 |
| Jose Marti. Sculptor, Anna Hyatt Huntington Dedicated: 1965 (finished 1959), Medium and size: Bronze (18.5 feet), granite pedestal (16.5 feet), Location: Central Park South at Avenue of the Americas Subway: N, R, W to Fifth Avenue - 59th Street |
Ο ΧΟΣΕ ΜΑΡΤΙ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Χοσέ Μαρτί (Jose Julian Marti Perez), Κούβα, Αβάνα 28 Ιαν. 1853 - Ντος Ρίος, 19 Μαΐ. 1895. Πολιτικός, ποιητής, συγγραφέας, Υποστράτηγος του Απελευθερωτικού Στρατού της Κούβας, Εθνικός Ήρωας. Στα 42 του χρόνια σκοτώθηκε στη συμβολή των ποταμών Κάουτο και Κοντραμαέστρε (Dos Rios -Δυο Ποτάμια), στην πρώτη του μάχη για την Ανεξαρτησία.
Το διεθνιστικό του πνεύμα και η προσωπική του στάση και συμπεριφορά τον καθιστούν έναν από τους μεγαλύτερους Ισπανοαμερικανούς στοχαστές.
Μαθητής ακόμα συνωμοτούσε κατά των Ισπανών, λόγος για τον οποίον απελάθηκε το 1868 και εξορίστηκε το 1878. Έζησε σε ΗΠΑ, Ισπανία, Μεξικό, Γουατεμάλα, Βενεζουέλα. Το 1892 ίδρυσε το Επαναστατικό Κόμμα Κούβας και αγωνίστηκε με όλα τα μέσα που διέθετε για την πολυπόθητη ελευθερία από τον ισπανικό ζυγό. Πρόδρομος του Μοντερνισμού –η επαναστατική του δράση άρρηκτα δεμένη με τη λογοτεχνία και την ποίηση–, δεινός αρθρογράφος και δοκιμιογράφος. Τα ποιήματα και τα κείμενά του ανήκουν στον πνευματικό πλούτο των λαών της Λατινικής Αμερικής.
 |
| Χοσέ Μαρτί, Η Δική μας Αμερική (1891) |
Μέγας θαυμαστής του Μαρξ, σε ομιλία του με τίτλο Τιμητική Εκδήλωση Για Τον Καρλ Μαρξ (29 Μαρτ. 1883) θα πει:
Ο Καρλ Μαρξ δεν υπήρξε μόνο τιτάνιος υποκινητής της οργής των Ευρωπαίων εργατών, αλλά και διεισδυτικότατος παρατηρητής των αιτιών της δυστυχίας και της μοίρας των ανθρώπων, καθώς και άνθρωπος που τον κατέτρωγε η αγωνία να κάνει το καλό. Εκείνος έβλεπε σε καθετί αυτό που χαρακτήριζε τον ίδιο: εξέγερση, υψηλούς στόχους, αγώνα. [Πιο κάτω δημοσιεύεται ολόκληρο το κείμενο].
Ο Γκαλεάνο, σε μια βινιέτα, στους Καθρέφτες του, γράφει για τον Μαρτί:
[…] Κι εκείνος ο επικίνδυνος κύριος, ο λεπτοκαμωμένος, ο φαλακρός, που περπατούσε λες και θα έφτανε κάπου αργοπορημένος, ονομαζόταν Χοσέ Μαρτί. Οι γονείς του ήταν Ισπανοί, αλλά ο ίδιος Κουβανός μέχρι το κόκαλο, και είχε πει:«Ήμασταν μασκαρεμένοι με εγγλέζικα παντελόνια, γιλέκο από το Παρί¬σι, σακάκι από τις Ηνωμένες Πολιτείες και καπέλο από την Ισπανία.»Απεχθανόταν την ψεύτικη ευρυμάθεια που ονόμαζαν Πολιτισμό, και απαίτησε:«Αρκετά οι τήβεννοι και οι επωμίδες.»Και διαπίστωσε ότι:«Όλος ο κόσμος μπορεί να χωρέσει σ’ ένα σπυρί καλαμποκιού.»Λίγο μετά από εκείνη τη συνάντηση στην Αβάνα, ο Μαρτί έφυγε για το βουνό. Πολεμούσε για την Κούβα, όταν μια ισπανική σφαίρα τον έριξε από το άλογο την ώρα της μάχης.[ΕΔΟΥΑΡΔΟ ΓΚΑΛΕΑΝΟ, ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ: Μια σχεδόν παγκόσμια Ιστορία, Μετάφραση Ισμήνη Κανσή, Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, 2009].
Και στην επόμενη βινιέτα του, με τίτλο Χειροδύναμοι, επισημαίνει:
Ο Χοσέ Μαρτί το είχε πρωτοφωνάξει και το είχε καταγγείλει:Το νεοσύστατο αμερικανικό έθνος μετατρεπόταν σε μια λαίμαργη αυτοκρατορία, και η πείνα του ήταν ακόρεστη.[ Χειροδύναμοι, ό.π.π.]
Η παρακαταθήκη του Μαρτί θα μπορούσε ίσως να συνοψιστεί σε ένα και μόνο τετράστιχο από τους απλούς του στίχους:
Allá, en la vega florida,
La de la heroica defensa,
Por mantener lo que piensa
Juega la gente la vida
José Martí (Versos Sencillos, VII)
|
Σε κάμπο ανθισμένο κρατήσου,
Εκεί που τις μάχες σου δίνεις·
Για όσα ποτέ δεν προδίνεις
Θα παίζεις διαρκώς τη ζωή σου.
Χοσέ Μαρτί, Στίχοι Απλοί
(Μτφρ.: Μπ.Ζ.) |
Κι εκεί τελικά, σε μαγιάτικο ανθισμένο κάμπο (19 Μαΐ 1895) θα παίξει τη ζωή του στην πρώτη και τελευταία του μάχη.
Από Μποτίλια επίσης:
***
 |
| Χοσέ Μαρτί (José Julián Martí Pérez - Jose Marti) Εθνικός ήρωας - Εθνικός ποιητής της Κούβας Αβάνα, 28 Ιαν.1853 - Ντος Ρίος, 19 Μαΐ 1895 Η Δική μας Αμερική Σχέδιο - Σύνθεση, Μπάμπης Ζαφειράτος, 18.V.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.) |
ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑ ΜΑΡΞ
Μέσα σε ζοφερές ταβέρνες, αίθουσες πάλης και σκοτεινούς δρόμους κινείται όλος αυτός ο στρατός από υπηρέτες και υπηρέτριες με τις φαρδιές πλάτες και τα χέρια σαν ρόπαλα, ικανά να ρουφήξουν τη ζωή από κάποιον άνθρωπο όπως ρουφούν την μπύρα από το ποτήρι. Οι πόλεις, όμως, είναι σαν τα σώματα, έχουν σπλάχνα ευγενή και σπλάχνα βρόμικα. Πολλούς και διάφορους στρατιώτες έχει ο οργισμένος στρατός των εργατών. Υπάρχουν αυτοί με τις φαρδιές πλάτες, τα μακριά και αχτένιστα μαλλιά, στο χρώμα του άχυρου, και τη ματιά να γυαλίζει στους ανέμους της εξεγερμένης ψυχής, σαν λάμα από το Τολέδο, και είναι αυτοί που διευθύνουν, συναθροίζονται, καταριούνται, εκδίδουν περιοδικά, κινούν συνελεύσεις και μιλούν. Υπάρχουν αυτοί με το στενό μέτωπο, το πυκνό μαλλί, τα πεταχτά ζυγωματικά, το ροδοκόκκινο χρώμα και τα μάτια που τη μια κοντοστέκονται, όπως κάνει κάποιος που αμφιβάλλει, που αφουγκράζεται διάφορους ανέμους χαι εξετάζει, και την άλλη κοκκινίζουν, γουρλώνουν και πρήζονται, όπως κάνει κάποιος που επιτίθεται και εφορμά: είναι οι υπομονετικοί και οι πονεμένοι που ακούν και περιμένουν. Υπάρχουν ανάμεσάτους φανατικοί από αγάπη και φανατικοί από μίσος. Από κάποιους δεν φαίνονται παρά μόνο τα δόντια. Άλλοι, με μυρωμένη φωνή και ευπαρουσίαστοι, είναι όμορφοι σαν ιππότες της Δικαιοσύνης. Στους κόλπους τους, ο Γάλλος δεν μισεί τον Γερμανό, ούτε αυτός τον Ρώσο, ούτε ο Ιταλός καταριέται τον Αυστριακό, μιας και όλους τους ενώνει ένα κοινό μίσος. Εκεί οφείλεται η αδυναμία των αρχών τους και ο φόβος που προκαλούν εκεί οφείλεται και το ότι παραμένουν μακριά από τα πεδία όπου μάχονται από οργή εκείνοι που ξέρουν πως η ίδια η Δικαιοσύνη δεν δίνει καρπούς, αν δεν είναι η αγάπη αυτή που τους γεννά! Η κατάκτηση του μέλλοντος θα πρέπει να γίνει με τα χέρια καθαρά. Πιο επιφυλακτικός θα ήταν ο εργάτης των ΗΠΑ αν δεν του βομβάρδιζαν τα αυτιά τα πιο πικρόχολα και χολερικά κατακάθια μίσους από την Ευρώπη. Οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και οι Ρώσοι σέρνουν τον χορό σε αυτές τις συζητήσεις. Οι Αμερικανοί, στο κλείσιμο μιας συζήτησης, έχουν την τάση να καταλήγουν στο συγκεκριμένο, και οι της άλλης πλευράς να το πάνε στο αφηρημένο. Στους από δω, η καλή διάθεση και το ότι έχουν γεννηθεί σε ελεύθερο λίκνο, δυσκολεύει το πέρασμα στην οργή. Στους από κει, η οργή εξάπτεται και οδηγείται στην έκρηξη επειδή την πνίγει και τη συμπυκνώνει η παρατεταμένη σκλαβιά. Μάλλον δεν πρέπει να ισχύει -αν και θα μπορούσε!- ότι το σάπιο μήλο διαβρώνει όλο το καλάθι. Δεν μπορεί να 'ναι τόσο δυνατά τα αποστήματα της μοναρχίας που να σαπίζουν και να κατατρώνε σαν δηλητήριο, τους κόλπους της Ελευθερίας.
Δείτε αυτή τη μεγάλη αίθουσα. Πέθανε ο Καρλ Μαρξ[1]. Του αξίζει τιμή, μιας και τάχθηκε στο πλευρό των αδυνάτων. Ωστόσο δεν πράττει ορθά αυτός που δείχνει την πληγή και φλέγεται από ευγενείς πόθους να βρει γιατρειά, αλλά εκείνος που βρίσκει κάποιο απαλό γιατρικό για να κλείσει την πληγή. Τρομάζει το καθήκον να ρίξεις ανθρώπους ενάντια σε άλλους ανθρώπους. Εξοργίζει, πάλι, η εξαναγκαστική αποκτήνωση κάποιων ανθρώπων προς όφελος άλλων. Πρέπει, όμως, η οργή να βρει διέξοδο στην οργή, έτσι ώστε να πάψει το θεριό, πριν ξεσπάσει και μας κατατρομάξει. Δείτε αυτή την αίθουσα: κυριαρχεί, περιστοιχισμένο από πράσινα φύλλα, το πορτρέτο εκείνου του φλογερού μεταρρυθμιστή και ακούραστου και δυναμικού οργανωτή, που ένωσε ανθρώπους διάφορων λαών. Η Διεθνής[2] ήταν δικό του έργο: Έρχονται να τον τιμήσουν άνθρωποι όλων των εθνών. Το πλήθος αυτό από γενναίους εργάτες, των οποίων η θέα μαλακώνει και ανακουφίζει, έχει να επιδείξει περισσότερους μυς παρά πετράδια και περισσότερα τίμια πρόσωπα παρά μεταξωτά υφάσματα. Η δουλειά ομορφαίνει. Ξανανιώνεις να βλέπεις έναν εργάτη γης, έναν σιδερά ή έναν ναυτικό. Δαμάζοντας τις δυνάμεις της φύσης γίνονται όμορφοι όπως αυτές.
 |
| Καρλ Μαρξ Τρίερ Ρηνανίας, 5 Μαΐου 1818 - Λονδίνο, 14 Μαρτίου 1883 Σχέδιο (ΙΙ), Μπάμπης Ζαφειράτος, 5.V.2016 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.) |
Εδώ βρίσκεται ένας Λέκοβιτς[3], ο δημοσιογράφος: κοιτάξτε τον πώς μιλά· αντανακλάται σ' αυτόν εκείνος ο τρυφερός και ακτινοβόλος Μπακούνιν· αρχίζει να μιλά αγγλικά· σε άλλους απευθύνεται στα γερμανικά: «ντα! ντα!» απαντούν με ενθουσιασμό από τα καθίσματά τους οι συμπατριώτες του όταν τους μιλά στα ρωσικά. Οι Ρώσοι είναι το μαστίγιο της Μεταρρύθμισης: Ως εκεί! Οι ανυπόμονοι και γενναιόδωροι αυτοί άνθρωποι, στιγματισμένοι από την οργή, δεν είναι εκείνοι που θα βάλουν τα θεμέλια του νέου κόσμου: αυτοί είναι το σπιρούνι και έρχονται, όπως η φωνή της συνείδησης, πάνω στην ώρα που θα μπορούσες να αποκοιμηθείς: αλλά το ατσάλι του σπιρουνιού δεν κάνει για σφυρί που μπορεί να δώσει στο μέταλλο νέο σχήμα.
Εδώ είναι ο Σουίντον[4], ένας γέροντας που οι αδικίες τον ξεσηκώνουν και είδε στον Καρλ Μαρξ τη μεγαλοπρέπεια ενός βουνού και το φως του Σωκράτη. Εδώ είναι ο Γερμανός Τζον Μοστ[5], επίμονος φωνακλάς και εμπρηστικός, όχι ιδιαίτερα αγαπητός, ο οποίος δεν έχει στο δεξί του χέρι το βάλσαμο για να γιατρέψει τις πληγές που ανοίγει το αριστερό του. Είναι τόσο πολύς ο κόσμος που έχει έρθει να τους ακούσει που ξεχείλισε η αίθουσα και βγήκαν στον δρόμο. Χορωδίες τραγουδούν. Μέσα σε τόσους άντρες υπάρχουν και πολλές γυναίκες. Επαναλαμβάνουν εν χορώ και με χειροκροτήματα φράσεις του Καρλ Μαρξ, που κρέμονται σε πλακάτ από τους τοίχους. Ο Μιγιό[6], ένας Γάλλος, λέει κάτι όμορφο: «Η ελευθερία στη Γαλλία έχει γκρεμιστεί πολλές φορές, αλλά κάθε φορά ξανασηκώνεται πιο όμορφη». Ο Τζον Μοστ μιλάει με φανατισμό: «Από τότε που διάβασα σε μια σαξονική φυλακή τα βιβλία του Μαρξ, άδραξα το σπαθί ενάντια στους ανθρώπινους βρικόλακες». Λέει κάποιος Μαγκούρε[7]: «Τι χαρά να βλέπει κανείς συγκεντρωμένους, χωρίς μίση, τόσους ανθρώπους από τόσους λαούς. Όλοι οι εργάτες της γης ανήκουν πια σε ένα μόνο έθνος και δεν μαλώνουν μεταξύ τους, αλλά είναι όλοι ενωμένοι ενάντια σε αυτούς που τους καταπιέζουν. Τι χαρά να έχεις δει, εκεί που κάποτε έστεκε στο Παρίσι η τρομερή Βαστίλη, έξι χιλιάδες εργάτες ενωμένους από τη Γαλλία και την Αγγλία» [8]. Μιλά ένας Βοημός[9]. Διαβάζουν ένα γράμμα του Χένρι Τζορτζ[10], του διάσημου νεαρού οικονομολόγου, φίλου των κατατρεγμένων, αγαπητού στον λαό, διάσημου και εδώ και στην Αγγλία. Και ανάμεσα σε ξεσπάσματα θερμών χειροκροτημάτων και φρενήρεις ζητωκραυγές, σηκώνεται όρθια, ταυτόχρονα, όλη αυτή η φλεγόμενη συνέλευση, ενώ από την εξέδρα διαβάζουν στα αγγλικά και στα γερμανικά δυο άντρες με πλατύ μέτωπο και ματιά σαν λάμα του Τολέδο, τις αποφάσεις στις οποίες καταλήγει ετούτο το μεγάλο συμβούλιο, στις οποίες ο Καρλ Μαρξ αποκαλείται ο πιο ευγενής ήρωας και ο πιο δυνατός στοχαστής του κόσμου της εργασίας. Ηχούν μουσικές, αντηχούν χορωδίες, αλλά φαίνεται πως δεν είναι της ειρήνης.
Άλλη μέρα επιστρέφουν κατά δεκάδες χιλιάδες. Θέλουν να έχουν τη δική τους εφημερίδα και οργανώνουν χορούς για να βοηθήσουν στην ίδρυσή της με τα κέρδη τους.
Καλές γυναίκες! Πήγαν εκεί με όλα τα πιτσιρίκια τους, τι χαρούμενοι που είναι οι άντρες τους, που είναι συνήθως τόσο θλιμμένοι. Κι έπειτα, τη νύχτα, με τα κοστουμάκια του χορού, δεν φαίνεται το αρρωστημένο χρώμα και τα βαθουλωμένα μάγουλα των παιδιών! Ο αέρας, γεμάτος υγεία, συνήθως βρίσκεται μακριά από εκεί που ζουν οι εργάτες. Εκατομμύρια έχει δώσει ο τέως κυβερνήτης Μόργκαν σε εταιρείες θεολογίας και σε σεμινάρια· θα άξιζε πιότερο, αντί να προσπαθεί να επιβάλει στους ανθρώπους την πίστη στον Ουρανό, να την ενθαρρύνει με φυσικό τρόπο, προσφέροντάς τους την πίστη εδώ στη γη. Και άφησε ο Μόργκαν πολύ σεβαστά κονδύλια στα σπίτια όπου βοηθούν αρρώστους, ηλικιωμένους, παιδιά και φτωχούς· άραγε δεν θα αφήσει τίποτα για να φτιάξουν σπίτια ευάερα και ευήλια γι' αυτούς που τελικά, ζώντας στις σκιές, φτάνουν να τις νιώθουν στην ψυχή τους και να κάνουν την ψυχή τους να νιώθει τις σκιές και μόνο; Αυτές τις πολυπληθείς πόλεις, που είναι αποθήκες ανθρώπων παρά μαρμάρινα παλάτια, θα πρέπει να τις θεμελιώνουν στην καλοτυχία, και να μη στοιβάζουν τους τεχνίτες σε τεράστια χοιροστάσια, αλλά να κάνουν γειτονιές υγιείς, χαρούμενες, γελαστές, κομψές και φωτεινές για τους φτωχούς. Έχει καταντήσει ασυνήθιστη πολυτέλεια για τον κόσμο αυτόν η καθαριότητα και το φως του ήλιου· άλλωστε ποιος άνθρωπος γίνεται καλός, χωρίς να έχει δει την ομορφιά; Και, όταν δεν αισθάνθηκε την ξένη ευσπλαχνία, ποιος τη δείχνει στους άλλους; Όποιος θέλει να έχει μια στέγη πάνω από το κεφάλι του να τον προστατεύει από την καταιγίδα πρέπει να φροντίσει πρώτα να έχουν στέγη οι άλλοι. Αν τους βλέπατε, τώρα που έρχονται οι καλοκαιρινοί μήνες, να μπαίνουν σε κοπάδια, γεμάτα τα μπράτσα των μητέρων με χλομά και ημιθανή παιδιά, στα ατμόπλοια όπου κάποια αδελφότητα ή τρυφερό άτομο τις αφήνει να διασχίσουν δωρεάν το ποτάμι. Είναι να δαγκώνεις τα χείλη από θυμό, να πορεύεσαι σ' όλη τη γη περιφέροντας ακούραστα το λάβαρο της λύτρωσης τους!
Νέα Υόρκη, 29 Μαρτίου 1883
[Δημοσιεύτηκε στη La Νaciόn, του Μπουένος Άιρες, 13 Μαΐου 1883]
[Δημοσιεύτηκε στη La Νaciόn, του Μπουένος Άιρες, 13 Μαΐου 1883]
Σημειώσεις της έκδοσης
1. Ο Καρλ Μαρξ, θεμελιωτής του επιστημονικού σοσιαλισμού, γεννήθηκε το 1818 και πέθανε στις 14 Μαρτίου 1883. Στη Νέα Υόρκη, στο Κσύπερ Γιούνιον, οργανώθηκε στις 20 Μαρτίου από το Εργατικό Κέντρο της πόλης μια από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις στη μνήμη του.
2· Ο Μαρτί αναφέρεται στη Διεθνή Ένωση Εργαζομένων, γνωστή ως «Πρώτη Διεθνή», που ιδρύθηκε από τον Μαρξ και άλλους το 1864.
3. Σύμφωνα με τον ιστορικό Φίλιπ Φόνερ, πρόκειται για τον
Σέργιο Ε. Στσέβιτς, Ρωσσοαμερικανό σοσιαλιστή, ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Εργασίας [Socialist Labor Party], και συντάκτη του ημερήσιου οργάνου του New Yorker Volkszeitung. 0 Μαρτί στην αναφορά του τον αποκαλεί «Λέκοβιτς», κάτι που μπορεί να είναι και τυπογραφικό λάθος.
4. Ο Τζον Σουίντον αγωνίστηκε στο πλευρό του Τζον Μπράουν, του ριζοσπάστη αγωνιστή κατά της δουλείας στο Κάνσας κατά ην περίοδο του εμφυλίου πολέμου στις ΗΠΑ. Υπήρξε συντάκτης της New York Times στη διάρκεια του πολέμου και αρχισυντάκτης της εφημερίδας New York Sun, για λογαριασμό της οποίας πήρε συνέντευξη από τον Καρλ Μαρξ. Το 1883 ο Σουίντον παραιτήθηκε από τα επικερδή αυτά πόστα για να γίνει εκδότης μιας σημαντικής εργατικής εφημερίδας της εποχής, της John Swinton's Paper.
5. Ο Γιόχαν Γιόσεφ Μοστ (1846-1906) ήταν βιβλιοδέτης στο επάγγελμα, σοσιαλιστής και μετέπειτα αναρχικός. Μετά τη διαγραφή του από το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα το 1880, ο Μοστ πήγε στην Αγγλία και ύστερα στις ΗΠΑ, όπου έγινε μια από τις σημαντικότερες μορφές του αναρχικού πολιτικού χώρου και εκδότης του Freiheit.
6. Ο Τεοντόρ Μιγιό, βιβλιοδέτης στο επάγγελμα, υπήρξε γραμματέας του 2ου τμήματος της Πρώτης Διεθνούς στις ΗΠΑ.
7. Πίτερ Τζ. Μακγουάιρ, οργανωτής του αγγλόφωνου τομέα του Σοσιαλιστικού Κόμματος Εργασίας και ιδρυτής της Αδελφότητας Ξυλουργών. Στο κείμενο του Μαρτί το όνομά του γράφεται «Μαγκούρε», αν και αυτό θα μπορούσε να ήταν τυπογραφικό λάθος.
8. Ο Μαγκουάιρ αναφέρθηκε σε αντιπροσωπεία εργατών από το Μάντσεστερ και το Λίβερπουλ που έστειλαν τα συνδικάτα της Βρετανίας στο Παρίσι να διαβιβάσουν στους Γάλλους συναδέλφους τους ότι οι εργαζόμενοι της Αγγλίας δεν επιθυμούσαν τον πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών. Η συνάντηση αυτή των έξι χιλιάδων ανθρώπων έλαβε χώρα, όπως λέει ο Μαγκουάιρ, «κοντά στη Βαστίλη».
9. Ο Γιόσεφ Μπούντα, ηγέτης του τμήματος της Πρώτης Διεθνούς στη Βοημία, μίλησε προς τους συγκεντρωμένους στη μητρική του γλώσσα.
10. Ο Χένρι Τζορτζ (1839-1897) συγγραφέας του πολυδιαβασμένου την εποχή εκείνη βιβλίου Progress and Poverty [Πρόοδος και φτώχεια].
(Χοσέ Μαρτί, Η δική μας Αμερική, Ιστορικά κείμενα, 1882-1895, Διεθνές βήμα, 2013, σελ. 69).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.