Δημήτρη Κουτσούμπας: Κάθε άνθρωπος με όποια «ταυτότητα φύλου» να έχει όλες τις προϋποθέσεις εργασίας και ασφάλισης — Τα περί ομοφοβίας του ΚΚΕ καλλιεργούνται από πολιτικές δυνάμεις βαθιά συστημικές κι εχθρικές απέναντί μας, ορισμένες εμφανίζονται μάλιστα με «αριστερό» προσωπείο — Είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου να είναι ελεύθερος να επιλέγει σύντροφο, απαλλαγμένος από κάθε οικονομικό και κοινωνικό καταναγκασμό, για όσο διαρκεί αυτή η επιλογή (Συνέντευξη στο περιοδικό «Antivirus»)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑΣ

Κάθε άνθρωπος με όποια «ταυτότητα φύλου» να έχει όλες τις προϋποθέσεις εργασίας και ασφάλισης

Συνέντευξη του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα στο περιοδικό «Antivirus» και τον Β. Θανόπουλο:

- Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει σήμερα ένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο στην Ελλάδα; Ποιες πρωτοβουλίες δεσμεύεστε να αναλάβετε προκειμένου να εξαλειφθούν οι δυσκολίες αυτές;

— Είναι αλήθεια ότι άτομα με ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό, τρανς, intersex έχουν βιώσει στο οικογενειακό, σχολικό, εργασιακό, γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον τους απαράδεκτη συμπεριφορά ταπείνωσης, απομόνωσης, βίας, που φθάνουν ακόμα και σε εγκληματικές πράξεις ή ωθούν ένα νέο άνθρωπο σε αδιέξοδα, στον αυτοτραυματισμό, στην αυτοκτονία.

Όχι μόνο έχουμε καταδικάσει τέτοιες συμπεριφορές και πράξεις, αλλά πήραμε και συγκεκριμένες πρωτοβουλίες.

Έχουμε καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις στη Βουλή, όπως η αυστηροποίηση των ποινών για τους δράστες σεξιστικών, ομοφοβικών επιθέσεων.

Επίσης, αντίστοιχες προτάσεις για την προστασία κάθε ανθρώπου από απαράδεκτες διακρίσεις, με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, καταθέσαμε και στο πλαίσιο της Συνταγματικής Αναθεώρησης.

Συνεχίζουμε να διεκδικούμε την υλοποίησή τους.

Όμως δεν μένουμε μόνο εκεί.

Η πραγματική ασπίδα προστασίας για κάθε άνθρωπο, που υφίσταται την πολύμορφη βία και τις διακρίσεις, χτίζεται καθημερινά και σε όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής.

Γι’ αυτό το ΚΚΕ και η ΚΝΕ παίρνουν πρωτοβουλίες σε κάθε χώρο δουλειάς, σχολή, σχολείο, γειτονιά, στους Φοιτητικούς Συλλόγους, στα εργατικά σωματεία, καταγγέλλοντας συνεχώς τέτοια απαράδεκτα περιστατικά.

Συμμετέχουν σε δράσεις καταδίκης τους, όπως στις κινητοποιήσεις στη δίκη των δραστών της δολοφονικής επίθεσης κατά του Ζακ Κωστόπουλου.

Αναγνωρίζουμε την ανάγκη να καλλιεργηθεί ο σεβασμός, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, ανεξάρτητα από φύλο, θρησκεία, εθνική ή εθνοτική καταγωγή, σεξουαλικό προσανατολισμό, άλλα προσωπικά γνωρίσματα.

Για αυτό προτείνουμε να υπάρξουν αντίστοιχα προγράμματα σε σχολεία, σε σχολές, άλλους χώρους νεολαίας, κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες, στελεχωμένες με το αναγκαίο μόνιμο επιστημονικό προσωπικό.

Ταυτόχρονα, το ΚΚΕ δίνει όλες του τις δυνάμεις, ώστε κανένας να μην αποκλείεται από τα σύγχρονα κοινωνικά δικαιώματα στη μόρφωση, στην Υγεία, με σταθερή δουλειά, προστατευμένη από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, με γενική μείωση του εργάσιμου χρόνου για να υπάρχει δημιουργικός ελεύθερος χρόνος. 

Αυτή είναι η βάση για να ανθίσουν και τα ατομικά δικαιώματα.

Αυτά τα ζητήματα γίνονται αντικείμενο διεκδίκησης από τις δυνάμεις του ΚΚΕ μέσα και έξω από τη Βουλή.

Αυτός ο αγώνας είναι ο πραγματικός «κυματοθραύστης» κάθε απαράδεκτης συμπεριφοράς και βίας σε ατομικό επίπεδο, κόντρα στις σάπιες αξίες του ατομισμού, του ανταγωνισμού, του εγωιστικού τρόπου ζωής, της ατομικής αλαζονείας που καλλιεργεί το σάπιο σύστημα της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης, των κοινωνικών διακρίσεων.

Το εχθρικό κράτος του κεφαλαίου, αποθεώνοντας την «ατομικότητα», τον ατομισμό και την «ατομική ευθύνη» αφήνει απροστάτευτη τη νεολαία, τον λαό, εύκολη λεία εκμετάλλευσης για να εξυπηρετήσει την κερδοφορία των μονοπωλιακών ομίλων.

Αυτή η βαρβαρότητα οδήγησε και στο προδιαγεγραμμένο έγκλημα στα Τέμπη.

Για όσα μας πονούν και μας συγκλονίζουν υπάρχουν βαθύτερες αιτίες.

Είναι αποτελέσματα νόμων και ευρωπαϊκών οδηγιών που υιοθέτησαν και ψήφισαν όσοι κυβέρνησαν και κυβερνούν τη χώρα, λογαριάζοντας τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες ως «κόστος» που πρέπει να περιορίζεται γιατί μειώνει την κερδοφορία του κεφαλαίου και τις λεγόμενες αντοχές της καπιταλιστικής οικονομίας.

Σε αυτό τον ματωμένο δρόμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης δεν μπορεί να ανθίσει κανένα ατομικό δικαίωμα στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη συμβίωση.

- Δεν είναι λογικό ένα κόμμα, όπως το ΚΚΕ, που δεν έχει υποστηρίξει κανένα νομοθέτημα που αφορά στα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα (σύμφωνο συμβίωσης, αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια, νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου) να αναγνωρίζεται ως ομοφοβικό - τρανσφοβικό;

— Τα περί ομοφοβίας του ΚΚΕ καλλιεργούνται από πολιτικές δυνάμεις βαθιά συστημικές κι εχθρικές απέναντί μας -ορισμένες εμφανίζονται μάλιστα με «αριστερό» προσωπείο- προσπαθώντας να ανακόψουν την προσέγγιση του ΚΚΕ από άτομα νεότερης ηλικίας και κάνοντας συστηματική διαστρέβλωση των θέσεών μας.

Έτσι πολλοί νέοι και νέες, και ειδικότερα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, δεν γνωρίζουν «από πρώτο χέρι» τις θέσεις και τις πρωτοβουλίες μας.

Για παράδειγμα, το ΚΚΕ υποστηρίζει, όπως ανέφερα και στην προηγούμενη ερώτηση, ότι κάθε άνθρωπος, άνδρας ή γυναίκα και ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή και την «ταυτότητα φύλου» πρέπει να έχει όλες τις προϋποθέσεις εργασίας, ατομικής ασφάλισης.

Δεν συνδέουμε αυτή τη δυνατότητα και τη νομική κατοχύρωσή της με τον θεσμό του γάμου ή ακόμα και με το Σύμφωνο Συμβίωσης, όπως κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και μερίδα της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ.

Υπάρχει πολύ μεγάλη υποκρισία στο Σύμφωνο Συμβίωσης τόσο για τα ετερόφυλα, όσο και για τα ομόφυλα ζευγάρια.

Αν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στις αγωνίες των νέων, θα υιοθετούσαν τις προτάσεις του ΚΚΕ, ώστε να ρυθμίζονται μια σειρά ζητήματα της συμβίωσης ανδρών, γυναικών, ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, όπως τα κληρονομικά, η ενημέρωση σε σχέση με ιατρικά ζητήματα και άλλα, με απλές συμβολαιογραφικές πράξεις.

Επίσης, εάν ήθελαν, θα υιοθετούσαν τις προτάσεις μας για επίδομα στέγασης, για μείωση επιτοκίων σε στεγαστικά δάνεια για κάθε νέο άνθρωπο που προσπαθεί να φύγει από το πατρικό σπίτι, ανεξάρτητα αν είναι σε γάμο, συμβίωση ή όχι.

Εξάλλου τέτοιες νομοθετικές ρυθμίσεις υπάρχουν σε μια σειρά καπιταλιστικά κράτη, όπως η Σουηδία.

Αντίστοιχα, έχουμε πολλά «ράμματα για τη γούνα» τόσο της σημερινής κυβέρνησης της ΝΔ, όσο και της προηγούμενης του ΣΥΡΙΖΑ, σε σχέση με το θεσμικό πλαίσιο για την αναδοχή παιδιών, το οποίο θεωρούμε ότι είναι αντιδραστικό θεσμικό πλαίσιο.

Γιατί, ουσιαστικά, το ζήτημα της παιδικής προστασίας αντιμετωπίζεται στη βάση της ατομικής ευθύνης των ανάδοχων γονιών, προκειμένου το κράτος να την αποποιηθεί.

Η αντιδραστική κατεύθυνση των αλλαγών της κυβέρνησης της ΝΔ, που ενισχύει την ιδιωτικοποίηση στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, πάτησε στον νόμο του ΣΥΡΙΖΑ.

Πιο συγκεκριμένα, θεσμοθετήθηκε ο ανάδοχος γονέας με σύμβαση!

Η συμβατική αναδοχή επί της ουσίας είναι ιδιωτική αναδοχή, που αίρει τις όποιες ασφαλιστικές δικλείδες του δικαστικού ελέγχου για την προστασία του παιδιού.

Στον εν λόγω νόμο, ανάμεσα σε άλλα θεσπίστηκε για πρώτη φορά ο απαράδεκτος εμπορευματικός θεσμός του επαγγελματία ανάδοχου, τον οποίο ενισχύει τώρα η κυβέρνηση της ΝΔ.

Όμως η αναδοχή είναι ύψιστη πράξη αλτρουισμού και βοήθειας προς το απροστάτευτο παιδί και δεν ταιριάζει να εμπορευματοποιείται.

Η εμπειρία από άλλα κράτη έχει δείξει ότι οι επαγγελματίες ανάδοχοι ένιωθαν περισσότερο επαγγελματίες και λιγότερο γονείς, γι’ αυτό και υπάρχουν παιδιά που έχουν αλλάξει έως και δέκα διαφορετικούς επαγγελματίες αναδόχους, με σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.

Η θέση του ΚΚΕ είναι ότι η στήριξη των απροστάτευτων παιδιών πρέπει να αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του κράτους, με την ανάπτυξη και στελέχωση των απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών, χωρίς να μετριέται η παιδική - εφηβική ζωή ως «κόστος».

Επίσης, είναι απαραίτητη η επιστημονική, κοινωνική ευθύνη για την καταλληλότητα της αναδοχής και της τεκνοθεσίας από διεπιστημονική ομάδα και όχι αυτό να γίνεται με στενά οικονομικά κριτήρια.

Είναι αναγκαία η ταυτόχρονη ύπαρξη σύγχρονων δημόσιων δομών παιδικής προστασίας, μέχρι την ένταξη του παιδιού σε ποιοτικό και ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον.

Η διεπιστημονική στήριξη των απροστάτευτων παιδιών είναι προϋπόθεση ώστε να μπορέσουν να επουλώσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες.

Δεν μπορεί να αφήνεται στην τύχη της ατομικής επιλογής, συνείδησης και στάσης των ανάδοχων ή θετών γονέων.

Τόσα έχουν δει τα μάτια μας ακόμα και από φυσικούς γονείς.

Όπως καταλαβαίνετε, η άποψή μας δεν έχει να κάνει καθόλου με ομοφοβία και τρανσοφοβία.

Η στήριξη των απροστάτευτων παιδιών είναι πολύ ευαίσθητος τομέας και δεν μπορεί να αφήνεται στα χέρια των κάθε είδους ιδιωτών, ΜΚΟ, εκκλησιαστικών ιδρυμάτων και διαφόρων «φιλάνθρωπων», με τα γνωστά σε όλους μας τραγικά αποτελέσματα.

Ακόμα, αυτή την περίοδο επιβεβαιώνεται η κριτική που άσκησε το ΚΚΕ στον νόμο για τη νομική αναγνώριση της αλλαγής της ταυτότητας φύλου στα νομικά έγγραφα ενός ατόμου.

Ποια ήταν η τοποθέτηση του ΚΚΕ; Το ΚΚΕ υποστήριξε το δικαίωμα ενός τρανς ατόμου στην αλλαγή του αναγραφόμενου φύλου του στα νομικά του έγγραφα, δηλαδή, για τις περιπτώσεις εκείνες που ένα άτομο βιώνει έντονη εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στα βιολογικά χαρακτηριστικά του φύλου του και στο φύλο που νιώθει ότι ανήκει.

Αυτή η προσωπική επιλογή για να έχει ουσιαστικό και όχι τυπικό χαρακτήρα χρειάζεται να βασίζεται στη δωρεάν επιστημονική, κοινωνική στήριξη του ατόμου.

Ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει αυτή την ασυμβατότητα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, χωρίς να είναι απαραίτητη η ιατρική επέμβαση.

Ποια ήταν η στάση της τότε κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ; Αρνήθηκε την ολόπλευρη στήριξη των τρανς ανθρώπων από το κράτος στο όνομα μάλιστα της «ατομικής ελευθερίας».

Πάνω σε αυτή την αντιδραστική λογική τα τρανς άτομα στερούνται δωρεάν συμβουλευτικής στήριξης από εξειδικευμένες δομές.

Ταυτόχρονα, έδωσε άλλοθι στη σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ για να κόψει την ασφαλιστική κάλυψη εξειδικευμένων ορμονοθεραπειών σε τρανς άτομα.

Με την ίδια λογική η κυβέρνηση της ΝΔ απέρριψε τις προτάσεις του ΚΚΕ για τα intersex άτομα.

Υποστηρίξαμε την ανάγκη για εξειδικευμένες, δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες και υποδομές, με αντίστοιχη επιστημονική κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα.

Καταθέσαμε συγκεκριμένες προτάσεις για διεπιστημονική συνεργασία παιδιάτρων, ενδοκρινολόγων, ουρολόγων, χειρουργών, γενικών παθολόγων, παιδοψυχιάτρων, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών με αντίστοιχη ειδίκευση.

Έτσι μπορεί να στηριχτεί με ουσιαστικό τρόπο η ατομική απόφαση κάθε intersex παιδιού με ελεύθερη συναίνεση να προχωρήσει στην ολική ή μερική αλλαγή των χαρακτηριστικών φύλου, χωρίς να υφίσταται τραυματικές εμπειρίες, κυρίως το ίδιο, αλλά και η οικογένειά του.

Με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί η αντίστοιχη απόφαση του Ειρηνοδικείου να βασίζεται στη γνωμάτευση με κριτήριο το συμφέρον του παιδιού.

Η λογική του ΚΚΕ έρχεται σε σύγκρουση με την πολιτική όλων των αστικών κυβερνήσεων που λογαριάζουν ως «κόστος» για το κράτος τις απαραίτητες δημόσιες και δωρεάν δομές και υπηρεσίες.

Αντίθετα, και σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα, το αστικό κράτος ανοίγει διάπλατα τον δρόμο της εμπορευματοποίησης της Υγείας, για να κάνουν business τα αντίστοιχα ιδιωτικά μεγαθήρια στον τομέα της Υγείας με την αγωνία και τις ανάγκες αυτών των νέων ανθρώπων, των παιδιών.

- Αν και κατά καιρούς έχετε μιλήσει -κυρίως με αφορμή την ημέρα κατά της ΛΟΑΤΚΙφοβίας- για τη στοχοποίηση που βιώνουν στη χώρα μας άτομα λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, σπάνια αναφέρεστε στην τρανς κοινότητα και γενικότερα σε θέματα που αφορούν στην ταυτότητα φύλου. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος που συμβαίνει αυτό;

— Το ΚΚΕ δεν απομονώνει τους ανθρώπους σε ξεχωριστές «κοινότητες». Παλεύει για όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που μπορούν πραγματικά να χτίσουν δίχτυ προστασίας των τρανς ατόμων.

Όμως δεν συμφωνούμε με μια ορισμένη κατεύθυνση -που αναπαράγεται ακόμα και μέσω της εκπαίδευσης, της Τέχνης, των ΜΜΕ και των ΜΚΔ- η οποία επιχειρεί στο όνομα της υπεράσπισης αυτών των ατομικών δικαιωμάτων να προβάλλει ανορθολογικές θεωρίες άρνησης του βιολογικού φύλου, διαμορφώνοντας νέες μορφές αποξένωσης των ατόμων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή άλλων προσωπικών τους γνωρισμάτων.

Το ΚΚΕ καταδικάζει όλη την υποκρισία που κρύβεται πίσω από τις θέσεις των κομμάτων που επιδιώκουν να προσδώσουν «προοδευτικό μανδύα ατομικής επιλογής», που περιορίζεται στο δικαίωμα επιλογής σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου και αποσιωπά τις οικονομικές - πολιτικές συνθήκες που απαιτούνται για να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε πραγματική ελεύθερη ατομική επιλογή.

Πολύ περισσότερο φέρνει σε αντιπαράθεση τα ατομικά από τα κοινωνικά δικαιώματα.

Για αυτό προωθούν τον άκρατο υποκειμενισμό στον προσδιορισμό της κοινωνικής θέσης του ατόμου ή αλλιώς τον «αυτοπροσδιορισμό», απομονωμένα από οποιοδήποτε αντικειμενικό προσδιορισμό και κοινωνική, ταξική αναφορά.

Βέβαια, η βιτρίνα της «προοδευτικότητας» τέτοιων πολιτικών πρακτικών «ραγίζει» σε μια σειρά κράτη, όπως στη Μάλτα, στην Αργεντινή, στα οποία έχει κατοχυρωθεί ο λεγόμενος αυτοπροσδιορισμός του φύλου, αλλά ισχύουν αυστηροί περιορισμοί π.χ. στη δυνατότητα μιας γυναίκας να προχωρήσει σε άμβλωση.

- Το ΚΚΕ πρόκειται να στηρίξει τη νομική αναγνώριση της ισότητας στον γάμο;

— Επαναλαμβάνω ότι το ΚΚΕ υποστηρίζει οποιαδήποτε πρόταση εξασφαλίζει την ισότιμη ελεύθερη συμβίωση και όχι μία ή άλλη μορφή γάμου ως «οικονομική σχέση».

Είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου να είναι ελεύθερος να επιλέγει σύντροφο, απαλλαγμένος από κάθε οικονομικό και κοινωνικό καταναγκασμό, για όσο διαρκεί αυτή η επιλογή.

Η θέση του ΚΚΕ είναι στην αντίπερα όχθη από τη λογική των αστικών κομμάτων και άλλων πολιτικών δυνάμεων που επιδιώκουν να ενισχύσουν την οικονομική, κοινωνική εξάρτηση ενός ανθρώπου από έναν άλλον στο πλαίσιο ενός θεσμού, όπως του γάμου. Το ΚΚΕ δεν συμβιβάζεται με το να υποκαθιστά ένα νομικό συμβόλαιο την έλλειψη καθολικών κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως στην Κοινωνική Ασφάλιση, στην προστασία και φροντίδα ηλικιωμένων, ΑμεΑ κλπ.

Αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχουν συναισθήματα μεταξύ δύο ανθρώπων που επιθυμούν να παντρευτούν.

Όμως, αντικειμενικά αυτή η επιλογή δεν γίνεται ελεύθερα, με μοναδικό κριτήριο τον αμοιβαίο έρωτα, την αγάπη, τον σεβασμό και αυτό ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό.

Ο αστικός γάμος είναι ένας ξεπερασμένος θεσμός, όπως επιβεβαιώνει η τάση μείωσης των θεσμοθετημένων μορφών συμβίωσης (πολιτικοί, θρησκευτικοί γάμοι, Σύμφωνα Συμβίωσης), που μειώθηκαν στην Ελλάδα κατά 31,85% την περίοδο 2009-2020, όπως και η τάση αύξησης των διαζυγίων.

Για αυτό υποστηρίζουμε την πλήρη απελευθέρωση της συμβίωσης από κάθε οικονομικό και κοινωνικό καταναγκασμό και όχι την επέκτασή της και σε ομόφυλα ζευγάρια.

Υποστηρίζουμε τη νομική κατοχύρωση των υποχρεώσεων των γονιών προς τα παιδιά, βέβαια σε συνδυασμό με διευρυμένες δωρεάν και αναβαθμισμένες κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες για την προστασία των παιδιών, επομένως και για την κοινωνική στήριξη της μητρότητας / πατρότητας.

Ως Κόμμα παρακολουθούμε τις εξελίξεις στις σχέσεις συμβίωσης που δεν στηρίζονται στα παλιά πρότυπα του οικογενειακού θεσμού.

Μια πλευρά τους είναι και το γεγονός ότι διαμορφώνονται σχέσεις του παιδιού με ανθρώπους που δεν ασκούν τη γονική μέριμνα.

Για παράδειγμα υπάρχουν οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα διαζευγμένα ζευγάρια με παιδιά που στη συνέχεια κάνουν δεύτερο γάμο, τα μεμονωμένα άτομα με θετά ή ανάδοχα τέκνα, τα ομόφυλα ζευγάρια, που ένα από τα δύο μέρη μπορεί να είναι φυσικός ή θετός γονέας.

Βέβαια, υποστηρίζουμε την ανάγκη να υπάρξουν ρυθμίσεις στη σχέση των παιδιών και των προσώπων ως επιλεγμένων συντρόφων των φυσικών γονέων.

Για όλα τα παραπάνω χρειάζονται οι κατάλληλες υποστηρικτικές κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες που θα στηρίζουν και θα παρακολουθούν την εφαρμογή τους.

Χρειάζεται να συνοδεύονται με αντίστοιχη επιστημονική, κοινωνική έρευνα και με αντίστοιχα μέτρα κοινωνικής προστασίας των παιδιών, μελετώντας την αλληλεπίδραση του παιδιού με το περιβάλλον του (οικογενειακό, σχολικό, φιλικό, ευρύτερο κοινωνικό κλπ.), τη δραστηριότητά του, την εξέλιξη της συναισθηματικής και διανοητικής του ανάπτυξης.

902