Κώστας Γουλιάμος: Περί «καπιταλιστικής-αστικής ηθικής»

The Magician -Rene Magritte, 1952

*

Κώστας Γουλιάμος: Περί «καπιταλιστικής-αστικής ηθικής»

Φενάκη τα περί «καπιταλιστικής-αστικής ηθικής»: Εδώ και δύο περίπου δεκαετίες αποτυπώνεται μια τάση καθαγιασμού του καπιταλισμού από ένα μέρος νεοσυντηρητικών διανοητών και συστημικών αναλυτών, οι οποίοι αναφέρονται στη λειτουργία του συγκεκριμένου συστήματος με όρους «ηθικής» και «ήθους».

Υιοθετώντας επίμαχα σημεία της καντιανής ηθικής φιλοσοφίας, επιζητούν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά την κατίσχυση και νομιμοποίηση του καπιταλιστικού συστήματος μέσω μια κατηγορικής προσταγής με άξονα την ηθική και το ήθος στην οικονομία.

Μια τέτοια, για παράδειγμα, περίπτωση είναι ο Γάλλος φιλόσοφος André Comte-Sponville, ο οποίος εξετάζει τον καπιταλισμό μέσα από το πρίσμα μιας σύγχρονης ηθικής φιλοσοφίας.

Άλλοι πάλι, όπως η Ayn Rand, αποδίδουν στον καπιταλισμό ταυτότητα ηθικής επανάστασης, ενώ άλλοι (Stefan Berger) διερωτούνται αν χρειαζόμαστε μια νέα ηθική του καπιταλισμού.

Προεκτείνοντας θα έλεγα πως αν και η προσπάθεια «καπιταλιστικοποίησης» της καντιανής σκέψης παραμένει στην επιφάνεια, εντούτοις δεν παύει να έχει τη δική της μορφή και λογική, εξού και την καθιστά ένα ευπρόσδεκτο ρητορικό (και μη) σχήμα στους χώρους ή, ακόμα, και στο συνολικό πρόγραμμα όχι μόνο του δεξιού/συντηρητικού/νεοφιλελεύθερου αλλά και του σοσιαλδημοκρατικού πολιτικού φάσματος.

Προφανώς εξυφαίνεται από συστημικούς κύκλους –εντός και εκτός ιδρυματικών κέντρων παραγωγής γνώσης– η απόπειρα θεμελίωσης μιας καινοφανούς καπιταλιστικής κοσμοθεωρίας που υπερασπίζεται την «αλλοτρίωση», την «εκμετάλλευση» και την «ελεύθερη αγορά» με αόριστες ή/και φιλανθρωπικού χαρακτήρα επικλήσεις στην «ηθική» και το «ήθος».

Το βέβαιο είναι πως αυτή η απόπειρα προάγει ηθελημένη συσκότιση και σύγχυση. Επειδή ακριβώς η λογική του κέρδους και του ανταγωνισμού που διέπει τον καπιταλισμό, καθιστά ασύμβατη τη σχέση του με την ηθική και το ήθος, παρασύροντας τις κοινωνίες σε όλο και μεγαλύτερα αδιέξοδα και κυκλικές κρίσεις.

Τζούκα Νοπσάνεν (Ελσίνκι 1950)
Η Μπουρζουαζία τρώει ενώ τα πράματα πάνε κατά διαόλου

Επιπλέον, η ακόρεστη κεφαλαιοκρατική παγκοσμιοποίηση λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ανισοτήτων, μανιακής κερδοσκοπικής συσσώρευσης, κοινωνικής δυσαρμονίας και κλιματικής ανισορροπίας. Συνεπώς τα τερατώδη πολιτικά προβλήματα που συσσωρεύει ο καπιταλισμός είναι αποτέλεσμα του καπιταλιστικού habitus (έξης), που όσο κι αν μεταμφιέζεται με καντιανά «ηθικά» καθήκοντα για να καλύψει τις ανομίες και τη βαρβαρότητά του, δεν μπορεί τελικά να ξεγελάσει.

Η δομημένη ροπή σκέψης όπως και η δράση/πρακτική με καθορισμένους αντιουμανιστικούς τρόπους, υπηρετούν μια διαχρονική διαπλοκή, όπως κι` έναν σκόπιμο στόχο συνοχής και ομογενοποιημένης «γλώσσας» έτσι ώστε να διασφαλίζεται η οργανική κυριαρχία του καπιταλισμού.

Τελικά οι απόπειρες εξαγνισμού του καπιταλισμού με όρους «ηθικής» που προάγουν συστηματικά και μεθοδικά υπερεθνικοί οργανισμοί και με τους οποίους συνηγορεί η συστημική διανόηση, δεν είναι τίποτα περισσότερο παρά μια πολιτική φενάκη που υπονομεύει τον ίδιο τον άνθρωπο.

Ένα «ζωτικό ψεύδος», όπως το έδειξε ο Ibsen στο ώριμο έργο του «Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν», όταν ακτινοσκοπούσε την ηθική της αστικής κοινωνικής υποκρισίας.

Εν πάση περιπτώσει, όλη αυτή η απόπειρα βρίσκεται, μεταξύ άλλων, σε πλήρη αναντιστοιχία και με τα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη, ο οποίος συσχέτιζε το αντικείμενο των οικονομικών με τους ανθρώπινους σκοπούς.

Άλλωστε ποτέ οι λαοί και οι εργαζόμενοι δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι οι αναλώσιμοι της ιστορίας.

Στην κοινωνία του 21ου αιώνα, φορέας ηθικών αρχών είναι οι ίδιοι οι μισθωτοί, είναι η ίδια εργατική τάξη και όσοι υποχρεώνονται να ζήσουν ως κοινωνικοί παρίες, και που ιστορική τους αποστολή είναι η πραγματοποίηση του μετασχηματισμού της παλιάς κοινωνίας σε καινούρια, σοσιαλιστική και –παραπέρα- κομμουνιστική.

Πηγή: Κώστας Γουλιάμος (fb) πακέτο με τον Μαγκρίτ