Ελένη Μηλιαρονικολάκη: «Τ' αγριολούλουδα του Βαρλάμου», αγγελιοφόροι ενός ευτυχισμένου μέλλοντος (ΦΩΤΟ)

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΚΕ

Εγκαινιάστηκε η μεγάλη έκθεση για τον κομμουνιστή ζωγράφο - χαράκτη Γιώργη Βαρλάμο

Παρασκευή 15/12/2017 - 20:27 - Ενημέρωση: Παρασκευή 15/12/2017 - 20:38

Με την παρουσία πλήθους κόσμου πραγματοποιήθηκαν το απόγευμα της Παρασκευής 15 Δεκέμβρη τα εγκαίνια της εικαστικής έκθεσης με έργα του Γιώργη Βαρλάμου, που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων του Κόμματος. Η έκθεση που έχει θέμα «Τ' αγριολούλουδα του Βαρλάμου» φιλοξενείται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Βασιλίσσης Σοφίας 11, κοντά στη στάση του μετρό «Ευαγγελισμός»), έως τις 11 Μάρτη 2018.

Κορμός της έκθεσης είναι τα αγριολούλουδα, που τόσο αγάπησε ο Γ. Βαρλάμος και τα προσέφερε με την τέχνη του στο κοινό. Μπορεί ακόμα κανείς να δει και μερικά σχέδια του καλλιτέχνη από την περίοδο της δικτατορίας, καθώς και κάποια έργα του με θέμα τα Μετέωρα. Μπορεί επίσης να δει σε προθήκες τα εργαλεία του, μήτρες ξυλογραφίας, μελέτες και σημειώσεις του. Αλλωστε, όλο το έργο του και το εργαστήριό του ο Γ. Βαρλάμος το παραχώρησε με χειρόγραφη δημόσια διαθήκη στο Κόμμα του, το ΚΚΕ, μέλος του οποίου ήταν σχεδόν 70 χρόνια.

Στα εγκαίνια παρευρέθηκε πολυμελής αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ, με επικεφαλής τον ΓΓ της, Δημήτρη Κουτσούμπα, που ξεναγήθηκε στην έκθεση. Ακόμα παραβρέθηκε αντιπροσωπεία του ΚΣ της ΚΝΕ, με επικεφαλής τον Νίκο Αμπατιέλο, Γραμματέα του ΚΣ. Παραβρέθηκε επίσης η Λίνα Ποταμιάνου, ανιψιά του Γ. Βαρλάμου.

Την εκδήλωση άνοιξε η Αικατερίνη Δελαπόρτα, διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. Ανέφερε ότι το μουσείο ενέταξε το θέμα και τον ζωγράφο στο εκθεσιακό του πρόγραμμα φέτος καθώς παραδόθηκαν στο κοινό οι κήποι του Βυζαντινού Μουσείου, ένα μεγάλο έργο, που αναδεικνύει στο κέντρο της πόλης ένα σημαντικό χώρο φύσης και πολιτισμού. Ευχαρίστησε όσους συνέβαλαν για την πραγματοποίηση της έκθεσης και επισήμανε την άψογη συνεργασία που υπήρξε μεταξύ του ΚΚΕ και του Μουσείου.

Εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ μίλησε η Ελένη Μηλιαρονικολάκη, υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού, η οποία αρχικά ευχαρίστησε, εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ, τους συντηρητές και τους τεχνικούς του Βυζαντινού Μουσείου, τους συντρόφους από την ΤΟ Κατασκευών της ΚΟΑ του ΚΚΕ για την απαραίτητη συμβολή τους στη δημιουργία της έκθεσης, καθώς και όλους εκείνους που χωρίς να λογαριάζουν κόπους συνέβαλαν στη διοργάνωση της έκθεσης. 

Η έκθεση θα λειτουργεί Τρίτη - Κυριακή, από τις 9.00 έως τις 16.00.

Οργανωμένες ξεναγήσεις θα πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 11.00 και στις 13.00.

Η γενική είσοδος είναι 4 ευρώ, η είσοδος είναι ελεύθερη την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα και την 6η Μάρτη (Μέρα Μνήμης Μελίνας Μερκούρη).

Πρόσωπα που δικαιούνται ελεύθερη είσοδο: Οι νέοι ηλικίας έως 18 ετών, οι κάτοχοι ενεργού κάρτας ανεργίας, οι φοιτητές και σπουδαστές, τα άτομα με αναπηρία (67% και άνω) και ένας συνοδός αυτών, γονείς πολύτεκνων οικογενειών. Ακόμα, ελεύθερη είσοδο δικαιούνται οι δημοσιογράφοι με την επίδειξη της δημοσιογραφικής τους ταυτότητας, οι ξεναγοί με την επίδειξη της επαγγελματικής τους ταυτότητας, οι υπάλληλοι του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, με την επίδειξη της υπηρεσιακής τους ταυτότητας, τα μέλη του ΕΕΤΕ με την επίδειξη της κάρτας μέλους.

Στο βιβλιοπωλείο της «Σύγχρονης Εποχής» μπορεί να βρει κανείς τα δυο λευκώματα του Γιώργη Βαρλάμου, καθώς κι ένα φάκελο με κάρτες από επιλεγμένα έργα από τα αγριολούλουδα. Περιμένοντας ακόμα την έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού για να διακινούνται και στο πωλητήριο του Μουσείου...

Η ομιλία της Ελ. Μηλιαρονικολάκη

«Τα αγριολούλουδα του Βαρλάμου», αγγελιοφόροι ενός ευτυχισμένου μέλλοντος

«Ο σημερινός καλλιτέχνης δεν μπορεί να είναι αμέτοχος πρακτικογράφος γεγονότων, ουδέτερος παρατηρητής της ζωής. Γιατί τότε δεν μπορεί να κάνει τέχνη. Αν δεν βιώνεις τον τόπο σου και την εποχή σου, αν δεν συμμετέχεις ενεργητικά στη ζωή δεν ανθοφορεί η τέχνη. Αυτές οι κατασκευές πως η τέχνη είναι υπερκόσμια, ανήκει στην ουράνια αποστολή της είναι φαρισαϊσμός της αντίδρασης που επιδιώκει τη διάρκεια του παρελθόντος». Mε αυτά τα λόγια του κομμουνιστή ζωγράφου και χαράκτη Γιώργη Βαρλάμου - απόσταγμα της αφιερωμένης στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο ζωής του - σας καλωσορίζουμε στην έκθεσή μας, που διοργανώνεται προς τιμήν του σπουδαίου αυτού καλλιτέχνη με αφορμή τα 4 χρόνια από το θάνατό του, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων για τα 100χρονα του ΚΚΕ.

Καθώς θα περιηγείστε στην πλημμύρα των εξαίσιων χρωμάτων του, σ' αυτόν τον κάμπο με τα λουλούδια, που θυμίζει στο σύνολό της η έκθεση, παρακαλούμε να μην ξεχάσετε αυτά τα λόγια. Γιατί τα λουλούδια στο έργο του Βαρλάμου, με το αχνό περίγραμμά τους, αιθέρια και ποιητικά δεν μας επιτρέπουν να τα δούμε με τρόπο νατουραλιστικό. Δεν είναι φωτογραφίες, ένα πιστό αντικαθρέφτισμα της ελληνικής χλωρίδας. Αποτελούν σύμβολα.

Είναι τα λουλούδια που έχει καταγράψει ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος στον κατάλογο των φίλων του, για τη συμπαράσταση που του πρόσφεραν στη ζωή του. Είναι το μπουκέτο οι χειροποίητες παπαρούνες που αναστάτωσαν την ψυχή και γέμισαν με φως το κελί του σκληρά δοκιμασμένου για τις ιδέες του λαϊκού ποιητή Φώτη Αγγουλέ. Είναι το λουλουδάκι του Γιάννη Ρίτσου στο έργο του οι Γειτονιές του Κόσμου, που φύτρωσε στα ανεμοδαρμένα βράχια της Μακρονήσου και που οι φορτωμένοι με τις τεράστιες πέτρες δεσμώτες κάτω από τις βρισιές και τα μαστίγια, έκαναν μισό κύκλο για να μην το πατήσουν, παρότι κάθε περιττό βήμα, τους ήταν αφόρητο. Τα λουλούδια του Βαρλάμου με λίγα λόγια είναι εκδήλωση της πιο πλατιάς, της πιο βαθιάς αγάπης για τη ζωή, που γι' αυτήν αξίζει να αγωνίζεται κανείς, είναι οι αγγελιοφόροι του ευτυχισμένου μέλλοντος της ανθρωπότητας. Άλλωστε για το Γιώργη Βαρλάμο «Τέχνη κάνουν μόνο οι οραματιστές που μορφοποιούν το ζωντανό σήμερα και τα ιδανικά του αύριο».

Το λουλούδι βέβαια το συναντάμε εδώ και αιώνες σαν θέμα σε πολλά είδη της τέχνης. Τι το ιδιαίτερο εισηγείται άραγε ο Βαρλάμος που να δικαιολογεί την καθιέρωση του χαρακτηρισμού «τα λουλούδια του Βαρλάμου»; Αν αναζητήσουμε μια ερμηνεία στην άψογη τεχνική απόδοσή τους θα αδικήσουμε το δημιουργό τους. Γιατί ο Βαρλάμος -αν και βαθύς γνώστης των μυστικών της ζωγραφικής και ιδιαίτερα της χαρακτικής, που καλλιεργώντας συστηματικά όλα τα είδη της, χαλκογραφία, ξυλογραφία, λιθογραφία, έφτασε να του γίνει κάτι σαν το γραφικό του χαρακτήρα αναπτύσσοντας ένα εντελώς προσωπικό ύφος- θεωρούσε πως η τεχνική στο έργο τέχνης έχει δευτερεύουσα σημασία, είναι απλά το μέσον. Το πρωταρχικό γι' αυτόν ήταν το περιεχόμενο.

Και πραγματικά τα λουλούδια του Βαρλάμου έχουν κάτι ξεχωριστό. Πρώτα - πρώτα δεν είναι εκείνες οι ακριβές ράτσες λουλουδιών, οι καλλιεργημένες στα ανθοκομεία και προορισμένες για να διακοσμούν τις αυλές και τα σαλόνια των πλουσιόσπιτων. Είναι τα χωνάκια, η κάπαρη, οι καμπανούλες, τα κυκλάμινα, οι παπαρούνες, οι μαργαρίτες, όλα τους απλά, ταπεινά κι άλλες φορές ατίθασα αγριολούλουδα. Τα λουλούδια του Βαρλάμου «παίρνουν το μέρος των φτωχών». Μα ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι δεν είναι αποκομμένα από τη φυσική ζωή τους. Ο Βαρλάμος δεν τα ξεριζώνει για να τα βάλει στο βάζο, «προτιμά τα λουλούδια που δεν κακόπαθαν απ' τον άνθρωπο, που ζουν στη ζεστασιά του ήλιου και όχι στην ψυχρότητα του ανθογιαλιού» όπως παρατηρεί στον «Ριζοσπάστη» το 1981 ο κριτικός Νίκος Αλεξίου, ενώ εύστοχα συνεχίζει: «Εκείνο που αποτελεί προσωπικό του επίτευγμα είναι η συνθετική τους τοποθέτηση, η ανάπτυξη κι η αναπνοή τους μέσα στο φόντο, σε μια ατμόσφαιρα ονείρου, που δίνει ποιητικές αναγωγές πέρα από τα εικονιζόμενα».

Το σπουδαίο έργο του Γιώργη Βαρλάμου

Αναμφισβήτητα, το φόντο, το βάθος μέσα από το οποίο ο Βαρλάμος προβάλλει το θέμα του παίζει ιδιαίτερο ρόλο όχι μόνο στ' αγριολούλουδά του, αλλά σε μεγάλο μέρος του έργου του, προκαλώντας μέσα από το παιχνίδι των χρωμάτων και τις αντιθέσεις των τόνων διαφορετικές κάθε φορά σκέψεις και συναισθήματα στο θεατή, χαρά, λύπη, μελαγχολία, τραγικότητα, οργή. Αυτό μπορεί να διαπιστώσει κανείς ξεφυλλίζοντας και ένα άλλο σπουδαίο δημιούργημά του, που ένα μικρό δείγμα του φιλοξενείται στις προθήκες της έκθεσής μας. Πρόκειται για την έξοχη εικονογράφηση με 48 ακουαρέλες της έκδοσης με τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή, που πραγματοποίησε στις αρχές της δεκαετίας του ΄70 για λογαριασμό ενός ξακουστού για τις καλαίσθητες και αποκλειστικά συλλεκτικές εκδόσεις του, παρισινού εκδοτικού οίκου. Στο έργο αυτό, που στην ουσία καθιέρωσε τον Βαρλάμο, οι εικόνες του δεν προσπαθούν να ιλλουστράρουν ορισμένα σημεία του βιβλίου, αλλά εισχωρούν στο πνεύμα του.

Η βαθιά αυτή αφομοίωση της γλώσσας της αρχαίας τέχνης, του πνεύματος και της τεχνικής της, ήταν προϊόν όχι μόνο της επί ένα σχεδόν χρόνο επίπονης μελέτης του πάνω στα αγγεία του αρχαιολογικού μουσείου, αλλά και της λαμπρής προπαρασκευής του μέσα από τη συμμετοχή του μαζί με τους Λουίζα Μοντεσάντου και Νίκο Δαμιανάκη στην ομάδα των επιλεγμένων μαθητών - συνεργατών του πρωτοπόρου θεμελιωτή της ελληνικής χαρακτικής και διευθυντή τότε της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Γιάννη Κεφαλληνού- σε ένα ιστορικής σημασίας εικαστικό και εκδοτικό κατόρθωμα: Την πιστή χαρακτική αποτύπωση με τη μικτή μέθοδο της ξυλογραφίας και της χαλκογραφίας των δέκα ωραιότερων στο μουσείο της Αθήνας λευκών αττικών ληκύθων του 5ου π.Χ. αιώνα και την έκδοσή τους το 1956 μετά από τρίχρονο κοπιαστικό πειραματισμό και πυρετώδη εργασία σε ένα μοναδικής ομορφιάς λεύκωμα, μικρό μέρος από το οποίο μπορείτε επίσης να θαυμάσετε στις προθήκες της έκθεσης.

Αν στη ζωγραφική ο Βαρλάμος διακρίθηκε κυρίως στην απεικόνιση λουλουδιών και τοπίων, όπως τα Μετέωρα, στη χαρακτική προσέθετε και τα θέματα της γυναίκας, του έρωτα και του θανάτου. Το ειδοποιό ωστόσο γνώρισμα της τέχνης του, αυτή η εσωτερική ευγένεια και η πηγαία λεπτότητα που αναδύει το έργο του είναι κοινό και στους δύο αυτούς κύριους τομείς της δημιουργίας του.

Φυσικά από το έργο του Βαρλάμου δεν λείπει και το καταγγελτικό για τα δεινά του καπιταλισμού αντιπολεμικό, αντιφασιστικό, αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο ή οι αναφορές στην ταξική πάλη, όπως οι έξι συνθέσεις του για το Πολυτεχνείο, που με αφορμή τα 50χρονα από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απρίλη του 1967 φιλοξενούνται στην έκθεση. O Βαρλάμος δεν προσπερνούσε την πολιτική επικαιρότητα, συμμετείχε ενεργητικά στην κοινωνική ζωή, δεν απουσίασε ποτέ από τους μεγάλους λαϊκούς, πολιτικούς αγώνες, όπως και από τους συλλογικούς αγώνες του κλάδου του. Με μεγάλη επιτυχία επιδόθηκε στην τέχνη της πολιτικής αφίσας, όποτε του ζητήθηκε - όπως η πασίγνωστη και βραβευμένη αφίσα του ΚΚΕ το 1981 ενάντια στην ένταξη της χώρας στην τότε ΕΟΚ, που με λιτότητα και ευρηματικότητα εισχωρεί στο νόημα του συνθήματος «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» - αλλά και στην εικονογράφηση βιβλίων με κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Όντας μάλιστα ένας από τους λίγους χαράκτες που είχαν διεισδύσει στους νόμους της δομικής αισθητικής του βιβλίου - δηλαδή τον τρόπο που πρέπει να σχεδιαστεί ένα βιβλίο ξεκινώντας από το μέγεθός του και την επιλογή του χαρτιού και φτάνοντας ως τα περιθώρια της σελίδας, τη γραμματοσειρά, τις αποστάσεις μεταξύ των γραμμάτων, τα κενά στα διάστιχα κ.ά., έτσι που να ευχαριστεί τον αναγνώστη και να δημιουργεί προδιάθεση αντίστοιχη με το περιεχόμενό του - είχε αναλάβει από το 1992 την αισθητική επιμέλεια των εκδόσεων της «Σύγχρονης Εποχής».

Ολόκληρη η ζωή του, μάρτυρας της αφοσίωσής του στα κομμουνιστικά ιδανικά

Γενικότερα ολόκληρη η ζωή του είναι αδιάψευστος μάρτυρας της ακλόνητης αφοσίωσής του στα κομμουνιστικά ιδανικά, του πιο βαθιού, κομμουνιστικού ανθρωπισμού του.

Στο ΚΚΕ οργανώθηκε στα χρόνια της κατοχής, τότε που ως φοιτητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και μέλος της ΕΠΟΝ συμμετείχε, όπως σχεδόν όλοι οι σπουδαστές στο εργαστήριο χαρακτικής του μαρξιστή Γιάννη Κεφαλληνού, στη νεανική ομάδα του παράνομου καλλιτεχνικού συνεργείου που κάλυπτε τις προπαγανδιστικές ανάγκες της ΕΑΜικής Αντίστασης. Καθήκον της ομάδας των σπουδαστών ήταν να προετοιμάζουν τα κλισέ των κουπονιών και να επιμελούνται την εκτύπωση των φυλλαδίων και των άλλων εντύπων, ενώ τα χαρακτικά και τα σχέδια των προπαγανδιστικών υλικών τα έκαναν απόφοιτοι της σχολής και συχνά επώνυμοι καλλιτέχνες. Η ΕΑΜική αντίσταση έδωσε στη χαρακτική την ευκαιρία να παίξει το σπουδαιότερο ρόλο απ' όλες τις καλές τέχνες, μετατρέποντας το κοπίδι του χαράκτη σε όπλο το ίδιο επικίνδυνο με εκείνο του πολεμιστή και εμπνέοντας με τα ιδανικά του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση μαζί με το Βαρλάμο και μια πληθώρα μετέπειτα ονομαστών εικαστικών, όπως οι Τάσσος, Σεμερτζίδης, Στεφανίδης, Μακρής, Κατράκη, Βασιλείου, Μαγγιώρου, Κορογιαννάκης, Δαγκλής, Σικελιώτης, Γραμματόπουλος και άλλοι πολλοί.

Σ΄αυτή την έμπρακτη απόδειξη του σπουδαίου κοινωνικού ρόλου που μπορεί να παίξει η τέχνη και ειδικότερα η χαρακτική, χρωστά ο Βαρλάμος το πάθος με το οποίο την υπηρέτησε και την υπερασπίστηκε σε όλη τη ζωή του από τα νύχια των εμπόρων, ως την πιο δημοκρατική, την πιο λαϊκή τέχνη, την τέχνη που με μικρό αντίτιμο μπορεί να μπει σε κάθε λαϊκό σπίτι. Ο Βαρλάμος έδωσε προσωπικές και συλλογικές μάχες ενάντια στην εμπορευματοποίηση της τέχνης και τη βαρβαρότητα της καπιταλιστικής αγοράς που καθιέρωσε την αρίθμηση των χαρακτικών αντιτύπων και την καταστροφή της μήτρας τους.

Μετά τα Δεκεμβριανά εγκατέλειψε την Αθήνα μαζί με τους τελευταίους μαχητές του ΕΛΑΣ διανύοντας με τα πόδια την απόσταση Αθήνα - Κύμη.

Η στράτευσή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα, η απέχθεια που έτρεφε για κάθε συμβιβασμό «ανταμείφθηκε» με την απόρριψή του για τη θέση του καθηγητή της Χαρακτικής στην ΑΣΚΤ και τις τρεις φορές που υπέβαλε υποψηφιότητα, παρότι οι λαμπρές σπουδές του με μεγάλους δασκάλους όπως ο Ουμβέρτος Αργυρός και ο Κωνσταντίνος Παρθένης στη ζωγραφική και ο κορυφαίος κι αγαπημένος δάσκαλός του στη χαρακτική Γιάννης Κεφαλληνός, με τον οποίο συνέχισε να συνεργάζεται για πολλά χρόνια, οι μετεκπαιδεύσεις του με υποτροφία του ΙΚΥ στο Παρίσι, οι πολλαπλές βραβεύσεις του στο εξωτερικό και στην Ελλάδα το 1995 από την Ακαδημία Αθηνών και προπαντός οι βαθιές γνώσεις του σε όλα τα είδη της χαρακτικής και το πολύτροπο έργο του, τον είχαν αναδείξει αντικειμενικά ως τον πιο άξιο γι΄ αυτή τη θέση, συνεχιστή της ένδοξης παράδοσης του Κεφαλληνού.

Τη γενναιοφροσύνη και την αδιαπραγμάτευτη προσήλωσή του στα ιδανικά και της αξίες του επιβεβαίωσε και με την άρνησή του να αποδεχτεί το μηνιαίο μισθό με τον οποίο η χούντα αποφάσισε το 1973 να επιχορηγήσει 100 καλλιτέχνες για να οικοδομήσει φιλοκαλλιτεχνικό προφίλ, που με ιδιαίτερη περηφάνια δημοσιοποίησε μάλιστα δηλώνοντας ανάμεσα σ' άλλα πως «τέτοιας μορφής εκλεκτική χορηγία δεν λύνει βασικά προβλήματα των ανθρώπων της τέχνης». Όσο εχθρικός ήταν απέναντι στη εκμετάλλευση του ανθρώπινου μόχθου γενικά και ειδικά στο χώρο της τέχνης, τόσο στοργικός και γενναιόδωρος υπήρξε προς τους απλούς ανθρώπους και τους νέους καλλιτέχνες, στους οποίους αγαπούσε να μεταδίδει τις γνώσεις του και την καλλιτεχνική του πείρα χωρίς να κρατά μυστικά.

Η τελευταία μεγάλη πράξη της ζωής του ήταν η διαθήκη του, που μ' αυτήν εμπιστεύτηκε στο ΚΚΕ όλο το έργο και το εργαστήριό του. Το χειρόγραφο κείμενό της καταλήγει συγκινημένα στα παρακάτω λόγια: «Έτσι θεωρώ ότι ολοκληρώνω κι εγώ την προσφορά μου στο μεγάλο και δίκαιο αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης κι όλου του εργαζόμενου λαού από τα δεσμά της ταξικής σκλαβιάς, αγώνα που με διήγηρε και με συνεπήρε από τα νεανικά μου χρόνια και εξακολουθεί να φλογίζει την καρδιά μου μέχρι και σήμερα».

Αυτή η ποιητική, η νεανική, η φλογισμένη από τον αγώνα για την κατάλυση κάθε ταξικού καταναγκασμού καρδιά εξακολουθεί να χτυπά μέσα από το έργο του Γιώργη Βαρλάμου. Αλλωστε, όπως και ο ίδιος μας απόδειξε με την ικανότητά του να μετουσιώνει ακέριο το πνεύμα της αρχαίας εποχής, «η γλώσσα της τέχνης έχει το προνόμιο να μη σωπαίνει ποτέ». Για το Γιώργη Βαρλάμο τα πολλά λόγια είναι περιττά. Θα σταματήσω λοιπόν εδώ, για να μπορέσουμε να αφουγκραστούμε μέσα από τους πίνακές του, τους χτύπους της μεγάλης καρδιάς του.

902