Μπάμπης Ζαφειράτος: Μνήμη Ερνέστο Καρδενάλ (20 Ιαν. 1925 – 1 Μαρ. 2020), Το Κινητό — Παγκόσμια ημέρα ποίησης και νύχτα παγκόσμιας εξαθλίωσης

Ερνέστο Καρδενάλ (Ernesto Cardenal Martínez)
(Νικαράγουα, 20 Ιαν. 1925, Γρανάδα – 1 Μαρ. 2020, Μανάγουα)
Photo: Juan-Aldabaldetrecu / Getty-Images / El País

Το Κινητό

Ερνέστο Καρδενάλ

Μιλάς στο κινητό σου
και μιλάς και μιλάς
και γελάς στο κινητό σου
κι ούτε που ξέρεις πώς φτιάχτηκε
κι ούτε και πώς λειτουργεί
μα δεν πειράζει

            το σοβαρό είναι πως δεν ξέρεις
            όπως ούτε κι εγώ το ήξερα
            ότι πεθαίνουνε πολλοί στο Κονγκό

                        χιλιάδες και χιλιάδες
                        γι’ αυτό το κινητό
                        πεθαίνουνε στο Κονγκό

στα βουνά του υπάρχει coltán
                        (εκτός από χρυσό και διαμάντια)
που χρησιμεύει για τους πυκνωτές
των κινητών

                        για τον έλεγχο των ορυκτών
                        πολυεθνικές εταιρείες
                        κάνουνε αυτόν τον ατέρμονα πόλεμο
                        5 εκατομμύρια νεκροί σε 15 χρόνια

και δε θέλουνε να το μάθει κανείς

                                            χώρα με τεράστιο πλούτο
                                            και ανθρώπους θεόφτωχους

το 80% των παγκόσμιων αποθεμάτων
coltán βρίσκονται στο Κονγκό
ενθάδε κείται το coltán χρόνια και χρόνια
τρία δισεκατομμύρια χρόνια

            Nokia, Motorola, Compak, Sony
                        αγοράζουνε coltán
            το πεντάγωνο επίσης κι ακόμα
            η εταιρεία New York Times

και δε θέλουνε να το ξέρει κανείς
ούτε και θέλουνε να σταματήσει ο πόλεμος
για να συνεχίσουνε να αρπάζουνε το coltán

7χρονα και 10χρονα παιδιά βγάζουνε coltán
                        επειδή τα κορμάκια τους
                        χωράνε σε τρύπες μικρές

            για 25 σέντσια τη μέρα

και πεθαίνουνε σωρηδόν τα παιδάκια
από τη σκόνη του coltán
ή σφυροκοπώντας τις πέτρες
που πέφτουνε πάνω τους

                       κι οι New York Times επίσης
            που δε θέλουνε να το μάθει κανένας
            κι έτσι κανείς δεν το ξέρει
            αυτό το οργανωμένο έγκλημα
            των πολυεθνικών

                    η Βίβλος ταυτίζει
                    δικαιοσύνη κι αλήθεια
                    αγάπη κι αλήθεια επίσης
την αξία πα’ να πει της αλήθειας
            που θα μας απελευθερώσει

μα και την αλήθεια του coltán
του coltán μέσα στο κινητό σου
που μιλάς και μιλάς

                    και γελάς στο κινητό σου.

Το κινητό και άλλα ποιήματα (Μαδρίτη, 2012)

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 21 Μαρτίου 2020

Από το: Ernesto Cardenal, Poesía Completa, Editorial Trotta, 2019 (p. 1182-1183)

 

Eduardo Relero: twitter

*

Ο Ερνέστο Καρδενάλ, στη Μαδρίτη το 2012, διαβάζει Το Κινητό (στο 3:00)

*

 Ernesto Cardenal 

Ο Ερνέστο Καρδενάλ στην κατοικία του, στη μοναστική ζωή του. Foto: Franklin Villavicencio / Niú

Ernesto Cardenal Martínez (Νικαράγουα, 20 Ιαν. 1925, Γρανάδα – 1 Μαρ. 2020, Μανάγουα). Επαναστάτης ποιητής, ιερέας, θεολόγος, συγγραφέας, μεταφραστής, γλύπτης και πολιτικός, πολυβραβευμένος για το έργο του. Το 2005 ήταν υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Από τους σημαντικότερους, με καθοριστική συμμετοχή, εκπροσώπους της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, πριν ακόμα από την επίσημη εμφάνιση αυτού του Κινήματος (1962-1965) στη Λατινική Αμερική. Έχει χαρακτηριστεί ως ο σημαντικότερος ποιητής στη Λατινική Αμερική. Ήταν επίτιμος πρόεδρος του Διεθνούς Δικτύου Συγγραφέων επί της Γης.

Μετά τη νίκη του Frente Sandinista de Liberación Nacional –Εθνικο Απελευθερωτικό Μέτωπο Σαντινίστας και την ανατροπή του αιμοσταγούς Αναστάσιο Σομόσα, διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού (1979 – 1987).

1935. Κολέγιο των Ιησουιτών στη Γρανάδα, όπου θα ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

1942-1947. Μεξικό για σπουδές στη Φιλοσοφική και στη Φιλολογία. Δημοσιεύει ποιήματα σε μερικά περιοδικά του Μεξικού. Το 1947 αποφοιτά με Bachelor of Arts και φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Ernesto Cardenal με ένα από τα γλυπτά του. Φωτό Daniel Mordzinski. Δημοσιεύθηκε στην El País. Ευγενική παραχώρηση / Niú (Πηγή: niu.com.ni/fotos)

1948-1949. Σπουδές αμερικανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια.

1949. Ταξιδεύει στην Ευρώπη (Παρίσι, Ισπανία, Ιταλία).

1950. Νικαράγουα. Γράφει τα ιστορικά του ποιήματα και αρχίζει τη γλυπτική με έργα του να εκτίθενται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γράφει τα ερωτικά-πολιτικά του επιγράμματα (11 εδώ και 14 εδώ) ενάντια στη δικτατορία του Σομόσα (Epigramas, 1961). Κάποια θα κυκλοφορήσουν στο εξωτερικό με υπογραφή Ανωνύμου του Νικαραγουανού, και μέσω  Νερούδα σε χιλιανή εφημερίδα. Μεταφράζει επιγράμματα των Κάτουλου και Μαρτιάλις.

1952. Ιδρύει τον μικρό εκδοτικό οίκο ποίησης Η Μπλε Κλωστή (El Hilo Azul) και ανοίγει βιβλιοπωλείο, τόπο συνάντησης ποιητών.

Ο Ερνέστο Καρδενάλ στη νεότητά του, χ.χ. (Πηγή: elcorreodeoaxaca.com)

1954. Τον Απρίλη συμμετέχει σε ένοπλο (αποτυχημένο) κίνημα, γνωστό ως Η Επανάσταση του Απρίλη, που επιτίθεται στο Προεδρικό Μέγαρο του Σομόσα. Από τότε ο Καρδενάλ είναι στρατευμένος αταλάντευτα κοντά στους αγρότες, στους Ιντιος, στη ζωή τους, στις παραδόσεις και στους αγώνες τους, στο πλευρό του λαού.

1954-1956 γράφει τη συγκλονιστική Ώρα 0.

1957. Μπαίνει σε ένα μοναστικό τάγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (Τραπιστές), στο Κεντάκυ των ΗΠΑ, ως δόκιμος μοναχός, με πνευματικό πατέρα, δάσκαλο και μέντορα τον τραπιστή ιερωμένο, γνωστό Βορειοαμερικανό συγγραφέα και ποιητή Τόμας Μέρτον (1915, Γαλλία – 1968, Ταϊλάνδη). Χειροτονείται ιερέας.

1959. Εγκαταλείπει το μοναστήρι, λόγω κλονισμένης υγείας και συνεχίζει τις σπουδές Θεολογίας στο Μεξικό, στη Μονή Βενεδικτίνων στην Κουερναβάκα, για δυο χρόνια.

1960. Εκδίδεται η σημαδιακή ποιητική συλλογή του Γεθσημανή, Ky [σ.Μπ.Ζ.: συντομογραφία της πολιτείας Kentucky των ΗΠΑ], με πρόλογο του Τόμας Μέρτον. Πρόκειται για έναν λυρικό χείμαρρο από τη ζωή του στο μοναστήρι των Τραπιστών. Όπως θα πει ο ίδιος:

«Αυτά τα ποιήματα, μάλλον σημειώσεις ποιημάτων, δεν έχουν άλλη αξία από το να είναι μια μαρτυρία για την ανείπωτη ποίηση εκείνων των ημερών, οι οποίες ήταν οι πιο ευτυχισμένες και όμορφες της ζωής μου».

Ο Καρδενάλ περί το 1959-1960, εποχή της Κουερναβάκα στο Μεξικό. (Πηγή: sandinist.livejournal.com)

1961. Συνεχίζει τις ιερατικές του σπουδές στην Κολομβία. Γράφει τους Ψαλμούς και το καταπληκτικό του ποίημα Προσευχή για την Μέριλυν Μονρόε.

Με το ενδιαφέρον του για τους Ίντιος να απέχει από τη θεωρία και το φολκλόρ, επισκέπτετια δύο φορές τους Ίντιος Κούνα, στον Παναμά και στην Κολομβία, και τους Ίντιος του Αμαζονίου, και συγκεντρώνει ποιήματα των αυτοχθόνων, που δημοσιεύθηκαν με τον τίτλο Φόρος τιμής στους Ίντιος της Αμερικής.

1965. Ταξιδεύει στις ΗΠΑ και επισκέπτεται τον Τόμας Μέρτον για να σχεδιάσει μαζί του τη δημιουργία ενός μικρού κοινόβιου στη Νικαράγουα. Γράφει το πεζό Ζωή εν Αγάπη και το συνθετικό ποίημα Αμφίβολο Στενό.

1966. Ιδρύει τη μικρή κομμούνα του, σε ένα από τα νησάκια τους αρχιπελάγους Σολεντινάμε (Solentiname, στη λίμνη Νικαράγουα), που αποτέλεσε ισχυρή επαναστατική εστία στη χώρα, αλλά και στη λατινοαμερικανική πολιτιστική και θρησκευτική ζωή, όπου πρωταγωνιστές θα είναι οι αυτόχθονες και οι αγρότες, οι προλετάριοι.

Στην κοινότητα θα λειτουργήσουν πρότυποι αγροτικοί συνεταιρισμοί, σχολείο ζωγραφικής, που θα εκτιμηθεί ιδιαίτερα στη Νικαράγουα και στο εξωτερικό, και θα αναπτυχθεί ένα σημαντικό ποιητικό κίνημα ανάμεσα στους αγρότες. Μετέχει στα πολιτικά δρώμενα της χώρας του με το κίνημα των Σαντινίστας, από την ίδρυσή του το 1961, και μεταδίδει τη θρησκευτική του πίστη, μετουσιωμένη σε επαναστατική ιδεολογία, διδάσκοντας την κοινωνική – επαναστατική πλευρά των ευαγγελίων, ώστε να κατακτήσει ο προλετάριος τον επίγειο παράδεισο που δικαιωματικά του ανήκει.

1970. Κούβα. Είναι η εποχή που βρίσκεται εκεί και ο Ρόκε Δάλτον. Δυο χρόνια αργότερα θα καταγράψει τη μεγάλη εμπειρία του από την Κουβανική Επανάσταση στο βιβλίο του Στην Κούβα (1972).

1978. Ο Καρδενάλ διαβάζει την Καινή Διαθήκη στους αντάρτες Σαντινίστας (Πηγή: tarabelateca.blogspot.com)

Οκτώβρης 1977. Η Επανάσταση των Σαντινίστας έχει αρχίσει να εδραιώνεται και η Κοινότητα γίνεται ένας βασικός πυρήνας και ορμητήριό. Μια ομάδα νέων παιδιών (αγόρια και κορίτσια) από τo Σολεντινάμε, στρατευμένα στον ένοπλο αγώνα, επιτίθενται στο στρατόπεδο San Carlos.

Η εθνοφρουρά του Σομόσα σε αντίποινα καταστρέφει την κομμούνα του Καρδενάλ, ο ίδιος καταδικάζεται ερήμην σε πολλά χρόνια φυλάκισης, δραπετεύει από τη Νικαράγουα κατ’ εντολή των Σαντινίστας, και αναλαμβάνει διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό, προωθώντας την αλληλεγγύη των λαών και των κυβερνήσεων με τον αγώνα στη Νικαράγουα ως εκπρόσωπος του FSLN.

1984. Μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ τον καθαιρεί από το ιερατικό του αξίωμα, μαζί με 3 ακόμη ιερείς, ένας εκ των οποίων ήταν ο Φερνάντο Καρδενάλ (αδελφός του ποιητή που πέθανε το 2016 και είχε χρηματίσει Υπουργός Παιδείας στην πρώτη κυβέρνηση Ντανιέλ Ορτέγα (1984-1990), για τη συμμετοχή τους στη Θεολογία της Απελευθέρωσης. «Πρέπει να νομιμοποιήσετε την κατάστασή σας» θα του πει ο Πάπας σε δημόσια επίπληξη, κατά την πρώτη του επίσκεψη στις χώρες της Κεντρικής Αμερικής.

Ο Καρδενάλ κατά τη δημόσια επίπληξή του από τον Πάπα δημόσια από τον Παύλο Β΄ στο αεροδρόμιο το 1983.(AP) (Πηγή: https://elinformante.com.do)

1990. Διαφωνία με το FSLN και παραίτηση από το κόμμα το 1994.

2007. Μεξικό και συνάντηση με τον Κομαντάντε Μάρκος και το Απελευθερωτικό κίνημα των Ζαπατίστας.

2009. Ιβηροαμερικανικό Βραβείο για την Ποίηση, Πάμπλο Νερούδα (Premio Iberoamericano de Poesía Pablo Neruda).

2010. Εκλέγεται Αντεπιστέλλον Μέλος της Μεξικανικής Ακαδημίας για τη Γλώσσα.

2011. Περιοδεία στις ΗΠΑ για την διάδοση του νεότερου έργου του. Η Αμερικανική Κοινωνία για την Προστασία της Παράδοσης, της Οικογένειας και της Ιδιοκτησίας (!) διαμαρτύρεται για την εμφάνισή του σε καθολικά σχολεία, λόγω της μαρξιστικής του ιδεολογίας.

2012. Βραβείο Reina Sofía για την Ιβηρο-Αμερικανική Ποίηση.

Η Βασίλισσα Σοφία της Ελλάδας και ο ποιητής Ερνέστο Κάρντεναλ κατά την παράδοση του 21ου βραβείου Ρέινα Σοφία για την Ιβηροαμερικανική Ποίηση το 2012. Φωτό Gtres. Ευγενική παραχώρηση / Niu (Πηγή: https://niu.com.ni/fotos)

2012. Βραβείο Reina Sofía για την ανθολογία του (ποιήματα επιλεγμένα από τον ίδιον)   Ερωτευμένο Υδρογόνο (Πηγή: https://saladeprensa.usal.es)

17 Φεβ. 2019. Τριάντα πέντε χρόνια μετά τον... αφορισμό του (το 1984) και λίγο μετά την εισαγωγή του (4 Φεβ.) στο νοσοκομείο από νεφρική ανεπάρκεια, ένας άλλος... καλός Πάπας  θα άρει την τιμωρία του.

Ερνέστο Καρδενάλ, χ.χ. (Πηγή: www.cadena365.com)

1 Μαρτίου 2020. Πεθαίνει στο νοσοκομείο της Μανάγουα, όπου ένα μήνα νωρίτερα είχε εισαχθεί για πολλοστή φορά με νεφρική και καρδιακή ανεπάρκεια.

* Εκτός από τις δημοκρατικές χώρες της Λατινικής Αμερικής, επισκέφθηκε μεταξύ άλλων και τις: Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία, Σουηδία, Φινλανδία, Δανία, Ολλανδία, Ελβετία, Ιταλία, Σοβιετική Ένωση, Τσεχοσλοβακία, Λιβύη, Λίβανο, Ιράν, Ιράκ.

Βραβεία και Διακρίσεις

• 1980. Βραβείο Ειρήνης από τους Βιβλιοπώλες της σοσιαλιστικής Γερμανίας.
• 1980. Στη Βουλγαρία γίνεται μέλος της Επιτροπής στο Κίνημα των Παιδιών του Κόσμου «Εκστρατεία για την Ειρήνη».
• Απρίλης 1981. Στο συνέδριο για την ειρήνη και τον αφοπλισμό, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έκανε το κλείσιμο των εργασιών. Τον Σεπτέμβριο, συμμετέχει ως μέλος της Επιτροπής οκτώ Λατινοαμερικάνων διανοουμένων για την υπεράσπιση της κυριαρχίας των λαών της ηπείρου.
• Φεβρουάριος 1982. Ανώτατη Τιμή με τη Διάκτιση Ρουβέν Δαρίο, για την Πολιτιστική Απελευθέρωση, από την κυβέρνηση της Νικαράγουας.
• Ιανουάριος 1985. Η κυβέρνηση της Νικαράγουας τον τιμά στα 60 χρόνια του με η μέγιστη Διάκριση Augusto César Sandino, σε αναγνώριση των εξαιρετικών υπηρεσιών του προς στην Πατρίδα.
• Μάρτιος 1985. Η Γαλλική Δημοκρατία, μέσω του πρέσβη της στη Νικαράγουα, του απονέμει το παράσημο Τεχνών και Γραμμάτων.
• Ιούνιος 1986. Εκλέγεται έλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
• Σεπτέμβριος 1986. Το Universidad Autónoma Latinoamericana της Κολομβίας, τον ανακηρύσσει Επίτιμο Διδάκτορα (Honoris Causa), σε αναγνώριση του λογοτεχνικού του έργου και του ακάματου αγώνα του για την εξύψωση των πνευματικών και διανοητικών αξιών του λαού της Νικαράγουας.
• Απρίλιος 1987. Το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας και της Βαλένσιας στην Ισπανία του απονέμει το Honoris Causa, σε αναγνώριση της πολιτικής και λογοτεχνικής του συνεισφοράς.
• Νοέμβριος 2002. Προσκεκλημένος του Πρόεδρου της Χιλής, Ρικάρρο Λάγος, συμμετέχει στη Διεθνή Επιτροπή Τιμών για τα 100 χρόνια από τη Γέννηση του Πάμπλο Νερούδα (2004).
• Οκτώβριος 2003. Ταξιδεύει στο Ρίμινι της Ιταλίας μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος Pio Manzú για να παραλάβει το Μετάλλιο Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Ιταλίας.
• Νοέμβριος 2003. Ταξιδεύει στην Αβάνα, προσκεκλημένος από το Casa de las Américas, στην Εβδομάδα του Συγγραφέα (La Semana del Autor), αφιερωμένη εκείνη τη χρονιά στη μελέτη του δικού του έργου.
• Νοέμβριος 2003. H Δημοκρατία της Κούβας τον τιμά με το Ανώτατο Παράσημο Χοσέ Μαρτί.
• Δεκέμβριος 2003. Ταξιδεύει στη Γουανταλαχάρα του Μεξικού ως τιμώμενος στην Έκθεση Βιβλίου.
• 11 Ιουλίου 2004. Αναμνηστικό μετάλλιο για τα 100 Χρόνια από τη γέννηση του Πάμπλο Νερούδα, στο Palacio de La Moneda (Σαντιάγο της Χιλής), από τα χέρια του Προέδρου Ρικάρδο Λάγος.
• Αύγουστος 2004. Βραβείο Νικολάς Γκιγιέν στην Piacenza της Ιταλίας.
• Μάιος 2012. Βραβείο Reina Sofía Ιβηρο-Αμερικανικής Ποίησης.
• Επίτιμος Διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο της Ουέλβα (Ισπανία, 2012).
•  Διεθνές Βραβείο Πέδρο Ενρίκες Ουρένια (2014), από κοινού με τον Εδουάρδο Γκαλεάνο, κατά την τελετή έναρξης της XVII Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου του Σάντο Δομίνγκο. Aπονέμετα από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Προεδρία της Δομινικανής Δημοκρατίας.
• Επίτιμος Διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο του Βαλπαραΐσο (Χιλή, 2014).
• Βραβείο Μάριο Μπενεδέτι από το Ίδρυμα Μπενεδέτι της Ουρουγουάης (2018).
• Παράσημο Ρουβέν Δαρίο για την Πολιτιστική Ανεξαρτησία, από την κυβέρνηση της Νικαράγουας· η υψηλότερη τιμητική διάκριση στη Νικαράγουα (2018).
  

Μπάμπης Ζαφειράτος, Μάρτης 2020

Ernesto Cardenal, 1980, από τον Οσβάλντο Γουαγιασαμίν (6.7.1919-10.3.1999)

Ποίηση

Ώρα 0 (1957)
Επιγράμματα (1961)
Γεθσημανή, Ky (1960)
Ψαλμοί (1964)
Προσευχή για τη Μέριλυν Μονρόε και άλλα ποιήματα (1965)
Αμφίβολο στενό (1966)
Φόρος τιμής στους Ίντιος (1969)
Εθνικός Ύμνος (1972)
Ύμνος σε μια χώρα που γεννιέται (1978)
Αγγίζοντας τον Ουρανό (1981)
Νικηφόρες πτήσεις (1984)
Κετσατκόατλ (1985)
Τα χρυσά UFO (1988)
Κοσμικός Ύμνος (1989)
Το τηλεσκόπιο στη σκοτεινή νύχτα (1993)
Επιβάτης τράνζιτο (2006)
Το κινητό και άλλα ποιήματα (2012)


Αναμνήσεις

Χαμένη ζωή (1999)
Τα χρόνια της Γρανάδας (2001)
Τα παράξενα νησιά (2002)
Η επανάσταση που χάθηκε (2004)


Μελέτες - Δοκίμια

Οι πόθοι και η γλώσσα της νέας Νικαραγουανής ποίησης (1948)
Ζωή στην αγάπη (1970)
Στην Κούβα (1972)
Φιντέλ Κάστρο: Χριστιανισμός και Επανάσταση (1974)
Το Ευαγγέλιο στη Σολεντινάμε (1975)
Η Ιερότητα της Επανάστασης (1976)
Η Μάχη της Νικαράγουας (1980)
Παγκόσμια Ειρήνη και Επανάσταση στη Νικαράγουα (1981)
Εκδημοκρατισμός του πολιτισμού (1982)
Οι Αγρότες της Σολεντινάμε ζωγραφίζουν το Ευαγγέλιο (1982)
Νοσταλγία για το Μέλλον: ζωγραφική και καλά μαντάτα στη Σολεντινάμε (1983)
Νέος Ουρανός και Νέα Γη (1985)
Ο ποταμός Σαν Χουάν: Αμφίβολο στενό στο κέντρο της Αμερικής (1993)
Από το μοναστήρι στον κόσμο. Αλληλογραφία, 1959-1968 (1998)
Αυτός ο κόσμος και ο άλλος, Δοκίμια (2011)

(Μπ. Ζ. Μάρ. 2020)

Ernesto Cardenal. Ilustración: Px MolinA

El celular

Ernesto Cardenal

Hablas en tu celular
y hablas y hablas
y ríes en tu celular
sin saber cómo se hizo
y menos cómo funciona
pero qué importa eso
            lo grave es que no sabes
            como yo tampoco sabía
            que muchos mueren en el Congo
                    miles y miles
                    por ese celular
                    mueren en el Congo
en sus montañas hay coltán
                    (además de oro y diamantes)
usado para los condensadores
de los teléfonos celulares
            por el control de los minerales
            corporaciones multinacionales
            hacen esa guerra inacabable
            5 millones de muertos en 15 años
y no quieren que se sepa
                           país de inmensa riqueza
                           con población pobrísima
80% de las reservas mundiales
del coltán están en el Congo
yace el coltán desde hace años
tres mil millones de años
            Nokia, Motorola, Compak, Sony
                    compran el coltán
            también el Pentágono y también
            la corporación del New York Times
y no quieren que se sepa
ni quieren que se pare la guerra
para seguir agarrando el coltán
niños de 7 a 10 años extraen el coltán
                    porque sus pequeños cuerpos
                    caben en los pequeños huecos
            por 25 centavos al día
y mueren montones de niños
por el polvo del coltán
o martillando la piedra
que les cae encima
                    también The New Yor Times
             que no quiere que se sepa
             y así es que no se sabe
             ese crimen organizado
             de multinacionales
                    la Biblia identifica
                    justicia y verdad
                    y el amor y la verdad
la importancia pues de la verdad
            que nos hará libres
también la verdad del coltán
coltán dentro de tu celular
en el que hablas y hablas
                    y ríes en tu celular.

El celular y otros poemas (Centro Editores, Madrid, 2012)