Μπάμπης Ζαφειράτος: Οι Διασταυρούμενες Ζωές μας στην παγίδα του καπιταλισμού

Διασταυρούμενες Ζωές
(Krugovi / Circles, 2013)

 του Σρνταν Γκολούμποβιτς

*

Νέα παρουσίαση της ταινίας
Μπάμπης Ζαφειράτος
«Μποτίλια Στον Άνεμο»
(Σύλλογος Γυναικών (ΟΓΕ) Χολαργού-Παπάγου, 28/2/2016)
Με αφορμή τα 17 χρόνια από το ιμπεριαλιστικό έγκλημα των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ, το 1999

*
Προηγούμενες παρουσιάσεις ταινιών
Σκοπευτήριο καισαριανής
Μετανάστες – Πρόσφυγες
14/1/2016: Άκι Καουρισμάκι: Ένας Ελληνοφινλανδός στο Λιμάνι της Χάβρης (δημοσίευση, 22/1)
20/1/2016: BIUTIFUL: Η ανορθόγραφη ζωή μας (δημοσίευση, 24/1)

*
Πόλεμος – Φασισμός
17/2/2016: Έλα Να Δεις: Το Κατίν και η Αποκάλυψη του καπιταλισμού από τον Έλεμ Κλίμοφ (VIDEO) (δημοσίευση, 19/2)
4/3/2016: Αποκάλυψη Τώρα: Από τον Τζόζεφ Κόνραντ στον Χο Τσι Μινχ (δημοσίευση, 11/3)
(Το πλήρες κείμενο της με Σημειώσεις και Παράρτημα)
*

Διασταυρούμενες Ζωές

Πρώτη παρουσίαση στις 29/4/2014 με τον Βαλέσα:

Solidarność: Η αλληλεγγύη ως στάση ζωής και η Αλληλεγγύη σαν μοχλός προπαγάνδας και προσωπικής προβολής – Δυο ταινίες, δυο κόσμοι ή Σερβικό διαμάντι - πολωνικός άνθρακας: Διασταυρούμενες Ζωές & Βαλέσα, Η Δύναμη Της Ελπίδας

Ο σκηνοθέτης

Ο Σρνταν Γκολούμποβιτς γεννήθηκε το 1972 στο Βελιγράδι (Σερβία). Σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου στη Σχολή Δραματικών Τεχνών στο Βελιγράδι. Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους Absolute Hundred (Apsolutnih sto, 2001) συμμετείχε σε περισσότερα από 30 διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου (Σαν Σεμπαστιάν, Τορόντο, Θεσσαλονίκη, Ρότερνταμ, κ.α.) και κέρδισε 10 διεθνή και 19 τοπικά βραβεία. Η δεύτερη ταινία του, Η Παγίδα (Klopka, 2007), έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της το 2007 στο Βερολίνο (Forum) και κέρδισε πάνω από 20 διεθνή βραβεία. Είχε επίσης επιλεγεί για να εκπροσωπήσει την Σερβία στα Βραβεία Όσκαρ του 2008.

Η ταινία Διασταυρούμενες Ζωές (Krugovi) συμμετείχε στο L’ Atelier για το Φεστιβάλ των Καννών του 2011 και κέρδισε το βραβείο Διεθνών Σχέσεων ARTE.

Ο Γκολούμποβιτς διδάσκει σκηνοθεσία κινηματογράφου στη Σχολή Δραματικών Τεχνών στο Βελιγράδι.

Διασταυρούμενα πυρά

1993. Η Γιουγκοσλαβία διαμελίζεται. Οι ζωές των ανθρώπων επίσης. Όχι όλων βέβαια. Κάποιοι, όπως ο ίδιος ο Σέρβος σκηνοθέτης, έχουν επίγνωση για το τι θα σημάνει η αξιοποίηση του εθνικισμού από την ιμπεριαλιστική κιμαδομηχανή.

Όπως κι ο πραγματικός ήρωάς του, ‒η ταινία είναι εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα‒, ο Σέρβος στρατιώτης Μάρκο. Που δεν θα διστάσει, στην ολιγόωρη άδειά του, να πάρει θέση και να γίνει ασπίδα προστασίας του Μουσουλμάνου γείτονά του, από τη μανία των αποκτηνωμένων Σέρβων «φίλων» του, των «νταήδων που έκαναν πρακτικά τη δουλειά του διεθνούς ιμπεριαλισμού», κατά την προσφυή παρατήρηση της Τζίας Γιοβάνη.

«Οι Διασταυρούμενες Ζωές ‒μας λέει ο σκηνοθέτης‒ είναι μία ταινία για ανθρώπους των οποίων οι ζωές αλλάζουν μετά από ένα και μόνο γεγονός».

Να θυμηθούμε ότι στη Γιουγκοσλαβία, όπως άλλωστε και στη Σοβιετική Ένωση, τη δεκαετία '80, συντελείται η καπιταλιστική περεστρόικα, όπου οι κλίκες στις ηγεσίες των κομμάτων μεταφέρουν τον πλούτο και το κεφάλαιο των ναυπηγείων, των γαιανθράκων, του φυσικού αερίου, της χαλυβουργίας και των γεωστρατηγικών πλεονεκτημάτων στα χέρια των λίγων, ως την τελική νίκη της αντεπανάστασης το 1989-91.

Ο Γκολούμποβιτς βέβαια, μέσα από το εθνικιστικό μακελειό, που ξέσπασε με την για πρώτη φορά ενεργό συμμετοχή του ΝΑΤΟ, από το Μάρτη του 1992, στο  πόλεμο της Βοσνίας, ταυτόχρονα –τι σύμπτωση!– με την ιδρυτική συνθήκη της ΕΕ (Μάαστριχτ, τον Φεβρουάριο του 1992) και ολοκληρώθηκε με το ιμπεριαλιστικό έγκλημα του 1999 από ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ αυτή τη φορά, δεν στοχάζεται μόνο για το τότε.

Άλλωστε, το κινηματογραφικό (και όχι μόνο) έργο, όσο κι αν αναφέρεται σε παρελθόντα χρόνο, δεν μπορεί παρά να μιλάει για την εποχή στην οποία δημιουργείται. Αλλιώς θα είναι ένα μη-έργο. Λόγος κενός.

Έτσι βλέποντας την ταινία δεν μπορεί να μην θυμηθούμε αυτό που συνέβη την ίδια εποχή, το 1991 στο Ιράκ με αφορμή την εισβολή στο Κουβέιτ, και ολοκληρώθηκε μια δεκαετία αργότερα 2001 με τα χημικά του Σαντάμ.

Τότε που ο Πολ Γούλφοβιτς, ο οποίος έχει διατελέσει Υφυπ. Άμυνας στις κυβερνήσεις πατρός και υιού Μπους, άρα γνωρίζει από πρώτο χέρι τις δυο επεμβάσεις έλεγε ότι: «Αν δεν είχε συμβεί η 11η Σεπτέμβρη, θα έπρεπε να την εφεύρουμε» (Οκτ. 2001) γιατί το «Το Ιράκ είναι μια χώρα που κολυμπά σε μια θάλασσα από πετρέλαιο» (2003).

Κι ύστερα το έργο το ξαναζούμε το 2010 με την Αραβική Άνοιξη στην Τυνησία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη. Μια άνοιξη που αντί να φέρει καλοκαίρι έχει οδηγήσει στον πιο βαρύ χειμώνα τους λαούς των χωρών αυτών, και οι οποίοι σήμερα σπαράσσονται από εσωτερικές αντιπαραθέσεις επίδοξων διαχειριστών, πιόνια στην πρώτη γραμμή της ιμπεριαλιστικής σκακιέρας, οδηγημένοι να πέσουν στα πεδία των μαχών της μέσης Ανατολής.

Έτσι παίζεται το σκάκι των μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων που μετά από τους αλλεπάλληλους κύκλους των καπιταλιστικών κρίσεων απαιτούν (ανθρωπο)θυσίες από τα πιόνια που εξουσιάζουν, προκειμένου να εδραιωθούν και να διατηρήσουν τα κέρδη τους, αφού ως γνωστόν ο καπιταλισμός για να αναπτυχθεί θέλει αγορές.

Κι αν δεν τις βρει με νόμιμα μέσα, επειδή κάποια στιγμή μοιραία δεν μπορεί να φτιάξει καινούργιους καταναλωτές για τα παλιά προϊόντα του, αποφασίζει, βλέποντας τα κεφάλαιά του να λιμνάζουν, ή να ελέγξει βίαια τις υπάρχουσες αγορές με πετρέλαια και ορυκτό πλούτο, όπου γης, ή να φτιάξει άλλες εκ του μηδενός. Κι αυτό το τελευταίο το κατορθώνει βομβαρδίζοντας και ισοπεδώνοντας πόλεις, για να ταΐσει τις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες.

Είναι το ίδιο έργο με κάποιες άλλες διασταυρούμενες ζωές στη Συρία (διασταυρώνονται και με τις δικές μας ζωές), όπου έχουμε να κάνουμε με το σχέδιο για τη «νέα Μέση Ανατολή» από τη Βόρεια Αφρική ως το Ιράν το οποίο ξεδιπλώνεται από όλους τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς ΝΑΤΟ, ΕΕ, G8, ως «διαδικασία εκδημοκρατισμού» για τους λαούς που υποφέρουν από τα ανελεύθερα καθεστώτα των χωρών τους, ή κινδυνεύουν από αυτά.

Όπως ακριβώς συνέβη με τα νέα Βαλκάνια, όπως έγινε, και στη μεταπολεμική μας νέα Ελλάδα, που σήμερα, όντας ενταγμένη στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς ΝΑΤΟ και ΕΕ, με την τάξη των εφοπλιστών και των βιομήχανων στο τιμόνι, διεκδικεί μερίδιο από τη λεία αυτών των συγκρούσεων, αυτών των πολέμων.

Η προσωπική στάση και η ΝΑΤΟποίηση των Βαλκανίων

24 Μαρτίου 1999. Δεν ξεχνάμε!
Μέλη του ΚΚΕ σταματούν τρένο εφοδιασμού των νατοϊκών

Ας επιστρέψουμε όμως στην ταινία.

Οι Διασταυρούμενες Ζωές  ‒σημειώνει ο σκηνοθέτης‒ πραγματεύονται τις συνέπειες που μπορεί να έχει μια ηρωική πράξη. Μήπως το να προβαίνει κανείς σε μια ηρωική πράξη δεν έχει κανένα νόημα, ή, αντίθετα, μπορεί να προκαλέσει μια σειρά ηθικών πράξεων στο μέλλον;

Έχει κάποια λογική ‒ρωτάει κι αναρωτιέται‒ το να είσαι ήρωας;

Μήπως το να είσαι ήρωας είναι το ίδιο με το να είσαι ανόητος;

Μήπως μια ζωή που χάνεται για να υπερασπιστεί μια άλλη ανθρώπινη ζωή μοιάζει με μια πέτρα που πέφτει στην άβυσσο;

Μία ζωή που θυσιάζεται κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να πυροδοτήσει θετικά αποτελέσματα; Μπορεί να μας μεταμορφώσει σε καλύτερους ανθρώπους;

Στην ταινία ξεδιπλώνεται η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση, η αλληλοβοήθεια σε όλο τους το μεγαλείο.

Η βαθιά ουμανιστική αντίληψη για τη στάση του ατόμου και το νόημα της θυσίας.

Αλλά ας αναρωτηθούμε κι εμείς με τη σειρά μας:

Τι να σημαίνει προσωπική στάση και θέση;

Τι σημαίνει άραγε καλύτερος άνθρωπος ;

Τι σημαίνει θυσία για τον αδύναμο, τον διπλανό;

Γίνεται αυτή η προσωπική στάση να είναι ξεκομμένη από τη στάση ζωής μας και στο κοινωνικό πεδίο;

Ναι, θα απαντήσω. Αλλά μόνο στον παράδεισο της μετά θάνατον ζωής. Με την επίγεια κόλαση δίπλα μας καζάνι να βράζει.

Η προσωπική στάση, πιστεύω, πως δεν μπορεί να υπάρξει με πληρότητα χωρίς το συλλογικό γίγνεσθαι.

Αλλιώς παραμένουμε πολλές εξαιρετικές ατομικές περιπτώσεις καλύτερων ανθρώπων, που όμως σκορπίζουν και διαλύονται από τις εξουσίες, οι οποίες αυτό ακριβώς επιδιώκουν και προς αυτήν την κατεύθυνση μας ωθούν. (Βλέπε μεταφορά του κοινωνικού κράτους στην ατομική πρωτοβουλία των πολιτών).

Ίσως να πλατείασα κάπως, και να μην δίνει τέτοιες προεκτάσεις ο Γκολούμποβιτς, αν και τα φουγάρα της Σερβίας (12 χρόνια μετά τις πρώτες σκηνές της ταινίας) με τα γκρίζα τοπία και την ανεργία, η μετανάστευση από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και η Γερμανία της Ευρώπαϊκής Ένωσης, μας οδηγούν στο δρόμο που περιγράψαμε: της ΝΑΤΟποίησης των Βαλκανίων, και μέσω των εθνικιστικών διαφορών.

Και ας θυμόμαστε, τώρα, μετά την πυριτιδαποθήκη της Ουκρανίας το 2014, ή τα δικά μας εθνοτικά της Θράκης την ίδια χρονιά, «ότι οι λαοί στην πρώην Σοβιετική Ένωση και στην πρώην Γιουγκοσλαβία ζούσαν για δεκαετίες μονιασμένοι κι αδελφωμένοι».

***

Η Παγίδα του καπιταλισμού

Τελειώνοντας, θα άξιζε μια μικρή αναφορά στην προηγούμενη ταινία του Γκολούμποβιτς, την πολύ καλή "Παγίδα" (2007) –αφού προοιώνιζε τις κατά πολύ καλύτερες "Διασταυρούμενες ζωές"–,

Σε αυτήν την ταινία ο ήρωάς του (μιας κάποιας οικονομικής άνεσης –μηχανικός αυτός, η γυναίκα του καθηγήτρια) στη Σερβία του σήμερα, της μετά Μιλόσεβιτς εποχής, βρίσκεται παγιδευμένος στο δίλημμα να εκτελέσει ένα συμβόλαιο θανάτου, ώστε να εξασφαλίσει τα χρήματα που απαιτούνται για την εγχείρηση του παιδιού του.

Η Παγίδα του καπιταλισμού ζητάει αίμα και ζωές.

Ας το ξανασκεφτούμε. Στην Ανατολική (τότε) κομμουνιστική Κόλαση, να γεννιέσαι σκλάβος σταχανοβίτης εργάτης; Ή και στον Δυτικό (και τότε και τώρα) καπιταλιστικό Παράδεισο, ελεύθερος Σίσυφος με οχτώ πόδια, να σκοτώνεσαι και να πεθαίνεις καθημερινά «για τ’ αφέντη το φαΐ»;

Κι ας αναρωτηθούμε, αν είναι δυνατό να καρποφορήσει η προσωπική στάση όταν το άτομο δεν παίρνει θέση και δεν διαλέγει πλευρά στην καθημερινή, ταξική και με κάθε μέσο σύγκρουση που συμβαίνει γύρω μας.

Ο Γκολούμποβιτς φαίνεται να γνωρίζει την απάντηση. Και μπροστά σε έναν επερχόμενο, φριχτότερο όλων των εποχών, πόλεμο μοιάζει ν’ αναρωτιέται, με τον τρόπο ίσως που αναρωτιόταν ο Μπρεχτ στον πρόλογο του Γαλιλαίου του:

«Δεν πρέπει λοιπόν να πάρουμε μια στάση που ν' αρμόζει σε ανθρώπους που πορεύονται προς τη νύχτα;»

Καλή σας θέαση

Μπάμπης  Ζαφειράτος, Αθήνα 27/2/2016

Κατεβάστε τις ταινίες και από εδώ:

Διασταυρούμενες ζωές, ταινία

Διασταυρούμενες ζωές, ελληνικοί υπότιτλοι

*

Η Παγίδα, ταινία

Η Παγίδα, ελληνικοί υπότιτλοι

Η Παγίδα, ταινία και αγγλικοί υπότιτλοι