Μπάμπης Ζαφειράτος: Νικολάς Γκιγιέν - Αχ, Κούβα (3+1 ποιήματα)

Νικολάς Γκιγιέν - Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα
(Nicolás Guillén - Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι - 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 29.VIII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Νέα κυκλοφορία
(Μάιος 2016, New Star)

 

Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας (Β' έκδοση αναθεωρημένη. 2018)

 

*

 

Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας - Παρουσίαση στο σινέ Αλκυονίς (22/4/2016)

 

* * *

Νικολάς Γκιγιέν

3+1 Ποιήματα

 

Μετάφραση - Σχολιασμός - Επιμέλεια: Μπάμπης Ζαφειράτος)

____________________________

Βλέπε επίσης:
Νικολάς Γκιγιέν: Γκεβάρα, ο Γκάουτσο (4 ποιήματα) ‒ Σχολιασμός και Επίμετρο: Τα γεγονότα μέσα απ' τους στίχους (Α' Μέρος με 47 φωτό) 
*
Τσε Γκεβάρα: Ημερολόγιο Βολιβίας ‒ Οι στίχοι του Νικολάς Γκιγιέν μέσα απ' τα γεγονότα (Αφιέρωμα - Β' Μέρος με 118 φωτό)
Βπέπε επίσης:
Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και μπαζούκας (3 ποιήματα)
και
Αρμενίζει η Κούβα στο χάρτη της
Για την επικαιρότητα των στίχων του Γκιγιέν
(Σκέψεις και προβληματισμοί για την πορεία της σημερινής Κούβας)
Ακόμη 
Γιάννης Ρίτσος - Νικολάς Γκιγιέν: Μια εξαιρετική συνάντηση στον Μεγάλο Ζωολογικό Κήπο του Κόσμου (VIDEO - Φωτό) ‒ Επίμετρο: Γιάννης Ρίτσος - Lea Lublin
Περισσότερα
Γκιγιέν
Και 
Όλα τα Πρόσωπα της Μποτίλιας
__________________________________________

Μάριο Καρένιο (Αβάνα, Κούβα, 1913 - Σαντιάγο, Χιλή 1999), Η κοπή του Ζαχαροκάλαμου, 1943
Mario Carreño, El corte de caña, 1943 (Duco on wood)
Collection Isaac Carmen Lif and Family, Santo Domingo, Dominican Republic

¡MISTER, NO! CUANDO el pueblo de Martí, frente a los gringos se irguió, altanero dijo: ‒No, donde ellos dijeron: ‒Sí. El yanqui, en su frenesí, con ese pueblo rompió; mas repite el pueblo: ‒No, en vez de decirle: ‒Sí.                            ‒Mister, no. NUESTRO cielo azul turquí un avión yanqui manchó, pero el viento dijo: ‒No, cuando el avión dijo: ‒Sí. El gringo queria asi vencernos, mas fracasó, porque el viento dijo: ‒No, en vez de decirle: ‒Sí.                            ‒Mister no. ARDIENDO la caña vi; fue un gringo quien la quemó. La caña gritaba: ‒No ‒aún ardiendo‒ en vez de sí. No más cadenas aqui, que ya el pueblo las rompió, y al romperlas dijo: ‒No, donde otros dijeron: ‒Sí.                            ‒Mister, no. ¡OH Patria!, pensando en ti y en Martí, que te adoró, en voz alta digo: ‒No, al yanqui que chilla: ‒Sí. Grito en inglés: Cuba is free (por si alguien no me entendió). Cuba es libre, y dice: ‒¡No! donde otros dijeron: ‒Sí.                            ‒Mister, No. Nicolás, Guillén, Tengo (ενότητα Sátira), 1964

MISTER, NO! ΟΤΑΝ του Μαρτί ο λαός, στάθηκε στους γκρίνγκος μπρος, είπε αγέρωχο ένα: ‒No, όπου εκείνοι έλεγαν: ‒Yes. Οι γιάνκηδες έξω φρενώ(ν) τα ’σπασαν με το λαό μα τους ξαναλέει: ‒No, αντί να ψελλίσει: ‒Yes.                            ‒Mister, no. Μ’ ΕΝΑ τους αερόπλανο λέρωσαν τον μπλε ουρανό μα ο αγέρας είπε: ‒No, κόντρα στο αερόπλανο Λέει ο γκρίνγκο πως μ’ αυτό, δεν μπορεί, θα πούμε yes. Μα ο αγέρας του είπε: ‒No, αντί να ψελλίσει: ‒Yes                            ‒ Mister, No. ΣΤΑ καλάμια μας φωτιά· καίει ο γκρίνγο τη σοδειά. Τα καλάμια ουρλιάζουν: ‒No (μες στις φλόγες) κι όχι yes Δεν περνάνε αυτά εδώ, ο λαός σπάει το ζυγό, στα δεσμά του λέει: ‒No, ’κει που οι άλλοι είπαν: ‒Yes»                            ‒Mister, No. ΑΧ, πατρίδα! Στο μυαλό μου ο Μαρτί που σε λάτρεψε· κι Εσύ! Κι απαντάω στον Γιάνκη: ‒No, όταν μου τσιρίζει: ‒Yes. Του σπηκάρω: Cuba is free (μη και δε με αντιληφτεί). Λεύτερη είναι, λέει: ‒Νο! ’κει που οι άλλοι είπαν: ‒Yes.                         ‒Mister, No. Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, Σεπ. 2015

Μάριο Καρένιο (Αβάνα, Κούβα, 1913 - Σαντιάγο, Χιλή 1999), Τροπικό Δέντρο, 1984
Mario Carreno, Αrbol Tropical, 1984 (oil on canvas, 58 1/2 x 47 in.)

SE ACABÓ (Son) TE lo prometió Martí y Fidel te lo cumplió; ay Cuba, ya se acabó se acabó por siempre aquí, se acabó. AY Cuba, que sí, que sí, se acabó el cuero del manatí con que el yankee te pegó. Se acabó. Te lo prometió Martí y Fidel te lo cumplió. Se acabó. GARRA de los garroteros, uñas de yankees ladrones de ingenios azucareros: ¡a devolver los millones que son para los obreros! LA nube en rayo bajó, ay, Cuba, que yo lo vi; el águila se espantó, yo lo vi; la coyunda se rompió yo lo vi; el pueblo canta, cantó, cantando esta el pueblo así: ‒Vino Fidel y cumplió lo que prometió Martí: Se acabó. ¡AY que linda mi bandera, mi banderita Cubana, sin que la manden de afuera, ni venga un rufián cualquiera, a pisotear en la Habana! SE acabó. Yo lo vi te lo prometió Martí y Fidel te lo cumplió. Se acabó. (1977) Περιλαμβάνεται στο: Nicolás, Guillén: Las grandes elegias y otros poemas (ενότητα Romancero), Caracas: Editorial Biblioteca Ayacucho, 1984

ΤΕΡΜΑ ΠΙΑ! (Σε ρυθμό «Σον») ΣΤΟ ’χε τάξει ο Μαρτί, κι ο Φιντέλ στο ’χε ορκιστεί· Κούβα μου, πάει, τέρμα πια, τέρμα και ποτέ ξανά, τέρμα πια. ΚΟΥΒΑ μου, ω, ναι, γλυκιά, τέρμα πια κνούτο από μανάτου δέρμα που ’χε ο γιάνκης να χτυπά. Τέρμα πια. Στο ’χε τάξει ο Μαρτί κι ο Φιντέλ στο ’χε ορκιστεί. Τέρμα πια! ΔΑΝΕΙΣΤΕΣ με νύχια γύπα, μας αρπάζουν τα τραχτέρια: Κλέφτες που ήρθατε απ’ τις ΗΠΑ, φέρτε πίσω τα λεφτά μας που είν’ των εργατών τα χέρια! ΤΟ σύγνεφο φτύνει αστραπή, αχ, Κούβα, κι εκεί το ’χα δει· σκιαγμένο γυμνό τον αετό είχα δει· σπασμένο το μαύρο ζυγό είχα δει· τραγούδι ο λαός τραγουδά τραγούδι ξανά αρχινά: ‒Είχε ο Φιντέλ ορκιστεί αυτό που ’χε τάξει ο Μαρτί: Τέρμα πια! ΑΧ, η όμορφή μου η παντιέρα, η παντιερούλα μου η Κουβάνα, καμιά δεν την διατάζει λέρα απ’ έξω, και καμιά ρουφιάνα δεν την τσαλαπατάει μες στην Αβάνα! ΤΕΡΜΑ πια. Το είδα, γιατί, στο ’χε τάξει ο Μαρτί κι ο Φιντέλ στο ’χε ορκιστεί. Τέρμα πια! Μετάφραση Μπάμπης Ζαφειράτος, Σεπ. 2015

Μάριο Καρένιο (Αβάνα, Κούβα, 1913 - Σαντιάγο, Χιλή 1999)
Αλληγορία της κουβανικής γης, 1943 
Mario Carreno, Alegoría de la tierra cubana, 1943

MI PAΤRIA ES DULCE POR FUERA… MI patria es dulce por fuera, y muy amarga por dentro; mi patria es dulce por fuera, con su verde primavera, con su verde primavera, y un sol de hiel en el centro. ¡QUÉ cielo de azul callado mira impasible tu duelo! ¡Qué cielo de azul callado, ay, Cuba, el que Dios te ha dado, ay, Cuba, el que Dios te ha dado, con ser tan azul tu cielo! UN pájaro de madera me trajo en su pico el canto; un pájaro de madera. ¡Ay, Cuba, si te dijera, yo que te conozco tanto, ay, Cuba, si te dijera, que es de sangre tu palmera, que es de sangre tu palmera, y que tu mar es de llanto! BAJO tu risa ligera, yo, que te conozco tanto, miro la sangre y el llanto, bajo tu risa ligera. Sangre y llanto bajo tu risa ligera; sangre y llanto bajo tu risa ligera. Sangre y llanto. EL hombre de tierra adentro está en un hoyo metido, muerto sin haber nacido, el hombre de tierra adentro. Y el hombre de la ciudad, ay, Cuba, es un pordiosero: Anda hambriento y sin dinero, pidiendo por caridad, aunque se ponga sombrero y baile en la sociedad. (Lo digo en mi son entero, porque es la pura verdad). HOY yanqui, ayer española, sí, señor, la tierra que nos tocó siempre el pobre la encontró si hoy yanqui, ayer española, ¡cómo no! ¡Qué sola la tierra sola, la tierra que nos tocó! LA mano que no se afloja hay que estrecharla en seguida; la mano que no se afloja, china, negra, blanca o roja, china, negra, blanca o roja, con nuestra mano tendida. UN marino americano, bien, en el restaurant del puerto, bien, un marino americano me quiso dar con la mano, me quiso dar con la mano, pero allí se quedó muerto, bien, pero allí se quedó muerto, bien, pero allí se quedó muerto el marino americano que en el restaurant del puerto me quiso dar con la mano, ¡bien! Από τη συλλογή, El son entero (1947), στο Obra poética 1920-1972, La Habana, Instituto Cubano del Libro, 1972.

ΓΛΥΚΙΑ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΑΠ’ ΕΞΩ… ΓΛΥΚΙΑ η πατρίδα μου απ’ έξω, και μέσα μια πίκρα σταλάζει Γλυκιά η πατρίδα μου απ’ έξω, μια πράσινη άνοιξη οργιάζει, μια πράσινη άνοιξη οργιάζει, μα μπρούντζινος ο ήλιος κοιτάζει. ΤΙ μπλε, o ουρανός σου, θλιμμένο σιωπηλό τη λύπη σου βλέπει! Τι μπλε, o ουρανός σου, θλιμμένο! αχ, Κούβα, ο Θεός έχει δώσει, αχ, Κούβα, ο Θεός έχει δώσει, τόσο μπλε στη δική σου τη σκέπη! ΕΝΑ ξύλινο πουλάκι έφτασε και μου ραμφίζει το δικό του τραγουδάκι. Κούβα μου, άκου με λιγάκι, ‒που απ’ έξω σ’ έχω μάθει‒ Κούβα μου, άκου με λιγάκι: από αίμα η φοινικιά σου από αίμα η φοινικιά σου κι από δάκρυ η θάλασσά σου! ΚΑΙ το ανέμελό σου γέλιο, γνώριμό μου αγαπημένο, δάκρυ κι αίμα ποτισμένο, το ανέμελό σου γέλιο. Δάκρυ κι αίμα το ανέμελό σου γέλιο· δάκρυ κι αίμα το ανέμελό σου γέλιο. Δάκρυ κι αίμα. ΑΠ’ τη μια η αγροτιά μας σε μια τρύπα είναι χωμένη, πριν καν γεννηθεί, πεθαίνει, απ’ τη μια η αγροτιά μας. Κι απ’ την άλλη οι αστοί, Κούβα μου, διακονιαραίοι: Άφραγκοι είναι και μοιραίοι ζητιανεύοντας φαΐ, κι ας φορούν ψηλό καπέλο κι ας γλεντούν στη διαπασών (Ναι, αυτή ’ναι η μαύρη αλήθεια, σε όλα μου, το λέω, τα «σον»). ΓΙΑΝΚΗΔΕΣ, κι εχτές σπανιόλοι, σι, σενιόρες, κλήρο απ’ αυτή τη γη βρίσκουν πάντα οι φτωχοί· γιάνκηδες, και χτες σπανιόλοι, τι γιατί;! Γιατί η ζωή τους όλη είναι αυτή η μαύρη γη! ΚΑΙ το χέρι που σε σφίγγει πιάσ’ το ταρακούνησέ το, γιατί αλλιώς δε σε ξεσφίγγει ‒μαύρo ή κόκκινo ή κινέζoυ ή άσπρο‒, το δικό σου χέρι ήρθε η ώρα, σήκωσέ το. ΝΑΥΤΗΣ, Αμερικανάκι, φίνα, σ’ ενα καπηλειό στο πόρτο, φίνα,  ναύτης Αμερικανάκι,  σήκωσε μακρύ χεράκι,  σήκωσε μακρύ χεράκι, το πρωί το βρήκαν μόρτο, φίνα,  το πρωί το βρήκαν μόρτο, φίνα,  το πρωί το βρήκαν μόρτο το φτωχό Αμερικανάκι,  σ’ ένα καπηλειό στο πόρτο του το κόψαν το χεράκι, φίνα! Μετάφραση Μπάμπης Ζαφειράτος, 26 Ιουλ. 2015

ΣΕΝΣΕΜ ΓΙΑ

Ενρίκε Ριβερόν (Σιενφουέγος, Κούβα, 1902 - 1998)
Σενσεμαγιά, 1988

Ο Nicolás Guillén διαβάζει τη Σενσεμαγιά

Αλφρέδο Σοσαβράβο (Σάγουα Λα Γράντε, Κούβα, 1930)
Σενσεμαγιά το φίδι, 1992 (μικτή τεχνική σε χαρτί)
Alfredo Sosabravo (1930), Sensemaya la culebra, 1992 (Mixta / papel)

SENSEMAYÁ (Canto para matar a una culebra) ¡MAYOMBE -bombe-mayombé! ¡Mayombe-bombe-mayombé ¡Mayombe-bombe-mayombé! LA culebra tiene los ojos de vidrio; la culebra viene y se enreda en un palo; con sus ojos de vidrio, en un palo, con sus ojos de vidrio. La culebra camina sin patas; La culebra se esconde en la yerba; caminando se esconde en la yerba, caminando sin patas. ¡MAYOMBE -bombe-mayombé! ¡Mayombe-bombe-mayombé ¡Mayombe-bombe-mayombé! TU le das con el hacha y se muere: ¡dale ya! ¡No le des con el pie, que te muerde, no le des con el pie, que se va! SENSEMAYÁ la culebra, sensemayá. Sensemayá, con sus ojos, sensemayá. Sensemayá, con su lengua, sensemayá. Sensemayá, con su boca, sensemayá. LA culebra muerta no puede comer; la culebra muerta no puede silbar; No puede caminar, no puede correr. La culebra muerta no puede mirar; la culebra muerta no puede beber; no puede respirar no puede morder. ¡MAYOMBE -bombe-mayombé! Sensemayá, la culebra… ¡Mayombe-bombe-mayombé! Sensemayá, no se mueve… ¡Mayombe-bombe-mayombé! Sensemayá, la culebra… ¡Mayombe-bombe-mayombé! Sensemayá, se murió. Από τη συλλογή, West Indies Ltd. (1934), στο Obra poética 1920-1972, La Habana, Instituto Cubano del Libro, 1972.

ΣΕΝΣΕΜΑΓΙΑ (Τραγούδι για να σκοτώσεις μια οχιά) ΜΑΓΙΟΜΠΕ μπόμπε-μαγιομπέ! Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Η ΟΧΙΑ έχει δυο γυάλινα μάτια· η οχιά κουλουριάζεται σ’ ένα καλάμι· με τα γυάλινα μάτια της, σ’ ένα καλάμι, με τα γυάλινα μάτια. Η οχιά περπατάει χωρίς πόδια· η οχιά τρυπώνει στα χόρτα· περπατώντας τρυπώνει στα χόρτα, κι ας μην έχει και πόδια! ΜΑΓΙΟΜΠΕ μπόμπε-μαγιομπέ! Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! ΜΕ μια τσεκουριά θα τελειώσει: ρίχ’ της μια! Μην την κλωτσήσεις γιατί θα δαγκώσει, θα ξεφύγει αν της δώσεις κλωτσιά! ΣΕΝΣΕΜΑΓΙΑ το φιδάκι σενσεμαγιά. Σενσεμαγιά, με τα μάτια, σενσεμαγιά. Σενσεμαγιά, με τη γλώσσα, σενσεμαγιά. Σενσεμαγιά, με το στόμα, σενσεμαγιά! Η ΨΟΦΙΑ οχιά φαΐ δε ζητάει· η ψόφια οχιά δε σφυρίζει ξανά· και δεν περπατάει, ούτε σέρνεται πια. Η ψόφια οχιά ξανά δεν κοιτάει· η ψόφια οχιά δεν πίνει νεράκι· δεν παίρνει ανάσα δε χύνει φαρμάκι! ΜΑΓΙΟΜΠΕ-μπόμπε-μαγιομπέ! Σενσεμαγιά, το φιδάκι... Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Σενσεμαγιά, δε σαλεύει... Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Σενσεμαγιά, το φιδάκι… Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ! Σενσεμαγιά, ψόφια πια. Μετάφραση Μπάμπης Ζαφειράτος, 26 Ιουλ. 2015

Η Σενσεμαγιά του Συλβέστρε Ρεβουέλτας

(Πόλη Μεξικού: 31 Δεκεμβρίου 1899 - 5 Οκτωβρίου 1940)

Ο ρυθμός του ποιήμαστος και η φωνή του Γκιγιέν στην απαγγελία της Σενσεμαγιά, από το ραδιόφωνο κατά το 1930, αποκάλυψαν στον Ρεβουέλτας την ένταση των στίχων, και του ενέπνευσαν τη δημιουργία αυτης της εξαιρετικής μουσικής... μετάφρασης.

Ο Ρεβουέλτας το 1930, εποχή που άκουσε τη Σενσεμαγιά

*

Και η Σενσεμαγιά από τους Inti-Illimani



Sensemaya, Canto Para Matar una Culebra
Letra: Nicolás Guillén
Música: Horacio Salinas

40th Anniversary tour
John Anson Ford Amphitheatre
Los Angeles, CA, USA
Viernes 13 de julio de 2007

Edición: Juan Carlos Tedeschi E.

INTI-ILLIMANI Oficial

____________________________

Μετάφραση - Σχολιασμός - Επιμέλεια: Μπάμπης Ζαφειράτος
 *
Βλέπε επίσης:
Νικολάς Γκιγιέν: Γκεβάρα, ο Γκάουτσο (4 ποιήματα) ‒ Σχολιασμός και Επίμετρο: Τα γεγονότα μέσα απ' τους στίχους (Α' Μέρος με 47 φωτό) 
*
Τσε Γκεβάρα: Ημερολόγιο Βολιβίας ‒ Οι στίχοι του Νικολάς Γκιγιέν μέσα απ' τα γεγονότα (Αφιέρωμα - Β' Μέρος με 118 φωτό)
Βπέπε επίσης:
Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και μπαζούκας (3 ποιήματα)
και
Αρμενίζει η Κούβα στο χάρτη της
Για την επικαιρότητα των στίχων του Γκιγιέν
(Σκέψεις και προβληματισμοί για την πορεία της σημερινής Κούβας)
Ακόμη 
Γιάννης Ρίτσος - Νικολάς Γκιγιέν: Μια εξαιρετική συνάντηση στον Μεγάλο Ζωολογικό Κήπο του Κόσμου (VIDEO - Φωτό) ‒ Επίμετρο: Γιάννης Ρίτσος - Lea Lublin
Περισσότερα
Γκιγιέν Ν. (7)
Και 
Όλα τα Πρόσωπα της Μποτίλιας
__________________________________________

*  *  *

Σημειώσεις

Για τα ποιήματα και την απόδοσή τους

Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα - Νικολάς Γκιγιέν
(Nicolás Cristóbal Guillén Batista - Nicolás Guillén)
10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι - 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 30.VIII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

 
Στίχοι από αυτά τα 3+1 ποιήματα του Γκιγιέν (‒και από δύο ακόμη (Τσε, Εμπάργκο), μαζί με ένα ολιγόστιχο (Ζαχαροκάλαμο), ολόκληρο αυτό‒, εμφανίστηκαν αρχικά στην Μποτίλια στις 25/8/2015, στο Αρμενίζει η Κούβα στο χάρτη της, και λειτουργούσαν σαν μότα-σχόλια στην αρχή ή στο τέλος των ενοτήτων του συγκεκριμένου κειμένου, συνοδεύονταν δε από το εξής σημείωμα:

Δυο λόγια για τις αναφορές στον Μαρτί και στον Γκιγιέν

(25/8/2015)

Το απόσπασμα της Σενσεμαγιά προερχόταν (τώρα πλέον στη νέα μετάφραση Μπ.Ζ.) από:

Ποίηση Ισπανόφωνης Αμερικής (1882-1970)

Από τον Χοσέ Μαρτί στον Οκτάβιο Πας

Μετάφραση - σημειώσεις: Ηλίας Ματθαίου

(Εκδόσεις Γνώση, 1987, σελ. 178)

Ολόκληρο το ποίημα στην πολύ καλή μετάφραση του Ματθαίου μπορείτε να το δείτε εδώ, μετά τις Σημειώσεις.

Το «Ζαχαροκάλαμο» και το απόσπασμα από το «Εμπάργκο» από:

Νικολάς Γκιγιέν, Κούβα

Ποιητική Ανθολογία

Μετάφραση: Χάιμε Σβαρτ (Χιλή), Άννα Καράπα (Ελλάδα)

Δίγλωσση έκδοση (Αθήνα 2011)

Ειδικά:

Τα αποσπάσματα των ποιημάτων του Γκιγιέν, Τέρμα πια, Η πατρίδα μου είναι γλυκιά απ' έξω και Mister, No! καιΤσε Κομαντάντε, όπως και το τετράστιχο του Μαρτί (3η στροφή του ποιήματος VII από το έργο του Στίχοι Απλοί), σε απόδοση Μπ.Ζ. βασίστηκαν αρχικά στη μετάφραση των Χ.Σ.-Α.Κ. ‒με... την άδειά τους‒, αν και μεταφράστηκαν εκ νέου.

Ευχαριστούμε, έτσι κι αλλιώς.
[Για Μαρτί βλέπε και από Μποτίλια: Μαρτί Χοσέ (3)]

• Αρκετά από τα ποιήματα του Γκιγιέν, εκτός από τα τρία προηγούμενα, βρίσκονται στο στάδιο της επεξεργασίας και θα εμφιαλωθούν στην Μποτίλια εν καιρώ...
• Ήγγικεν τελικά ο καιρός και μπορείτε να τα βρείτε όλα στους συνδέσμους που ακολουθούν. Θα υπάρξουν κι άλλα, καθώς και ένα αφιέρωμα στη σπουδαία κουβανική ζωγραφική.

Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος
(Θεμέλιο, Δεκέμβρης 1966)
(24,5 x 17 εκ. 52 σσ. - Αρχείο Μπ.Ζ.)

Ο Γκιγιέν, ο εθνικός ποιητής της Κούβας, ένας «λαϊκός» ποιητής με τεράστια απήχηση στον λαό του (μας τον γνώρισε ο δικός μας ανεξάντλητος Ρίτσος: Νικολάς Γκιλλιέν, Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος, Απόδοση Γιάννη Ρίτσου, Αθήνα, Θεμέλιο, 1966), δανείζεται στην ποίησή του στοιχεία από την παράδοση και το λαϊκό τραγούδι (αφροκουβανική θρησκεία, μαγεία, ιεροτελεστείες, σκηνές από την καθημερινότητα), και ριμάροντας πολλές φορές παιγνιδιάρικα και... επικίνδυνα, παραπέμπει στους ρυθμούς σον (σημαίνει έτσι κι αλλιώς ρυθμός), στους οποίους βασίζονται η μουσική και οι χοροί της πατρίδας του.

Πέντε χρόνια νωρίτερα η Σενσεμαγιά έχει εμφανιστεί στην Επιθώρηση Τέχνης (τεύχος 73-74, Ιαν.-Φεβ. 1961), σε σχετικό αφιέρωμα για τον Γκιγιέν, με 6 ακόμη ποιήματά του, μεταφρασμένα από τον Κώστα Κουλουφάκο ‒ιδρυτικό μέλος και μέλος της Σ.Ε. του περιοδικού, υπεύθυνος ύλης (1955-1962), αρχισυντάκτης (1965-1967), ιδρυτής του εκδοτικού οίκου Διογένης (1971).

Μοτίβα για Σον (1930). Η πρώτη ποιητική συλλογή του Γκιγιέν

Διαβάζοντας τους στίχους του, σου έρχεται να τους απαγγείλεις και να τους τραγουδήσεις.

Άλλωστε πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί και θα βρίσκονται πάντα (πεζά ή τραγουδισμένα), όχι μόνο στα χείλη των Κουβανών, αλλά και των άλλων λαών της Λατινικής Αμερικής.

Αυτή η αίσθηση του τραγουδιού του είναι και ο λόγος που με ανάγκασε να αποδώσω και να μεταφράσω, (πέρα από την πιστή μετάφραση των Χ.Σ.-Α.Κ.) τους συγκεκριμένους στίχους (αλλά και ολόκληρα τα ποιήματα), κρατώντας τη φόρμα (μέτρο, ομοιοκαταληξίες), σε μια προσπάθεια να μεταφέρω ‒έστω και στο ελάχιστο‒ κάτι από το ρυθμό, την αμεσότητα και τη γοητεία του πρωτότυπου.

Ήταν μια ευχάριστη πρόκληση...

Αυτά τότε.

Τώρα, άλλα δυο λόγια για την παρούσα... έκδοση

Ο Νικολάς Γκιγιέν από τον Μάριο Καρένιο, το 1931

Η Σενσεμαγιά, αρχικά δεν ήταν στα σχέδιά μου. Άλλωστε η μετάφραση που χρησιμοποιήθηκε στο Αρμενίζει η Κούβα στο χάρτη της (δείτε την αμέσως παρακάτω) είναι μια πολύ καλή μετάφραση-απόδοση του έμπειρου και αείμνηστου Ηλία Ματθαίου.

Χρησιμοποιώ το "καλάμι", από το "ζαχαροκάλαμο", μιας και η λέξη "palo" έχει κι αυτή τη σημασία και συνηχεί το "λ": "la culebra viene y se enreda en un palo - η οχιά κουλουριάζεται σ’ ένα καλάμι" ή "η οχιά τυλίγεται σ’ ένα παλούκι" (Η.Μ.)· φαντάστηκα και την οχιά να φωλιάζει στο χωράφι, καιροφυλακτώντας το θήραμά της, κουλουριασμένη στο ζαχαροκάλαμο· αν και στην κουβανική πανίδα, ούτε οχιές ούτε άλλα δηλητηριώδη φίδια ελλοχεύουν(!!)· υπάρχουν βέβαια και τα παροξύτονα μπαστούνι και κοντάρι, όμως δεν έχουν "λ", χώρια η δύναμη της εικόνας που λέγαμε. Το γεγονός ακόμη ότι τα φίδια δεν πεθαίνουν, αλλά ψοφάνε: ο Η.Μ. έχει τη ρίμα πεθάνει - δαγκάνει, ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις ‒και σωστά‒ την ψοφάει (στο τέλος παρατίθεται και η μτφρ. του Η.Μ.). Κάτι τέτοια ψιλά με έβαλαν στον πειρασμό να αποτολμήσω τη δική μου εκδοχή και να αναμετρηθώ με το απλό λεξιλόγιο του πρωτότυπου (και του μεταφρασμένου), αλλά και να ενσωματώσω αυτό το ποίημα φετίχ (όπως φαίνεται από την απήχησή του και στις άλλες μορφές τέχνης) στην προσωπική μου αισθητική και στα δικά μου "κολλήματα" για τη μεταφρασμένη ποίηση ‒κυρίως την έμμετρη. Αλλιώς, ρυθμός, ομοιοκαταληξίες, συνηχήσεις, συναισθήματα, πού;; (Βλέπε από Μποτίλια και Ε. Α. Πόε).

Δεν μπόρεσα ‒και δεν ήταν δυνατόν‒ να αποφύγω το... "φίδι", αφού είναι γένους ουδετέρου, ενώ η culebra και η Σενσεμαγιά πρόκειται για θηλυκά. Έτσι η "οχιά" (η ισπανική λέξη είναι la víbora) απέβη μονόδρομος (και για τον Η.Μ. υποθέτω πως θα συνέβη το ίδιο), καθιστώντας μάλιστα το δάγκωμά του ερπετού... πιο επικίνδυνο. Για να διατηρήσω όμως και τη... μνήμη του "φιδιού" από το πρωτότυπο, αποδίδω και "Σενσεμαγιά, το φιδάκι" (ουδέτερο μεν, υποκοριστικό δε), υποκύπτοντας στην παιγνιδιάρικη διάθεση του Γκιγιέν.
Στην πιστή, μετάφραση των Χ.Σ.-Α.Κ. αποδίδεται "φίδι"· από έκείνη την έκδοση λείπει και η τελευταία στροφή, όπου στην εκδοχή του φιδιού, θα γινόταν(;): "Σενσεμαγιά, ψόφιο πια.", ή στην απροσδιορίστου γένους λύση "Σενσεμαγιά, ψόφησε πια." Ή όπως ο Η.Μ., που διαγράφει από τον τελευταίο στίχο ‒Sensemayá, se murió‒ τη "Σενσεμαγιά", και καταλήγει με το "Ψόφησε πια για καλά!"· ίδιες μεν συλλαβές, αλλά χάνεται το στιχουργικά ακαριαίο ‒"se murió"‒ χτύπημα της... τσεκουριάς του... K.τ.ό. μη σας ζαλίζω.

 Ο "πολύς" Θανασάκης Κανελλόπουλος ‒τον είχα και καθηγητή κάποια φεγγάρια‒ είχε πει (παρακάμψτε το αντιφεμινιστικό της ρήσης): Η μετάφραση είναι σαν τη γυναίκα: Όταν είναι πιστή δεν είναι ωραία, και όταν είναι ωραία δεν είναι πιστή.

Στην προκειμένη περίπτωση προσπάθησα με... μετροέπεια να ανατρέψω(;!) τον αφορισμό τού Θανασάκη, ταυτίζοντας την ωραιότητα με την πίστη(!), έ, απιστώντας και λιγάκι.

*

Για την ιστορία, παραθέτω και την (πέραν των ανωτέρω) πολύ καλή μετάφραση του Η.Μ.

Σενσεμαγιά

(Τραγούδι για να σκοτώσεις μια οχιά)

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Η οχιά έχει δυο μάτια γυαλένια·

η οχιά τυλίγεται σ’ ένα παλούκι·

με γυαλένια τα μάτια στο παλούκι,

με δυο γυάλινα μάτια.

Η οχιά περπατάει δίχως πόδια·

Η οχιά χώνεται μές στα χόρτα·

περπατώντας χώνεται στα χόρτα,

περπατάει κι ας μην έχει πόδια!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Δώσ’ της μια τσεκουριά να πεθάνει:

δώσ’ της μια!

Μην της δίνεις κλωτσιά, σε δαγκάνει,

θα σου φύγει αν της δώσεις κλωτσιά!

Σενσεμαγιά, η οχιά,

σενσεμαγιά.

Σενσεμαγιά, με τα μάτια,

σενσεμαγιά.

Σενσεμαγιά, με τη γλώσσα,

σενσεμαγιά.

Σενσεμαγιά, με το στόμα,

σενσεμαγιά!

Η οχιά άμα ψοφήσει δεν τρώει φαΐ.

Δεν μπορεί να σφυρίξει η ψόφια οχιά:

δεν μπορεί να συρθεί

μηδέ τρέχει πια!

Η οχιά άμα ψοφήσει δεν μπορεί να ιδεί·

Η οχιά άμα ψοφήσει δεν μπορεί να πιει,

δεν μπορεί ν’ ανασάνει

και πια δε δαγκάνει!

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Σενσεμαγιά, η οχιά...

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Σενσεμαγιά, δε σαλεύει...

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Σενσεμαγιά, η οχιά...

Μαγιόμπε-μπόμπε-μαγιομπέ!

Ψόφησε πια για καλά!

       Μπ. Ζ.

Ενρίκε Ριβερόν (Σιενφουέγος, Κούβα, 1902 - 1998), Μαγεμένο Δάσος, 1982
Enrique Riveron, Bosque Encantado, 1982

______________________________

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Che Comandante

(η μετάφραση του ποιήματος)

No porque hayas caído

tu luz es menos alta.

Un caballo de fuego

sostiene tu escultura guerrillera

entre el viento y las nubes de la Sierra.

No por callado eres silencio.

Y no porque te quemen,

porque te disimulen bajo tierra,

porque te escondan

en cementerios, bosques, páramos,

van a impedir que te encontremos,

Che Comandante,

amigo.

Con sus dientes de júbilo

Norteamérica ríe. Mas de pronto

revuélvese en su lecho

de dólares. Se le cuaja

la risa en una máscara,

y tu gran cuerpo de metal

sube, se disemina

en las guerrillas como tábanos,

y tu ancho nombre herido por soldados

ilumina la noche americana

como una estrella súbita, caída

en medio de una orgía.

Tú lo sabías, Guevara,

pero no lo dijiste por modestia,

por no hablar de ti mismo,

Che Comandante,

amigo.

Estás en todas partes. En el indio

hecho de sueño y cobre. Y en el negro

revuelto en espumosa muchedumbre,

y en el ser petrolero y salitrero,

y en el terrible desamparo

de la banana, y en la gran pampa de las pieles,

y en el azúcar y en la sal y en los cafetos,

tú, móvil estatua de tu sangre como te derribaron,

vivo, como no te querían,

Che Comandante,

amigo.

Cuba te sabe de memoria. Rostro

de barbas que clarean. Y marfil

y aceituna en la piel de santo joven.

Firme la voz que ordena sin mandar,

que manda compañera, ordena amiga,

tierna y dura de jefe camarada.

Te vemos cada día ministro,

cada día soldado, cada día

gente llana y difícil

cada día.

Y puro como un niño

o como un hombre puro,

Che Comandante,

amigo.

Pasas en tu descolorido, roto, agujereado traje de campaña.

El de la selva, como antes

fue el de la Sierra. Semidesnudo

el poderoso pecho de fusil y palabra,

de ardiente vendaval y lenta rosa.

No hay descanso.

¡Salud, Guevara!

O mejor todavía desde el hondón americano:

Espéranos. Partiremos contigo. Queremos

morir para vivir como tú has muerto,

para vivir como tú vives,

Che Comandante,

amigo.

De: Tengo

 

*
ΓΛΥΚΙΑ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΑΠ’ ΕΞΩ…
(1:25)
 

*

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του ΝΙΚΟΛΑΣ ΓΚΙΓΙΕΝ

Τσε, Αντόνιο Νούνιες Χιμένες (Antonio Núñez Jiménez, 1923-1998. Διοικητής με τις δυνάμεις του Τσε, το 1961 ανέλαβε Υπουργός Αγροτικής Μεταρρύθμισης), Γκιγιέν.

1959. Πλατεία της Επανάστασης: Σιενφουέγος, Οσβάλντο Ντορτικός (Osvaldo Dorticos, 1919-1983. Πρόεδρος της Κούβας 1959-1976. Μέλος της Γραμματείας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ, 1965-1983), Φιντέλ, Γκιγιέν. Πιθανές ημερομηνίες: Η Πρωτομαγιά, ή ο πρώτος εορτασμός της 26 Ιουλίου (επίθεση στους στρατώνες της Μονκάδα).

Ο Γκιγιέν στο Σιενφουέγος. 1959, πρώτο έτος της Επανάστασης. Άκρη αριστερά, ο Χουάν Αλμέιδα Μπόσκε (7 Φεβ. 1927 – 11 Σεπ. 2009), επαναστάτης, πολιτικός, συγγραφέας και συνθέτης.

Ο Νικολάς Γκιγιέν με τον Φιντέλ, το 1960

Ο Γκιγιέν με τον Αλφρέδο Γκεβάρα, τον Κουβανό μυθιστοριογράφο, δοκιμιογράφο και μουσικολόγο Αλέχο Καρπεντιέρ (Λωζάνη 26 Δεκ.1904 - Παρίσι 24 Απρ. 1980, στο πλευρό της επανάστασης, από την αρχή και μέχρι το θάνατό του) και τον Φιντέλ.

Φιντέλ - Γκιγιέν

Με την πρίμα μπαλαρίνα και χορογράφο του Εθνικού Μπαλέτου Κούβας, Αλίσια Αλόνσο (Αβάνα, 21 Δεκ. 1921- 17 Οκτ. 2019)

Με την τραγουδίστρια Ομάρα Πορτουόντο (Αβάνα, 29 Οκτ. 1930 - )

Στο Ρίο ντε Τζανέιρο

Ρόσα Πορτίγιο - Γκιγιέν, Σαλβαδόρ Αγιέντε, Γκιγιέν, Φιντέλ. Δίπλα στον Φιντέλ διακρίνεται ο Αλέχο Καρπεντιέρ

Ο Αφροαμερικανός ποιητής (αριστερά) Λάνγκστον Χιουζ (Μιζούρι, 1 Φεβ. 1902- Νέα Υόρκη, 22 Μαΐ. 1967), μεταφραστής των ποιημάτων του Γκιγιέν στη διάλεκτο του Χάρλεμ. Ο σοβιετικός δημοσιογράφος, ανταποκριτής της Pravda, επαναστάτης μπολσεβίκος Μιχαήλ Κολτσόφ (Κίεβο 12 Ιουν. 1898 - Μόσχα, 2 Φεβ. 1940), τροτσικιστής, αργότερα καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Έρνεστ Χεμινγουαίη (ΗΠΑ, 1899, Όουκ Παρκ, Ιλινόις - 2 Ιουλίου 1961, Κέτσαμ, Αϊντάχο). Και ο Νικολάς Γκιγιέν.
Η φωτογραφία, από τη συλλογή του Χιουζ, στην πίσω όψη γράφει Madrid, 1937 και τα ονόματα: Langston Hughes, Michail Koltyov, Ernest Hemingway, Nicolás Guillén.

Στην Αβάνα, με τους ποιητές Χοσέ Λεσάμα Λίμα (Αβάνα 1910-1976) και Ραφαέλ Αλβέρτι (Κάντιθ, Ισπανία 1902-1999)

Νερούδα - Γκιγιέν στην Αβάνα το 1960

Αβάνα 1966. Ο Νικολάς Γκιγιέν στο σπίτι του με τον Γιάννη Ρίτσο.
 Το 1966 ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, Γιάννης Ρίτσος, προσκαλεσμένος, επισκέπτεται την Κούβα και σμίγει με τον ποιητή του κουβανικού λαού. Η συνάντησή τους, οι ιδεολογικές και αγωνιστικές «συγγένειες» και ο θαυμασμός του ενός για την ποίηση του άλλου, απέφεραν, εκατέρωθεν, «καρπούς». Ο Γκιγιέν μετέφρασε και εξέδωσε στην Αβάνα μια ποιητική ανθολογία του Ρίτσου, και ο Ρίτσος πήρε την αδημοσίευτη γαλλική μετάφραση του «Μεγάλου ζωολογικού κήπου». Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, καταπιάνεται, ολοταχώς, με την απόδοση της συλλογής και, όπως συμφώνησαν οι δυο ποιητές, την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η συλλογή στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, διεθνώς (Θεμέλιο, 1966).

Nicolás Guillén, El gran Zoo.
La Habana: Instituto Cubano del Libro, 1967.
23 x 14 cm. 85 pp. (προσωπικό αρχείο Μπ.Ζ.)

Εικονογράφηση του Γκιγιέν για το «El gran zoo»

1931. Sóngoro cosongo. Poemas mulatos (Πρώτη έκδοση)

1942. Sóngoro cosongo. Poemas mulatos. Δεύτερη ποιητική συλλογή του Γκιγιέν, με το σχέδιο του Μάριο Καρένιο (Δεύτερη έκδοση).

Εικονογράφηση του Γκιγιέν για τα Motivos de son (1930)

Το γέλιο του από το φακό του Οσβάλντο Σάλας, Αβάνα,29 Μαρτ. 1914 - 5 Μαΐ 1992

Πηγή φωτογραφιών:
BIBLIOTECA MIGUEL DE CERVANTES, Nicolás Guillén
και
Centro Virtual Cervantes
και

Fundación Nicolás Guillén

Μετάφραση - Σχολιασμός - Επιμέλεια: Μπάμπης Ζαφειράτος