Δεκέμβρης 1944 (17)

Κυριακή 7 Απριλίου 2013

ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ: "Το διάβασμα του Μαρξ" και "Είναι ο κομμουνισμός αποκλειστικός;"

Μπέρτολτ Μπρεχτ
Άουγκσμπουργκ Βαυαρίας, 10 Φεβρουαρίου 1898
Ανατολικό Βερολίνο, 14 Αυγούστου 1956
Ο Μπρεχτ σε σκίτσο του 1971
από τον Ντέηβιντ Λεβίν (1926-2009)

Το διάβασμα του Μαρξ

Ενώ ήμουν πια από χρόνια ονομαστός συγγραφέας, δεν είχα ακόμα την παραμικρή ιδέα από πολιτική και δεν είχα δει, ως τότε, στα μάτια μου ούτε ένα βιβλίο, ούτε ένα κείμενο του Μαρξ ή σχετικό με τον Μαρξ.
Είχα ήδη γράψει τέσσερα δράματα και μια όπερα, που ανεβάστηκαν σε πολλά θέατρα, είχα πάρει λογοτεχνικά βραβεία και στις σφυγμομετρήσεις σχετικά με τη γνώμη προοδευτικών συγγραφέων μπορούσε κανείς συχνά να διαβάσει και τη δική μου γνώμη. Αλλά από πολιτική δεν καταλάβαινα ακόμα ούτε την αλφαβήτα, και για τη ρύθμιση των δημόσιων υποθέσεων στη χώρα μου είχα τόση ιδέα όση κι ένας μικροχωριάτης σ' ένα απομονωμένο υποστατικό.
[...] Το 1918 ήμουν στρατιωτικός σύμβουλος και μέλος του USPD (Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας). Αλλά ύστερα, όταν μπήκα στη λογοτεχνία, δεν προχώρησα πέρα από μια μηδενιστική κριτική της αστικής κοινωνίας. Ούτε καν τα μεγάλα κινηματογραφικά έργα του Αϊζενστάιν, που ασκούσαν επάνω μου μια τρομερή επίδραση, ούτε καν οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις του Πισκατόρ, που τις θαύμαζα, δεν με κέντρισαν για τη μελέτη του Μαρξισμού.

Ίσως έφταιγε γι' αυτό η προηγούμενη θητεία μου στις θετικές επιστήμες (είχα σπουδάσει κάμποσα χρόνια ιατρική), που με επηρέαζε ιδιαίτερα ανασταλτικά απέναντι σε κάποια συγκινησιακή επίδραση.
Και τότε έσπευσε σε βοήθειά μου ένα ατύχημα στη δουλειά μου. Χρειαζόμουν για ένα ορισμένο θεατρικό μου έργο το Χρηματιστήριο Σιτηρών του Σικάγου σα φόντο. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να συγκεντρώσω γρήγορα τις απαραίτητες πληροφορίες, ρωτώντας ειδικευμένους και έμπειρους σ' αυτά τα πράγματα.
Όμως, δεν έγινε αυτό που περίμενα. Κανένας δεν μπόρεσε να μου εξηγήσει ικανοποιητικά τον τρόπο λειτουργίας του Χρηματιστηρίου Σιτηρών, ούτε μερικοί γνωστοί συγγραφείς οικονομικών βιβλίων ούτε επιχειρηματίες ούτε ένας μεσίτης, που είχε περάσει ολόκληρη ζωή, δουλεύοντας στο χρηματιστήριο του Σικάγου (για να τον συναντήσω, έκανα ολόκληρο ταξίδι από το Βερολίνο στη Βιέννη).
Σχημάτισα την εντύπωση ότι ο τρόπος λειτουργίας του Χρηματιστηρίου ήταν ανεξήγητος, ασύλληπτος από τη λογική, παράλογος. Η κατανομή των σιτηρών στον κόσμο ήταν ακατανόητη. Εκτός από την άποψη μιας χούφτας κερδοσκόπων, από κάθε άλλη άποψη η αγορά αυτή των σιτηρών ήταν ένας βάλτος.
Το δράμα που σχεδίαζα δεν το έγραψα τελικά. Αντί γι' αυτό άρχισα να διαβάζω Μαρξ. Ναι, μονάχα, τότε διάβασα τον Μαρξ. Και μονάχα τότε ζωντάνεψαν ουσιαστικά τα σκόρπια, εμπειρικά προσωπικά μου βιώματα και οι εντυπώσεις μου.


[Από το:] Είναι ο κομμουνισμός αποκλειστικός;

Πολλοί, σχεδόν όλοι οι αστοί κριτικοί της «Μάνας» μάς είπαν, ότι αυτή η παράσταση είναι μια υπόθεση που αφορά τους κομμουνιστές και μόνο. Μίλησαν γι' αυτήν όπως θα μιλούσαν περίπου για ένα θέμα που αφορά τους κονικλοτρόφους ή τους παίχτες σκακιού, δηλαδή, σαν κάτι που αφορά πολύ λίγους ανθρώπους και που, προπαντός, δεν μπορεί να κριθεί από ανθρώπους άσχετους με τα κουνέλια ή το σκάκι. Αν όμως δεν ενδιαφέρεται για τον κομμουνισμό όλος ο κόσμος, ο κομμουνισμός ενδιαφέρεται για όλον τον κόσμο.
Ο κομμουνισμός δεν είναι ένας οποιοσδήποτε αγώνας ανάμεσα στους άλλους. Ξεκινάει ριζικά από την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και αντιπαρατάσσεται προς όλες τις τάσεις που παρά τις μεταξύ τους τυχόν διαφορές, είναι βασικά υπέρ της διατήρησης της ατομικής ιδιοκτησίας.
Προβάλλει την απαίτηση να είναι η άμεση και μοναδική συνέχεια της μεγάλης δυτικής φιλοσοφίας και σαν τέτοια ο ριζοσπαστικός αναμορφωτής της, όπως είναι η μοναδική πρακτική συνέχεια της δυτικής (καπιταλιστικής) ανάπτυξης και σαν τέτοια ταυτόχρονα ο ριζοσπαστικός αναμορφωτής της αναπτυγμένης οικονομίας. Μπορούμε και πρέπει να τονίσουμε ότι οι θέσεις μας δεν είναι καθόλου περιορισμένες και υποκειμενικές, αλλά αντίθετα αντικειμενικές και γενικά δεσμευτικές.
Εμείς δεν είμαστε μια μικρή μερίδα της ανθρωπότητας, που αγωνίζεται για τα ατομικά της συμφέροντα. Είμαστε αυτή η μερίδα της, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα ολόκληρης (και όχι ενός μέρους) της ανθρωπότητας. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα, να μας χαρακτηρίσει υποκειμενικούς επειδή αγωνιζόμαστε.
Σήμερα, όποιος κρατιέται μακριά από τον αγώνα, για να δώσει έτσι δείγματα αντικειμενικότητας, αυτός θα μπορούσε ύστερα από καλύτερη προσοχή να πιαστεί επ' αυτοφώρω σαν εκπρόσωπος μιας απελπιστικά υποκειμενικής άποψης για τα συμφέροντα μιας μικρής μερίδας της ανθρωπότητας. Κι αν το ζήτημα εξεταστεί αντικειμενικά, προδίνει τα συμφέροντα ολόκληρης της ανθρωπότητας, γιατί με τη στάση του τάσσεται υπέρ της διατήρησης των καπιταλιστικών σχέσεων ιδιοκτησίας και παραγωγής.
Ο φαινομενικά αντικειμενικός «αριστερός» αστός σκεπτικιστής είναι αυτός που δεν γνωρίζει ή δεν θέλει ν' αφήσει να γίνει παραδεκτό, ότι συμμετέχει σ' αυτή τη μεγάλη μάχη, επειδή δεν ονομάζει μάχη τη διαρκή άσκηση βίας από ένα ολιγάριθμο στρώμα, και δεν συνειδητοποιεί πια αυτή τη βία, γιατί με τον καιρό την έχει συνηθίσει.
Είναι όμως αναγκαίο να αφαιρεθούν από τα χέρια αυτής της άρχουσας, διεφθαρμένης, βρώμικης υποκειμενικά και αντικειμενικά απάνθρωπης κλίκας όλα τα «αγαθά ιδανικής μορφής», άσχετα με το τι σκοπεύει να τα κάνει από εκεί και πέρα μια κοινωνία, που γνώρισε την εκμετάλλευση, που περιορίστηκε στην παραγωγή και αμύνθηκε κατά της διαφθοράς.
Πρώτα-πρώτα αυτό το κοινωνικό στρώμα πρέπει να κηρυχτεί έκπτωτο κάθε απαίτησης για ανθρώπινη υπόληψη. Στη συνέχεια, πρέπει να μην επιτραπεί πια η χρησιμοποίηση ορισμένων λέξεων, όπως «ελευθερία», «δικαιοσύνη», «ανθρωπιά», «μόρφωση», «παραγωγικότητα», «τόλμη», «εντιμότητα», προτού ξεκαθαριστεί η πραγματική σημασία τους, δηλαδή πριν καθαριστούν από τη βρωμιά, που κόλλησε επάνω τους στη διάρκεια της λειτουργίας τους μέσα στην αστική κοινωνία.
Οι αντίπαλοί μας είναι οι αντίπαλοι της ανθρωπότητας.
Δεν έχουν «δίκιο» από την άποψή τους: η ίδια η άποψή τους αποτελεί το άδικο. Ίσως, η κοινωνική τους θέση τούς αναγκάζει να είναι όπως είναι, αλλά είναι ανάγκη να πάψουν να έχουν κοινωνική θέση. Είναι κατανοητό ότι υπερασπίζονται τον εαυτό τους, αλλά έτσι υπερασπίζονται τη ληστρική αρπαγή και τα προνόμια. Το να τους κατανοήσουμε δε σημαίνει ότι μας επιτρέπεται να τους συγχωρήσουμε.
Όποιος φέρεται στον άνθρωπο σαν λύκος, δεν είναι άνθρωπος, αλλά λύκος. Σήμερα που η απελπισμένη άμυνα τεράστιων, σε αριθμό, μαζών παίρνει τη μορφή της τελικής μάχης για την κατάληψη της εξουσίας, «καλοσύνη» σημαίνει εξόντωση εκείνων, που κάνουν ανέφικτη την πραγματική καλοσύνη.
1932
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ:
 «ΜΠΕΡΤΟΛΝΤ ΜΠΡΕΧΤ. Για την Τέχνη και τον Πολιτισμό»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.