4+2 Τραγούδια για τον Άγιο Ερνέστο της Επανάστασης (4 Ποιήματα του Πουέμπλα - 1 των Ρουβέν Ορτίς & Βίκτορ Χάρα - 1 των Γιουπάνκι & Σέρο)

Rene Burri: Havana. Portrait of Ernesto (Che) GUEVARA, (1928-1967). Ministry of Industry. 1963. © Rene Burri/Magnum Photos

 

Κάποιοι ανθρώποι πεθαίνουν
για να ’ρθουν ξανά ζωντανοί.
Κι αν έχεις καμιά αμφιβολία
Ας πα’ να ρωτήσεις τον Τσε.

(Αταουάλπα Γιουπάνκι, 1975)

*

Μάθαμε να σ’ αγαπάμε
απ’ του μύθου την εξέδρα
της γενναίας ψυχής σου ο ήλιος
του θανάτου στήνει ενέδρα.
Ας πα’ να ρωτήσεις τον Τσε.

(Κάρλος Πουέμπλα, 1965)

*

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε» (Che Guevara – Ernesto Guevara de la Serna). Γεννήθηκε της 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής. Δολοφονήθηκε από τη CIA, της 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγέρα της Βολιβίας.

*

Κάρλος Πουέμπλα – Ρουβέν Ορτίς & Βίκτορ Χάρα – Αταουάλπα Γιουπάνκι

4+2 ποιήματα για τον Τσε

Μετάφραση – Σημειώσεις – Επιμέλεια

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Πρώτη δημοσίευση Κατιούσα, 9/10/2019

*

Hasta siempre Comandante (Guajira), 1965

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

 

Το video και ο υποτιτλισμός από την παρούσα μετάφραση είναι ευγενική προσφορά του φίλου Βελισσάριου Κοσσυβάκη

Ως τη νίκη Κομαντάντε (Γουαχίρα)

(1965)

Μουσική – Στίχοι: Κάρλος Πουέμπλα
Ερμηνεία: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

MΑΘΑΜΕ να σ’ αγαπάμε
απ’ του μύθου την εξέδρα
της γενναίας ψυχής σου ο ήλιος
του θανάτου στήνει ενέδρα.

Εδώ κοπάζ’ η αντάρα
μέν’ η αστραφτερή ματιά σου
και η τρυφερή θωριά σου
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Το ένδοξο φαρδύ σου χέρι
ρίχνει στο άδικο κατάρα
κι όρθια όλη η Σάντα Κλάρα
τ’ όνομά σου θα προφέρει.

Εδώ κοπάζ’ η αντάρα
μέν’ η αστραφτερή ματιά σου
και η τρυφερή θωριά σου
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Ανοιξιάτικοι ήλιοι εμπρός σου
στον πυρπολημένο αγέρα
κι έγινε στη γη παντιέρα
το πλατύ χαμόγελό σου.

Εδώ κοπάζ’ η αντάρα
μέν’ η αστραφτερή ματιά σου
και η τρυφερή θωριά σου
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Μια επανάσταση έχεις φέρει
που σε πάει σε νέους τόπους
δίνει ελπίδα στους ανθρώπους
του ελευθερωτή το χέρι.

Εδώ κοπάζ’ η αντάρα
μέν’ η αστραφτερή ματιά σου
και η τρυφερή θωριά σου
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Πάντα εμπρός θα προχωράμε
τ’ όραμά σου ακολουθάμε
και με τον Φιντέλ σού λέμε
Ως τη νίκη Κομαντάντε.

Εδώ κοπάζ’ η αντάρα
μέν’ η αστραφτερή ματιά σου
και η τρυφερή θωριά σου
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Μετάφραση στα μέτρα της μελωδίας: Μπάμπης Ζαφειράτος, 24 Νοεμβρίου 2016 (Εδώ με μικρές αλλαγές).

*

Que pare el son (son), 1968

Letra, Música e Interpretación: Carlos Puebla

Ας πάψει το son (Σον)

(1968)

Μουσική – Στίχοι – Ερμηνεία: Κάρλος Πουέμπλα

ΘΑ σου έχουν ξεσκίσει τη σάρκα
με πύρινη καταιγίδα
μα μένει πάντα ο λόγος
και πιο πολύ μένει η σκέψη.

Ας πάψει για λίγο το σον
τσιμουδιά οι κιθάρες
με σιγή να τιμήσουν
τον Τσε Γκεβάρα.

...Να συνεχίσει το σον.

Μπορεί τούτο τ’ ανθρώπινο σώμα
να μην αντέχει το ατσάλι
μα όμως ούτε τ’ ατσάλι
μπορεί ν’ αντέξει το μύθο.

Ας πάψει για λίγο το σον
αφήστε τη λέξη να σβήσει
ν’ ακουστεί ο σφυγμός
του Τσε Γκεβάρα.

...Να συνεχίσει το σον.

Στη Βάγιε Γράντε γεννιέσαι
κι ας λένε ότι έχεις πεθάνει
γιατί έτσι γεννιούνται οι άντρες
στην ιστορία, στο χρόνο.

Ας πάψει για λίγο το σον
για να τρέξει ένα δάκρυ
ένα δάκρυ από μπαρούτι
για τον Τσε Γκεβάρα.

...Ας πάψει το σον.

Μετάφραση στα μέτρα της μελωδίας: Μπάμπης Ζαφειράτος, 6 Οκτωβρίου 2019

*

Lo Eterno (Guajira), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Ο Αιώνιος (Γουαχίρα)

(1968)

Μουσική – Στίχοι: Κάρλος Πουέμπλα
Ερμηνεία: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

(Φωνή Πουέμπλα)
Εντάξει! Τώρα, ακόμα μια γουαχίρα:
¡Lo Eterno!

ΈΝΑ μήνυμα σου φέρνω
απ’ το λαό μου, απ’ το λαό σου:
κι ο λαός λέει, Τσε Γκεβάρα
είναι ψέμα ο θάνατός σου.

Η θωριά σου είναι λαχτάρα
ένα αστέρι που θεριεύει
άγρυπνο είναι και παλεύει
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Τέτοιοι άντρες δεν πεθαίνουν
στο Χρόνο ή στην Ιστορία.
Δεν πεθαίνουνε όσοι ζούνε
μέσα στην αθανασία!

Η θωριά σου είναι λαχτάρα
ένα αστέρι που θεριεύει
άγρυπνο είναι και παλεύει
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Λέει ο λαός σου, Κομαντάντε,
πως κρατάει καυτό το ατσάλι
του όπλου σου και της φωνής σου
στης ηπείρου μας την πάλη.

Η θωριά σου είναι λαχτάρα
ένα αστέρι που θεριεύει
άγρυπνο είναι και παλεύει
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Λέει ο λαός σου, Κομαντάντε,
πως στο πόστο της δεμένη
μένει η αντάρτισσα καρδιά σου
η μπαρουτοκαπνισμένη.

Η θωριά σου είναι λαχτάρα
ένα αστέρι που θεριεύει
άγρυπνο είναι και παλεύει
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Δεν είσαι άνθρωπος μονάχα
είσαι φως κι είσαι ένας μύθος
θα χτυπά η ζεστή καρδιά σου
πάντα στου λαού το στήθος.

Η θωριά σου είναι λαχτάρα
ένα αστέρι που θεριεύει
άγρυπνο είναι και παλεύει
Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Μετάφραση στα μέτρα της μελωδίας: Μπάμπης Ζαφειράτος, 4 Οκτωβρίου 2019

*

Un Nombre (Bolero), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Ένα όνομα (Μπολέρο)

(1968)

Μουσική – Στίχοι: Κάρλος Πουέμπλα
Ερμηνεία: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

ΌΤΑΝ μιλάμε για αδάμαστο θάρρος,
για γεμάτη ζωή για άσβηστο πόθο,
αντί για τ’ όνομα του ήρωα αντάρτη,
εμείς μόνο θα λέμε: Τσε Γκεβάρα.

Όταν μιλάμε για φως που μας θρέφει,
που η νύχτα λάμπει στην αιώνια ορμή του,
ώσπου μια νέα αυγή να χαράξει,
τότε πρέπει να λέμε: Τσε Γκεβάρα.

Όταν μιλάμε γι’ αυτούς που ’χουν κότσια,
γι’ αυτούς που μπορούν να βάλουν το στήθος
μπρος στους φτωχούς και στους ταπεινωμένους,
τότε πρέπει να λέμε: Τσε Γκεβάρα.

Όταν μιλάμε για το μέγιστο χρέος,
του τίμιου αγώνα που δε σταματάει,
για να ’χει πάντα ψωμί όλος ο κόσμος,
τότε πρέπει να λέμε: Τσε Γκεβάρα.

Όταν μιλάμε για ελεύθερη ανάσα,
για στέρεα φωνή που αντηχεί για το δίκιο,
αντί για τ’ όνομα τ’ αγαπημένο,
εμείς μόνο θα λέμε: Τσε Γκεβάρα.


Μετάφραση στα μέτρα της μελωδίας: Μπάμπης Ζαφειράτος, 6 Οκτωβρίου 2019

*

Zamba del Che, 1969

Letra y Música: Rubén Ortiz
Interpretación: Víctor Jara

Μια σάμπα για τον Τσε (Zamba)

(1969)

Μουσική στίχοι: Ρουβέν Ορτίς
Τραγούδι: Βίκτορ Χάρα

ΤΡΑΓΟΥΔΑΩ αυτή τη σάμπα
με το ελεύθερό μου μπόνγκο,
σκότωσαν τον Κομαντάντε
τον αντάρτη Τσε Γκεβάρα.

Σε βουνά, πάμπες και σέλβες
πατρίδα ή θάνατο είχε μοίρα
Σε βουνά, πάμπες και σέλβες
γη ή θάνατο είχε μοίρα.

Το δικαίωμα στη ζωή μας
πάντα το καταπατάνε
στη Λατινο-Αμερική μας
μέρα νύχτα μας χτυπάνε.

Ο στρατός μάς κυβερνάει,
τους λαούς υποδουλώνει,
στρατηγοί, γοριλανθρώποι,
χουντικοί και δολοφόνοι.

Τον αγρότη έχουν τσακίσει,
τον εργάτη στα ορυχεία,
πόση πίκρα ετούτη η μοίρα
πείνα, θλίψη, δυστυχία.

Άνοιξε ο Μπολίβαρ δρόμο
και τον πήρε ο Τσε πιστός:
Να λυτρώσει το λαό μας
απ’ το άγριο καθεστώς.

Έδωσε στην Κούβα δόξα
κι είναι ελεύθερη από βία.
Στη θυσιασμένη ζωή του
θρήνο πιάνει η Βολιβία.

Άγιε Ερνέστο της Ιγέρας
όλοι οι αγρότες σε καλούνε,
σε βουνά, πάμπες και σέλβες
γη ή θάνατο θα βρούνε.


Μετάφραση συνάδουσα με τη μελωδία: Μπάμπης Ζαφειράτος, 5 Οκτωβρίου 2019

*

Nada Más (Milonga), 1975

Música: Atahualpa Yupanqui
Letra: Pablo del Cerro

 

Το video και ο υποτιτλισμός από την παρούσα μετάφραση είναι ευγενική προσφορά του φίλου Βελισσάριου Κοσσυβάκη

Μόνο Αυτό (Μιλόνγκα)

(1975)

Μουσική: Αταουάλπα Γιουπάνκι
Στίχοι: Πάμπλο δελ Σέρο (Αντονιέτα -Νενέτ- Πεπίν)

Μ’ ΕΝΑ άλογο και μια καλύβα
λιγοστεύει ο καημός μου.
Απ’ όλα όσα κι αν είχα
η ανάμνηση μόνο μου μένει.
Μόνο αυτό, μόνο αυτό.

Με το θεό δεν έχω παρτίδες,
στους ανθρώπους μόνο χρωστάω.
Προσεύχομαι έξω στη φύση
στα βουνά σαν λιοντάρι γυρνάω
Μόνο αυτό, μόνο αυτό.

Μ’ αρέσει να βλέπω ανθρώπους
ν’ ανθίζουνε πάνω στη γη,
σαν βράχοι ψηλά στην κορφή
σαν φάροι σε έρημη ακτή.
Μόνο αυτό, μόνο αυτό.

Κάποιοι ανθρώποι πεθαίνουν
για να ’ρθουν ξανά ζωντανοί.
Κι αν έχεις καμιά αμφιβολία
Ας πα’ να ρωτήσεις τον Τσε.
Μόνο αυτό, μόνο αυτό.


Vimyl, LP: Οι άξονες του κάρου μου, 1975

Μετάφραση Μπάμπης Ζαφειράτος, 8 Ιουν. 2016
(Πρώτη δημοσίευση: Μποτίλια Στον Άνεμο, 14 Ιουν. 2016)


*


(Το ισπανικό κείμενο, συνοδεία video επίσης, μετά τις Σημειώσεις)

____________________________________________________

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ. από Κατιούσα και από Μποτίλια Στον Άνεμο

***

Σημειώσεις

«Ένας νεαρός Κουβανός ηγέτης με προσκάλεσε να προσχωρήσω στο κίνημά του, που αφορά την ένοπλη απελευθέρωση της πατρίδας του. Εγώ, φυσικά, δέχτηκα»

(Τσε: Γράμμα στους γονείς του, 6 ιουλίου 1956)

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε» (Che Guevara - Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής - Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγέρα της Βολιβίας
Σχέδιο (5ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.Χ.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Carlos Puebla ‎– Hasta Siempre Comandante

Τα τέσσερα ταγούδια του Πουέμπλα περιέχονται σε ένα 45άρι του 1968 με τη σειρά που παρουσιάστηκαν και εδώ.

(Πηγή φωτό: https://www.discogs.com)

Label: Areito ‎– EP 6107, EGREM ‎– EP 6107
Format: Vinyl, 7", 45 RPM, EP
Country: Cuba
Released: 1968
Genre: Latin
Style: Cubano

Tracklist

A1 Hasta Siempre (Guajira) 3:31
A2 Que Pare El Son (Son) 2:16
B1 Lo Eterno (Guajira) 3:29
B2 Un Nombre (Bolero) 2:23

Design – Eduardo Potrillé (La Habana, 1941)
Written-By – Carlos Puebla

(Πηγή φωτό: https://www.discogs.com)

Ως τη νίκη Κομαντάντε

Το Hasta siempre Comandante γράφτηκε τη νύχτα της 3 Οκτωβρίου 1965, λίγες ώρες μετά την επίσημη τελετή συγκρότησης της πρώτης Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας, (Partido Comunista de Cuba), όπου ο Φιντέλ Κάστρο διάβασε και την αποχαιρετιστήρια επιστολή που του είχε αφήσει ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, τον Απρίλη εκείνης της χρονιάς, φεύγοντας για το Κονγκό.

Είναι ο αποχαιρετισμός του Πουέμπλα, ολόκληρης της Κούβας και κυρίως του Φιντέλ, στον Τσε.

Μια επανάσταση έχεις φέρει
Που σε πάει σε νέους τόπους
Δίνει ελπίδα στους ανθρώπους
Του ελευθερωτή το χέρι.
[...]
Και με τον Φιντέλ σού λέμε
Ως τη νίκη Κομαντάντε.

Για την ιστορία: 2 Απριλίου 1965 ο κάτοχος δύο διαβατηρίων, με τα ονόματα των Ραμόν Μπενίτες Φερνάντες και Αδόλφο Μένα Γονσάλες, αφήνοντας το αποχαιρετιστήριο γράμμα του (31 Μαρτίου 1965) στον Φιντέλ, ο οποίος θα τον συνοδέψει στο αεροδρόμιο, θα φύγει για το Κονγκό με το πρώτο διαβατήριο, θα επιστρέψει στην Κούβα τον Ιούλιο του 1966, θα αναχωρήσει εκ νέου στις 23 Οκτωβρίου με τρίτο όνομα, Λουίς Ερνάντες Γαλβάν (Κουβανός υπάλληλος του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Μεταρρύθμισης), θα ξαναγίνει την επομένη ο Ραμόν Μπενίτες, για να καταλήξει στις 3 Νοέμβρη 1966 στη Λα Πας της Βολιβίας, ως ο Ουρουγουανός μελετητής της υπαίθρου, κύριος Αδόλφο Μένα Γονσάλες. (Βλέπε από Μποτίλια: Ημερολόγιο Βολιβίας).

Δυο λόγια για τη μετάφραση

Η αφορμή για τη μετάφραση του τραγουδιού ήταν το όνομα του Φιντέλ, το οποίο απουσιάζει από την ελληνική εκτέλεση του Παπακωνσταντίνου, στην ελεύθερη διασκευή με τους πολύ ωραίους στίχους της Δέσποινας Φορτσέρα.

Συμπτωματικά, έτυχε να ξανακούσω το Hasta siempre Comandante στο ραδιόφωνο, μια μέρα πριν την έφοδο του άλλου Κομαντάντε στους Στρατώνες του Ουρανού.

Μετάφρασα το τραγούδι αμέσως και το άφησα για να το ξανακοιτάξω μετά την επιστροφή μου από ολιγοήμερη απουσία εκτός Αθηνών, οπότε και πληροφορήθηκα την είδηση του θανάτου αυτής της εκρηκτικής προσωπικότητας, μιας από τις πιο φωτεινές μορφές του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.

Παρά το ότι το τραγούδι δεν αφορά αποκλειστικά τον Φιντέλ, με τη θλιβερή είδηση του θανάτου του, στις 25 Νοε. 2016, το κατέθεσα βαθιά συγκινημένος δυο μέρες αργότερα (27 Νοε.), αφού ο Τσε και ο Φιντέλ ήταν κάτι παραπάνω από σύντροφοι, και από την πρώτη στιγμή που συναντήθηκαν –σ’ εκείνο το κοινό κελί τους στο Μεξικό– «Σε μια λαμπρή ψυχή ενώθηκαν οι δύο». Είναι η ένωσή τους με την απαρχή μιας καθοριστικής σχέσης αδερφοποιτών, όπως την τραγούδησε ο εθνικός ποιητής της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν στο περιεκτικό σονέτο του με τίτλο Τσε Γκεβάρα.

[Πρώτη δημοσίευση του Hasta Siempre: Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο (27 Νοε. 2016)].

Οι δυο Revolu-son-arios: Νικολάς Γκιγιέν και Κάρλος Πουέμπλα. Ο Ποιητής της Επανάστασης και ο Τροβαδούρος της. Η κυρία στα αριστερά του Πουέμπλα είναι (με μεγάλη, επίσης, βεβαιότητα) η σύζυγος του Γκιγιέν, Ρόσα Πορτίγιο. (Φωτό)

Το Hasta Siempre συνυπάρχει σε ένα 45άρι (άγνωστη χρονολογία έκδοσης) με το περίφημο ποίημα Τσε Κομαντάντε του Νικολάς Γκιγιέν (10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι - 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα), που το απαγγέλλει ο ίδιος:

ΕΙΣΑΙ παντού. Στον Ινδιάνο
τον από χαλκό και όνειρα πλασμένον.
Κι είσαι στη μαύρη εξεγερμένη,
τρικυμισμένη λαοθάλασσα,
στου πετρελαίου τον εργάτη και του νίτρου
και στη φριχτή εγκατάλειψη της μπανανοφυτείας,
και στης μεγάλης πάμπας το πετσί
και στο αλάτι και στη ζάχαρη, και στις φυτείες του καφέ,
εσύ, φιγούρα αναδυόμενη απ’ το αίμα σου καθώς σωριάστηκες,
και ζωντανός, όπως δεν σε ήθελαν,
Τσε Κομαντάντε,
φίλε.

[…] Περίμενέ μας. Θα φύγουμε μαζί σου. Θέλουμε
να πεθάνουμε για να ζήσουμε όπως πέθανες εσύ,
να ζήσουμε όπως ζεις εσύ,
Τσε Κομαντάντε,
φίλε.

Νικολάς Γκιγιέν, Τσε Κομαντάντε, 8 - 15 Οκτωβρίου 1967
(Μτφρ: Μπ. Ζ.)


Διαβάστηκε από τον ίδιον τον ποιητή κατά την επικήδεια ολονυχτία, τελετή - φόρο τιμής στον Τσε στην Πλατεία της Επανάστασης, στις 18 Οκτ. 1967

Το ποίημα περιλαμβάνεται στο βιβλίο Νικολάς Γκιγιέν, Αηδόνια και Μπαζούκας, 4 ποιήματα για τον Τσε– 7 για την Επανάσταση. Μετάφραση •Σχολιασμός • Σχέδια, Μπάμπης Ζαφειράτος (2^η Αναθεωρημένη Έκδοση, Δίαυλος, Ιούλ. 2018).

Ας Πάψει Το Σον ─ Ο Παντοτινός ─ Ένα Όνομα

Ο Πουέμπλα σε πάρκο του Μανσανίγιο. (Πηγή φωτό: trekearth.com)

Γουαχίρα ─ Guajira

Μουσικό είδος προερχόμενο από το punto cubano ή απλά punto, γνωστό από το XVIII αιώνα ως punto de La Habana, και το οποίο στη συνέχεια υιοθετήθηκε από το ισπανικό flamenco, που το συμπεριέλαβε στους ρυθμούς του (palos).

Σον ─ Son

Σημαίνει: Ρυθμός, τραγούδι, χορός. Καθαρά κουβανέζικο μουσικό ύφος τραγουδιού και χορού με ρίζες στην ισπανική μελωδία με αφρο-κουβανικά μουσικά στοιχεία και όργανα. Από τα πιο ισχυρά είδη μουσικής, πλούτισε τους ρυθμούς της Καραϊβικής και ευρύτερα της Λατινικής Αμερικής, με προεκτάσεις και συγχωνεύσεις σε άλλα μουσικά είδη, όπως η Salsa, και έχει εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο, από το 1930 και έπειτα.

Καθοριστική η επιρροή του Son βρίσκεται –όπως έχουνε γράψει και αλλού– στο έργο του Νικολάς Γκιγιέν, με την εμφάνιση το 1930 της πρώτης του συλλογής, Μοτίβα για Son (Motivos de Son) και στη συνέχεια στις συλλογές: Sóngoro Cosongo - Poemas mulatos (1931), υπό τους... ήχους των αφρικανικών τυμπάνων, Τραγούδια Για Στρατιώτες Και Son Για Τουρίστες (Cantos Para Soldados Y Sones Para Turistas, 1937).

[Βλ. σε: Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (και άλλα ποιήματα) – Εισαγωγή • Μετάφραση • Σχολιασμός • Σημειώσεις • Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος. Εικόνες: Ανδρέας Ζαφειράτος (ΚΨΜ, Απρ. 2018)].

Μετά το 1930, το Guajira σμίγει με το Son, για να «συνθέσει» το πιο εκλεπτυσμένο είδος, Guajira-Son, με γνωστότερο και διάσημο δείγμα του το περίφημο Guajira Guantanamera (Το κορίτσι απ' το Γουαντάναμο), ή σκέτο Guantanamera, βασισμένο σε τρεις 4στιχες στροφές από τους Απλούς Στίχους του Χοσέ Μαρτί (Versos Sencillos), 46 συνολικά ποιήματα αριθμ. από I - XLVI: πρώτη στροφή από το ποίημα Ι, τρίτη στροφή από το V, πρώτη στροφή από το ΧΧΧΙΧ και δεύτερη στροφή από το ΙΙΙ. Κατά καιρούς έχουν αντικατασταθεί τα 4στιχα με άλλα από τον Μαρτί πάντα.

Μεταφράζω ενδεικτικά (στο ρυθμό) το Ι και το ΙΙΙ (τα καλύτερα).

Ι
Είμ’ ένας άνθρωπος ντόμπρος
Στις φοινικιές είν’ η γη μου
Και πριν πεθάνω θ’ αφήσω
Τα λόγι’ αυτά απ’ την ψυχή μου.

ΙΙΙ
Κοντά στη φτώχεια του κόσμου
Τη ζωή μου θα μοιραστώ:
Πιο κι απ' τη θάλασσα βάζω
Ένα ρυάκι απλό.

Η Guantanamera της Ειρήνης: Το 1960, ο γνωστός τραγουδοποιός Πητ Σίγκερ (Pete Seeger, ΗΠΑ, 3 Μαΐου 1919 ─ 27 Ιαν. 2014), κομμουνιστής, μέλος του Κ.Κ.ΗΠΑ (CPUSA) ακτιβιστής για την Ειρήνη, ανακαλύπτει την Guantanamera.

Το 1963, λίγο μετά την Κρίση των Πυραύλων (Κούβα, 1962) και με τον Πόλεμο του Βιετνάμ να κλιμακώνεται, ηχογραφεί το τραγούδι (παίχτηκε στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης), που θα γίνει ο ύμνος του Κινήματος Ειρήνης και του Αντιπολεμικού Κινήματος, αλλά και ένα μεγάλο σύμβολο ενότητας μεταξύ των λαών της Αμερικής και της Κούβας.

Από Κατιούσα: Νικολάς Γκιγιέν: West Indies Ltd. - (για Son)─ Χοσέ Μαρτί - Απλοί Στίχοι.
Από Μποτίλια: Χοσέ Μαρτί - Απλοί Στίχοι ─ Πητ Σίγκερ ─ Η Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα και ο Τσε ─ Αποκάλυψη Τώρα: Από τον Τζόζεφ Κόνραντ στον Χο Τσι Μινχ (Ο Βρώμικος Πόλεμος).

Μπολέρο ─ Bolero

Κουβανικής, επίσης, προέλευσης μουσικό είδος, που άνθισε μεταξύ 1920-1930 και το άνθος του παραμένει ακόμα ζωντανό. Από τα πλέον δημοφιλή μουσικά είδη στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, με διαφορετικό μέτρο (4/4) από το ισπανικό συνονόματό του (3/4).

Το πρώτο μπολέρο κατάγεται από το Σαντιάγο της Κούβας (Santiago de Cuba), κλασική κιθάρα και κρουστά, από τον José Vivanco Sanchez Hecheverría (19 Μαρ.1856 - 3 Ιαν. 1918) και υιοθετήθηκε από όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Με τα χρόνια το μπολέρο έσμιξε με άλλες μουσικές για να γεννηθούν οι μορφές, όπως τα Son-Bolero, Bolero-Chacha, Bolero-Mambo, Bolero-Salsa, Bolero-Moruno (ισπανικές και τσιγγάνικες επιρροές)...

Κάρλος Πουέμπλα

2004: 40 Χρόνια EGREM ( (Empresa de Grabaciones y Ediciones Musicales) - Η εθνική Εταιρεία Ηχογραφήσεων και Μουσικών Εκδόσεων της Κούβας. (Πηγή φωτό: https://www.bigstockphoto.com/cuba-2004)

Carlos Manuel Puebla, Κούβα. 11 Σεπ. 1917 Μανσανίγιο – 12 Ιουλ. 1989, Αβάνα. Κιθαρίστας, συνθέτης και τραγουδιστής. Από την αρχή της δεκαετίας του 1950 αντιτάχθηκε στη δικτατορία Μπατίστα τραγουδώντας τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης του λαού του με τραγούδια όπως Σχέδιο για Ματσέτα (Plan de machete), Αυτός είναι ο λαός μου (Este es mi pueblo), Αχ, φτωχή μου Κούβα (¡Ay, Pobre Mi Cuba!).

Η Rosalba Juárez, χήρα του Πουέμπλα, σε συνένευξή της το 2005, θα πει:

Ο εθνικός ποιητής της Κούβας, Νικολάς Γκιγιέν τον εκτιμούσε τόσο πολύ, ώστε να προλογίσει το άλμπουμ του Este es mi pueblo [σ.τ.μ.: Αυτός είναι ο λαός μου· από τα πρώτα του, άγνωστη ημερομηνία κυκλοφορίας]. Μια μέρα που πήγαμε εκεί [στο La Bodeguita del Medio –Το Μαγαζάκι στη Μέση], χαιρετώντας τον ο Πουέμπλα, τον ρώτησε: Πώς είσαι, ποιητή; Ο ποιητής είσαι εσύ! του αποκρίθηκε ο Γκιγιέν.

Ο Πουέμπλα «άθεος μέχρι το τέλος» (όπως σημειώνει η Rosalba στην ίδια συνέντευξη) εγκατέλειψε το μικρομάγαζο της ζωής στις 12 Ιουλ. 1989, τέσσερεις μέρες νωρίτερα από τον φίλο του τον Γκιγιέν (16 Ιουλ. 1989).

*

Αταουάλπα Γιουπάνκι

Atahualpa Yupanqui, 31.1.1908 - 23.5.1992 (Πηγή φωτό: https://www.lanacion.com)

Atahualpa Yupanqui (Έκτωρ Ροβέρτο Τσαβέρο Αραμπούρου). Αργεντινή, Μπουένος Άιρες, 31 Ιαν. 1908 - Νιμ Γαλλία, 23 Μαΐ. 1992. Μουσικός, κιθαρίστας, τραγουδιστής, τραγουδοποιός, ηθοποιός και συγγραφέας.

Από τις μεγάλες φυσιογνωμίες της λατινοαμερικάνικής μουσικής σκηνής, με πλήθος αναφορών στο έργο του και δεκάδες ερμηνείες των τραγουδιών του. Έχοντας καταγράψει τα λαϊκά τραγούδια της Λατινικής Αμερικής, θεωρείται ο σημαντικότερος μουσικός της Αργεντινής στην ιστορία της λαογραφίας.

Το 1949 πηγαίνοντας στη Γαλλία, υιοθέτησε το ψευδώνυμό Atahualpa Yupanqui, που στη γλώσσα των Ινδιάνων Κέτσουα, από όπου κατάγεται, σημαίνει «αυτός που έρχεται από μακρινά μέρη για να πει κάτι».

Στις αρχές του 1950, στο σπίτι του Πωλ Ελυάρ, η Έντιθ Πιαφ ακούγοντάς τον να παίζει κιθάρα τον προσκάλεσε να εμφανιστούν μαζί, γεγονός που οδήγησε στην υπογραφή συμβολαίου με την περίφημη εταιρεία Chant du Monde.

Το 1986 η Γαλλία τον ανακήρυξε Ιππότη του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων.

Μέλος του ΚΚ Αργεντινής μέχρι το 1952. Κατά τη δικτατορία του Περόν (1946-1955), πέρα από τη λογοκρισία που υπέστη, συνελήφθη και φυλακίστηκε αρκετές φορές:

Τότε –αφηγείται ο ίδιος– πέρασα πολλά χρόνια χωρίς να μπορώ να εργαστώ στην Αργεντινή... Με κατηγορούσαν για όλα, ακόμα και για το έγκλημα της επόμενης εβδομάδας. Από εκείνη την αλησμόνητη εποχή, έχω σπασμένο το δείκτη του δεξιού μου χεριού. Κάποια φορά έβαλαν μια γραφομηχανή πάνω στο χέρι μου και στη συνέχεια άλλοι κάθονταν κι άλλοι πηδούσαν απάνω της. Ήθελαν να λειώσουν το χέρι μου, αλλά αγνοούσαν μια λεπτομέρεια: μου κατέστρεφαν το δεξί χέρι, αλλά παίζω κιθάρα με το αριστερό. Ακόμα και σήμερα, τόσα χρόνια μετά, υπάρχουν τόνοι, όπως στο σι μινόρε, που με δυσκολεύουν. Μπορώ να τους βγάλω, λόγω της τεχνικής μου. Όμως μου κοστίζουν πραγματικά.

Pablo del Cerro

Paula -Nenette- Pepín Fitzpatrick (Pablo del Cerro). 9.4.1908 - 14.11.1990 (Πηγή φωτό: https://www.infobae.com)

Πάμπλο δελ Σέρο. Κατά κόσμον Αντονιέτα Πάουλα (Νενέτ) Πεπίν. Γαλλοκαναδή, Σαιν Πιερ & Μικελόν (Καναδάς), 9 Απρ. 1908 - 14 Νοε. 1990.

Σύζυγος του Γιουπάνκι, συνθέτρια, πιανίστα, ποιήτρια και στιχουργός πολλών τραγουδιών του.

Μιλονγκα ─ Milonga

Λαϊκή μουσική από το Rio de la Plata, περιοχή όπου βρίσκεται και η γενέτειρα του Τσε, Ροσάριο. Τυπικό μουσικό είδος της Αργεντινής και της Ουρουγουάης, που προέρχεται από τον πολιτισμό των γκάουτσο, με συνοδεία κιθάρας στα 6/8.

*

Μια σάμπα για τον Τσε

Victor Jara, 28.9.1932 - 16.9.1973. Σχέδιο, Don Sata, 2015 (Πηγή φωτό: https://www.facebook.com/design.donsata)

Η Σάμπα για τον Τσε γράφτηκε (μουσική και στίχοι) το Νοέμβριο του 1967 από τον Αργεντινό Rubén Ortiz (γεν. 1948). Πρωτοπαίχτηκε στο Αμφιθέατρο της Ιατρικής Σχολής του UNAM (Universidad Nacional Autónoma de México ─ Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού), κατά τη διάρκεια μεγάλων διαδηλώσεων διαμαρτυρίας του φοιτητικού κινήματος του Μεξικού, που «σφραγίστηκαν» με τη σφαγή του Τλατελόλκο, της 2 Οκτωβρίου του 1968, δέκα μέρες πριν τη διοργάνωση της 19ης Ολυμπιάδας (12-27 Οκτ.), όταν το κράτος του Μεξικού θέλησε να περάσει το μήνυμα ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα διεξαχθούν έστω και αν χρειαστεί να χυθεί αίμα.

Το τραγούδι παρουσιάστηκε και ηχογραφήθηκε από τον Βίκτορ Χάρα στη Χιλή 1969, στο LP: Victor Jara, Pongo en tus manos abiertas... (Βάζω στα ανοιχτά σου χέρια...), με συνθέσεις δικές του και άλλων.

Zamba (σάμπα): Αργεντίνικος παραδοσιακός, αργός και μεγαλοπρεπής χορός, με τη συνοδεία (συνήθως) του αργεντίνικου τυμπάνου Bombo legüero (Μπόνγκο Λεγουέρο). Δεν πρέπει να συγχέεται με την ομόηχή της Samba, εντελώς διαφορετική μουσικά, ρυθμικά, ιδιοσυγκρασιακά, στα βήματά της και στα κοστούμια των ζευγαριών, που περιστρέφονται ο ένας γύρω από τον άλλον, κουνώντας κομψά άσπρα μαντήλια.

Η Zamba εμφανίστηκε στη Λίμα, όταν το Περού απόχτησε την ανεξαρτησία του από τον Αργεντινό Στρατηγό Χοσέ δε Σαν Μαρτίν.

Η λέξη αναφέρεται σε όρο των αυτοχθόνων mestizos, δηλαδή μιγάδες από ζευγάρι Ίνδιων και μαύρων.

Οι συνθέσεις της Zamba αφιερώνονται σε εορταστικές εκδηλώσεις ανθρώπων ή ιστορικών γεγονότων της Αργεντινής ή για να εκθειάσουν την ομορφιά μιας περιοχής ή των γυναικών της.

Βίκτορ Χάρα

Βάζω στα ανοιχτά σου χέρια. (Πηγή φωτό: https://perrerac.org/chile/victor-jara)

Víctor Lidio Jara Martínez. Ποιητής, μουσικός, τραγουδιστής, τραγουδοποιός, καθηγητής πανεπιστημίου και σκηνοθέτης του χιλιανού θεάτρου, ακτιβιστής, μέλος του ΚΚ Χιλής. Γεννήθηκε στη Χιλή, Σαν Ιγνάσιο, 28 Σεπ. 1932. Δολοφονήθηκε, αφού βασανίστηκε άγρια, μέσα στο στάδιο του Σαντιάγο ─από το Στάδιο Victor Jara─, στις 16 Σεπ. 1973, εφτά μέρες μετά τη δικτατορία του Πινοτσέτ, στις 11 Σεπ., λίγο πριν κλείσει τα 41 του χρόνια.

Το σώμα του βρέθηκε στις 19 του Νοέμβρη κοντά στο νεκροταφείο της Σάντα Όλγα, περιοχής του Σαντιάγο, με 44 θλαστικά τραύματα από σφαίρες.

Η δικαστική έρευνα, μετά από 36 χρόνια, το 2009, έδειξε ότι βασανίστηκε επί ώρες, τα χέρια του ήταν σπασμένα (για να μην μπορεί να ξαναπαίξει ποτέ κιθάρα, όπως του είπαν) με βαθιές πληγές και καμένα με τσιγάρο, η γλώσσα του κομμένη, το κρανίο του διαλυμένο σχεδόν από τα χτυπήματα και από τη χαριστική βολή που δέχτηκε κρόταφο.

Ο Χάρα ήταν ένας από τους περίπου 5.000 ανθρώπους που συνελήφθησαν αμέσως μετά το πραξικόπημα και μεταφέρθηκαν στο στάδιο του Σαντιάγο.

Πορεία καλλιτεχνών με τον Βίκτορ Χάρα (άκρη δεξιά) στην Λεωφόρο Αλαμέδα (Λεωφόρος Λιμπερταδόρ Στρατηγού Μπερνάρντο Ο' Χίγκινς)), στο Σαντιάγο της Χιλής. Φωτογραφία: Marcelo Montecino. (Πηγή φωτό: Flickr Hive Mind)

Μετά από 45 χρόνια, στις 4 Ιουλίου 2018, η χιλιανή δικαιοσύνη καταδίκασε οκτώ πρώην στρατιωτικούς σε 15 χρόνια και μία ημέρα ως ηθικούς αυτουργούς της δολοφονίας του Victor Jara και του Littré Quiroga, δκηγόρου, Γενικού Διευθυντή της Υπηρεσίας Φυλακών και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Χιλής. Επιπλέον, ως δράστες του εγκλήματος απλής απαγωγής και των δύο θυμάτων, καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης 3 ετών.

Ένας ακόμη πρώην αξιωματικός Rolando Melo καταδικάστηκε με ποινή 5 χρόνια και μία μέρα για συγκάλυψη των ανθρωποκτονιών, και 61 ημέρες για συγκάλυψη απαγωγής.

Σύμφωνα με την χιλιανή εφημερίδα El Dinamo, στον πολιτικό τομέα, το κράτος της Χιλής καταδικάστηκε να καταβάλει αποζημίωση ύψους 1.370.000.000 δολαρίων στους συγγενείς των θυμάτων.

Το 2016 το πολιτικό δικαστήριο της Φλόριντα είχε βρει έναν ακόμη πρώην στρατιωτικό αξιωματούχο υπεύθυνο για το βασανισμό και τη δολοφονία του Χάρα, τον υπολοχαγό Pedro Barrientos, ο οποίος σύμφωνα με τους μάρτυρες, ανάμεσά τους και πολλοί πρώην στρατιωτικοί, ήταν ένας από τους αρχηγούς του σταδίου στο Σαντιάγο.

Ο Pedro Barrientos Núñez, Αμερικανός πολίτης πλέον από το 1990, που τελεί υπό την προστασία της αμερικανικής κυβέρνησης, δήλωσε: «Δεν είναι αλήθεια, ποτέ δεν ήμουν στο Στάδιο της Χιλής, δεν γνωρίζω το Στάδιο της Χιλής, ούτε ήξερα τι μέρος του λόγου ήταν αυτός ο τραγουδιστής Χάρα (...) Δεν πρέπει να βρίσκομαι αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη γιατί δεν έχω σκοτώσει κανέναν».

Στον Pedro Barrientos επιδικάστηκε να καταβάλει στην οικογένεια του Χάρα το ποσόν των 28 εκ. $. Η υπόθεση εναντίον του Barrientos κατατέθηκε από το αμερικανικό Κέντρο Δικαιοσύνης και Λογοδοσίας (ομάδα δικηγόρων για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), για λογαριασμό της χήρας του Χάρα και των θυγατέρων του.

Η χιλιανή Δικαιοσύνη επιδιώκει την έκδοσή του από τις ΗΠΑ, αλλά μέχρι στιγμής χωρίς επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Πινοτσέτ (1973-1990), περίπου 3.500 άνθρωποι εκτελέστηκαν από κυβερνητικούς πράκτορες, 35.000 βασανίστηκαν, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός των εξαφανισμένων.

Μπ. Ζ. Οκτ. 2019

Δείτε και:

• Τσε Γκεβάρα: Ο αρχαιολόγος, ο φωτογράφος, ο ποιητής
• Τσε Γκεβάρα: Με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση

***

Ισπανικό κείμενο

Hasta siempre Comandante (Guajira), 1965

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Hasta siempre Comandante (Guajira), 1965

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Aprendimos a quererte
desde la histórica altura
donde el sol de tu bravura
le puso cerco a la muerte.

Aquí se queda la clara,
la entrañable transparencia,
de tu querida presencia
Comandante Che Guevara.

Tu mano gloriosa y fuerte
sobre la historia dispara
cuando todo Santa Clara
se despierta para verte.

Vienes quemando la brisa
con soles de primavera
para plantar la bandera
con la luz de tu sonrisa.

Tu amor revolucionario
te conduce a nueva empresa
donde esperan la firmeza
de tu brazo libertario.

Seguiremos adelante
como junto a ti seguimos
y con Fidel te decimos:
¡Hasta siempre, Comandante!

*

Que pare el son (son), 1968

Letra, Música e Interpretación: Carlos Puebla

Que pare el son (Son), 1968

Letra, Música e Interpretación: Carlos Puebla


Te habrán matado la carne
con un torrente de fuego
pero jamás la palabra
y menos el pensamiento.

Que pare un momento el son
Que se callen las guitarras
en tributo de silencio,
por che guevara
...Que siga el son.

Puede que tu carne humana
no resistiera el acero
pero el acero tampoco
puede resistir tu ejemplo.

Que pare un momento el son.
Que enmudezca la palabra
para escuchar el latido
del Che Guevara.
...Que siga el son.

En Valle Grande has nacido
aunque digan que estás muerto,
sólo así nacen los hombres
para la historia y el tiempo.

Que pare un momento el son
para llorar una lágrima,
una lágrima de pólvora
por Che Guevara.
...Que pare el son.

*

Lo Eterno (Guajira), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Lo Eterno (Guajira), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

(hablando)
¡Bien! Ahora, otra guajira:
¡Lo Eterno!

Vengo a traerte un recado
de tu pueblo que es mi pueblo:
dice el pueblo, Che Guevara,
que es mentira que hayas muerto.

Tu presencia firme y clara
como estrella refulgente
sigue alerta y combatiente
Comandante Che Guevara.

Hombres como tu no mueren
ni en la Historia ni en el Tiempo.
¡Cómo abrían de morirse
los hombres que son eternos!

Dice el pueblo, Comandante,
que sigue la voz de acero
de tu fusil encendido
por el continente entero.

Dice el pueblo, Comandante,
que sigue firme en su puesto
tu corazón legendario
aguerrido y guerrillero.

Como fuiste mas que un hombre
como fuiste luz y ejemplo
viviras eternamente
en el corazón del pueblo.

*

 

Un Nombre (Bolero), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales

Un Nombre (Bolero), 1968

Letra y Música: Carlos Puebla
Interpretación: Carlos Puebla Y Sus Tradicionales


Cuando se hable de valor estoico,
de la vida cabal, profunda y clara,
sin mencionar al guerrillero heroico,
estaremos diciendo Che Guevara.

Cuando se hable de la luz creadora,
cuya fuerza inmortal la noche aclara;
hasta tornarla en un nueva aurora,
estaremos diciendo Che Guevara.

Cuando se hable de los decididos,
de los que salen a mostrar la cara
por la miseria de los oprimidos,
estaremos diciendo Che Guevara.

Cuando se hable del deber profundo,
de la lucha ejemplar que nunca para
por conseguir el pan de todo el mundo,
estaremos diciendo Che Guevara.

Cuando se hable de mejor latido,
de la voz que más alto resonara,
sin pronunciar el nombre tan querido
estaremos diciendo Che Guevara.

*

 

Zamba del Che, 1969

Letra y Música: Rubén Ortiz
Interpretación: Víctor Jara

Zamba del Che, 1969

Letra y Música: Rubén Ortiz
Interpretación: Víctor Jara


Vengo cantando esta zamba
con redoble libertario,
mataron al guerrillero
comandante Che Guevara.

Selvas, pampas y montañas
patria o muerte su destino.
Selvas, pampas y montañas
patria o muerte su destino.

Que los derechos humanos
los violan en tantas partes,
en América Latina
domingo, lunes y martes.

Nos imponen militares
para sojuzgar los pueblos,
dictadores, asesinos,
gorilas y generales.

Explotan al campesino
al minero y al obrero,
cuanto dolor su destino,
hambre miseria y dolor.

Bolívar le dió el camino
y Guevara lo siguió:
liberar a nuestro pueblo
del dominio explotador.

A Cuba le dió la gloria
de la nación liberada.
Bolivia también le llora
su vida sacrificada.

San Ernesto de La Higuera
le llaman los campesinos,
selvas, pampas y montañas,
patria o muerte su destino.

*

Nada Más (Milonga), 1969

Música: Atahualpa Yupanqui
Letra: Pablo del Cerro
Le Chant Du Monde, Vinyl, LP, 1976

Nada Más (Milonga)

(1975)

Música: Atahualpa Yupanqui
Letra: Pablo del Cerro (Paula -Nenette- Pepín)


TENIENDO rancho y caballo
es más liviano la pena.
De todo aquello que tuve
Sólo el recuerdo me queda.
Nada más, nada más.

No tengo cuentas con dios.
Mis cuentas son con los hombres.
Yo rezo en el llano abierto
Y me hago león en el monte.
Nada más, nada más.

Me gusta mirarlo al hombre
Plantado sobre la tierra
Como una piedra en la cumbre
Como un faro en la ribera
Nada más, nada más.

Alguna gente se muere
Para volver a nacer.
Y el que tenga alguna duda
Que se lo pregunte al Che
Nada más, nada más.

Los Ejes De Mi Carreta
Vinyl LP, 1975

*

Atahualpa Yupanqui Bolero Carlos Puebla Eduardo Potrillé Ernesto Che Guevara Fidel Flamenko Guajira Guandanamera José Martí Milonga Nicolás Guillén Pablo del Cerro Paula (Nenette) Pepín Pete Seeger Rene Burri Rubén Ortiz Son Víctor Jara Αντονιέτα Πάουλα (Νενέτ) Πεπίν Αργεντινή Αταουάλπα Γιουπάνκι Βίκτορ Χάρα Γουαντάναμο Γουαχίρα Δέσποινα Φορτσέρα Ερνέστο Τσε Γκεβάρα Κάρλος Πουέμπλα ΚΚ Χιλής Κούβα ΚΟΥΒΑ - Λατινική Αμερική Κουβανική Επανάσταση Λατινική Αμερική Μιλονγκα Μουσική Μπάμπης Ζαφειράτος Μπολέρο Νικολάς Γκιγιέν Πάμπλο δελ Σέρο Πητ Σίγκερ Ποίηση Ρενέ Μπουρί Τσε Τσε Γκεβάρα Φιντέλ Φιντέλ Κάστρο Χιλή Χοσέ Μαρτί

***