθυσμένο: Εδώ ο Δάλτον χρησιμοποιεί τη λέξη tristón που σημαίνει τον ελαφρώς θλιμμένο, αλλά στην αργκό αναφέρεται και στον πολύ μεθυσμένο, που ως συνήθως πέφτει σε βαθιά θλίψη, λόγος που οδήγησε στη διπλή απόδοση.

Σιντριβάνια του Κολόμβου (Chorros de Colón): Υδάτινο πάρκο στον δήμο Κολόν (Κολόμβος) έναν από τους μεγαλύτερους δήμους του Ελ Σαλβαδόρ.

Νισταμαλέρο (nixtamalero): Το αστεράκι της αυγής. Από τη γλώσσα των αυτοχθόνων Νάουα (Nahua)⸱ στη Νικαράγουα νισταγιολέρο (nistayolero) ή και λουσέρο (lucero), φωτεινό αστέρι. Ο πλανήτης Αφροδίτη. Ο Αυγερινός ή ο

Αποσπερίτης, δηλαδή.

Γουακαλίτος (guacalitos): Διάλεκτος Νάουατλ. Υποκοριστικό του γουακάλ (guacal) ή ουακάλ (huacal) αλλού. Σκεύη (κούπες συνήθως) φτιαγμένες από τον μισό, αποξηραμένο και γυαλισμένο, καρπό του δέντρου γουακάλ.

Φλογόδεντρο: Δέντρο της φωτιάς στο πρωτότυπο (árbol de fuego). Φλαμπογιάν (flamboyán) ή μαλίντσα (Μalincha) στη Νικαράγουα, αγαπημένο δέντρο και στην ποίηση του Ερνέστο Καρδενάλ (για τον ποιητή βλ. από BookSitting). Συναντιέται ακόμη και με το ονόματα πονσιάνα ή κόκκινη ακακία. Η γνωστή και σε μας ακακία με τα ροζ, κίτρινα ή κόκκινα άνθη.