16 έως 26 Δεκέμβρη 1944: Τα σκληρά Χριστούγεννα του λαού

Σκόμπι - Αλεξάντερ στο Μέγαρο Σλήμαν: Να συντριβεί ο ΕΛΑΣ!

Δεκέμβρης 1944 

(Οι προηγούμενες μέρες, 1-15 Δεκέμβρη 1944)

* 
16 Δεκέμβρη 1944

Οι εγχώριες αστικές και βρετανικές δυνάμεις επιτίθενται με όλα τα μέσα σε κάθε μέτωπο της Αθήνας και του Πειραιά.

Ο ΕΛΑΣ κατάφερε να αποκρούσει τις επιθέσεις Βρετανών και Χωροφυλάκων στου Ψυρρή, καθώς και στη συνοικία του Δουργουτίου (Νέος Κόσμος) όπου οι παράγκες μετατράπηκαν σε πραγματικά κάστρα του αγώνα.

Με επιτυχία εξουδετερώθηκαν επίσης οι απόπειρες διείσδυσης του εχθρού σε Καλλιθέα και Νέα Σμύρνη.

Άγγλοι αποβιβάζονται στον Πειραιά

Στην άμυνά τους διακρίθηκαν οι νεοσχηματισμένες διμοιρίες εθελοντών, που ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα των λαϊκών οργανώσεων και στις ανάγκες του αγώνα, μπήκαν μπροστά στη μάχη. Όπως π.χ. η λεγόμενη «Μεταξωτή Διμοιρία», που αποτελούνταν από σπουδαστές και Νεοσμυρνιώτες ΕΠΟΝίτες.

Στον Πειραιά, όπου νέες βρετανικές δυνάμεις αποβιβάζονταν διαρκώς υπό την κάλυψη των κανονιών του στόλου, η κατάσταση είχε γίνει ιδιαίτερα δύσκολη.

Άγγλοι στρατιώτες στην Αθήνα

Έως το βράδυ είχε χαθεί ο Προφήτης Ηλίας και το κέντρο του Πειραιά.

Έπειτα από έναν ανηλεή ναυτικό βομβαρδισμό καταλήφθηκε και ο λόφος της Καστέλας.

Οι 30 περίπου υπερασπιστές του ΕΛΑΣ έπεσαν όλοι ένας προς έναν μαχόμενοι επί ώρες σώμα με σώμα. Ο ΕΛΑΣ ανακατέλαβε το εργοστάσιο Κουγιούλη στην περιοχή Ν. Φαλήρου-Μοσχάτου.

17 Δεκέμβρη 1944

Από την «εκκαθάριση» των περιοχών που έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους

Ισχυρές βρετανικές δυνάμεις προελαύνουν κατά μήκος της Λ. Συγγρού.

Το βασικό «οχυρό» του ΕΛΑΣ στο εργοστάσιο του «ΦΙΞ» εμβολίζεται με άρματα μάχης.

Όλοι οι υπερασπιστές του πέφτουν μαχόμενοι.

Ωστόσο, παρά το αυξανόμενο πλεονέκτημα του αντιπάλου σε άντρες και όπλα, ο ΕΛΑΣ συνεχίζει να σημειώνει νίκες, καταλαμβάνοντας την έπαυλη Θων, ανακαταλαμβάνοντας το Δημαρχείο, κ.α. Ο ΕΛΑΣ ανακατέλαβε επίσης τον Αρδηττό.

Οι περιοχές που καταλαμβάνονται από τις εγχώριες αστικές και βρετανικές δυνάμεις, «εκκαθαρίζονται» και «πειθαρχούνται» με πρωτοφανή αγριότητα.

Το «έργο» αυτό αναλαμβάνουν κυρίως δυνάμεις της Εθνοφυλακής, αλλά συχνά «συμμετέχουν» και Βρετανοί - αποικιακοί στρατιώτες.

18 Δεκέμβρη 1944

Από τη δράση των συμμάχων στις μάχες του Δεκέμβρη

Τις πρώτες πρωινές ώρες ισχυρές βρετανικές δυνάμεις εξαπολύουν επιθέσεις κατά του ΕΛΑΣ σε Ζάππειο, Μακρυγιάννη, Βεΐκου-Φιλοπάππου και στο μέτωπο Νέας Σμύρνης-Καλλιθέας.

Ο Αρδηττός μετατράπηκε σε «νεκρή ζώνη».

Η Λ. Συγγρού πέρασε εξολοκλήρου στον έλεγχο του εχθρού. Παρόλα αυτά, πέρα από μια σειρά καίριες οδικές αρτηρίες και υψώματα-κλειδιά, λίγη «πρόοδος» είχε γίνει μέσα στους συνοικισμούς.

Ο ΕΛΑΣ ανακατέλαβε το λόφο του Φιλοπάππου, τον Ηλεκτρικό Σταθμό του Φαλήρου και τα ψυγεία «ΦΙΞ», όπου πήρε πολλούς αιχμαλώτους.

Κατάφερε επίσης να απωθήσει τα επιτιθέμενα αποικιακά στρατεύματα πέρα από την πλατεία της Καλλιθέας και να κρατήσει το μέτωπο στην γραμμή Νέο Φάληρο-Μοσχάτο-οδός Πειραιώς.

Σημαντική ήταν τέλος η κατάληψη του οχυρωμένου συγκροτήματος των φυλακών Αβέρωφ, που επετεύχθη έπειτα από πολύωρες σκληρές μάχες σώμα με σώμα, φυλάκιο το φυλάκιο.

Στις φυλακές κρατούνταν πάνω από 250 δωσίλογοι-στελέχη του κατοχικού κρατικού μηχανισμού.

Χάρη όμως στην κινητοποίηση ισχυρών ενισχύσεων της Ορεινής Ταξιαρχίας και την παρέμβαση βρετανικών αρμάτων μάχης, οι περισσότεροι εξ αυτών φυγαδεύτηκαν.

 

19 Δεκέμβρη 1944

ΕΛΑΣ: ΕΛΛΑΣ ανεξάρτητη και χορτάτη

Ο ΕΛΑΣ πετυχαίνει μεγάλη νίκη καταλαμβάνοντας το Αρχηγείο της βρετανικής Αεροπορίας στην Κηφισιά.

Πάνω από 500 Βρετανοί οπλίτες και 50 αξιωματικοί έγιναν αιχμάλωτοι του ΕΛΑΣ, μεταξύ των οποίων και ένας στρατηγός.

Στα άλλα μέτωπα, οι επιθετικές ενέργειες των Βρετανών σε Τζιτζιφιές προς Αγία Ελεούσα και στη Σοφοκλέους, αναχαιτίστηκαν με επιτυχία. Δεν έγινε το ίδιο με το λόφο Σικελίας (Καλλιθέα), που ανακαταλήφθηκε, ενώ, έπειτα από πολυήμερες σκληρές μάχες, οι Βρετανοί κατάφεραν να καταλάβουν το Ανατολικό τμήμα της Καλλιθέας, το Κουκάκι και το ύψωμα του Φιλαρέτου.

20 Δεκέμβρη 1944

Από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς

Με τη δυνατότητα αναπλήρωσης των απωλειών σε μαχητές και πολεμοφόδια να έχει εξαντληθεί από καιρό για τον ΕΛΑΣ, η επιθετική πρωτοβουλία περνούσε ολοένα και περισσότερο στις αντίπαλες δυνάμεις.

Βασικός στόχος πλέον του ΕΛΑΣ ήταν η διατήρηση των θέσεών του, ενώ κάθε σπιθαμή γης υπερασπιζόταν μέχρι τη τελευταία σφαίρα ή τον τελευταίο υπερασπιστή της.

Οι προσπάθειες των Βρετανών επικεντρώθηκαν στον άξονα Πειραιάς-Φάληρο και τις συνοικίες μεταξύ των οδών Συγγρού και Πειραιώς, ενώ αυξήθηκε η πίεση κατά των θέσεων του ΕΛΑΣ σε Πετράλωνα-Θησείο-Ψυρρή.

Οι Ανατολικές συνοικίες απειλήθηκαν με αποκοπή από το μέτωπο της υπόλοιπης Αθήνας. Ο ΕΛΑΣ απάντησε με στοχευμένες αναδιατάξεις δυνάμεων και αντεπιθέσεις σε καίρια σημεία (κυρίως τη νύχτα).

Την ίδια μέρα η ΚΕ του ΕΑΜ επέδωσε διαμαρτυρία στον Πρόεδρο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Ι. Ντε Ρενιέ σχετικά με τους δολοφονικούς βομβαρδισμούς των βρετανικών δυνάμεων κατά του άμαχου πληθυσμού, «με πολλά θύματα εις νεκρούς και τραυματίας υπερβαίνοντα μέχρι σήμερον τας 2.500».

21 Δεκέμβρη 1944

Οι βρετανικές δυνάμεις προωθούν συστηματικά τις θέσεις τους στην Αθήνα και τον Πειραιά.

Επιμέρους νίκες, όπως το τσάκισμα της προέλασης μονάδας αποικιακών στρατευμάτων προς τη Δραπετσώνα, δεν ήταν πλέον ικανές να ανατρέψουν τη γενική ροή των πραγμάτων.

Την ίδια μέρα πραγματοποιείται σε βάρος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μια από τις μεγαλύτερες προβοκάτσιες της περιόδου.

Εκτελέστηκε από μέλη της πολιτοφυλακής Γαλατσίου-Πατησίων η πρωταγωνίστρια του Εθνικού Θεάτρου Ελένη Παπαδάκη, που τότε φιλοξενούσε ο ηθοποιός και στέλεχος του ΕΑΜ καλλιτεχνών Δημήτρης Μυράτ.

Αμέσως ο Καπετάνιος του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Σπ. Κωτσάκης έδωσε εντολή στον ΕΛΑΣίτη λοχαγό και διαμερισματάρχη Νίκο Ανδρικίδη για τη σύλληψη των υπευθύνων, οι οποίοι παραδέχθηκαν ενώπιον Ανταρτοδικείου πως ενήργησαν κατ’ εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.

Οι υπαίτιοι της δολοφονίας καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν δημόσια στην πλατεία Κολιάτσου.

Στην Ήπειρο άρχισαν οι επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ κατά των δυνάμεων του Ζέρβα. Ύστερα από σκληρή μάχη, ο ΕΛΑΣ συνέτριψε τα τμήματα του ΕΔΕΣ και μπήκε στην Άρτα.

22 Δεκέμβρη 1944

Η αστική τάξη με εγγλέζικες στολές

Ο συσχετισμός δυνάμεων συνεχίζει να μεταβάλλεται ραγδαία σε βάρος του ΕΛΑΣ στη μάχη της Αθήνας και του Πειραιά.

Σε μια θεαματική επιχείρηση και με την υποστήριξη του βρετανικού στόλου αποβιβάστηκε στη Δραπετσώνα η 5^η Ινδική Ταξιαρχία, για να καθηλωθεί όμως αμέσως στις προκυμαίες, έπειτα από μια ορμητική επιχείρηση του ΕΛΑΣ εναντίον της.

Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι αργά το βράδυ. Ο ΕΛΑΣ κατάφερε επίσης να αποκρούσει τις επιθέσεις στου Ψυρρή και τους Αμπελόκηπους, ενώ περιέσφιξε τον κλοιό γύρω από την Ομόνοια.

Οι Βρετανοί, από την άλλη, προωθήθηκαν σε Βοτανικό, Πετράλωνα και Ν. Σμύρνη.

Στη Νέα Σμύρνη, η δύναμη των Βρετανών ισοδυναμούσε πια με μια πλήρη Ταξιαρχία, που υποστηρίζονταν από 30 άρματα μάχης.

Η άμυνα του μετώπου είχε καταστεί πλέον αδύνατη.

Ακολούθως, ο ΕΛΑΣ άρχισε να πραγματοποιεί σύμπτυξη προς την περιοχή Φάρου-Κατσιπόδι (Δάφνη).

Η υποχώρηση έγινε οργανωμένα, πειθαρχημένα και χάρη στην αυτοθυσία των ΕΛΑΣιτών.

Όπως και παντού, με το που υποχώρησε ο ΕΛΑΣ, κυριάρχησε η τρομοκρατία και η καταστολή.

23 Δεκέμβρη 1944

Η κατάσταση στα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά παραμένει λίγο-πολύ στάσιμη.

23 Δεκ. 1944. Μεγάλη συγκέντρωση πραγματοποιείται στο γήπεδο του Παναθηναϊκού για την αναγνώριση της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Παρόμοιες συγκεντρώσεις έγιναν σε πολλές πόλεις της χώρας.

Ο ΕΛΑΣ ανακατέλαβε τις θέσεις του στη Δραπετσώνα, ενώ απέκρουσε με επιτυχία τις επανειλημμένες απόπειρες του εχθρού να καταλάβει το ύψωμα Καραβά.

Τμήμα του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο

Επίσης ανατίναξε τις φυλακές Αβέρωφ. Από την άλλη μεριά, η Ορεινή Ταξιαρχία κατέλαβε το Θησείο και άρχισε να βάλλει κατά του Ψυρρή.

Στην Ήπειρο, ο ΕΛΑΣ εκτόπισε τον ΕΔΕΣ και από τα Γιάννενα, φτάνοντας πλέον πολύ κοντά στην ολοκληρωτική συντριβή του.

Ο στρατάρχης Αλεξάντερ μεταβαίνει για δεύτερη φορά στην Αθήνα.

24 Δεκέμβρη 1944

Από τα «μπλόκια» που έστησε ο λαός της Μυτιλήνης ενάντια στους Άγγλους

Ο ΕΛΑΣ συνεχίζει να ανακαταλαμβάνει θέσεις στη Δραπετσώνα, χάρη στο αμείωτο θάρρος και την αυτοθυσία των μαχητών του.

Είναι ενδεικτικό πως, το ΙΙΙ/52 Τάγμα του ΕΛΑΣ είχε απωλέσει μέσα σε 3 μέρες σφοδρών συγκρούσεων το 40% της δύναμής του (νεκροί και τραυματίες).

Η προώθηση των εγχώριων αστικών και βρετανικών στρατευμάτων συνεχίστηκε στη Νέα Σμύρνη (όπου ολοκληρώθηκε η σύμπτυξη του ΕΛΑΣ), ενώ αυξήθηκε η πίεση σε Πλάκα-Κεραμεικό-Ψυρρή.

Ο ΕΛΑΣ ανατίναξε το «Χατζηκώστα» και το «Διεθνές» στην οδό Ευριπίδου, που είχαν οχυρωθεί από τους Βρετανούς.

Την ίδια μέρα, βρετανική νηοπομπή προσέγγισε το λιμάνι της Μυτιλήνης.

Η άμεση κινητοποίηση των λαϊκών οργανώσεων όμως απέτρεψε την απόβασή τους. Χιλιάδες Μυτιληνιοί σχηματίζοντας ένα ανθρώπινο τοίχος βροντοφώναξαν «Go back» («γυρίστε πίσω»).

Επί 3 μέρες ο οπλισμένος λαός της Μυτιλήνης, μαζί με τον ΕΛΑΣ, αναχαίτισε κάθε απόπειρα απόβασης των Βρετανών, που τελικά αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν (28 Δεκέμβρη).

25 Δεκέμβρη 1944

Το μπαρ του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετάνια» κατά την διάρκεια της Μάχης του Δεκέμβρη

Στη διάρκεια της νύχτας της 24ης προς 25η Δεκέμβρη, ειδικό απόσπασμα του ΕΛΑΣ μετέφερε υπογείως ένα περίπου τόνο δυναμίτη, τον οποίο και τοποθέτησε κατάλληλα στα θεμέλια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» στο Σύνταγμα, που λειτουργούσε ως Στρατηγείο των Βρετανών και εγχώριων αστικών δυνάμεων.

Όταν όμως έγινε γνωστό ότι κατέφθασε στην Αθήνα ο Ου. Τσόρτσιλ (25 Δεκέμβρη) και ενδεχομένως να διέμενε στο «Μεγάλη Βρετανία» η επιχείρηση ακυρώθηκε.

Στον Πειραιά, οι Βρετανοί κατέλαβαν τον Ηλεκτρικό Σταθμό του Φαλήρου και άρχισαν να προωθούνται προς Μοσχάτο και Ρέντη.

Στις συγκρούσεις αυτές διακρίθηκε ο λόχος της ΕΠΟΝ, ο οποίος διεξήγε μάχη σώμα με σώμα, προξενώντας στους επιτιθέμενους σοβαρές απώλειες.

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και τον Ν. Πλαστήρα στο Σύνταγμα

Με το που προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, ο Τσόρτσιλ, συνοδευόμενος από τον Βρετανό υπουργό των Εξωτερικών Α. Ίντεν, πραγματοποίησε πολύωρη συνάντηση με τους Αλεξάντερ, ΜακΜίλαν και Λήπερ, που τον ενημέρωσαν για την κατάσταση «ήτις ήτο μεν ανησυχητική προ δεκαπενθημέρου, αλλά τώρα παρουσιάζεται κατά πολύ βελτιωμένη.»

Αποφασίστηκε η σύγκληση διάσκεψης για την επόμενη μέρα «έχουσα ως κύριον σκοπόν την εξεύρεσιν λύσεως» στη στρατιωτική σύγκρουση, στην οποία θα καλούνταν και ο ΕΛΑΣ.  

26 Δεκέμβρη 1944

Ο Γιώργης Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ και εκπρόσωπος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

Στο υπουργείο Εξωτερικών υπό την προεδρία του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού πραγματοποιείται διάσκεψη με τη συμμετοχή αντιπροσώπων του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, των αστικών κομμάτων, της κυβέρνησης Παπανδρέου, του πρωθυπουργού της Βρετανίας Ου. Τσόρτσιλ, κ.α.

Μετά από μια σύντομη τοποθέτηση του Τσόρτσιλ και του στρατάρχη Αλεξάντερ, οι ξένοι εκπρόσωποι αποχώρησαν από την αίθουσα της διάσκεψης.

Όταν ο Γ. Σιάντος (Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ και εκπρόσωπος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στη διάσκεψη) ρώτησε τον προεδρεύοντα Δαμασκηνό για το αντικείμενο των συζητήσεων εκείνος του απάντησε: «Για να παραδώσετε τα όπλα».

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό

Και ο Σιάντος του αποκρίθηκε: «Αν μας καλέσατε γι’ αυτό, ελάτε να τα πάρετε. Νέο Λίβανο δεν πρόκειται να’ χουμε».

Στη συνέχεια ο Σιάντος αναφέρθηκε στις θυσίες και υποχωρήσεις που έκαμαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ για να εξασφαλισθεί η ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, σημειώνοντας ότι τίποτε δεν πραγματοποιήθηκε απ’ όσα είχαν συμφωνηθεί:

Ο κρατικός μηχανισμός παρέμενε όπως ήταν επί κατοχής, κανείς δωσίλογος δεν δικάστηκε, ενώ την ίδια ώρα που απαιτούσαν να αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ, μετέφεραν όπλα και εξόπλιζαν την 5η Φάλαγγα.

Ακόμη, απηύθυνε δριμύ κατηγορητήριο εναντίον του Παπανδρέου και καυτηρίασε την επέμβαση των Άγγλων και τις ωμότητες που διέπρατταν σε βάρος του ελληνικού λαού.

«Ο αγώνας μας», υπογράμμισε, «είναι απόλυτα δίκαιος… Νομίζουμε ότι πρέπει να δοθεί λύση στη σημερινή κατάσταση, αρκεί να έχουμε τη διάθεση γι’ αυτό. Δύο είναι τα σημεία που πρέπει να αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας. Δημοκρατία και Ανεξαρτησία. Η διαλλακτικότητα αυτή δεν πρέπει να θεωρηθεί αδυναμία. Είμαστε αποφασισμένοι να συνεχίσουμε τον αγώνα για τη Δημοκρατία και την Ανεξαρτησία και έχουμε όλη την Ελλάδα μαζί μας. Σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να υποταχθούμε».