Ανδρέας Εμπειρίκος: Τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων, Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε! Ο Ποιητής και η Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση − Αλκυονίς και ΑΓΡΑ, 24 Μαρ. 2017, 19:00 − Έκθεση του φωτογράφου Εμπειρίκου (24/3-31/5)

[Άτιτλο]

Τώρα

Τώρα ευθύς

Τώρα αμέσως

Τώρα πάντα

Τώρα κάθε μέρα

Τώρα κάθε ώρα

Τώρα κάθε στιγμή

Δηλαδή τώρα ­ αιωνίως ­

Τώρα ποτέ παρά ποτέ

Τώρα ευθύς

Τώρα αμέσως

Τώρα σαν πεφταστέρι

Τώρα σαν μαχαιριά

Τώρα σαν εκπυρσοκρότηση

Τώρα σαν εκσπερμάτωση

Τώρα σαν ξαφνικό ραγάνι

Τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων

Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!
*
ραγάνι (το): εξαιρετικά σφοδρός άνεμος, καταιγίδα με δυνατό άνεμο· συνών.: τυφώνας, λαίλαπα, καταιγίδα, ουραγκάν. [τουρκ. urağan, γαλλ. ouragan]. (Υπερλεξικό) - Μπ.Ζ.

*

Το κόκκινο τραγούδι

Διπλοί σκοποί και τιναγμένα μπράτσα

Την ώρα της ανατολής των γαύρων ερυθρημάτων

Του πάθους τα σαλπίσματα εντός κι εκτός της πόλης

Οταν περνούν τα τανκς και όταν κροτούν τα πολυβόλα

Εδώ νεκροί εκεί μπουκάλες με σαμπάνια

Γαρίδες, νίτικα, ελιές, πεπόνια

Περίστροφα και ξιφολόγχες, τουφέκια κι ανεμώνες.

Εκπέμπει ο κεντρικός σταθμός

Κύματα ηδονής του ασυρμάτου

Που παν το μήνυμα σ’ όλη τη σφαίρα

Και σ’ όλους, σ’ όλους, σε όλους

Το μέγα μήνυμα της παγκοσμίου επαναστάσεως

Της νίκης και του λυτρωμού του προλεταριάτου

Ειρήνη, τη γη στους χωρικούς

Στα σοβιέτ όλη την εξουσία.

Αράδα - αράδα στύλοι τηλεγράφου

Πάνε το μήνυμα του ιμπεριαλιστικού πολέμου

Τις εντολές του κομιτάτου

Ειρήνη αμέσως

Τη γη στους χωρικούς

Κατάσχεση όλων των περιουσιών

Και στα σοβιέτ όλη την εξουσία

Στα μαρτυρικά παιδιά του προλεταριάτου

Κι όποιος αντισταθεί ­ ποινή θανάτου

***
Σημ. Μπ. Ζ.: Το ποίημα Το Κόκκινο τραγούδι αποτυπώνεται εδώ όπως δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ, 8/11/1998, μαζί με το Σχεδίασμα 4. Σκηνές μελλοντικών γεγονότων (βλ. πιο κάτω) και με το [Άτιτλο] Τώρα. / Τώρα ευθύς. Και τα τρία περιλαμβάνονται στο βιβλίο 1934 – Προϊστορία ή Καταγωγή (ΑΓΡΑ, 2014), από όπου και το Σχεδίασμα 2. Κόκκινο Τραγούδι, το οποίο εκεί έχει ενταχθεί στη συλλογή ποιημάτων του 1933, και εμφανίζει διαφορές από εκείνο του ΒΗΜΑΤΟΣ. Αυτό το σχεδίασμα μεταφέρεται εδώ από την εν λόγω έκδοση:

2. Το Κόκκινο τραγούδι

Διπλοί σκοποί και τιναγμένα μπράτσα
Την ώρα της ανατολής των γαύρων ερυθρημάτων
Του πάθους τα σαλπίσματα εντός κι εκτός της πόλης
Οταν περνούν τα τανκς και όταν κροτούν τα πολυβόλα
Στους δρόμους των οδοφραγμάτων.

Εδώ νεκροί εκεί μπουκάλες με σαμπάνια
Γαρίδες, νίτικα, φυσίγγια και καμιόνια
Περίστροφα μετάξια, προκηρύξεις κι ανεμώνες
Και ανάμιχτες κραυγές από χαρές και πόνους.

Θεέ μου τι μεγάλο πανηγύρι
Στο θαύμα τούτο των θαυμάτων
Κορίτσια του λαού με τη χαρά τους
Γυμνή στα γυμνά στήθη τους
Και μ’ αίματα στις γάμπες
Χορεύουν στα συντρίμματα των ινδαλμάτων.

Αράδα - αράδα στύλοι τηλεγράφου
Και στρατιές προλεταρίων λυτρωμένων
Και πάνω στα συντρίμματα των ινδαλμάτων

Για τους απανταχού της γης συντρόφους
Που τόσον καιρό την ώρα τούτη περιμένουν
Το ξαφνικό τραγούδι των συρμάτων.

Ακολουθεί το Σχεδίασμα 4

4. Σκηνές μελλοντικών γεγονότων

Διπλοί σκοποί και τιναγμένα μπράτσα
Προς την ανατολή των γαύρων ερυθρημάτων

Του πάθους τα σαλπίσματα εντός κι εκτός της πόλης

Οταν περνούν τα τανκς και όταν κροτούν τα πολυβόλα

Στους δρόμους των οδοφραγμάτων.

Εδώ νεκροί κι εκεί μπουκάλες με σαμπάνια

Γαρίδες, νίτικα κι ελιές και πράσα και πεπόνια

Περίστροφα και ξιφολόγχες, τουφέκια κι ανεμώνες

Και ανάμιχτες κραυγές από χαρές και πόνους.

Θεέ μου τι μεγάλο πανηγύρι.

Γυναίκες του λαού με την χαρά τους

Γυμνή στα γυμνά στήθη τους

Και μ’ αίματα στις γάμπες

Πατούν επί πτωμάτων

Και ­–ω ξαφνικό αλάλαγμα–

Χορεύουν στα συντρίμματα των ινδαλμάτων.

Και τώρα συνεχώς

Εκπέμπει ο κεντρικός σταθμός

Κύματα χαρμόσυνα ασυρμάτου

Που παν το μήνυμα σ’ όλη τη γη

Και σ’ όλους, σ’ όλους, σ’ όλους

Το μέγα μήνυμα της παγκόσμιας επανάστασης

Και της νίκης του προλεταριάτου.

Κι ακόμα εκπέμπει ο σταθμός

Προς τα μέτωπα των ιμπεριαλιστικών και αντισοβιετικών

πολέμων της μπουρζουαζίας

Και προς τα επί σφαγήν μαρτυρικά παιδιά των εργατών

και χωρικών

Τις εντολές του κεντρικού της επανάστασης κομιτάτου:

«Ειρήνη αμέσως

Τη γη στους χωρικούς

Κατάσχεση των περιουσιών

Όλη την εξουσία στ’ απανταχού της γης σοβιέτ των εργατών

Και σ’ όποιον αντισταθεί ποινή θανάτου».

Και από το Λενιγκράδ ως την Κριμαία

Και από το Βλαδιβοστόκ στη Μόσχα

Γιορτάζουνε τα πλήθη της δοξασμένης ΕΣΣΔ

Ενώ στην Κόκκινη πλατεία κι απέναντι στο μαυσωλείο του Λένιν

Ο πρόεδρος των επιτροπών του λαού των πρώτων μπολσεβίκων

Χαιρετίζει μπρος στο μικρόφωνο την κομμουνιστική επανάσταση όλων των χωρών

Και λέγει καθώς περνούν οι κόκκινες στρατιές που ξεκινούν

για την Ασία και την Ευρώπη

Λέγει πως σε λίγο πια στον χάρτη

Δεν θα υπάρχει μεταξύ της ελευθέρας ΕΣΣΔ

Και του υπόλοιπου κόσμου

Καμία διαφορά

Και δεν ξεχνά να χαιρετίσει μ’ ευγνωμοσύνη και με συγκίνηση βαθειά

Την ιερή τη μνήμη του πατέρα μας Λένιν

Και των πάμπολλων ηρώων του Οκτώβρη του 1917

Των οποίων δεν πήγανε στο βρόντο οι θυσίες και οι κόποι

Και καθώς μιλά ο πρόεδρος

Περνούν κι όλο περνούν οι κόκκινες στρατιές που ξεκινούν

για την Ασία και την Ευρώπη.

Ανδρέας Εμπειρίκος

νίτικο (το): παστός ή καπνιστός κέφαλος ("αινίτικο", από την πόλη Αίνος της Ανατολικής Θράκης) - Μπ. Ζ.

*

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ και η NEW STAR 
σας καλούν στις εκδηλώσεις που διοργανώνουν για τον

ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟ

στο πλαίσιο του ετήσιου αφιερώματος

ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Προγραμματίζονται 3 εκδηλώσεις για τον Ανδρέα Εμπειρίκο και μια έκθεση φωτογραφιών.

Η πρώτη εκδήλωση θα γίνει

την Παρασκευή 24 Μαρτίου 2017

στο ΑΛΚΥΟΝΙΣ New Star Art Cinema

Ιουλιανού 42-46, πλατεία Βικτωρίας

στις 19.00

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ του Ανδρέα Εμπειρίκου από τη Ρωσία

ΟΜΙΛΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Θα ακουστεί η φωνή του ποιητή και θα διαβάσουν σχετικά ποιήματα

ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ και αποσπάσματα στα ρωσικά η ΛΕΝΑ ΣΑΡΤΟΡΙ

Ομιλητές:

1. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΕΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, εκδότης έργων Ανδρέα Εμπειρίκου

«Πρόλογος σχετικά με τον Εμπειρίκο φωτογράφο και τις εκδόσεις ανέκδοτων γραπτών του»

2. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, ιστορικός και διαχειριστής του αρχείου Ανδρέα Εμπειρίκου

«Η σχέση του Ανδρέα Εμπειρίκου με τη Ρωσία και η σχέση του με την Οκτωβριανή Επανάσταση» και αναγνώσεις ποιημάτων

3. ΝΙΚΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ, ιστορικός, συγγραφέας βιβλίου και άρθρων για τον Ανδρέα Εμπειρίκο

«Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η Κριμαία, η Ρωσία και η Ρωσική Επανάσταση: Η ποιητική των βιωμάτων»

4. ΛΕΝΑ ΣΑΡΤΟΡΙ, ελληνίστρια και μεταφράστρια στα ρωσικά έργων του Ανδρέα Εμπειρίκου

Αναγνώσεις αποσπασμάτων στα ρωσικά από τη Λένα Σαρτόρι και αντιστοίχως στα ελληνικά από τον Λεωνίδα Εμπειρίκο

Συντονίζει ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής NEW STAR

ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ

*

Ανδρέας Εμπειρίκος - Βιογραφία

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος στη Βρετάνη, δεκαετία του '50

Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ (1901 - 1975) ήταν ποιητής, πεζογράφος, φωτογράφος και ψυχαναλυτής. Γεννημένος στη Μπραΐλα της Ρουμανίας, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1902 και αργότερα παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο King’s College του Λονδίνου. Την περίοδο 1926-1931 έζησε στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε με τον κύκλο των υπερρεαλιστών και ασχολήθηκε ενεργά με την ψυχανάλυση. Συγχρόνως, γοητεύεται και από προσωπικότητες όπως οι Μαρξ και Ένγκελς, ο Πλεχάνωφ και ο Κάουτσκυ, ο Φρόιντ. Το 1931 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα.

Ως λογοτέχνης ανήκει στη Γενιά του '30 και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ελληνικού υπερρεαλισμού. Ο Εμπειρίκος υπήρξε εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ασκώντας και την ψυχαναλυτική πρακτική κατά την περίοδο 1935-1951. Το 1935 δίδει στην Αθήνα την περίφημη διάλεξη «Περί σουρρεαλισμού» και εκδίδει την «Υψικάμινο», το κατεξοχήν υπερρεαλιστικό κείμενο.

Kατέχει περίοπτη θέση στον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα, παρά τη δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίστηκε αρχικά το έργο του. Ανάμεσα στα πεζά έργα του διακρίνεται το τολμηρό ερωτογράφημα «Ο Μέγας Ανατολικός», που προκάλεσε αντιδράσεις για την ελευθεροστομία και το ερωτικό περιεχόμενό του. Το 2001 κηρύχτηκε Έτος Εμπειρίκου με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή και οργανώθηκαν πολλές τιμητικές εκδηλώσεις (συνέδρια, εκδόσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αφιερώματα εφημερίδων και περιοδικών κ.λπ.)

Σημαντικό τμήμα του έργου του εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Από τις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορεί σχεδόν το σύνολο του έργου του Ανδρέα Εμπειρίκου, με επιμελητή τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη.

Αναλυτικά

1921-25 Εργάζεται στην οικογενειακή ναυτιλιακή εταιρία Byron Steamship Co Ltd του Λονδίνου όπου και σπουδάζει φιλοσοφία και φιλολογία.

1926-31 Ύστερα από διάσταση με τον πατέρα του πηγαίνει στο Παρίσι. Εκεί αποφασίζει να ασχοληθεί με την ψυχανάλυση. Κοντά στον Rene Laforgue, ιδρυτικό μέλος και πρώτο πρόεδρο της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας Παρισίων, θα κάνει προσωπική και διδακτική ανάλυση. Γύρω στο 1929 γνωρίζει τον κύκλο των υπερρεαλιστών και μυείται στην τεχνική της αυτόματης γραφής τους.

1935 Δίνει διάλεξη «Περί σουρρεαλισμού» στην Λέσχη Καλλιτεχνών (Μάρτιος). Τυπώνεται η Υψικάμινος στις εκδόσεις «Κασταλία» σε 200 αριθμημένα αντίτυπα. Γνωριμία με τον Οδυσσέα Ελύτη, μαζί επισκέπτονται το σπίτι του ζωγράφου Θεόφιλου στην Μυτιλήνη. Αρχίζει να ασκεί ως επάγγελμα την ψυχανάλυση.

1944 Ο ζωγράφος και ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος κρύβεται στο σπίτι του. Τελειώνει την ιστορία Αργώ ή Πλους αεροστάτου. (31 Δεκεμβρίου).

1945 Αρχίζει να γράφει το μυθιστόρημα O Μέγας Ανατολικός. Τυπώνεται η Ενδοχώρα από τις εκδόσεις του περ. Τετράδιο

1948 Συμμετέχει στην πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική ομάδα με τους Γ. Ζαβιτζιάνο και Δ. Κουρέτα. Πεθαίνει ο πατέρας του Λεωνίδας στην Γενεύη.

1949 Παρακολουθεί στην Ζυρίχη το Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο.

1950 Εκλέγεται μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας Παρισίων.

1951 Διακόπτει την ψυχαναλυτική πρακτική. Τελειώνει στην Άνδρο το μυθιστόρημα Ο Μέγας Ανατολικός. Tο έργο αποτελείται από 1700 χειρόγραφες σελίδες στην πρώτη μορφή του. Θα συνεχίσει να το συμπληρώνει και να του προσθέτει νέα κεφάλαια ως το τέλος της ζωής του. Παρακολουθεί στο Άμστερνταμ το νέο Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο και λίγο αργότερα εγκαθίσταται στο Παρίσι.

1953 Επιστρέφει στην Ελλάδα.

1957 (Οκτώβριος) Γέννηση του γιου του Λεωνίδα.

1959-65 Γράφει τα περισσότερα ποιήματα των συλλογών Οκτάνα και Aι Γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες.

1960 Τυπώνονται τα Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1936-1946) από τις εκδόσεις «Δίφρος».

1975 (3 Αυγούστου) Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πεθαίνει στην Κηφισιά, σε ηλικία 74 ετών.

1976 Κυκλοφορεί το αφιέρωμα στον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον ελληνικό υπερρεαλισμό του περιοδικού Ηριδανός (αρ. 4, 1976).

1978 Τυπώνεται το σπουδαίο δοκίμιο του Οδυσσέα Ελύτη, Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο («Εγνατία/Tραμ»).

1980 Δημοσιεύεται η Oκτάνα (Ίκαρος).

Παράλληλα κυκλοφορεί και δεύτερος δίσκος με απαγγελίες του Εμπειρίκου από την συλλογή αυτή. «Κύκλος Εμπειρίκου»: σειρά ομιλιών στην Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη, που δημοσιεύονται και στο Δελτίο της (αρ. 4, 1981). Εκδίδεται η Αργώ ή Πλους αεροστάτου με επιμέλεια του Δ. Kαλοκύρη από τις εκδόσεις «Ύψιλον/βιβλία».

1983 Κυκλοφορεί το βιβλίο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Ανδρέας Εμπειρίκος. O ποιητής του έρωτα και του νόστου (Kέδρος), που θέτει σε νέες βάσεις την μελέτη του έργου του Εμπειρίκου. O ίδιος επιμελείται και την έκδοση της ποιητικής συλλογής: Aι γενεαί πάσαι ή H σήμερον ως αύριον και ως χθες (Άγρα).

1984 Στον συλλογικό τόμο Ψυχανάλυση και Ελλάδα, επιμέλεια Θανάση Tζαβάρα, (Eταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη, 1984) εξετάζεται ο ψυχαναλυτής Eμπειρίκος (και η ψυχαναλυτική πρακτική στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1935-1950).

1990 Δημοσιεύονται οι δύο πρώτοι τόμοι του μυθιστορήματος O Μέγας Ανατολικός (επιμέλεια Γ. Γιατρομανωλάκης, εκδόσεις Άγρα). Το έργο ολοκληρώνεται σταδιακά σε οκτώ τόμους ως το 1992.

1991 Στο Kέντρο Georges Pombidou (Παρίσι) γίνεται αφιέρωμα στους Έλληνες Yπερρεαλιστές με ομιλίες και έκθεση ντοκουμέντων για τον Εμπειρίκο μιλούν οι J. Bouchard, A. Σκαρπαλέζου, N. Βαλαωρίτης και ποιήματά του διαβάζουν οι Gisele Prassinos και Blaise Gautier.

1995-99 Την πενταετία αυτή τυπώνονται, πάντα από τις εκδόσεις «Άγρα», σε επιμέλεια Γ. Γιατρομανωλάκη το ποίημα EΣ-EΣ-EΣ-EΡ Pωσσία (1995), το πεζό Zεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης (1998) και μαζί οι δύο ομιλίες Νικόλαος Εγγονόπουλος ή Tο θαύμα του Ελμπασσάν και του Βόσπορου και Διάλεξη για τον Νίκο Εγγονόπουλο (1999). Ακόμη, δημοσιεύονται ανέκδοτα ποιήματα στο περ. O πολίτης (αρ. 57-59, 1998) με σχόλια του Γ. Γιατρομανωλάκη.

Το 2004 και 2006 ανακαλύφθηκε το χαμένο προπολεμικό αρχείο του Εμπειρίκου, το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφίες και επιστολές, μία εκδοχή της Ενδοχώρας και των Γραπτών, την μοναδική σωζόμενη, δακτυλόγραφη μορφή της Υψικαμίνου, το κείμενο της περίφημης διάλεξης Περί Σουρρεαλισμού, αλλά και τα πρό του 1935 ποιήματα, τα οποία συγκροτούν μία συλλογή με τίτλο Προϊστορία ή Καταγωγή. 

Το 2009 κυκλοφόρησε ο τόμος Ανδρέας Εμπειρίκος, Γράμματα στον πατέρα, τον αδελφό του Μαράκη και την μητέρα [1921-1935], το 2010 το βιβλίο Περί σουρρεαλισμού. Η διάλεξη του 1935 και το 2012 η τριλογία Τα Χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων. 

*

Ο πολιτικός Εμπειρίκος

1962. Στη Μόσχα από τον Οδυσσέα Ελύτη, με τη μηχανή Λάϊκα του Ανδρέα Εμπειρίκου (Αρχείο Οικογένειας Εμπειρίκου).
Φωτό Μπ. Ζ. της... φωτογραφίας του ποιητή από τη δεύτερη σελίδα του βιβλίου
ΕΣ - ΕΣ - ΕΣ - ΕΡ  ΡΩΣΣΙΑ.

Ο Οκτώβρης και η αγαπημένη του Ρωσία

Τα έργα του Ανδρέα Εμπειρίκου, στα οποία ανακαλύπτουμε την πολιτική πλευρά του μεγάλου δημιουργού. Αποσπάσματα θα διαβαστούν στη διάρκεια της εκδήλωσης.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ,

ΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ ΤΟΥ ΜΑΡΑΚΗ

ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΗΤΕΡΑ (1921-1935)

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος εκδίδει, ώριμος πλέον, το ιδρυτικό ποιητικό έργο του νεοελληνικού υπερρεαλισμού, την Υψικάμινο, το 1935. Στον παρόντα τόμο δημοσιεύονται οι επιστολές του στους στενούς συγγενείς από το 1921 ως το 1935, όπου διαφαίνονται η γλωσσική του διαμόρφωση και ωρίμανση, η εξέλιξη των πολιτικών του ιδεών, η ρήξη με τον πατέρα και τον κόσμο του, οι πνευματικές του ανησυχίες και οι δρόμοι της φωτογραφίας και της ψυχανάλυσης που του ανοίγονται, μαζί με τα πρώτα δείγματα μιας σοβαρής κατάθλιψης που τον ακολουθεί σε διάφορες περιόδους της ζωής του.

Οι 33 επιστολές του Ανδρέα Εμπειρίκου (επιλεγμένες ανάμεσα από 120) αποτελούν μέρος αρχειακού υλικού που βρέθηκε αναπάντεχα σε παραπεταμένες βαλίτσες της μητέρας του. Γραμμένες στην Αθήνα, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Λωζάννη, στον Πειραιά και αλλού, οι επιστολές ουσιαστικά συστήνουν ένα ημερολόγιο, μιαν οιονεί αφήγηση με ενδιαφέροντα κεφάλαια.

Όπως είναι αναμενόμενο, το κύριο κεφάλαιο της αφήγησης αποτελεί η οικογένεια του ποιητή, η σάγκα, θα λέγαμε ενός μεγάλου και περιώνυμου Οίκου που όσο περνούν τα χρόνια μοιάζει να διαλύεται. Ήδη στο δεύτερο γράμμα του ο εικοσαετής Ανδρέας περιγράφει στον πατέρα του τον θάνατο του αδελφού του Τάκη, ενώ στο τελευταίο μαθαίνουμε για τη ρήξη ανάμεσά τους. Οι επιστολές όμως δεν αναφέρονται μόνο σε θέματα οικογενειακά. Μας δίνουν πληροφορίες για τις πρώιμες λογοτεχνικές και γλωσσικές αντιλήψεις του Εμπειρίκου (πρότυπά του είναι ο Παλαμάς και ο Ψυχάρης!), για τις σπουδές του και τις ασχολίες του στο Λονδίνο και στο Παρίσι τη δεκαετία του ’20. Μαθαίνουμε για την επιθυμία του α σπουδάσει ψυχανάλυση, για την κατάθλιψή του και τη θεραπεία του κοντά στον Rene Laforgue και πληροφορούμαστε για την εμπλοκή του στις οικογενειακές επιχειρήσεις. Η αφήγηση τελειώνει με τον πολιτικό ακτιβισμό του ποιητή καθώς παραιτείται (ως αλληλέγγυος των απεργών) από τις οικογενειακές επιχειρήσεις για να ασχοληθεί απερίσπαστος με την λογοτεχνία και την ψυχανάλυση. Το επιστολικό υλικό εμπλουτίζεται από τις έξοχες φωτογραφίες του φωτογράφου (και συνάμα φωτογραφιζόμενου) Εμπειρίκου. Τραβηγμένες στα χρόνια που γράφονται οι επιστολές, αποτελούν ζωντανές μαρτυρίες και τεκμήρια μιας εποχής και ενός κόσμου στον οποίο νοσταλγικά και δημιουργικά θα επιστρέφει ο Εμπειρίκος στον υπόλοιπο βίο του.

*

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ 
1934
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Ή ΚΑΤΑΓΩΓΗ

Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια:

ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ

Τον Σεπτέμβριο του 1934 ο Ανδρέας Εμπειρίκος ολοκλήρωσε το πρώτο του ποιητικό έργο με τίτλο 1934. Είναι μια πλήρης ποιητική ενότητα έτοιμη προς έκδοση που περιέχει στο τέλος του τετραδίου και τα αναλυτικά της Περιεχόμενα. Είναι ποιήματα γραμμένα το 1933 και κυρίως το 1934. Το γνωστότερο, για το οποίο μιλάει με ενθουσιασμό ο Ελύτης στην Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, είναι το Θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου.

Ο Εμπειρίκος δεν προχωράει στην έκδοση, γιατί στο μεταξύ γράφει την αμιγώς υπερρεαλιστική Υψικάμινο, με την οποία θα κάνει τη θεαματική του είσοδο στα ελληνικά γράμματα λίγους μήνες μετά, την άνοιξη του 1935, παράλληλα με την ιστορική του διάλεξη για τον «σουρεαλισμό» και την έναρξη της πρακτικής της ψυχανάλυσης.

Ο ποιητής έχασε το χειρόγραφο μετά τον πόλεμο. Προς το τέλος της ζωής του, γύρω στο 1971-1972, αναδιαπραγματευόμενος το παρελθόν του, προσπάθησε να ανασυγκροτήσει τη συλλογή, βρίσκοντας 14 από τα 39 ποιήματα (το ένα εξ αυτών το αναμορφώνει ριζικά ) και προσθέτοντας ένα νέο ποίημα. Δίνει σ’ αυτό το νέο τετράδιο τον ευφάνταστο και καίριο τίτλο ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Ή ΚΑΤΑΓΩΓΗ.

Το 2006 τα πρωτότυπα χειρόγραφα βρέθηκαν στις περίφημες βαλίτσες της μητέρας του, που ανακαλύφτηκαν στην αποθήκη του σπιτιού του.

Η πρώτη του συλλογή ανασυστήθηκε πλέον και εκδίδεται από τις Εκδόσεις Άγρα, με εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια του Γιώργη Γιατρομανωλάκη και με τη φροντίδα του γιού του ποιητή Λεωνίδα Εμπειρίκου. Ο τίτλος περιέχει την αρχή και το τέλος του τόξου: 1934 – ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Ή ΚΑΤΑΓΩΓΗ. Ο τόμος περιέχει τη σύνθεση του 1934, τα ποιήματα του 1933 που έμειναν εκτός επιλογής για λόγους προσωπικούς (ποίημα για τον Νικόλα Κάλας κ.α.) και λόγους πολιτικούς (επαναστατικά ποιήματα) καθώς και τα δύο τελευταία του ποιήματα της Προϊστορίας ή Καταγωγής που συνέταξε το 1971-72 στο πέρας της ζωής του.

*

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ ΡΩΣΣΙΑ

Ολόκληρο το ποίημα (και άλλα) από την Μποτίλια)

(Φωτό του βιβλίου από Μπ. Ζ.)

Το μακρύ αυτό αφηγηματικό ποίημα (239 στίχοι) έγραψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος μετά το ταξίδι που έκανε στη Σοβιετική Ένωση τον Δεκέμβριο του 1962 (Οδησσός-Μόσχα-Λένινγκραντ), με τους Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργο Θεοτοκά και τον γιατρό Σ. Σπηλιόπουλο από τη Θεσσαλονίκη, ύστερα από πρόκληση του Συνδέσμου «ΕΣΣΔ-Ελλάς».

«Το ποίημα», γράφει ο Γ. Γιατρομανωλάκης, «μπορεί να διαβαστεί σε πολλά επίπεδα: ως κείμενο αυτοβιογραφικό, διαποτισμένο όπως είναι από μνήμες των παιδικών και νεανικών του χρόνων· […] ως ιστορικό ντοκουμέντο αλλά και ως ευφυές και προσεκτικό συνάμα πολιτικό σχόλιο μιας κρίσιμης εποχής, παρωχημένης πλέον […].»

Το ποίημα εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1995, με επιμέλεια Γιώργη Γιατρομανωλάκη, σε ειδική πλακέτα για τα 20 χρόνια από το θάνατο του ποιητή. Το 2001 εκδόθηκε από τις εκδόσεις Άγρα και το Ημερολόγιο που κράτησε ο Εμπειρίκος κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού συνοδευόμενο από φωτογραφίες που τράβηξε στη Ρωσσία.

Απόσπασμα

[…] Και ιδού !

Ο Ίνκερμαν

Η Μπαλακλάβα

Τα πυροβόλα, τα " κουργκάν "

Η Επέλασις

Ο λόρδος Λάργκαν

Η Ελαφρά Ταξιαρχία

Η Florence Nightingale

Το " Μπόζε Τσαριά Χρανί "

Μπόμπες και βόλια και νεκροί

Που πάνω από τα μνήματα

Και επάνω απ' τους θανάτους

Σφρίγος της γης !

Χλόη απαλή φυτρώνει

"Νεότης, Νεότης, Εφηβεία "

Κοζάκοι, Σεβαστούπολις

Τα έπη του Τολστόϊ

Η χλόη του θείου Ερόσκα

Και μέσα απ' τις ψυχές

Χαρά της γης αειθαλής

Αειθαλής και Απέθαντη

Ω τζερναζώμ Ρωσσία !

*

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΡΩΣΣΙΑ

Έκδοση που έγινε στα πλαίσια των εορτασμών για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Ανδρέα Εμπειρίκου.
Πρόκειται για το Ημερολόγιο με φωτογραφίες του ποιητή από το Ταξίδι στη Ρωσσία, που έκανε τον Δεκέμβριο του 1962 (Οδησσός-Μόσχα-Λένινγκραντ), με τους Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργο Θεοτοκά και τον γιατρό Σ. Σπηλιόπουλο από τη Θεσσαλονίκη, ύστερα από πρόκληση του Συνδέσμου «ΕΣΣΔ-Ελλάδας». Τότε έγραψε και το μακρύ αφηγηματικό ποίημα ΕΣ - ΕΣ - ΕΣ - ΕΡ ΡΩΣΣΙΑ.

ΠΗΓΗ: Εκδόσεις Άγρα

*

Ανδρέας Εμπειρίκος

*

Διάφανες αυλαίες

Ανδρέας Εμπειρίκος

Μουσική - τραγούδι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου

Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες.
Όταν τα ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει.
Όταν τα κλείνω, βλέπω μπρος μου ό,τι ποθώ

Από τη συλλογή Ενδοχώρα (1945)
Ενότητα: Πουλιά του Προύθου (1935), 16.

*
100 ΧΡΟΝΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ και ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ (Οι προβολές –Οι εκδηλώσεις)