Ερνέστο Καρδενάλ.
[Foto de archivo: eluniversal.com.mx]
«Όπως μου είπε το κορίτσι από την Κούβα: Η Επανάσταση πάνω απ’ όλα είναι ζήτημα
αγάπης»
Ερνέστο Καρδενάλ, Canto Nacional (1972)
Ερνέστο Καρδενάλ
Ernesto Cardenal
(Νικαράγουα. 20 Ιαν. 1925, Γρανάδα – 1 Μαρ. 2020, Μανάγουα)
Ο μαρξιστής παπάς, ο αντάρτης Σαντινίστα. Ο κομμουνιστής ποιητής που δίδαξε το Ευαγγέλιο της Επανάστασης στους φτωχούς, για να κατακτήσουνε τον επίγειο παράδεισο με το όπλο στο χέρι.
Ψαλμοί ‒ Salmos (1964)
[Ένας από 26 συνολικά]
Κοσμικός Αίνος ‒ Cántico Cósmico (1989)
(Ελάχιστα αποσπάσματα)
Μετάφραση
– Σημειώσεις
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο
(Πρώτη παρουσίαση στα Ελληνικά)
Ερνέστο Καρδενάλ
Κοσμικός Αίνος
Ύμνος 13
Το Δέντρο της Ζωής
[…]
«Όσο υπάρχουνε φτωχοί, μία θρησκεία»
είπε ο Ρόκε Δάλτον (η Επανάσταση). Κι ακόμα:
« ο μόνος έγκυρος φανατισμός».
Ο Χριστιανισμός είναι συνομοταξία της Εξέλιξης […]
(μα δεν μιλάω για τον Χριστιανισμό στο σύνολό του
παρά μόνο γι’ αυτόν της Επανάστασης). […]
Ύμνος 38
Έφοδος στον Επίγειο Ουρανό
[…]
Ενότητα και διαφορετικότητα:
σαν ένα μονό φεγγάρι σε πολλούς νερόλακκους.
Και πίστη επίσης των άθεων. Όπως λέγονται.
«Θα κουβαλάω την πίστη που μου εμφύσησες»
(γράμμα του Τσε στον Φιντέλ).
[…] Αυτή είναι η ουσία, παιδί μου.
Λατρεία του θεού; Μόνο στον άνθρωπο.
Επειδή είναι η μοναδική του εικόνα.
Και έτσι είναι αφού: Υπήρξε πάντα γενναιόδωρος, είπε ο Ίντι *
«Ο Τσε ήτανε πάντα γενναιόδωρος,
γιάτρευε τους στρατιώτες του εχθρού χωρίς να βαρυγκομάει,
λιγοστεύοντας τα φάρμακα των δικών του».
Η πορεία της Εξέλιξης.
[…] Πίστη στο μέλλον. Το αόρατο και το αμετάκλητο.
«Θα κουβαλάω την πίστη που μου εμφύσησες»
[…] «Εξαπολύουμε την έφοδό μας σε όλους τους ουρανούς»
Έγραψε ο φίλος μου ο Ρόκε λίγο πριν απ’ το θάνατό του.
Γεγονός είναι ότι πεθαίνουμε για να γεννηθούνε άλλοι.
Γιατί άλλοι; Γιατί αυτή είναι η Εξέλιξη.
Άλλοι καλύτεροι από μας.
Κι άλλοι καλύτεροι απ’ αυτούς τους άλλους...
Με ποιον σκοπό;
Το γεγονός είναι πως αυτό είναι το νόημα του θανάτου.
Η εξέλιξη ήταν το παρελθόν μας
είναι το παρόν μας
θα είναι το μέλλον μας.
Κι όλα ετούτα ενωμένα στην εξέλιξη.
Εξελιγμένοι από την παγκόσμια ύλη⸱ με
εξέλιξη ανολοκλήρωτη.
«Θα καταφέρουμε να δούμε στο σκοτάδι»
(Ο Ρόκε Δάλτον σε ημιτελές του ποίημα) * […]
[…] Το 1959 ο Φιντέλ μίλησε σαν το Δευτερονόμιο
(ενάντια στην τοκογλυφία)
Και όλα τα χαρτονομίσματα της Κούβας έχουνε την υπογραφή: che
με μικρά γράμματα
«Θα κουβαλάω την πίστη που μου εμφύσησες»
Στο κατώφλι κιόλας
της απελευθέρωσης από το νόμο της φυσικής επιλογής.
Έτσι πρέπει να γίνει κατανοητό.
Η αυγή είναι ακόμα θαμπή. Το ημίφως μετά βίας διαχέεται.
Να τι θα δούμε στη συνέχεια!
Αρμονικές δομές χωρίς κυβέρνηση.
Η εξέλιξη της αγάπης μια ολόκληρη γεωλογική εποχή.
Δημοκρατία των Ουρανών.
Διέταξε να ανακοινωθεί: «Είναι κοντά»
(αν και δεν βρισκόταν τόσο πολύ κοντά).
Γι’ αυτό και θεωρήθηκε πιο ανατρεπτικός από τον Βαραββά.
Δεν ήταν τόσο.
Αλλά: «Θα κουβαλάω την πίστη...»
Αποχαιρετιστήριο γράμμα του Τσε στον Φιντέλ.
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Ιαν. 2024
Από το: Ernesto Cardenal, Poesía Completa, Editorial Trotta, 2019 (πολλές σελίδες)
Ερνέστο Καρδενάλ
Ψαλμός 16 (17)
Άκουσε Κύριε το δίκιο μου
Ακροάσου την κραυγή μου
Δώσε τη δέουσα προσοχή στη δέησή μου που δεν είναι σλόγκαν
Εσύ να με καταδικάσεις
κι όχι τα Δικαστήριά τους
Αν με ανακρίνεις τούτη τη νυχτιά με προβολέα
με τον ανιχνευτή σου για το ψεύδος
καμιά ανομία δεν θα βρεις να με βαραίνει
Δεν επαναλαμβάνω αυτό που λένε των ανθρώπων τα ραδιόφωνα
ούτε και την εμπορική τους προπαγάνδα
ούτε την προπαγάνδα τους την πολιτική
Θα διαφυλάξω τα λόγια σου και όχι τα συνθήματά τους
Εγώ εσένα επικαλούμαι
γιατί πρέπει να με εισακούσεις
ω Θεέ
τα λόγια μου άκουσε
Εσύ που είσαι ο υπερασπιστής των εξοβελισμένων
και των καταδικασμένων απ’ τα Πολεμικά Συμβούλια
κι όλων των κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης
σαν κόρη οφθαλμού διαφύλαξέ με
κρύψε με κάτω απ’ τις φτερούγες σου
απελευθέρωσέ με απ’ τον δικτάτορα
και τη μαφία των γκάνγκστερ
Τα οπλοπολυβόλα τους είναι στραμμένα εναντίον μας
και κατακλύζουνε τα σλόγκαν τους τ’ αφτιά μας
Ρουφιάνοι γύρω από το σπίτι μου
οι μυστικοί αστυνομικοί με παρακολουθούνε νύχτα μέρα
εν μέσω των γκάνγκστερ βρίσκομαι
Εγέρθητι Κύριε
βγες να τους βρεις
και γκρεμοτσάκισέ τους
Πάρε με από των Τραπεζών τα γρυπά νύχια
με το χέρι σου Κύριε απ’ τον επιχειρηματία λύτρωσέ με
κι απ’ τον εταίρο των ιδιόρρυθμων συλλόγων
από αυτούς που ήδη και με το παραπάνω έχουνε ζήσει!
αυτούς που έχουνε καργαρισμένα τα ψυγεία τους
και στα τραπέζια τους τα πάντα περισσεύουνε
και δίνουνε χαβιάρι στα σκυλιά τους
Εμείς είμαστε ανεπιθύμητοι στο Club τους
αλλά εσύ θα μας χορτάσεις
όταν εξεγερθούμε…
Ψαλμοί (1964)
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Ιαν. 2024
Από το: Ernesto Cardenal, Poesía Completa, Editorial Trotta, 2019 (pp. 151-152)
(Το ισπανικό κείμενο κάτω)
Σημειώσεις του μεταφραστή
1980. Ο Ερνέστο Καρδενάλ διαβάζει Ψαλμούς στο BBC. [Πηγή φωτό: nytimes.com]
όταν εξεγερθούμε…: Στο πρωτότυπο είναι όταν περάσει η νύχτα… Αυθαιρετώντας λίγο πήγα στην εξέγερση, αφού ο σχετικός ψαλμός που παρατίθεται πιο κάτω τελειώνει με το θέλω χορτασθή από της θεωρίας σου, / όταν εξεγερθώ. Πιστεύω, άλλωστε, πως τα αποσιωπητικά στο όταν περάσει η νύχτα…, αναγγέλουν το ξημέρωμα της εξέγερσης…
Το Cántico Cósmico (Κοσμικός Αίνος, 1989), ένας ποταμός 405 σελίδων, με 43 Ύμνους (Cantigas⸱ cantiga: αρχαία ποιητική σύνθεση προοριζόμενη για τραγούδι).
Και όπως ο ίδιος ο Καρδενάλ γράφει:
Αυτό το αστροφυσικό μου έπος έχει μόνο ένα νόημα:
Να διακηρύξει πως το σύμπαν έχει νόημα.
(Ύμνος 12)
Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο φιλοσοφικό δοκίμιο, που κινείται μεταξύ φυσικής, αστρονομίας και θεολογίας και θέλει να εξηγήσει το σύμπαν με την επαναστατική οπτική του ποιητή – ιερωμένου και να διατρανώσει την πίστη του στον παντοδύναμο θεό, που υπάρχει και —όπως ο ίδιος λέει στον Ψαλμό 57 (58)— είναι αυτός των προλετάριων.
Ας σημειωθεί πως οι τίτλοι του πρώτου και του τελευταίου Ύμνου (cantiga) είναι: Η Μεγάλη Έκρηξη (El Big Bang ‒Το Μπιγκ Μπανγκ) και Ωμέγα (Omega), που συνδέεται με τον Χριστό, Εγώ ειμί το Άλφα και το Ωμέγα.
Θα ήταν άστοχο να επεκταθώ, σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο…
Αν διάλεξα να προτάξω αυτά τα ελάχιστα αποσπάσματα είναι γιατί τα χωρίζουν 25 χρόνια από τους Ψαλμούς, προεκτείνοντάς τους ταυτόχρονα, αφού περιέχουν τη σταθερή πίστη του Καρδενάλ στον άνθρωπο…
Αυτή είναι η ουσία, παιδί μου.
Λατρεία του θεού; Μόνο στον άνθρωπο.
Επειδή είναι η μοναδική του εικόνα.
Για να συνεχίσει ταυτίζοντάς τον θεό με τον Τσε, στην περιγραφή του Ίντι (βλ.π.κ.): «Ο Τσε ήτανε πάντα γενναιόδωρος…»
Ο ποιητής - αντάρτης Καρδενάλ με τον αντάρτη - ποιητή Φιντέλ, το 1978. (Φωτό: Αρχείο FSLN Ernesto Cardenal)
Είναι δε χαρακτηριστικές οι αναφορές του Καρδενάλ (υπάρχουν και πολλές άλλες ακόμη στις 400 σελ.) στον Γκεβάρα, στον Φιντέλ (χαρακτηριστική η ταύτισή του με τον Μωυσή στο Δευτερονόμιο), στην Κουβανική Επανάσταση και στις 26 Ιουλίου (Μονκάδα), στον Άγιο Παύλο, στον Ένγκελς:
Το απελευθερωμένο χέρι που είπε ο Ένγκελς.
Το χέρι έκανε τη δουλειά, όπως και η δουλειά έκανε το χέρι.
Και από τη δουλειά και από το χέρι η εξέλιξη του νου
και επομένως την ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Το σκεπτόμενο χέρι.
Όχι σαν το χέρι του πίθηκου
για να πιάνεις μόνο και να κρατιέσαι, κάτι
λίγο πιο πολύ απ’ τα πόδια.
Αλλά και πάρα πολλές αναφορές στο μεγάλο τέκνο της Νικαράγουας, τον Σαντίνο. Και αν λάβουμε υπόψη πως το πρώτο συνθετικό ποίημα του Καρδενάλ, Ώρα 0 (από Μποτίλια), είναι γραμμένο το 1954-1956, 35 χρόνια πριν τον Κοσμικό Αίνο, βλέπουμε πως οι σταθερές του Καρδενάλ παραμένουν αναλλοίωτες.
Και βέβαια δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι αναφορές του στο FSLN (Frente Sandinista de Liberación Nacional) το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Σαντινίστας και στη σημαδιακή 19 Ιουλίου του 1979 με την είσοδο των νικητών Σαντινίστας στην Μανάγουα.
Στον πλανήτη είναι πάλι 19 του Ιούλη.
Και πάλι μετά τη νίκη.
Αυτό είναι:
Η 19 του Ιούλη κάνει τον γύρο του πλανήτη
και η αυγή γυρίζει ολόκληρο τον πλανήτη
ή μάλλον, ο πλανήτης γυρίζει πριν την αυγή,
αυτή την αυγή της 19 του Ιούλη,[...]
με την Πλατεία της 19 του Ιούλη γεμάτη με ένα πολύχρωμο πλήθος
κάτω απ’ τον ήλιο, γεμάτη λες με λουλούδια
και συμβαίνουν κι άλλα ακόμα πιο σπουδαία
εκεί στον κώνο της σκιάς
στον κώνο της έναστρης νύχτας
τα πρώτα αστέρια κιόλας λαμπυρίζουνε
απάνω απ’ την Πλατεία της 19 του Ιούλη
μαζί με άλλες ημερομηνίες από άλλα ημερολόγια από άλλες τροχιές.
Θα υπάρχει άραγε πλανήτης εκεί κάτω από μια συνεχή βροχή;
Ή μήπως έχει ήδη δεινόσαυρους;
Ή να πρόκειται κόλας για τη Βασιλεία των Ουρανών;
Και πώς θα μας δούνε από εκεί;
Σαν ένα από ετούτα τ’ αστέρια!
Πόσο όμορφη θα φαίνεται η Γη μας ανάμεσά τους.
(Ύμνος 13. Το Δέντρο της Ζωής)
Τέλος η επιλογή έγινε για την αναφορά του Καρδενάλ στον μεγάλο επαναστάτη – ποιητή και πολύ φίλο του, τον εκρηκτικό, τον πρόωρα χαμένο Ρόκε Δάλτον, και ειδικότερα στο τελευταίο ημιτελές ποίημά του, Δοκίμιο Ύμνου Για τον Λένιν και τη Λενινιστική Αριστερά, από το πολύ σημαντικό έργο του Ένα Κόκκινο Βιβλίο για τον Λένιν (1970-1973).
«Όπως μου είπε το κορίτσι από την Κούβα: Η Επανάσταση πάνω απ’ όλα είναι ζήτημα αγάπης» (Ερνέστο Καρδενάλ, Canto Nacional)
Η φωτό στην Κούβα, Βαραδέρο, 1970. Δεξιά. Ο Ερνέστο Καρδενάλ, ο Αϊτινός ποιητής Ρενέ Ντεπέστρ (29 Αυγ. 1926) και ο Ρόκε Δάλτον (14 Μαΐ. 1935 - 10 Μαΐ. 1975), μέλη της Κριτικής Επιτροπής για το Βραβείο Κάσα δε λας Αμέρικας. (Βλ. Ρόκε Δάλτον: 5 παράνομα ποιήματα και 1 ποίημα αγάπης)
Θα επανέλθω σύντομα με αποσπάσματα από αυτόν τον Κοσμικό άθλο…
Ίντι: Εικάζω πως πρόκειται για τον Βολιβιανό συμμαχητή του Κομαντάντε και μεγάλη μορφή του αγώνα στη Βολιβία, τον Γουίδο Περέδο (Ίντι), μέλος του ΚΚ Βολιβίας, τον έναν από τους 5 που γλύτωσαν στο Φαράγγι του Γιούρο και κατάφεραν να διαφύγουν. Ο Ίντι στη συνέχεια ξεκίνησε το αντάρτικο πόλης, για να σκοτωθεί στις 9 Σεπ. του 1969, σε ενέδρα της αστυνομίας, που ειδοποιήθηκε από καταδότη. (Για τον Ίντι βλέπε από Μποτίλια εδώ και περισσότερα εδώ).
Προς
σύγκριση του επίγειου παράδεισου του Καρδενάλ και της υπερβατικής
βιβλικής θεότητας, παραθέτω τον σχετικό Ψαλμό στη μετάφραση του Νεόφυτου Βάμβα (1776-1855) από την έκδοση της Βρετανικής Βιβλικής Εταιρείας (1947, σ. 555-556):
ΨΑΛΜΟΣ IZ΄ (17). Προσευχή του Δαβίδ.
ΑΚΟΥΣΟΝ, Κύριε, το δίκαιον·
πρόσεξον εις την δέησίν μου·
ακροάσθητι την προσευχήν μου,
την γινομένην ουχί με χείλη δόλια.
2 Ας εξέλθη η κρίσις μου
παρά του προσώπου σου·
οι οφθαλμοί σου ας ίδωσι
την ευθύτητα.
3 Ηρεύνησας την καρδίαν μου·
επεσκέφθης αυτήν εν καιρώ νυκτός·
εδοκίμασάς με και δεν ηύρες ουδέν εν εμοί·
ο στοχασμός μου
δεν είναι διάφορος των λόγων μου.
4 Ως προς τα έργα των ανθρώπων,
εγώ διά των λόγων των χειλέων σου
εφυλάχθην
από των οδών των παρανόμων.
5 Στήριξον τα διαβήματά μου εν ταις οδοίς σου,
διά να μη σαλευθώσιν οι πόδες μου.
6 Εγώ σε επεκαλέσθην, Θεέ,
διότι θέλεις μου εισακούσει·
Κλίνον εις εμέ το ωτίον σου,
άκουσον τους λόγους μου.
7 Θαυμάστωσον τα ελέη σου,
συ ο σώζων τους ελπίζοντας επί σε
εκ των επανισταμένων
κατά της δεξιάς σου.
8 Φύλαξόν με ως κόρην οφθαλμού·
κρύψον με υπό την σκιάν των πτερύγων σου
9 απ’ έμπροσθεν των ασεβών των ταλαιπωρούντων με·
οι εχθροί της ψυχής μου
με περιεκύκλωσαν.
10 Υπερεπάχυναν·
το στόμα αυτών λαλεί υπερήφανα.
11 Τώρα περιεκύκλωσαν τα διαβήματα ημών·
προσήλωσαν τους οφθαλμούς αυτών
διά να κρημνίσωσιν ημάς κατά γής·
12 Ως λέων επιθυμών να κατασπαράξη·
και ως σκύμνος,
καθήμενος εν αποκρύφοις.
13 Ανάστηθι, Κύριε· πρόφθασον αυτόν,
υποσκέλισον αυτόν·
ελευθέρωσον την ψυχήν μου από του ασεβούς,
όστις είναι η ρομφαία σου·
14 Από ανθρώπων, Κύριε, της χειρός σου·
από ανθρώπων του κόσμου,
οίτινες λαμβάνουσι την μερίδα αυτών εν ταύτη τη ζωή,
και των οποίων την κοιλίαν γεμίζεις
από των θησαυρών σου·
εχόρτασαν τους υιούς,
και αφίνουσι τα υπόλοιπα αυτών
εις τους εγγόνους αυτών.
15 Εγώ δε εν δικαιοσύνη
θέλω ιδεί το πρόσωπόν σου·
θέλω χορτασθή από της θεωρίας σου,
όταν εξεγερθώ.
Μπάμπης Ζαφειράτος, Φεβρουάριος 2024
Ο Ερνέστο Καρδενάλ από την Μποτίλια Στον Άνεμο
Ernesto Cardenal
Salmo 16 (17)
Oye Señor mi
causa justa
atiende
mi clamor
Escucha mi oración que no son slogans
Júzgame tú
y no sus
Tribunales
Si me interrogas de noche con un reflector
con tu detector de mentiras
no hallarás en mí ningún crimen
Yo no repito lo que dicen los radios de los hombres
ni su propaganda comercial
ni su propaganda política
Yo guardaré tus palabras y no sus consignas
Yo te invoco
porque me has de escuchar
oh Dios
oye mi palabra
Tú que eres el
defensor de los deportados
y de los condenados en Consejos de Guerra
y de los presos en los campos de concentración
guárdame como a la
niña de tus ojos
debajo de tus alas
escóndeme
libértame del dictador
y de
la mafia de los gangsters
Sus ametralladoras están emplazadas contra nosotros
y los slogans de oído nos rodean
Los espías rondan mi casa
los policías secretos me vigilan de noche
estoy en medio
de los gángsters
Levántate Señor
sal a su
encuentro
derríbalos
Arrebátame de las garras de los Bancos
con tu mano Señor líbrame del hombre de negocios
y del socio de los clubs exclusivos
¡de esos que ya han
vivido demasiado!
los que tienen repletas sus refrigeradoras
y sus mesas llenas de sobras
y dan el caviar a los perros
Nosotros no
tenemos entrada a su Club
pero tú nos saciarás
cuando
pase la noche…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.